YALILARLA LGL EVDE BAKIM HZMETLER Do Dr Pemra

YAŞLILARLA İLGİLİ EVDE BAKIM HİZMETLERİ Doç. Dr. Pemra C. Ünalan Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD www. tahud. org www. evdebakim. org

Sunum Planı ● Türkiye’de yaşlılara evde bakım hizmetleri sunumunun gerekçeleri ● Neden kurum bakımı değil? (Yaşlılara evde bakım sunmanın avantajları) ● Evde yaşlı/kronik hasta bakımında yapılabilecekler

● Halen her 10 kişiden biri 60 yaşının üstündedir. ● 2050 yılında bu oranın 1/5 olması beklenmektedir. ● Yaşlı nüfus da kendi içinde yaşlanmakta, ● “yaşlı” nüfus (>80 yaş) yaşlı nüfusun en hızlı artan bölümünü oluşturmaktadır. ● 2050 yılında “yaşlıların” 60 yaş üstü nüfusun %20’sini oluşması beklenmektedir. ● Bu kesimin önemli bir özelliği %64’ünün kadın olması ve bölgeler arası çarpıcı farkların söz konusu olmasıdır.

● SB Tedavi Hizmetleri Genel Müd. (2006) “Kronik Hastalıklar Raporu” ● Ülkemizde 22 milyon kronik hastalıklı birey ● 2020 yılında dünyada tüm ölümlerin %75’inin kronik hastalıklardan kaynaklanacağı öngörülmekte. ● Devlet İstatistik Enstitüsü (2002) Türkiye nüfusunun %12. 3’ü (yaklaşık 8. 5 milyon kişi) özürlü, %9. 7’sinin özrü kronik hastalıklara bağlı. ● bu gruba nerede, nasıl ve kim tarafından ağlık hizmeti verilecek? ● kurum bazında ve hekim hemşire temelli !!!

Ülkemizde sağlık insan gücü ● hastane yatak sayısı, hekim sayısı, hemşire sayısı ● . . . /100 000, dünya sıralamasında yüz güldürücü bir yerde değil hekim başına nüfus sayısı 2005 yılında 715 olup, bu Avrupa Birliği (AB) ortalaması olan 288’in cok gerisinde. AB ülkelerinde her 100 000 kişiye 8, 8 tıp fakültesi mezunu sayısı ülkemizde 7, 5 iken DSÖ’nün Avrupa bölgesindeki 51 ülke içinde her 1000 kişiye düşen hemşire sayısı açısından durumumuz çok daha üzüntü vericidir. Ülkemizde her 1000 kişiye 2. 4 hemşire düşerken, bu oran Almanya’da 9. 5, Avusturya’da 5. 8, Bulgaristan’da 4. 5, İspanya’da 3. 7’dir

● Yaşlı yaşlı nüfusun artışı tek başına sağlık harcamalarının artmasının sorumlusu değildir. ● Kaynakların tedaviye ve teknolojiye daha çok aktarılması, tıbbi bakımdaki fiyat artışı vb. . . ● Ancak bu grup kronik hastalıklar ve yeti kayıpları nedeniyle genel tıp yaklaşımına ve BAKIMA daha çok gereksinim duyar ● (2008) toplam 259 huzurevinde 20 754 Yatak (341 /1) ● Yaşlıların kurumlara giriş koşulları mevcut gereksinimi karşılamıyor. an uzaktır.

