YABAN HAYATI BYOLOJS I YABAN HAYATI NEDR YABAN
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ I- YABAN HAYATI NEDİR? YABAN HAYATINA GİRİŞ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI A. B. YABAN HAYVANLARININ YAŞAM ALANLARI YAŞAM KUŞAKLARI (BİYOMLAR) 1. Karasal Biyomlar 1. Orman Yaban Hayatı a. Tropikal Yağmur Ormanları Kuşağı 2. Tarım Yaban Hayatı b. Savana Kuşağı 3. Sulak Alanlar Yaban Hayatı c. Çöl Kuşağı 4. Bakir Alanlar Yaban Hayatı d. Akdeniz Çalı (Maki /Şaparal) Kuşağı 5. Başkaca Yaban Hayatı Alanları e. Ilıman Bölgenin Kuşağı f. Step (Otlak) Kuşağı g. İğne Yapraklı Ormanlar Kuşağı (Tayga) h. Tundra (Kutup Çölleri) Yaprak 2. Sucul Yaşam Kuşakları Döken Ormanlar III- YABAN HAYATINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER IV- İN-SİTU VE EX-SİTU KORUMA (4) A. İN-SİTU KORUMA B. EX-SİTU KORUMA
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ I- YABAN HAYATI NEDİR? YABAN HAYATINA GİRİŞ Yaban Hayatı, geniş anlamda; bir yaşama alanında insan müdahalesi olmaksızın yaşayan bitki ve hayvan topluluklarının meydana getirdikleri bir yaşama birliğidir. Yaban hayatı denildiğinde, doğal yaşama ortamlarında yaşayan balık, sürüngen, kuş ve memeli hayvanlar anlaşılmaktadır. Yani, yaban hayvanları denilen türler, doğal yaşama ortamlarında serbest olarak yaşayan ve evcil olmayan bütün hayvan topluluklarını içine almaktadır.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI A. YAŞAM KUŞAKLARI (BİYOMLAR) 1. Karasal Biyomlar Biyom kavramını, vejetasyon (bitki örtüsü) tiplerini tanımlamak ve sınıflandırmak amacıyla ilk kez F. E. Clements ve V. E. Shelford (1939) ortaya atmıştır. Biyom, belirli bitki ve hayvan türlerinin bölgesel düzeyde oluşturdukları ve kendine özgü özellikleri olan büyük ve bölgesel komünitelerdir (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe, iklimsel parametrelerdeki değişime bağlı olarak makro ekosistemlerde biyom denilen zonlaşma görülür. Makro ekosistemlerdeki bu zonlaşmanın temel sebebi dünyanın yapısından kaynaklanmaktadır. Bilindiği gibi güneş ışınları ekvatora dik bir açıyla gelirken kutuplara doğru gidildikçe dünyanın basıklaşması nedeniyle daha yayınık bir açıyla gelir. Bu durum beraberinde fotoperiyodik rejim, sıcaklık ve yağış gibi diğer iklimsel parametlerelerin değişimine neden olur (3).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Karasal biyom tiplerinin belirlenmesinde ve tanımlanmasında en önemli gösterge, iklimsel klimaks sonunda ulaşılan bitki örtüsü bünyesindeki yaşam formlarıdır (bu formlar otsu, çalımsı, geniş yapraklı ağaç, ibreli ağaç vb. olabilir). Başka bir deyişle, iklimsel klimaks sonunda ulaşılan bitki örtüsü tipleri, biyomlarm sınıflandırılmasında anahtar rol oynar. Örneğin, otsu bitkiler ve çayırlar, çayırlık (veya otlak alan) biyomunun klimaks bitki örtüsünü oluşturur (bir biyomun tür kompozisyonu, farklı kıtalarda, hatta aynı bölgedeki biyomum farklı yerlerinde -topoğrafik nedenlerle- farklı olabilir)(2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Hareket halindeki hayvanlar, bitki örtüsünün farklı katmanlarının ve farklı süksesyon aşamalarının bütünleşip kaynaşmasına önemli katkılar yaparlar. Kuşlar, memeliler, sürüngenler ve birçok böcek türü; farklı alt sistemler arasında ve ayrıca bitki örtüsünün farklı gelişim evreleri ile olgun evresi arasında serbestçe hareket ederler. Ayrıca, göçmen kuşlar, farklı kıtaların biyomları arasında mevsimlere bağlı olarak göç ederler. Çoğu kez, belirli bir hayvan türü, yaşamının şu ya da bu aşamasını -gelişim evrelerine ve mevsimsel davranış biçimlerine