YARA VE YARA BAKIMI SUNU ER Tanmlar Genel

YARA VE YARA BAKIMI

SUNU İÇERİĞİ � Tanımlar � Genel yara değerlendirmesi � Bası yaraları ve sınıflandırılması � Diyabetik ayak ve yaklaşım � Vasküler bacak ülserleri � Pansuman ve yara bakım ürünleri � Pansuman yapımı ve dikkat edilecek noktalar

� Yara: Doku bütünlüğünün herhangi bir nedenle bozulmasına yara denir. Yara bakımı; temel olarak kronik yaraları kapsayan multidisipliner bir ekip, yaraya uygun girişim ve pansuman materyali kullanılan bir organizasyon gerektirir.

Derinin anatomisi Kronik yaralar • Bası yaraları • Diabetik ayak yaraları • Vasküler bacak yaraları • Travma, yanık, tümör ve diğer yaralar

GENEL YARA DEĞERLENDİRİLMESİ

KARŞILAŞTIRMA Akut yaralar • Beklenen sürede iyileşir • Etken geçicidir • İyileşmeyi engelleyen faktörler azdır • İyileşme devamlıdır. Kronik yaralar • İyileşme yavaştır veya yoktur • Etken devamlıdır • İyileşmeyi engelleyen faktörler fazladır • Yara sıklıkla tekrar eder.

Yara değerlendirmedeki amaç • Yarayı ayırt etmek ve tanımak • Yara iyileşmesini geciktiren nedenleri belirlemek • Yarayı evrelemek Yara değerlendirme sıklığı • Akut yaralarda günlük veya her pansuman değişiminde • Kronik yaralarda haftalık değerlendirilir.

Dikkat!!!!!! � Yaranın değerlendirilmesi mutlaka kayıt edilmeli ve fotoğraflandırılmalıdır. • Yarayı değerlendirirken yaranın sahibi, yani hasta ihmal edilmemelidir. • Yara serum fizyolojik ile yıkanmalıdır. • Antiseptikler önerilmemektedir. • Yara çevresi kuru, yara nemli tutulmamalıdır. • Yarayı yıkarken yeterli sıvı uygun basınçta uygulanmalıdır

BASI YARALARI

BASI YARALARI � Bası yaraları, dışarıdan gelen fiziksel bir basınç sonucu vücut yüzeyindeki sıkışma, sürtünme, yırtılma veya bunların çeşitli derecelerde kombinasyonlarıyla ortaya çıkan ülserasyonlar ve doku nekrozlarıdır. � Etiyolojisi, patolojisi, korunma, erken tanı ve tedavisi çok iyi bilinmesine rağmen bası yaraları günümüzde hala ciddi bir sağlık sorunudur. � Bası yarası, karmaşık bir doku harabiyeti olması nedeniyle tedavisinde multidisipliner yaklaşım gereklidir.

BASI YARALARININ SINIFLANDIRILMA SI 1. EVRE 2. EVRE 3. EVRE 4. EVRE

� Evre-1: Cilt bütünlüğü bozulmamıştır, kızarıklık aşamasındadır. Kızarıklık basınç kalktıktan sonra da 30 dakikadan fazla kalır, ciltte ısrarlı renk bozukluğu vardır.

� Evre-2: Epidermis, dermis veya ikisini de içine alan kısmi cilt kaybı vardır. Ülser yüzeyeldir ve kabarcık veya derin olmayan krater gibi gözlenir.

� Evre-3: Tüm deri katmanlarının harap olduğu ve alttaki tüm subkutan dokuların nekrotize olduğu yara halidir. Tüm subkutan dokular ve yağlar işe karışmıştır. � Yara yatağı genelde ağrısızdır.

� Evre-4: Cildin tüm katmanlarında kayıp vardır ve dokularda şiddetli yıkım vardır. � Adale, kemik, eklem kapsülleri zarar görmüştür. Bu aşamada nekrotik dokular, eksuda ve enfeksiyon vardır. Yara yatağı genellikle ağrısızdır.