ÇÖZÜM: Evde bakım hizmetleri ve bu hizmetlerin yükünü sırtlanacak ara insan gücünün yetiştirilmesi olmalıdır

Evde Bakımda Kimlere, Hangi Hizmetler Sunulabilir? ● Hastaneden taburcu olduktan sonra tedavisi devam etmesi gerekenler (yara bakımı, IV terapi, fizyoterapi. . vb), ● Kronik hastalıkları veya özürlülüğü nedeniyle evden çıkıp sağlık hizmetine ulaşamayan, ● Tek başına bakımını sağlayamayan ve evde bakımını yapacak hiç kimsesi olmayan (Sadece yaşlı ve günlük yaşam aktivitelerinde kaybı olan bireyler değil kronik mental hastalığı olanlar da. . . )

● Yakınları tarafından bakımında zorluk çekilen, ● Huzurevlerine şartları uymadığı için yatırılamayan ● Terminal dönemde olup yakınları tarafından bu dönemi evinde huzur içinde geçirmesi istenen ● Sadece aralıklı bakım ihtiyacı olan kişiler yararlanmaktadır.

Yaşlı ve Kronik Hastalık Dediğimizde. . . ● Ülkemizde yaşlıların %90’ının en az 1 kronik hastalığı bulunmaktadır. ● Ölüm nedenlerinin ilk sırasında kalp-damar hastalıklar› (%43), çeşitli kanserler (%11)yer almaktadır. ● Ve yaşlandıkça hastalık gelişme riski artmakta, tedavi edici hizmetlere başvuru kaçınılmaz olmaktadır. Bu nedenle sağlık politikalarında sağlık hizmetlerine erişim, bu hizmetlerden yararlanma oranları ve hizmet kaliteleri tüm yaşlı bireyler için eşitlik temeline dayandırılmalıdır.

● Yaşlıların ülkemizde sağlık hizmetlerine ulaşmada güçlük çekiyor olmaları, yaşlılarda ortaya çıkan hastalıkların kronikleşmesine, işlev kaybına yol açmaktadır. Bu duruma engel olmanın ve sağlıklı olma halini sürdürmenin yolu koruyucu hizmetlerdir. ● Korunma ile ilgili hizmetlerin Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından karşılanmıyor olması bu hizmetlerin sağlık çalışanları tarafından fark edilmesini engellemektedir.

Koruyucu Hekimlik Uygulamaları ● Danışmanlık ve İzlem ● Aşılama Var olan hastalıkların rutin takibi Günlük Yaşam Aktivitelerindeki Sınırlılıkların Takibi Polifarmasinin Takibi Yaşlanmanın tüm boyutlarıyla izlemi ● ● ● Yaşlı Birey ve Yakınlarının ● Eğitimi İnfluenza Pnömokok Difteri-Tetanoz Sigaranın bıraktırılması Düşmelerin Önlenmesi Egzersiz Beslenme Vitamin ve mineral desteği Kemoprofilaksi Aspirin Kullanımı

● Evde bakım gereksinimi olan yaşlılarda en çok görülen hastalıklar ortopedik problemler, kardiyak problemler, diyabet ve solunum problemleridir. ● Yaşlılarda en sık görülen bakım problemleri ise bilgi eksikliği, demans, malnütrisyon, immobilizasyon, aktivite intoleransı, bozulmuş deri bütünlüğü, konfor eksikliği, öz-bakım yetersizliği, etkisiz solunum, tedaviye katılma/sürdürme güçlüğü ve düşme, kazalar, ihmal ve istismara yol açan güvenlik eksikliğidir.

Bakım ve Eğitim / Hasta Eğitimi ● Evde bakımda üzerinde düşünülmesi gereken bir diğer konu husus hekim ve hemşirenin denetiminde sınırlı bakım faaliyetlerinde çalışacak ara insan gücünün yetiştirilmesine duyulan gereksinimdir. ● Kim tarafından ve nasıl yetiştirilecektir? ? ?

Son Sözler, ● Genel sağlık sistemi içinde ve diğer sağlık hizmeti sunan kuruluşlarla bağlantılı bir kamu hizmeti olarak planlanmalı, ● Destekleyici hizmetlerle birlikte sunulmalı, ● Sadece sağlık hizmeti ile sınırlanmamalı. Evde bakım hizmetleri sağlık ve sosyal hizmetlerin entegrasyonu şeklinde olmalıdır.

www. evdebakim. org Teşekkürler…. .