bağlı olarak- değişik (çoğu kez de oldukça farklı) vejetasyon tiplerinde geçirir. Aralarında karaca, ren geyiği, antilop, bizon ve mandanın da bulunduğu birçok büyük memeli otçul hayvan; karasal biyomların özgün ve tipik birer üyesidir. Aşağıda dünya üzerinde bulunan biyomların dağılışı ve biyom iklim grafiği gösterilmektedir (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI a. Tropikal Yağmur Ormanları Kuşağı Tropikal yağmur ormanları Yerkürenin ekvator kuşağı çevresindeki alçak rakımlı bölgelerde yer alır. Genellikle geniş yapraklı ağaçlardan oluşan ve her dem yeşil olan bu ormanlar, yeryüzünde belki de en yüksek tür çeşitliliğine sahip bölgelerdir. Yeryüzündeki yağmur ormanları başlıca üç ana bölgede görülür: (a) Güney Amerika’daki Amazon ve Orinoco Havzaları (kesintisiz, en büyük alan) ve Orta Amerika bölgesi. (b) Orta ve Batı Afrika’da yer alan Kongo, Nijerya ve Zambiya Havzaları ve Madagaskar. (c) Hindu. Malaya, Borneo ve Yeni Gine bölgeleri (2). En büyük sürekli yağmur ormanı, Güney Amerika'nın Amazon havzasında bulunur. Batı ve Orta Afrika ile Hint-Malezya bölgeleri tropikal yağmur ormanlarının diğer önemli yerleri. Artık hemen yok olan daha küçük yağmur ormanları türleri, Avustralya'nın doğu kıyılarında, Hawai Adalarında ve Madagaskar'ın doğu kıyısında görülür (5).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Dağılım: Ekvatoriyal ve ekvatora yakın bölgeler. Yağış: Tropikal yağmur ormanlarında düşen yağış miktarı sabit olup yıllık 200– 400 cm’dr. Tropikal kurak ormanlarda, yıllık yağış miktarı 150 -200 cm olup mevsimsellik göstermektedir ve altı yedi ay kurak sezon vardır (4). Sıcaklık: Yıl boyunca sıcaklık yüksek olup ortalama sıcaklık 25– 29 o. C’dir. Sıcaklıktaki mevsimsel değişiklik çok düşüktür(4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Bitkiler: Tropikal orman, dikey olarak tabakalaşma gösterir ve ışık için rekabet yoğundur. Yağmur ormanlarındaki tabakalar, kapalı kanopi üzerinde büyüyen ağaçları, kanopi tabakasının ağaçlarını, kanopinin altındaki bir veya iki ağaç tabakasını, çalı ve ot tabakalarını içerir. Tropikal kurak ormanında genellikle daha az tabaka vardır. Tropikal yağmur ormanlarında geniş yapraklı her dem yeşil ağaçlar baskındır. Oysa tropikal birçok kurak orman ağacı kurak sezonda yapraklarını döker. Orkideler ve Bromelia cinsine ait epifitik bitkiler, genellikle tropik yağmur ormanı ağaçlarının üzerini kaplar. Fakat kurak ormanlarda daha az yoğundur. Dikenli çalılar ve sukulent bitkiler, bazı tropik kurak ormanlarında yaygındır (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Hayvanlar: Dünyanın tropikal ormanları, henüz tanımlanmamış 5 -30 milyon böcek, örümcek ve diğer eklembacaklı türünün var olduğu tahmin edilen milyonlarca türe ev sahipliği yapmaktadır. Gerçekten de tropikal ormanlardaki hayvan çeşitliği,
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI herhangi bir karasal biyomdakinden daha yüksektir. Amfibiler, kuşlar ve diğer sürüngenler, memeliler ve eklembacaklıların yer aldığı hayvanlar, dikey olarak tabakalanmış ortama uyum sağlamıştır ve çoğunlukla fark edilmezler (4). Ağaçlar üzerinde değişik bukalemun, iguana, geko (bir kertenkele türü), tırmanıcı yılan, kurbağa ve kuş türlerinden oluşan zengin bir hayvan türü çeşitliliği vardır. Bu biyomda yaşayan çok çeşitli karınca, Orthoptera ve Lepidoptera türleri, ekolojik bakımdan önemli görevler üstlenirler. Bu ormanlarda papağanlar, tukanlar, boynuz gagalı kuşlar, kontingalar, trogonlar ve cennet kuşu gibi çeşitli kuş türleri oldukça yaygındır. Kuşların bu denli bol ve yaygın olmasının nedenlerinden biri, bunların çoğunun otçul olmasıdır (2. )
