YANLISIZ RETM YNTEMLER1 zel Eitimde retim Yntemleri Gndem

YANLIŞSIZ ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ-1 Özel Eğitimde Öğretim Yöntemleri

Gündem l l l Yanlışsız Öğretim Yöntemlerinin Varsayımları Yanlışsız Öğretim Yöntemlerinin Olası Yararları Yanlışsız Öğretim Yöntemlerinde Kullanılan Kavramlar Yanlışsız Öğretim Türleri Uyaran Uyarlamalarının Kullanıldığı Yöntemler l l l Uyaran silikleştirme Uyarana şekil verme Uyarana ipucu ekleme

Yanlışsız Öğretim Yöntemleri l Günümüzde etkili ve verimli öğretim yöntemleri geliştirme arayışları sürmektedir. Etkililik nedir? l Etkililik, öğretim sonunda öğrencinin öğrenmesi ya da istendik etkiyi yaratan güçtür. Verimlilik nedir? l Bir öğretim yönteminin diğerine kıyasla daha az hatayla sonuçlanması, daha kısa öğretim süresi gerektirmesi ve daha kolay uygulanabilir olmasıdır.

devam. . l Yanlışsız öğretim, uyaran ya da hedef davranışla ilgili araç-gereçlerin programlanarak sunulmasıdır. l Bu programlama ile birlikte, öğrencinin üzerinde çalışılan davranışa ilişkin doğru tepkide bulunması amaçlanmaktadır. l Diğer bir deyişle, yanlışsız öğretim ile uyaran kontrolü sağlanmaya çalışılır.

devam. . l Yanlışsız öğretimin temel felsefesi, öğrencilerin beceri ve kavramları en iyi biçimde öğrenmelerinin, öğretim sırasında yaptıkları hatalardan değil, öğretim sırasında gerçekleştirdikleri olumlu yanıt ve alıştırmalardan kaynaklanmasıdır.

Yanlışsız Öğretim Yöntemlerinin Varsayımları l YÖY, yeni davranışların edinim aşamasında öğretilmesi için planlanmıştır. l YÖY’nin etkili olabilmesi, öğrenci özelliklerine uygun hedef davranışların belirlenmesi ile olasıdır. Bu nedenle, uygulamaya başlamadan öğrenci değerlendirilip öğrenciye uygun hedef davranışlar belirlenmelidir. l YÖY kullanılırken öğrenci için etkili pekiştireçler belirlenmeli ve planlı biçimde sunulmalıdır.

devam… l YÖY kullanıldığında geleneksel yöntemlere kıyasla daha az hata gerçekleşmektedir. l YÖY sistematik bir biçimde sunulmalıdır. l YÖY kendi aralarında etkililik ve verimlilik açısından karşılaştırıldığında kimi yanlışsız öğretim yöntemlerinin diğerlerine kıyasla daha etkili ve verimli olduğu görülmektedir.

Yanlışsız Öğretimin Olası Yararları l Geleneksel öğretim yöntemlerine yanıt vermeyen öğrenciler, yanlışsız öğretim sunulduğunda öğretimden daha fazla yarar sağlayabilirler. l Yanlışsız öğretim yöntemleri etkili ve verimli yöntemler olduğu için öğrenci ve yakınlarının (örneğin, aileleri, akranları, vb. ) yaşam kalitesi artabilir.

devam… l Geleneksel öğretim yöntemlerine yanıt vermeyen öğrencilerle çalışan öğretmenlere daha başka alternatiflerin de bulunduğu gösterilmiş olur; dolayısıyla, mesleklerini daha rahat icra etmeleri sağlanabilir. l Eğitim sürecine katılan hemen herkes; örneğin, öğretmen, çocuk ve aile, kişilik özelliklerine ve tercihlerine uygun öğretim yöntemleri seçme konusunda daha şanslı hale gelebilirler.

Yanlışsız Öğretim Yöntemlerinde Kullanılan Kavramlar l l l l Hedef uyaran İpucu Yanıt aralığı Denemeler arası süre Silikleştirme Uyaran kontrolü

Hedef Uyaran l Öğretmenin öğrenciye kendisinden beklenen tepkiyi göstermesi için yönelttiği yönerge, soru ya da çevre düzenlemesi olarak tanımlanmaktadır. l Soru ya da ifade olarak sunulabilen hedef uyaran öğrenciye yanıt vermesi gerektiğini anımsatmak üzere kullanılır.

devam… l Hedef uyaranda öğrenciye davranışı yerine getireceği anımsatılırken, nasıl yerine getirmesi gerektiğine ilişkin bir ipucu verilmez. l Öğrencinin tepkide bulunmasını sağlamak üzere kullanılan hedef uyaran; beceri yönergesi, çevre düzenlemesi ve doğal olarak oluşan olaylardan biri ya da birkaçı kullanılarak sunulur.