Bası yaralarının tedavisi Tedavi prensipleri. Sistemik tedavi Yerel tedavi • Debritman • Basıyı • Beslenme • Ölü boşlukların ortadan • Dolaşımın doldurulması kaldırmak artırılması • Eksudanın absorbe • Beslenme • Anemi edilmesi desteği tedavisi • Nemli yara düzeyi • Yara bakımı • Enfeksiyon oluşturma ile savaş • İyileşen yaranın • Enfeksiyon önlenmesi korunması • Enfeksiyon tedavisi

• Dikkat edilecek noktalar Tedaviye başladıktan sonra yara debritmana bağlı büyüyebilir. • Yarada enfeksiyon belirtisi varsa mutlaka mikrobiyolojik örnek alınmalıdır. • Yaranın temiz olması izlem için önemlidir. • Yara büyüyor ve temizlenmiyorsa tedavi protokolü kontrol edilmelidir. Başka bölgelerde yara oluşumuna dikkat

Sonuç • Koruyucu sağlık hizmetleri çok önemlidir. • Hasta ve hasta yakınlarının eğitimi önemlidir. • Erken cerrahi müdahale ve tedavi önemlidir. • Yara bakımı profesyonel bir bakış ve uğraş gerektirir.

DİABETİK AYAK

DİABETİK AYAK � Diabetes mellitus, kan şekerinde yükseklik, karbonhidrat ve lipid metabolizmasında bozukluk oluşturur. • DM hastalarının %15’i ayak ülseriyle karşılaşırlar. • 2 yıl içinde nüks %50’dir. • En sık diabetik hasta yatış komplikasyonu Diabetik Ayak’tır

Diabetes mellitusta kötü yara iyileşme nedenleri • Büyüme faktörü eksiklikleri • Bozuk hücresel fonksiyon • Arteriel yetmezlik • Nonregüle glukoz

Diabetik ayakla ilgili notlar 1. Eğer ayakta nabızlar alınamıyor ve ülserde tedaviye rağmen iyileşme yoksa bu durumda ileri vasküler incelemeler yapılmalıdır. 2. Ayak ülserleri mümkün oldukça erken tedavi edilmelidir ve hızlı iyileşme daha az enfeksiyon demektir. 4. Ayak ülserini tedavi için ülserin derinliğini belirlemek gerekir. 5. Nöropatik ülserlerde nekrotik dokular en kısa sürede

Diabetik ayakla ilgili notlar 6. Diabetik ayaklarda enfeksiyon ekstremiteyi tehdit eden bir durumdur ve derhal tedavi edilmelidir. 7. İskemik ve nöroiskemik ülserler sıklıkla ayak parmaklarının uçlarında ya da ayağın dış kenarında oluşur. 8. D. Ayakta enfeksiyon belirtileri olmasa da kemik harabiyeti ve abse düşünülmelidir. Eğer abse varsa drene edilip antibiyotik başlanır.

Diyabetik ayak ülserlerinin önlenmesi için verilen eğitimler v Kendi kendine muayene(hasta devamlı olarak kendini değerlendirmeli) v Ayakkabı seçimi(sıkmayan, ayağa tam oturan, terletmeyen, hava alan olmalı ) v Deri bakımı (her gün yıkanmalı ve nemli tutulmalı) v Tırnak bakımı (çok kısa kesilmemeli ve düz kesilmeli) v Çoraplar(pamuklu, terletmeyen, sıkmayan, lastiksiz olmalı) v Mantar enfeksiyonlarından kurtulma (mantar var ise tedavi

Ayak muayenesi • Hastanın şikâyetlerinin öğrenilmesi • Derinin durumu • Isı kontrolü • Renk kontrolü • Volüm kontrolü • Ayak ülserleri • Ayak duyu testi • Ayak deformitelerinin tanısı • Vasküler değerlendirme

Diyabetik ayakta tedavi esasları • Yük binen alanlarda basıncı azaltmak • Kan basıncını düzenlemek • Enfeksiyonu tedavi etmek • Kan şekerini ayarlamak • Yara bakımı yapmak • Sebebi bulup, nüksü engellemek