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI İnsan etkisi: İnsanlar uzun süre önce, tropikal ormanlardaki gelişen komüniteleri tesis etti. Tarıma ve gelişime yol açan hızlı nüfusun artışı, birçok tropik ormanı ortadan kaldırmaktadır (4). b. Savan Kuşağı Yeryüzündeki en büyük tropikal savanlar, Afrika’nın orta ve doğu kısımlarında yer alır. Aynca, Güney Amerika ve Avustralya’da da büyük sayılabilecek ölçüde tropikal savan veya çayırlıklar görülür (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Dağılım: Ekvatoriyal ve ekvatora yakın bölgeler. Yağış: Yağışlar mevsimsel olup yıllık ortalama 30 -50 cm'dir. Kurak sezon sekiz ya da dokuz ay sürebilir (4). Sıcaklık: Yıl boyunca sıcaklık yüksek olup ortalama sıcaklık 24 -29°C'dir; fakat sıcaklıktaki mevsimsel değişiklikler tropikal ormanlardakinden biraz daha fazladır (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Bitkiler: Savanada farklı yoğunluklarda ve dağınık olarak bulunan ağaçlar, çoğunlukla dikenlidir ve nispeten kurak koşullara uyum olarak küçük yapraklara sahiptir. Kurak sezonda yangınlar yaygındır ve baskın bitki türleri yangına uyum sağlamış mevsimsel kuraklığa hoşgörülü türlerdir. Çimenler ve odunsu olmayan küçük bitkiler, yani otlar zemindeki örtünün
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI büyük bir kısmını meydana getirir. Bu bitkiler, mevsimsel yağmurlara cevap olarak çabuk gelişir ve büyük memelilerin ve diğer otçul hayvanların otlamasına hoşgörülüdür (4). Tropikal savanlarda yaygın olan Çayır türleri Panicum, Pennisetum, Andropogon ve İmperata cinslerine aittir. Afrika’nın tropikal savan peyzajındaki ağaçlar dağınık noktalar halinde görülürler. Bunlar arasında; etkileyici görünümüyle dikenli akasya türleri, baklagiller familyasından diğer ağaç ve çalı türleri, iri gövdeli baobab ağaçlan, ağaç görünümlü sütleğengiller ve palmiyeler vardır. Çoğu kez, gerek çayırların ve gerekse ağaçların tek bir türü, geniş alanlarda baskın olacak şekilde yayılış gösterebilir (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Hayvanlar: Afrika antilopları ve zebralar gibi otçul iri vücutlu memeliler, aslanlar ve sırtlanlar gibi predatörler yaygın sakinlerdir. Bunula birlikte baskın herbivorlar, aslında termitler gibi böceklerdir. Kurak sezonlar boyunca, otlayan memeliler sıklıkla savananın daha fazla yiyecek ve su kaynağı içeren kısımlarına göç ederler (4). Değişik antilop türleri, zebra ve zürafalar savanlarda büyük gruplar ve sürüler halinde yayılırlar, insanoğlu ve onun evcil hayvan sürüleri tarafından işgal edilmeden kalan savanları, aslan ve diğer yırtıcı hayvanlar “büyük avlak” alanları olarak kullanırlar (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI İnsan etkisi: İlkin insanların savanada yaşadığına ilişkin kanıtlar vardır. İnsanlar tarafından çıkartılan yangınlar, bu biyomun bu şekilde kalmasına yardım etmiştir. Çünkü sıkça ortaya çıkan yangınlar, fidanları ve tohumları öldürerek ağaçların yeniden oluşmasını indirger. Aşırı avlanma, iri vücutlu memeli popülasyonlarında azalmaya neden olmuştur (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI c. Çöl Kuşağı Genel anlamda, yıllık yağışın 25 cm’den az -ya da bazı durumlarda yağışın 25 cm’den daha fazla olmasına rağmen, yağışın yıl içindeki dağılımının düzensiz- olduğu bölgeler çöl olarak sınıflandırılır. Çöllerde en önemli sınırlayıcı etken sudur. Çölün sulanması halinde ise en önemli sınırlayıcı etken su değil, toprak özellikleri olmaktadır (2).