İpucu l Öğrencinin tepkide bulunmasından önce öğretmen tarafından öğrencinin doğru tepkide bulunma olasılığını arttırmak üzere sunulan uygulamacı yardımı olarak tanımlanır. Davranıştan önce sunulmalıdır. l Öğrencinin tepkisi üzerindeki etkisine göre iki tür ipucu söz konusudur: 1. Kontrol edici ipucu 2. Kontrol edici olmayan ipucu

devam… l Kontrol edici ipucu, öğrencinin doğru tepki vermesini kesinleştiren ipucudur. l Kontrol edici olmayan ipucu, öğrencinin doğru tepkide bulunma olasılığını arttıran; ancak, kesinleştirmeyen ipucu olarak tanımlanır. Sözel ipucu olabilir. l Altı tür ipucundan söz edilebilir: Mimik ipucu Sözel ipucu Resimli ipucu Model ipucu Kısmi fiziksel ipucu Tam fiziksel ipucu

devam… l l l l En ılımlı ancak, en etkili olan ipucu-seçilmeli Gerekli durumlarda, ipucu türleri birleştirilerek kullanılmalı Davranışla doğrudan ilgili ve en doğal ipucu türü seçilmeli İpucu sadece öğrencinin dikkatini yönelttiği durumlarda sunulmalı İpucu öğrenciyi destekleyici biçimde ve öğretim atmosferi içinde sunulmalı İpucu olabildiğince erken silikleştirilmeli İpucu gelişigüzel biçimde kullanılmamalı

Deneme l Davranış öncesi uyaranları, öğrencinin davranışını ve davranış sonrası uyaranları kapsar. l Örneğin, öğrenciye "Buraya bak, bunlardan hangisi uçak? Bana göster. " hedef uyaranın verilmesi, "Bak, bu uçak. " biçimindeki ipucunun verilmesi ve öğrencinin yanıtı (olumlu ya da olumsuz) deneme sürecini oluşturur.

Yanıt Aralığı l Hedef uyaran ve ipucu sunulduktan sonra öğrencinin yanıt vermesini beklemek üzere geçen süre olarak tanımlanmaktadır. l Örneğin, nesne ismi tanıma becerisinin öğretildiği bir çalışmada öğretmenin, "Bu nesnenin ismi nedir? " beceri yönergesini ve "Kapı" kontrol edici ipucunu sunduktan sonra, öğretilen beceriye göre 4 -5 saniye gibi bir süreyle öğrencinin yanıt vermesini beklemesidir. Yanıt vermediğinde ipucu sunulur. Sunum tekrar verilebilir.

Denemeler Arası Süre l İki deneme arasında geçen süredir. Öğrenciye hedef uyaran ve ipucu sunularak yanıt aralığı süresince öğrencinin yanıt vermesi beklendikten sonra yeni bir hedef uyaran sunmak üzere geçen süredir. l Örneğin, öğretmenin "Bu nesnenin ismi nedir? " beceri yönergesini ve "Kapı" kontrol edici ipucunu sunduktan ve 5 sn süreyle yanıt aralığını bekledikten sonra, öğrencinin yanıtına bağlı olarak, ikinci kez hedef uyaranı sununcaya kadar geçen süredir.

Silikleştirme l Yanlışsız öğretim yöntemlerinde silikleştirme üç durumda yapılmaktadır: l l İpucunda silikleştirme Pekiştireçlerde silikleştirme Uyaranda silikleştirme İpucunda silikleştirme, ya öğretimde gelişme kaydedildikçe yavaş ya da tamamen ortadan kaldırılarak gerçekleştirilir. Böylece, öğrencinin doğal uyarana doğru tepkide bulunması sağlanır.