VASKÜLER BACAK ÜLSERLERİ

VENÖZ VASKÜLER BACAK ÜLSERLERİ ARTERİAL NON VASKÜLER

Venöz ülserler Risk faktörleri • Aile Anamnezi • DVT, DM, KKY, ödem öyküsü • Obezite • Bacağa şiddetli travma • Ağır egzersiz • Multıble gebelik • Tromboflebit Hastaya yaklaşım • Ülserin genel olarak değerlendirilmesi • Arteriyel değerlendirme • Venözülser değerlendirme komplikasyonları • Yürüme sorunları • Ağrı • Enfeksiyon • Dermatit • Malignite

VENÖZ ÜLSERLER • Eritem, kaşıntı, eksidasyon vardır • Deri nekrozu oluşur • Sığ, yumuşak, kolay kanayan bir özelliği vardır • Ağrısı değişken, tek veya multipl olabilir.

VENÖZ ÜLSER TEDAVİSİ • Egzersiz, yaşam tarzı, kilo kaybı • Topikal tedavi • Debritman • Vasküler cerrahi VENÖZ ÜLSER TEDAVİSİNDE BAŞARISIZLIK İÇİN RİSK FAKTÖRLERİ • Uzun süreli ülser • Büyük ülser • Ven yetmezliklerinin düzeltilmemesi

ARTERİEL ÜLSERLER • Ağrılı, şiş, ödemli, ülserli alanlardır • Genellikle parmaklar, bası noktaları, tibia kenarı, kemik çıkıntılarında oluşur • Tabanları kuru ve nekrotiktir • Parlak, soluk, soğuk ve kalınlaşmış tırnaklar vardır.

Arteriel ülserde yapılması gerekenler İskeminin değerlendirilmesi gereklidir Ø Ülser derecesine göre topikal tedavilerle İyileşebilir Ø Bölgeye oksijenli kan akımını arttırmaya yönelik Trombolitik tedavi yapılabilir Ø Oksijen, besleyici maddeler ve antibiotikleri enfekte bölgeye ulaşması sağlanmalıdır. Ø

TEDAVİ • Tedavide primer yaklaşım REVASKÜLARİZASYON’ dur. REVASKÜLARİZASYON; o Anjiografik Girişimler: PTA, Stent. o Cerrahi Girişimler: Bypass, Endarektomi. En son çare; AMPUTASYON ile sonuçlanır.

PANSUMANLAR

İdeal pansuman materyalleri özellikleri • Yaranın nemini korumalıdır. • Fazla eksudayı absorbe etmelidir. • Yara yüzeyine nazik yapışmalıdır. Enzimatik debritman özelliği olmalıdır. • Yarayı bakterilere karşı korumalıdır. • Alerjik ve toksik olmamalıdır. • Kolay uygulanabilir olmalıdır. • Hastanın hareketine izin vermelidir. • Kokuyu ve ağrıyı azaltmalıdır. • Ekonomik olmalıdır.

Pansuman seçimi kriterleri • Yaranın derinliği 0, 5 cm den büyük mü? • Tünel ve cilt altı boşluk var mı? • Eksudanın durumu? Amaç; • Eksudanın emilmesi • Nemli yara yüzeyinin sağlanması • Travma ve bakterilere karşı engel • İzolasyon.

• Yara ve yara bakımı bir endüstri doğurmuştur. YARA BAKIM ÜRÜNLERİ Bunlara YARA BAKIM ÜRÜNLERİ denir. • Farklı ürünler, farklı özellikleri sağlar. • Önemli olan, yara ile ürünün uygun eşleştirilmesidir. • İdeal, bütün yaralara uygun tek bir ürün yoktur. • Ürünler, Aktif Kapamalar ve Pasif Kapamalar diye iki bölümde değerlendirilir.