YASAL DURUM

Yönetmelik-1 10 Mart 2005 tarihinde 25751 sayılı Sağlık Bakanlığı tarafından çıkarılan “Evde Bakım Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik” Amaç; fertlerin ve toplumun sağlığını korumak amacıyla evde sağlık hizmeti veren kuruluşların açılması, çalışması ve denetlenmesi ile bunları işleten kurum ve kuruluşların, özel hukuk tüzel kişilerin ve gerçek kişilerin uyması gereken usul ve esasları düzenlemek

Yönetmelik-2 ● Merkez ve birimler tanımlanmaktadır ● Merkez; yalnızca evde bakım hizmeti (hekim sorumluluğunda) ● Birim; hastane, tıp merkezi vb bünyesinde ● Taahhütname (cihaz-ekipman için) ● Sağlık Müdürlüğü onayı ● Mesul müdür (hekim)

Yönetmelik-3 ● En az üç hekim, mesul müdür hariç en az bir hekim tam gün ● Hekim, hemşire, gereğine göre psikolog, fizyoterapist, diyetisyen, SHU, gerekirse bakım destek personeli ● Bakım destek personeli? ?

Yönetmelik-4 ● Gereğinde 24 saat hizmet, devamlılık ilkesi ● İlk ziyaret; ● Tanılama, koşulların saptanması ● Hastanın hekimi iletişim ● Bakım planı ● Gereğinde konsültasyon ● Gereğinde laboratuvar, görüntüleme hizmeti

Yönetmelik-5 ● Kayıtlar; ● Hasta dosyası ● Hastalara verilecek belgeler ● Malzeme listesi ● Tetkikler ● Sonuç özeti

Yönetmelik-6 ● Hastanın kabulü ● Onam formu ● Hasta hakları ● Prime hekim sorumlu olmalı, gereğinde konsültasyon ● Ev ortamının uygunluğu ● Ayırım yapmama ● Tedavi reddi belgelenmeli

Yönetmelik-7 ● Sonlandırma ● Red gerekçeleri ● Kontrendikasyon ● Ekipman eksikliği ● Adli durumlar ● Denetim

Özürlüler, Kanun 1 Temmuz 2005, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu 5378 sayılı “Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”

Özürlüler, Kanun ● Başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ● ● ettiremeyecek şekilde özürlü (hastane raporu) 18 yaşını dolduran ve kanunen bakmakla mükellef kimsesi bulunmayan özürlülerden az gelirli olanlara, 18 yaşını dolduran, kanunen bakmakla mükellef kimsesi olmayan ve herhangi bir işe yerleştirilememiş olan özürlülere, Az gelirli bakmakla yükümlü olduğu özürlü var ise ve evde bakıyorsa aylık bağlanması

Özürlüler, Kanun ve Yönetmelik 30 Temmuz 2006 tarih, 26244 sayılı resmi gazetede yayınlanan “Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği” (SHÇEK) Amaç özürlü bireylerin ihtiyaç duydukları geçici veya sürekli bakımı, öncelikle bulundukları ortamda almalarını, yaşamlarını sağlık, huzur ve güven içinde, aile ortamında sürdürmeleri

● Başbakanlık Özürlüler İdaresi ve SHÇEK tarafından yapılan bu düzenlemeler bakıma muhtaç özürlülerin, yaşlıların ve ailelerinin desteklenmesi ve bu alana kamu ödemesi ayrılması açısından son derece önemli ● Evde bakımın gerektirdiği multidisipliner ve bütünsel yaklaşımı içermemesi nedeniyle bir evde bakım hizmet modeli DEĞİL daha çok “sosyal bir destek” olarak tanımlanması daha doğrudur.

Yönerge-1 Şubat 2009’da Sağlık Bakanlığınca yürürlüğe sokulan “Sağlık Bakanlığınca Sunulan Evde Sağlık Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge”.

