YABANCILARA TRKE RETMNDE ZARF FL YAPILARI ZARF FLLER
YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ZARF FİİL YAPILARI
ZARF FİLLER Tümleçler; nesne, yer tamlayıcıları; yer, yön, zaman belirteçleri olabilir. Bir başka deyişle ulaçlar, tümce içinde belirteç işlevi yüklenen yan tümceler kurarlar. Türkçede belirteç işlevinde kullanılan yan tümcelerin farklı biçimler alabildiği görülür. “Belirteç yan tümcelerinin “–erek”, “-ince”, “-ip” vb. özel ekleri bulunur. “İçin”, “gibi” gibi ilgeçlerle birlikte kullanılan yan tümceler de belirteç işlevi üstlenirler. Ayrıca “-de”, “- den” durum ekleri alarak belirteç işlevi gören yan tümceler vardır. ” (Erkman-Akerson, Ozil, 1998: 339)
ZARF FİİLLER Ulaçlar konusunda “gerundium”, “bağ-eylem”, “bağ-fiil”, “zarf-fiil” gibi çok farklı adlandırmalar yapılmıştır. İngilizce “Gerund”; Almanca “Konverbum, Konverb, Gerundiv, Gerundium”; Fransızca “gérondif, converbe” gibi karşılıklar verilmiştir. (Bayraktar, 2004: 137) Ulaçlarla ilgili çalışmalarda konu uzmanlarının yaptıkları tanımlar aşağıdaki gibidir: Prof. Dr. Zeynep Korkmaz: “Bir yanıyla fiil, bir yanıyla da zarf özelliği taşıyan kategorileri oldukları için, fiil yönleriyle yalnızca hareket ve zaman kavramını karşılarlar; zarf yönleriyle de bir oluş ve kılışın durum ve tarzını belirleyen zarf görevi yapan yardımcılardır. Çekimli hale dönüşmeleri mümkün değildir. ” (Korkmaz, 2003: 983) der.
ZARF FİİLLER Prof. Dr. Muharrem Ergin: “Gerundiumlar şahsa ve zamana bağlanamayan mücerret bir hali karşılarlar. Hal ve durum karşılayan kelimelere zarf diyoruz. Şu halde gerundiumlar fiillerin zarf şekilleridir. ” (Ergin, 1983: 338) der. Prof. Dr. Tahsin Banguoğlu: “Zarf-fiiller fiilin zarf -fiil işleyişine girmek üzere aldığı özel şekillerdir. ” (Banguoğlu, 1974: 429) diye tanımlar.
ZARF FİİLLER HİTİT kitabında ulaçların öğretimi Temel düzeyde başlamaktadır. Bu düzeye gelene kadar öğrenci ad durum eklerini; şimdiki zaman, belirli geçmiş zaman, belirsiz geçmiş zaman, geniş zaman, gelecek zaman gibi temel zamanları, tamlamaları, iyelik eklerini, pekiştirme sıfatlarını, -DAn önce/sonra gibi yapıları, -CA, -l. Ik, -l. I, -s. Iz gibi ekleri, mastar eklerini, -DIr bildirme ekini, yeterlilik eylemini öğrenmiştir.
ZARF-FİİLLER Bağlama Zarf-Fiilleri Durum Zarf-Fiilleri Zaman Zarf-Fiilleri Sebep Zarf-Fiilleri
Bağlama Zarf-Fiilleri (-ıp) Ø İki fiilin aynı zamanda, aynı stilde ve aynı şahıs tarafından yapıldığını gösterir. ÖRNEKLER : Adamlar oturdu ve yemek yedi. Adamlar oturup yemek yedi Adam eşeğe bindi ve gitti Adam eşeğe binip gitti Kız mektupu okudu ve ağladı. Kız mektubu okuyup ağladı. .
HİTİT 1’den –Ip Ulaç Ekine İlişkin Örnekler ve Alıştırmalar (sayfa 167): 1. Babam bana “Sen okuyacaksın!” der. Babam bana “Sen büyük adam olacaksın!” der. Babam bana “Sen okuyup büyük adam olacaksın!”der. Alıştırmalar : 1. Ailesini 20 yıl önce terk etti. / Yurt dışına gitti. . . . . 2. Polis suçluyu uzun bir aramadan sonra buldu. / Getirdi. . . . . . 3. Kartalkaya’da bir gece konaklayalım. /Sonra gelelim. . . . . 4. Filmi seyretsin. / Bize de anlatsın. . . . . . 5. Geçmişi sık düşünüyorum. / Ağlıyorum. ……………………………………………….
Durum Zarf-Fiilleri Ø Fiilin nasıl yapıldığını anlatır. -arak / -erek Ø Okula yürüyerek geliyorum. Ø Gülerek bana baktı. Ø Kız ağlayarak odadan çıktı. -a…. . –a / -e…… -e Örnek: Ø Çocuklar oynaya geliyor. Ø Spor yapa zayıfladı. Ø Yeni elbiseni güle kullan. -madan / - meden (Zaman-Durum) Örnek: Ø Çocuk kış gelmeden grip aşısı oldu. Ø Çalışmadan başarılı olamazsın. Ø Bu geceyi uyumadan geçirdim.