YARA BAKIM ÜRÜNLERİ Aktif kapamalar Pasif kapamalar

Pasif kapamalar • Hidrojeller • Kaviteli yara doldurucular • Hidrokolloid örtüler • Hidrofiber örtüler • Köpükler • Yağlı gazlar • Anti bakteriyeller

A. PASİF KAPAMA ÜRÜNLERİ 1. KOMPOZİT ÖRTÜLER � Tek bir örtü üzerine yapılmış fiziksel ilavelerle elde edilen ve birkaç işlevi olan ürünlerdir. Bu materyaller: ü Bariyer ürün özelliği taşırlar ü Alginat, sünger, hidrokolloid veya hidrojelden oluşan tabakaları olabilir ü Yapışmaz özelliktedirler

A. PASİF KAPAMA ÜRÜNLERİ 2. TRANSPARAN FİLM ÖRTÜLER � Yapısı: Yarı geçirgendirler, adeziv bir madde ile kaplı çok ince poliüretan yaprak yapısındadırlar. � Etki: Nem, buhar ve gazların geçişine izin verirler, sıvılara geçirgen değildirler. Yaranın nemli ortamını korurlar. � Endikasyon: İyileşmenin son aşamasında, yeni epitelin travmadan korunması amacı ile ve yüzeyel az eksudalı yaralarda uygundur. � Uygulama: Haftada 3 kez değişmesi önerilmektedir. › Opsite®, Tegaderm® vb

A. PASİF KAPAMA ÜRÜNLERİ 3. HİDROKOLLOİDLER � Yapısı: Orijinal olarak stoma ürünlerinden geliştirilmiş bir malzemedir. Genellikle sellüloz yapısındadır � Etki: Eksudayı absorbe ederler, eksuda ile temasa geçince jel haline gelerek, mikroorganizmalara karşı bariyer oluşturur, nekrotik dokuların rehidrasyonunu hızlandırıp otolitik debritmana yardımcı olurlar � Endikasyon: Granülasyon dokusu ve epitelizasyon aşamasında kullanımı önerilmektedir. � Uygulama: Yarada 3 -5 gün kalabilirler. › Granufleks®, Komfeel®

A. PASİF KAPAMA ÜRÜNLERİ 7. ALGİNAT ÖRTÜLER ve YARA DOLDURUCULAR � Yapısı: Yosunların bir komponenti olan kalsiyum alginattan elde edilen dokunmamış lifler halindedirler. � Yara yüzeyindeki kalsiyum, eksudadaki sodyum ile değişerek, ürünü jel haline getirir. � Atravmatik olduklarından yaradan kaldırılmaları ağrısızdır � Endikasyon: Orta ve ağır eksudalı yaralarda kullanım endikasyonu vardır. › Surbalgon®, Algisit®

7. ALGİNAT ÖRTÜLER ve YARA DOLDURUCULAR AVANTAJLARI � Ağırlığından 20 kat fazla miktarda eksudayı emebilir. � Yara üzerinde jel formuna dönüşür. � Debridmanı sağlar. � Ölü boşlukları doldurur. � Uygulaması ve kaldırılması kolaydır. DEZAVANTAJLARI � Eksuda miktarı az olan veya kuru yaralar için kullanımı önerilmez. Yaranın kurumasına neden olabillir. � Enfekte yarada önerilmez � Çevre deride maserasyon yapabilir. � İkincil pansuman kullanımını gerektirir.

B. AKTİF KAPAMA ÜRÜNLERİ 1. TOPİKAL NEGATİF BASINÇ TEDAVİSİ Yaraya lokal, subatmosferik basınç uygulanmasıdır. � Yara iyileşmesini hızlandıran, farmakolojik olmayan yeni fiziksel bir metodtur. � TNP pansuman malzemeleri temelde ”polüretan eter” veya “polivinil alkol” içeren, yaraya göre şekillendirilebilen, porları kapanmayan süngerden ve bunun üzerine yerleştirilen yapışkan semi-oklüzif örtüden ibarettir. � Sünger içine gömülmüş drenaj tüpü vasıtası ile yara yatağına negatif basınç uygulanır. �

UYGULAMA ŞEKLİ 1. Negatif basınç � 50 -75 mm. Hg, 125 mm. Hg ye kadar çıkılabilir: Kronik ülserler, özellikle bacak ülserleri � 50 -125 mm. Hg : cilt greftleri � 125 mm. Hg: Diğer yaralar, poliüretan sünger � 125 -175 mm. Hg: Diğer tüm yaralar, polivinil alkol sünger 2. Siklus � İlk 48 saat devamlı, sonra aralıklı kapalı) 3. ( 5 dak açık/ 2 dak Pansuman değişimi � 48 saat veya daha az süre: enfekte yaralar � 4 -5 gün : temiz yaralar