Silikleştirme l Pekiştireçlerde silikleştirme, ölçüt karşılanıncaya değin sürekli pekiştirmenin kullanılması ve zamanla diğer pekiştirme tarifelerinin benimsenmesidir. l Uyaranda silikleştirme ise, öğretimde ilerleme kaydedildikçe uyaranın ön plana çıkarılan özelliğinin zamanla silikleştirilerek uyaranın doğal hale gelmesinin sağlanmasıdır.

Uyaran Kontrolü l Belirli bir uyaranın varlığında belirli bir tepkinin gerçekleşiyor olmasıdır. l Örneğin, bir kimsenin yalnızca evden ayrılırken veda etmek üzere “Hoşçakal vb. ” ifadeler kullanmasıdır. l Diğer bir deyişle kişinin, evden dışarıya çıkması gerektiğinde bu tür ifadeler kullanırken, evden çıkması gerekmediğinde bu tür ifadeleri kullanmamasıdır.

Yanlışsız Öğretim Türleri l Uyaran uyarlamalarının kullanıldığı yöntemler l Tepki ipuçlarının kullanıldığı yöntemler

Uyaran Uyarlamalarının Kullanıldığı Yöntemler l Uyaran uyarlamaları, hedef davranışı başlatması beklenen hedef uyaranda ve ipucu sağlayan uyaranda sistematik uyarlamalar yapılması olarak tanımlanmaktadır. l Uyaran uyarlamalarında öğretim sürecinin ilk aşamasında uyaranlar öğrencinin doğru tepki vermesini kesinleştirir biçimde sunulur. l Öğretim sürecinde uyaran kontrolü, giderek, ipucundan hedef uyarana aktarılır ve öğrencinin hedef uyarana doğru tepki vermesi sağlanır.

devam… l Uyaran silikleştirme l Uyarana şekil verme l Uyarana ipucu ekleme

Uyaran Silikleştirme l Hedef uyaranın, öğretilecek beceri ya da kavram ile ilişkili olmayan niteliklerinden bazıları (renk, şekil, boyut vb. ) hedef davranışın gerçekleşme olasılığını artıracak biçimde belirginleştirilir ve bu belirginliğin giderek azaltılması ile öğretimin son aşamasında hedef uyaran gerçek şekline kavuşur. l Örneğin, harflerin boylarının ya da renklerinin belirginleştirilmesi ve yavaş harflerin gerçek boylarına dönmesi.

devam… l Hedef uyaranda yapılan değişikliğin, hedef uyaranın ilişkili niteliği ile ilgili olmaması nedeniyle, öğrencinin öğretim sürecinde dikkatini ilişkisiz nitelikten ilişkili niteliğe kaydırması gerekir. l Dikkatin ilişkisiz nitelikten ilişkili niteliğe kaymasını gerektirmesi nedeniyle, kullanımı çok fazla önerilmemektedir.

Örnek Ali ata bak.

Örnek 120 96 72 48 24 12

Uyarana Şekil Verme l Hedef uyaranın, hedef davranışın gerçekleşme olasılığını artıracak biçimde farklılaştırılmasıdır. Hedef uyaran, farklı bir şekil ya da nesne haline gelir. l Öğretim sürecinde bu nesne ya da şeklin ilişkili niteliği aşama uyarlanarak giderek hedef uyaran biçimine dönüşür. l Silikleştirmeden farklı olarak, ilişkili niteliğin giderek farklılaşmasını içerir, dolayısıyla ilişkisiz niteliklere dikkat yöneltmeyi gerektirmez.

devam… l Hedef davranışı çağrıştıracak ve birkaç aşamada hedef uyarana dönüşebilecek bir uyaran belirlenir. l Bu uyaranın dönüşümü için gerekli aşama sayısı belirlenir. Aşama sayısı, genellikle 3 olur. l Bu uyaran öğrencinin doğru tepki verebileceği bir hızla, hedef uyarana dönüştürülür.

Örnek

Uyarana ipucu Ekleme l Hedef uyaran ile birlikte, öğrencinin önceden bildiği bir ipucu da sunulur. l İki uyaranın birlikte sunulması üç şekilde olabilir; l l l İpucu aşamalı olarak silikleştirilir ve ortadan kaldırılır, hedef uyaran sabit kalır İpucu aşamalı olarak silikleştirilir, hedef uyaran aşamalı olarak belirginleştirilir İpucunun aşamalı olarak şekil değiştirir ve yeni öğeler aşamalı olarak eklenir

Örnek 1

Örnek 2

Örnek 3

Örnek 4