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ Dağılım: 30° kuzey ve güney enlemlerinin yakın şeritlerde ya da kıtaların iç kısımlarındaki diğere enlemlerde (örneğin kuzeyorta Asya’nın gobi çölü) bulunur (4). Yağış: Düşen yağış miktarı, düşük ve yüksek düzeyde değişebilir. Genellikle yıllık yağış miktarı 30 cm’den düşüktür. Sıcaklık: Sıcaklık, mevsimsel ve günlük olarak değişkendir. Sıcak çöllerde maksimum hava sıcaklığı 50 o. C’yi aşabilir. Soğuk çöllerde hava sıcaklığı -30 o. C’nin altına düşebilir (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Bitkiler: Çöllerin çoklu ekosistemlerinde, az miktarlarda olan ancak geniş olarak serpiştirilmiş vejetasyon baskındır; diler karasal biyomlarınkiyle karşılaştırıldığında çıplak zemin alanları çok fazladır. Bitkiler arasında kaktüsler ya da sütleğenler gibi sukulentler, derine kök salan çalılar, nadir görülen nemli periyotlarda gelişen otsu bitkiler yer alır. Çöl bitkisi adaptasyonları arasında ısıya ve kurumaya karşı hoşgörü, su depolama ve yaprak yüzey alanının indirgenmiş olması yer alır. Dikenlerin işlev gördüğü koruma, çalıların yapraklarında bulunan toksinler sayesinde kimyasal savunma yapar. Bitkilerin çoğu C 4 veya CAM fotosentezi yapar (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Hayvanlar Yaygın çöl hayvanları arasında, yılanlar ve kertenkeleler, akrepler, karıncalar, kınkanatlılar, göçmen ve yerli kuşlar ile tohum yiyen kemirgenler bulunur. Birçok tür gececidir. Suyun korunması yaygın adaptasyondur, bazı türler suyu sadece bitki tohumlarındaki karbohidratların yıkımından elde ederler (4). İnsan etkisi: Suyun uzun mesafelere taşınması ve derin yeraltı kuyu suları, çöllerde önemli miktarda insan popülasyonlarının barınmasına izin vermiştir. Kentleşme ve sulu tarıma dönüşüm, bazı çöllerin doğal biyoçeşitliliğini indirgemiştir (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI d. Akdeniz Çalı (Maki /Şaparal) Kuşağı Maki/şa- paral komüniteleri; ABD’nin Kaliforniya eyaleti ve Meksika’nın sahil kuşağında, Akdeniz sahilleri boyunca, Şili’de ve Avustralya’nın güney kıyısı boyunca geniş bir yayılışa sahiptir. Bu sahalarda, bölgesel ve yöresel koşullara bağlı olarak değişik bitki türleri baskın konumda olabilir (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Dağılım: Bu biyom, birçok kıtada orta enlemlerdeki kıyı bölgelerde bulunur (4). Yağış: Yağışlar oldukça mevsimsel olup yazlar kurak ve kışlar yağışlıdır. Yıllık yağış ortalaması genellikle 30 -50 cm’dir (4). Sıcaklık: Sonbahar, kış ve ilkbahar soğuk olup sıcaklık 10 -12 o. C’dir. Yazın ortalama sıcaklık 30 o. C’dir ve gündüzleyin maksimum sıcaklık 40 o. C’yi aşabilir (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Bitkiler: Makide küçük ağaçlar ve çalılar baskındır ayrıca birçok çeşit yabani ot ve çimen vardır. Bitki çeşitliliği çok yüksektir; birçok tür özgül, nispeten küçük coğrafik alanla sınırlanmıştır. Susuzluğa karşı adaptasyonlar olarak odunsu bitkilerin herdem yeşil ve su kaybını azaltıcı dayanıklı yapraklar yer alır. Yangına karşı adaptasyonlar da belirginidir. Çalıların bazıları, sadece yangından sonra çimlenecek tohumlar üretir; onların yangına dayanıklı köklerinde depolanmış olan besin