TNP ETKİ MEKANİZMASI 1. Dermal perfüzyon artışı 2. Ödem kontrolü (intertisyel sıvının azaltılması) 3. Yara eksudasının kontrolü 4. Mekanik stresin granülasyon dokusunu indüksiyonu 5. Bakteriyel yükün azaltılması

B. AKTİF KAPAMA ÜRÜNLERİ 7) LARVA (maggot terapi) DEBRİDMANI � Biyolojik debridman olarak da bilinmektedir. � Kurtçuklar yardımı ile yaranın debride edilmesidir. � Phormia, Protophormia ve Phaenicia türleri kullanılmaktadır � Larvalar sadece ölü dokuları etkilemelidir.

Yara Evresi Yapılacak İşlem Enflamasyon • Ölü ve kirli doku • Salgı emiciler debridmanı • Alginatlar • Enfeksiyon • Köpükler eliminasyonu • Ölü boşluk doldurma • Salgının emilmesi Proliferasyon • Ölü boşluk doldurma • Hidrokolloid • Salgının emilmesi • Jeller • Ortam neminin • Hidrojeller kontrolü • Isı izolasyonu • Bakteri izolasyonu Reparasyon Yaranın travmadan korunması 2/11/2022 Kullanılacak Malzeme • İnce hidrokolloid • Jeller • Köpükler

Yara Temizlemede Sıklıkla Kullanılan Solüsyonlar Solüsyon adı Povidon- iyodin solüsyonları (İodophor) Etkisi Solüsyon 1: 1000 olarak sulandırıldığında stafilakok için bakteriyosidal etkiye sahiptir. Serum fizyolojik /SF / %0, 9 Na. Cl / Salin solüsyon Sıklıkla debride yaralarda alanı temizleme ve alana ıslak pansuman uygulamak için kullanılır. Bakteriyosidel etkisinin olmamasına karşın, doku toksiditesine yol açmadığından ve normal yara iyileşmesinin devam etmesini sağlayan fizyolojik bir ortam oluşturduğundan tercih edilecek en iyi solüsyondur. Dakin solüsyonu % 0, 45 - % 0, 5 sodyum hipoklorid ve % 0, 4 borik asit bileşiminden oluşur. Stafilakok ve streptekoklara karşı bakteriyosidal etkiye sahiptir. Solüsyon % 0, 25 - % 0, 5 oranında dilüe edilerek kullanılmalıdır.

İdeal pansuman malzemesi kriterleri • Koruma yarayı bakteri ve yabancı maddelerden korumalıdır Eksuda değişik miktarlardaki eksudayı tutabilmelidir • Olumsuz etkiler toksik ve alerjik olmamalı, yapısını koruyabilmelidir • Yerinde sabit durma günlük aktiviteler sırasında yerinde sabit durabilmelidir.

PANSUMAN YAPILIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

� Depridman: Yara iyileşmesinin sağlanabilmesi için, iskemik, diyabetik, enfekte ve nekrotik Uygulama yaraların. Pansuman üzeri veya kenarında canlılığını kaybetmiş dokuların, kontamine veya yabancı maddelerin kaldırılması işlemine debridman denir. � Kuru Pansuman: Epidermisin sağlam olduğu yaralarda kullanılan pansumandır. Bu pansumanda gazlı bezin yaraya yapışma ihtimali bulunduğundan gaz bezine pomat sürülebilir.

� Islak Pansuman: Epidermisin bozulduğu, özellikle geniş yaralanmalarda kullanılan pansumandır. Yara yerinin nemli kalmasını, nekrotik dokuların debridmanı için uygun ortam oluşmasını, hücre büyüme ve gelişiminin hızlanmasını, yarada kurumayı, dehidratasyonun ve enfeksiyonun önlenmesini sağlar.

Sonuç � Her yaraya uygun, ideal, bir pansuman malzemesi yoktur. Yaranın gereksinimlerine göre seçilecek ürün ile yara uygun eşleştirilmelidir. � Önemli olan; yaranın ü varsa nekrotik dokulardan arındırılması ü enfeksiyondan korunması ü uygun nemli ortamın sağlanmasıdır