Yasa. Yönerge-2 Amac; “evde sağlık hizmeti sunumuna ihtiyacı olan bireylerin muayene, tetkik, tahlil, tedavi, tıbbi bakım ve rehabilitasyonlarının evinde ve aile ortamında sağlanması, bu kişilere ve aile bireylerine sosyal ve psikolojik destek hizmetlerinin bir bütün olarak birlikte verilmesi için Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kurumları bünyesinde evde sağlık hizmetleri birimleri kurulması”

Yönerge-3 ● Bünyesinde evde sağlık hizmetleri birimi kuran Sağlık Bakanlığı yataklı tedavi kurumları, ● Toplum Sağlığı Merkezleri, ● Aile Sağlığı Merkezleri Hizmet yönetimi, inceleme, değerlendirme ve birimler arasındaki iletişim için; Komisyon (Koordinasyon Birimini yürüten Md. Yrd. Başkanlığında ilgili şube müdürlükleri-ruh ve sosyal hastalıklar şube müdürü, aile ve toplum sağlığı şube müdürü, acil sağlık hizmetleri şube müdürü, il acil servis sorumlu tabibi ve birim sorumlusu tabiplerden en az beş üye )-ayda bir kez toplanır

Yönerge-4 Koordinasyon Merkezi (Sağlık Müdürlüğü bünyesinde kurulur, yürütücü sağlık müd. yrd) ● Santral sistemi olan ● Evde sağlık hizmetinin hangi seviyede verileceğini belirleyen ● Birimler arasındaki organizasyon ve koordinasyonu sağlayan ● Hastaları ilgili diğer kuruluşlara yönlendiren KISACASI; ● Başvuruları alma ve Kayıt ● Evde sağlık birimleri, ASM ve TSM’lerle iletişim ● Hizmetin düzeyi konusunda karara ● Diğer sağlık kurumları iletişim ● Mobil birim

Yönerge-5 ● Tıbbi sekreter ● Tabip ● Hemşire ● Sağlık Memuru ● Şoför Varsa; Fizyoterapist, diyetisyen, psikolog, sosyal hizmet uzmanı, laboratuvar tek ● İşin yoğunluğu veya ihtiyaca göre birden fazla evde sağlık hizmeti ekibi oluşturulabilir ve bu ekiplere ilave personel görevlendirmesi yapılabilir.

Yönerge-6 Sorumlu tabibin görev, yetki ve sorumlulukları Ekibinde görevli tüm personelden kurum amirine karşı sorumlu ● Kişinin kapsamlı olarak tıbbi değerlendirmesini yapar, ● Tanıyı koyup tedaviyi planlayan müdavi tabibin, bulunmaması halinde ilgili dal uzmanının konsültasyonunu sağlayarak alacağı bilgi ve öneriler doğrultusunda tedavi planını hazırlar. ● Belirli aralıklarla ziyaret, bakım ve takip sonuçların değerlendirilmesi ● Sonuçlara göre ilgili konsültan tabip ile de görüşerek yeni tedavi planını düzenler, ● Evde sağlık hizmetleri sırasında kullanılacak ilaç, tıbbi cihaz ve malzemelerin sağlanması, uygun koşullarda saklanması, kulanım şekli konusunda bilgilend, rmelerin yapılmasından sorumludur

Sorumlu tabibin görev, yetki ve sorumlulukları ● Tıbbi atıkların toplanması ve muhafaza edilmesi, ● ● ● enfeksiyonlardan ve bulaşıcı hastalıklardan korunma gibi konularda kişi ve aile bireylerini bilgilendirir, danışmanlık hizmeti verir. Evde sağlık hizmetleri ile ilgili kayıtların zamanında ve noksansız olarak tutulmasını ve muhafaza edilmesini sağlar. Kişilere uygulanan tıbbi işlemlerden, yapılan işlemlerin kayıtlarının tutulmasından sorumlu ve yetkili olup tespit ettiği aksaklık ve sorunları ve bunlara ilişkin talepleri kurum baştabibine bildirir. Evde sağlık hizmetlerinin hasta hakları mevzuatına, tıbbi deontolojiye, etik ilke ve kurallarına uygun olarak yürütülmesini sağlar.