rezervleri, onlara yangın nedeniyle ortama salınan besinleri kullanıp çabucak filizlenme yeteneği verir (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Hayvanlar Yerli hayvan olarak odunsu bitkilerin filizlerini ve tomurcuklarını yiyen geyik ve keçi gibi hayvanlar bulunur, küçük vücutlu memelilerin çeşitliliği azdır. Makilik alanlar, amfibi, kuş ve diğer sürüngenler ve böceklerin birçok türünü içerir (4). Bob beyaz bıldırcını, tavşan, linnet, kara kuş ve kirpi bulunur (5). İnsan etkisi: Makilik alanlar, çok yoğun olarak yerleşime açılmıştır ve tarımsal alanlara dönüştürme ve kentleşme nedeniyle indirgenmiştir. İnsanlar, makilikleri baştan başa yakan ormanlara da katkı yaparlar (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI e. Ilıman Bölgenin Yaprak Döken Ormanlar Kuşağı Bu biyomda yetişen ağaç ve çalılar, yılın bir kısmını yapraklarını dökmüş olarak geçirirler. Bu nedenle, yaz ve kış mevsimleri arasında çarpıcı ölçüde bir zıtlık vardır. Bu biyomda yaşayan hem toprak canlıları, hem de toprak üstünü örten otsu ve çalı formundaki bitki tabakası oldukça iyi bir gelişim gösterir (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Dağılım: Temel olarak Kuzey Yarımküredeki orta enlemler boyunca görülmekle beraber Şili, Güney Afrika, Avustralya ve Yeni Zelanda’da daha küçük alanlarda bulunur (4). Yağış: Yıllı yağış miktarı ortalama olarak 70 -200 cm arasında değişir. Yaz yağmurları dahil tüm mevsimlerde önemli miktarda yağış düşebilir ve bazı ormanlarda kışın kar yağar (4). Sıcaklık: Kış mevsiminde sıcaklık ortalaması 0 o. C civarındadır. Maksimum sıcaklığın 35 o. C olduğu yaz mevsimi, sıcak ve nemlidir (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Bitkiler: Bir olgun ılıman bölge geniş yapraklı ormanı, belirgin olarak ayırt edilen dikey tabakalara sahiptir; bir ya da iki ağaç tabakasına ve otsu bitkilerin oluşturduğu tabakaya rastlanır. Az miktarda epifitler vardır. Kuzey Yarımküredeki baskın bitkiler, yaprak döken ağaçlardır. Bu ağaçlar kış mevsiminden önce yapraklarını dökerler; çünkü düşük sıcaklık fotosentezi indirger ve donmuş topraktan suyun alınması zordur. Avustralya’da her dem yeşil olan okaliptüs ağaçları, bu ormanlarda hakim durumdadır.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Hayvanlar Kuzey Yarımkürede birçok memeli, kış uykusuna yatarken birçok kuş türü sıcak iklimlere göç eder. Memeliler, kuşlar ve böcekler, ormanın dikey tabakalarının hepsini kullanır. İnsan etkisi: Ilıman bölge geniş yapraklı ormanları, tüm kıtalarda yoğun bir biçimde yerleşime açılmıştır. Tarım ve kentsel gelişim için ağaçların kesilmesi ve alanları temizlenmesi, Kuzey Amerika’daki yaprak döken oranların hemen tümünü bozmuştur. Bununla birlikte, ormanların kendilerini iyileştirme kapasitesine uygun olarak, bu ormanlar daha önceki yayılış alanlarının çoğuna hakim olmaktadır.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI f. Step (Otlak) Kuşağı (Çayır) Ilıman bölge otlakları (veya çayırlıkları), yağış bakımından çöller ve orman alanları arasında yer alırlar. Otlaklar; Kuzey Amerika ve Avrasya kıtalarında, Güney Amerika’nın güney bölümünde (örn. , Arjantin pampasları) ve Avustralya kıtasında geniş alanlar kaplar (2).