DİNLEME ETKİNLİĞİ Şarkıyı Dinleyiniz , Dinlerken -erek, -arak eklerinin kullanımına dikkat ediniz:
İstanbul B 1 Düzeyi
Etkinlik Örneği: Aşağıdaki fiilleri uygun cümlelere yazınız. 1. Oğlum, okula kahvaltı……………. . . mı gittin? 2. Emre, masadan başını. …………. . …. derse çalışır. 3. Hasta, ilaçlarını……………. . … iyileşemez. 4. Amcam, Beşiktaş’ın maçlarını…………. . duramaz. (izlemek, içmek, yapmak, kaldırmak)
As ag ıdaki bos lukları ‘‘-(y)Ip, -m. Ad. An, -(y)Ar. Ak, (y)A -(y)A’’ zarf-fiil ekleriyle dolduralım. 1. Derin derin nefes al. . . ver. . . nefes egzersizleri yapmalısınız. 2. I brahim c ok konus. . . bas ımı ag rıttı. 3. Ben sabahları kahvaltı yap. . . asla dıs arı c ıkmam. 4. Doktora git. . . mutlaka randevu almalısınız. 5. Sizi iste. . . kırdım, o zu r dilerim. 6. Bu s ehri terk et. . . c ok uzaklara gitti. 7. Tu rkc eyi kurslara devam et. . . . o g rendim. 8. Teknoloji sayesinde insanlar uc ag a bin. . . en uzak yerlere birkac saatte ulas abiliyor. 9. Ankara’ya git. . . gel. . . bu tu n yolları ezberledi
Durum Zarf-Fiilleri Ø Fiilin nasıl yapıldığını anlatır. -dığı / -diği halde Ø Ali, çok çalıştığ-ı halde sınıfı geçemedi. Ø İstanbul’u çok iyi bildiği -m halde kayboldum. Ø Onlar söz verdikleri halde gelmediler. Örnek: -e / a rağmen Ø Çok parası olmasına rağmen eski elbiseler giyiyor. Ø İyi Türkçe bilmemize rağmen konuşmuyoruz. Ø İki aydır rejim yapmama rağmen kilo veremedim.
Zaman Zarf-Fiilleri Ø Fiilin ne zaman yapıldığını, yapılacağını anlatır. -dığında / -diğinde (-dığı zaman) Ø Maaşımı aldığımda borcumu vereceğim. Ø Ali okulu bitirdiği zaman evlenmek istiyor. Ø İstanbul’a gittiğimizde bütün müzeleri gezdik. Örnek: -ince / -ınca / -unca / -ünce -inceye kadar Ø Yaz gelince hep birlikte tatile çıkarız. Ø Ankara’ya gelince lütfen, bizi ziyaret edin. Ø Hasta olunca hemen doktora gitmelisin. Ø Ø Örnek: Ölünceye kadar seni seveceğim. Bebek, film bitinceye kadar uyudu. Annem, iyileşinceye kadar hastanede kalacak. Güneş batıncaya kadar çalıştık.
dığı (-diği /-duğu /-düğü /-tığı /-tiği /-tuğu /-tüğü zaman Yağmur yağ………. zaman her yeri alıyor. Sen okula gel……… zaman ben okulda yoktum. Hasta ol………. zaman okula gelmiyor. Üşü………. zaman kalın şeyler giyerim. Televizyonu uzun süre seyret…. . zaman gözlerim kanlanıyor. Arkadaşım tayini çık……. . zaman çok üzüldüm
Zaman Zarf-Fiilleri Ø Fiilin ne zaman yapıldığını, yapılacağını anlatır. -dıktan / -dikten sonra Ø Ø Yağmur yağdıktan sonra yollar ıslandı. Yemek yedikten sonra ellerini yıkamalısın. Tatilden döndükten sonra dersler başladı. Kitap okuduktan sonra uyudum. Örnek: -madan / -meden/ önce Ø Yemek yemeden önce ellerimizi yıkamalıyız. Ø Hastaneye gitmeden önce randevu almalısın. Ø Hasta olunca hemen doktora gitmelisin.
• Babacığım, baklavanı yedikten sonra karşılıklı Türk kahvesi içelim mi? • Babacığım, önce baklavanı ye; sonra birlikte Türk kahvesi içelim tamam mı?
• Canım, yola çıkmadan önce bavulunu kontrol ediyor musun? • Canım, önce bavulunu kontrol et sonra yola çık tamam mı?
• Evlenmeden önce genç kızların ve
• Asker ocağına gitmeden önce erkeklerin ellerine,
• Kurbanlık koçların ise kesilmeden önce başına kına yakılır.
As ag ıdaki cu mleleri uygun zarf-fiiller (-(y)ken, (y)Ar. Ak, -(y)Ip, -m. Ad. An o nce, -DIkt. An sonra) kullanarak tamamlayalım. 1. ……………………… sinirli olur. 2. ……………………… 5 kilo verdim. 3. ……………………… annesine sarıldı. 4. ……………………… temizlik yapıyorum. 5. ……………………… konuşma! 6. ……………………… dikkat et! 7. ……………………… okula geliyoruz. 8. ……………………… ders çalışıyorum.