Sorumlu tabibin görev, yetki ve sorumlulukları ● Kendisine bağlı personelin görev dağılımını, birbirleriyle ● ● olan iletişimlerini ve iş akışını, hizmetin bütün olarak koordinasyon ve organizasyonunu planlar , kurum baştabibinin onayına sunar. Kendisine bağlı ekip personeline hizmet içi eğitimini verir veya verdirir, danışmanlık sağlar, periyodik toplantılar düzenler, aksaklık ve noksanlıkları tespit eder ve hizmetin geliştirilmesi konusunda kararlar alır ve uygulatır. Kullanılan araç gereç ve tıbbi cihazların temizliğinin, dezenfeksiyonunun yapılmasını ve gerekenlerin sterilize edilmesini, kullanılan cihazların düzenli bakım ve kalibrasyonunun yapılmasını sağlar. Gerçekleştirilen hizmetlerle ilgili olarak hastanın aile hekimine bilgi verir.

Primer Hekim (Görevleri) ● Tıbbi danışmanlık ● Bireyin tıbbi durumu hakkında evde bakım verenlere bilgi sağlama ● Tedavi planını onaylama ● Belli aralıklarla hastanın tedavi planını gözden geçirme ve uygulanmasını sağlama

Madde 14: Hizmetin kapsamı ve konsültasyon (1) Evde sağlık hizmetleri biriminin görevi hastalığın teşhisini koymak olmayıp daha önce ilgili dal uzman tabiplerince konulmuş olan tanı ve ● planlanan tedavi çerçevesinde ve kişinin bulunduğu ev ortamında; muayene, tetkik, tahlil, tedavi, tıbbi bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin verilmesi, ilacın reçete edilmesindeki özel düzenlemeler saklı kalmak kaydıyla uzun süreli kullanımı sağlık raporu ile belgelendirilen ilaçların reçete edilmesi, tıbbi cihaz ve malzeme kullanımına ilişkin raporların çıkarılmasına yardımcı olunması, hastanın ve ailesinin evde bakım sürecinde üstlenebilecekleri görevler ve hastalık ve bakım süreçleri ile ilgili bilgilendirilmesi ve hastalığı ile alakalı evde kullanımı gerektiren tıbbi cihaz ve ekipmanların doğru ve uygun koşullarda kullanılması konusunda eğitim ve danışmanlık gibi hizmetlerin verilmesini kapsar. (2) Lüzumu halinde ilgili dal uzmanlarının da görüşü alınarak gerekli konsültasyon sağlanır.

Yönerge-7 ● Mücavir alan (Kırsalda ASM’ler) ● Birim, randevu sistemi ile ve mesai saatleri dahilinde çalışır ● Gereğinde uzman hekim ve hemşire (dönüşümlü) ● Yeni oluşan acil haller birimin görev alanına girmez 112 kapsamındadır

Yönerge-8 ● Hasta veya yakını yazılı/telefon/sözlü başvuru ● ASM, TSM’lerden bildirim ● Taburcu olan hastalar için ilgili kliniklerinm yapacağı taburculuk planı ● Tümü koordinasyon mrkezinde toplanır ● Gereğinde koordinasyon merkezi ASM iletişim kurar.

Yönerge-9 ● Tabip, hemşire yada SHU ilk ziyaret ● Kabul/red kararı, bilgilendirme ● ASM gereksinimi olan hastanın ne düzeyde hizmet ● ● alacağını saptar. Kendisi verecekse koordinasyon merkezini bilgilendirir. Birimin vermesi gerektiğini düşünüyorsa koordinasyon merkezine bildirir. Komisyon karara bağlar. (AH de bilgilendirilir). Birim/AH arasında ihtilaf söz konusu ise koordinasyon çözer.