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ Dağılım: Güney Afrika’nın bozkırları, Macaristan’ın pusztası, Arjantin ve uruguay’ın pampaları, Rusya’nın stepleri, orta Kuzey Amerika’nın düzlükleri ve ağaçsız geniş bozkırları stepleri meydana getirir. Yağış: Yağışlar oldukça mevsimsel olup nispeten kışlar kurak ve yazlar yağışlıdır. Yıllık yağış ortalaması 30 -100 cm’dir. Periyodik kuraklık yaygındır (4). Çayır türü, tür bileşimi, verimlilik ve diğer özellikler doğrudan yağış ve sıcaklık ile ilgilidir. Yağış ne kadar yüksekse, üretim o kadar yüksek olur. Bu ilişki, kısmen, su stresi azalması ve besin alımının arttırılması ve kısmen su kullanım verimliliği farklılıklarını yansıtmaktadır (5). Sıcaklık: Kışlar soğuktur; ortalama sıcaklık -10 o. C’nin altına düşmektedir. Yazlar sıcaktır; ortalama sıcaklık genellikle 30 o. C’ye yaklaşmaktadır.
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ Bitkiler: Baskın bitkiler, çimler ve otsu bitkilerdir; bunların uzunlukları birkaç santimetreden birkaç metreye kadar değişir. Tüm karasal ekosistemler arasında otlakta birimi (yüzde 20 ila 55) başına en yüksek üretkenlik endeksine sahiptirler (5). Otlaklara özgü bitkilerin birçoğu, periyodik olarak gerçekleşen yangınlara ve uzun süren kuraklığa karşı yaşamlarını sürdürmesine izin veren adaptasyonlara sahiptir. Örneğin çimler, yangından sonra çabucak filizlenir. İri vücutlu memeli hayvanların otlaması, odunsu çalıların ve ağaçların yerleşmesini önlemeye yardımcı olur (4). Bazı otlar, yerel ortama bağlı olarak ya çimenlik ya da demet olabilir. Çimlerle ilişkili olarak çeşitli tohumlar, özellikle bakırgiller bulunur. Ekilen fideler ve meralar genellikle yonca ve kırmızı yonca gibi otlar ve baklagiller karışımına ekilir. Onlarla beraber hardal, Karahindiba ve papatya gibi istenmeyen bitkiler yetişebilir (5). Küçük sakalotu, adi parlakot ve kılaç gibi diğer türler kümeler halinde büyüyen türlerdir (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Hayvanlar Yerli hayvan olarak, bizonlar ve yaban atları gibi otlayan büyük hayvanlar bulunur. Ilıman bölge otlaklarında, Kuzey Amerika’daki çayır köpekleri gibi zeminde tünel açan çok çeşitli memeliler de yaşamaktadır (4). Küçük memeliler mevcut çimlerin sadece yüzde 4'ünü tüketirler. Kuş popülasyonlarında üreme enerjisi daha da küçük olabilir. Kuşlar muhtemelen, enerji akışı ve çayır ekosistemlerindeki enerji ve besin maddelerinin depolanması üzerinde çok az etki yapar (5).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI İnsan etkisi: Derin ve verimli olan topraklar, ılıman bölge otlaklarını tarım için özellikle buğdaygilleri üretmek için çok elverişli kılmaktadır. Sonuç olarak Kuzey Amerika ve Eurasia’da yer alan ılıman bölge otlaklarının çoğu tarımsal alana dönüştürülmüştür. Bazı kurak otlaklarda, sığırlar ve otla beslenen diğer hayvanlar biyomun bir kısmını çöle dönüştürmektedir (4). İnsanlar, esas olarak hayvancılık için gıda kaynağı olarak ve peyzaj için ikinci olarak otlak amaçlı kullanmaktadırlar. Örneğin, Nebraska'nın Kum Tepeleri ve Oklahoma ve Kansas'taki Osage ve Flint Tepeleri gibi dağınık kalıntılar haricinde, uzun boylu otlakları mısır tarlalarına ve diğer ekili arazilere dönüştürülmüştür (5).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Çayır Türleri Çayır, dört büyük bitki örtüsünün en büyüğü ve dünyanın bitki örtüsünün yüzde 24'ünü oluşturuyor. Dünyanın doğal çayırlıklarının büyük çoğunluğu bu ekili tahılları (çimler) mısır, buğday, yulaf ve arpa gibi destekleyen ekili alanlara dönüştürülmüş veya ekili çayırlara dönüştürülmüştür. Kuzey Amerika'da çayırlar, doğu orman çayırlığı ekotonundan batıdaki yarı kurak çayırlık alanlarına kadar uzanan mezenkli otlaklardan bir gradyan ile orta kıtanın büyük bölümüne hakimdir (5).