Zaman Zarf-Fiilleri Ø Fiilin ne zaman yapıldığını, yapılacağını anlatır. (-ı, -i, -u, -ü)-rken ØFutbol oynarken eşofmanım yırtıldı. ØSoğan doğrarken annem parmağını kesti. ØDers çalışırken telefon çaldı. ØOkula gelirken trafik kazası gördüm.
As ag ıdaki bos lukları zaman ekleri ve “-(y)ken” zarf-fiil eki ile dolduralım. 1. C ocuklar oyna. . . . . yanlarına bir sokak ko peg i geldi. 2. Hava sog uk. . . . . canım dıs arı c ıkmak istemiyor. 3. Odamda ders c alıs. . . . . birden kapı c aldı. 4. Onu durakta bekle. . . . . Ayc a’yla kars ılas tım. 5. Bas bakan ac ıklama yap. . . . . salondakiler onu dikkatle dinliyordu.
-m. Ak için
• O, sizi görebilmek için bugün Ankara’dan geliyor.
Siz, neden Türkiye’ye geldiniz? • NOT: Bu etkinlikle öğrencilerin konuşma becerisini geliştirme amaçlanmıştır.
Türkçeyi niçin öğreniyorsunuz? NOT: Bu etkinlikle öğrencilerin yazma becerisini geliştirme amaçlanmıştır.
Güveç yemeği yapmak için neler gerekir?
Malzemeler: • • 1 kilo kuşbaşı et 3 tane patates 4 tane yeşil biber 2 tane kırmızı biber 4 tane kuru soğan 4 yaprak fesleğen Kimyon, karabiber, pul biberi, domates ve biber salçası, yağ • Tarif videosunu izleyin ve ne düşündüğünüzü Söyleyin. .
Zaman Zarf-Fiilleri Ø Fiilin ne zaman yapıldığını, yapılacağını anlatır. -dığından beri Ø Ø Örnek: Hasta olduğundan beri hiçbir şey yemiyor. Arabayı aldığımızdan beri üç defa kaza yaptık. Babam gittiğinden beri annem ağlıyor. Buraya geldiğimden beri ailemi hiç aramadım. Örnek: -eli / -alı Ø Sen gittin gideli yüzüm gülmüyor. Ø ‘Vampir’ filmini seyredeli geceleri çok korkarım. Ø Müdür olalı ailesine hiç vakit ayıramıyor. Örnek: -dıkça / -dikçe/ -dukça / -dükçe Ø İnsan okudukça bilgisi artar. Ø Spor yaptıkça kilo verirsin.
• Seninle tanıştığımızdan beri uyuyamıyorum. • Seninle tanıştıktan sonra uyuyamıyorum.
• Halit buraya geldiğinden beri çok mutlu. • O, buraya geldi geleli çok mutlu. • O, buraya geldikten sonra çok mutlu oldu. • Halit doktora dersleri 3 yıl olduğundan beri çok mutsuz. • O, dersler 3 yıl oldu olalı çok mutsuz. • O, dersler 3 yıl olduktan sonra çok mutsuz oldu.
6. Aşağıdaki cümleleri örnekteki gibi tekrar yazalım. Örnek: Kızım eve geldiğimizden beri uyuyor. Kızım eve geldi geleli uyuyor. Kızım eve geleli uyuyor. 1. Hastalandığından beri ağzına bir lokma bir şey koymuyor. ……………………………………………………. 2. Araba aldığımızdan beri hafta sonları evde oturmuyoruz. ……………………………………………………. . 3. Yeni evimize taşındığımızdan beri hiç misafir bile gelmedi. ……………………………………………………. . 4. Zengin olduğundan beri çok değişti. ……………………………………………………. . 5. İstanbul’a geldiğimden beri hastayım. ……………………………………………………. .
Sebep Zarf-Fiilleri Zaman Ø Fiilin sebebini anlatır. . Örnek: -dığından / -diğinden / -duğundan -düğünden Ø Çok şeker yediğinden dişleri çürüdü. Ø Vaktim olmadığından maça gelmeyeceğim. Ø Parası olmadığından araba alamaz. Örnek: -dığı/ -diği / -duğu /-düğü için Ø Çok şeker yediği için dişleri çürüdü. Ø Vaktim olmadığı için maça gelmeyeceğim. Ø Parası olmadığı için araba alamaz.
• O çok yediği için midesi ağrıyor • O çok yediğinden karnı ağrıyor
- için ve -den dolayı ile tamamlayınız 1. (Gel) Misafirleri _______ için pasta pişiriyor Misafirleri _____ dolayı pasta pişiriyor 2. (Sat) Bu evi ____ için üzülüyordu Bu evi _______ dolayı üzülüyordu 3. ( Ayrıl-) Vatanından _______için üzülüyordu Vatanından _____ dolayı üzülüyordu
- Slides: 38