Yönerge-10 ● Ziyaret planı, tedavi planı, araç gereç, kayıt formları planları ekibe tebliğ edilir, kurum amiri onaylar ● ASM planları SGB veya TSM tarafından onaylanır. ● İlgili alan tarafından yapılan ve gereğine göre haftalık/aylık plan ● Kayıtlar; tanı/tedavi/cihaz/advers etki vb. .

Aile Hekiminin Ev Ziyareti (Gerekçeler) ●Karşılanmamış gereksinimlerin tespiti ●İlaç uyum sorunlarının tespiti ●Evde yapılması gereken müdahaleler ●Daha iyi hasta uyumu ●Evde bakım hizmet gerekliliğinin saptanması ve denetimi

Aile Hekiminin Ev Ziyareti Tipleri ● Hastalıkla ilgili (eve bağımlı hasta) ● Akut hastalık ● Kronik hastalık takibi ● Ölmekte olan hasta ● Son dönem bakım ● Ölümün tespiti ● Yastaki ailenin desteklenmesi

Aile Hekiminin Ev Ziyareti Tipleri ● Evin Değerlendirilmesi ● ● Polifarmasi İmmobil hastanın değerlendirilmesi İstismar veya şiddet şüphesi Evde bakım gereksiniminin değerlendirilmesi ● Hastane sonrası ● Majör akut hastalık ● Majör ameliyat ● Yenidoğan bakımı

Ev Ziyaretinin İçeriği ● Günlük Yaşam Aktiviteleri-Günlük Yaşamın Araç Gerektiren Aktiviteleri ● Beslenme ● Evde yaşayanlar ● Evin durumu

Ev Ziyaretinin İçeriği ● Fizik Muayene (hastanın gereksinimine ve hekimin planına uygun) ● İlaçlar ● Güvenlik ● Psikososyal durum ● Koordinasyon

Yönerge-11 ● Onam (hasta veya yasal sorumlu) ● Sonlandırma: ● Gereksinimin sonlanması ● Personel gerektirmemesi ● Hastaneye yatış ● Vefat ● Tedaviye uyumsuzluk, direnç, önerilere uymamaları

Olası Sorunlar ● Kurumlararası iletişim güçlükleri ● Hastaların saptanma sorunları ● Düzey belirleme güçlüğü ● Hizmetin sürekliliği ● Heyet raporu alma. .

Kaynaklar ● Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik (Sağlık ● ● Bakanlığı) Sağlık Bakanlığınca Sunulan Evde Sağlık Hizmetlerinin Uygulaması ve Esasları Hakkında Yönerge (Sağlık Bakanlığı) Aksayan S, Cimete G. (1998). Evde bakım kavramı. I. Ulusal Evde bakım Kongresi Kitabı, Marmara Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu ve Tıp fakültesi, 24 -16 Eylül 1998, İstanbul. Çoban M, Esatoğlu AE. (2004). Evde bakım hizmetlerine genel bir bakış. T Klin Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi, 12: 109 -120. Evde Bakım Derneği (2008). 2. Ulusal Evde Bakım Kongresi: Sağlık Sistemimizde Evde Bakım, Kongre Kitabı, 20 -23 Nisan 2008, İstanbul.

Kaynaklar ● Ferrier C, Lysy P. (2000). Home assessment and care. Can Fam ● ● ● Physician, 46: 2053 -2058. Leff B, Burton JR. (2001). The Future History of Home Care and Physician House Calls in the United States. Journal of Gerontology: Medical Sciences, 56 A(10); M 603–M 608. Paulus DA. (1999). The role of physicians and medical directors in home care. Home Care Provider, 4(6): 236 -239 Unwin BK, Jerant AF. (1999). The Home Visit. Am Fam Physician, 60: 1481 -8.