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI g. İğne Yapraklı Ormanlar Kuşağı (Tayga) Kuzey Amerika ve Avrasya’nın kuzeyi boyunca geniş bir orman kuşağı uzanır. Her dem yeşil olan bu orman bölgeleri, Kuzey Bölge Konifer Ormanı, Kutup Çemberi Boreal Ormanı, ya da çoğu kez Tayga adını alır. Boreal Orman tipinin uzantıları, Tropikal bölgelere kadar inecek şekilde, dağlarda da görülür. Bu biyomun en belirgin özelliği, iğne yapraklı türlere sahip olmasıdır (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Dağılım: Kuzey Amerika’nın kuzeyinde ve Eurasia’da geniş bir bant şeklinde arktik tundranın güney sınırına kadar uzanan Tayga yeryüzündeki en geniş karasal biyomdur (4). Yağış: Yıllık yağış miktarı genellikle 30 -70 cm arasında değişir. Bununla birlikte ABD’nin pasifik kısmının kuzeybatısında kıyıda yer alan kozalaklı bazı ormanlar, ılıman bölge yağmur oranıdır ve yıllık yağış miktarı 300 cm’yi aşabilir. Sıcaklık: Kışlar genellikle soğuktur, yazlar sıcak olabilir. Sibirya’daki kozalaklı ormanların bazı alanlarında sıcaklık tipik olarak; kışın -50 o. C ve yazın 20 o. C olacak şekilde değişmektedir.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Bitkiler: Taygalarda çam, ladin, köknar ve Tsuga gibi kozalak taşıyan ağaçlar, baskın ağaçlardır; buzlardan bazıları yangına bağlı olarak kendini yenileyebilir. Kozalaklı ağaçların çoğunun şekillerinin konik olması yağan karın bu ağaçları dallarında birikmesini ve dallarının bu nedenle kırılmasını önler; bu ağaçların iğne ya da pul şeklindeki yaprakları su kaybını indirger. Bu ormanların çalı ve otsu tabakalarındaki bitki çeşitliliği, ılıman bölgenin geniş yapraklı bitki ormanlarınkinden daha düşüktür (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Hayvanlar Birçok gömen kuş, taygalarda yuvalanırken, diğer türler yıl boyunca yerli olarak bu ormanlarda kalırlar. Bu biyomun hayvanları oldukça çeşitli olup geyik, boz ayı ve Sibirya kaplanı gibi memeliler bulunur. Baskın ağaç türleri üzerinde beslenen böceklerin ortaya çıkardığı periyodik salgınlar çok sayıda ağacı öldürebilir (4). Konifer tohumları ise sincap, karabaşlı iskete (siskins) ve çapraz gaga gibi birçok hayvan türünün başlıca besin kaynağını oluşturur (2). İnsan etkisi: İnsan popülasyonları tarafından yoğun bir yerleşim olmamasına rağmen kuzey kozalaklı ormanları korku verici bir hızla kesilmektedir ve bu ağaçların eskiden gelişirken durdukları yerler çok geçmeden gözden kaybolabilir.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Tundra (Kutup Çölleri) Kuzey Amerika ve Avrasya’nın kuzeyine bakılırsa, tayga (kuzey konifer ormanları) ile onun daha kuzeyindeki kutup buzulları arasında, iki milyon hektardan daha geniş, çıplak ve ağaçsız arktik tundra alanları uzanmaktadır. Tropik bölgeler dahil bütün kıtalardaki yüksek rakımlı dağlarda da, ağaç büyüme sınırının daha yükseklerinde kalanlarda alpin (yüksek dağ) tundraları görülür. Arktik tundra ile alpin tundra vejetasyonu, ekolojik özellikleri bakımından az çok birbirine benzer (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Tundra otsu ve bodur çalılarla karakterize edilen, dolayısıyla enlemsel olarak doğal ağaç sınırının üstündeki vejetasyon bölgeleridir(3). Bünyesindeki bitki türleri arasında çayır, saz, karayosunları, bodur odunsu bitkiler ve daha kurakça olan yörelerde de likenler (ren geyiği yosunları) bulunur (2). Tundra tipi biyomda sıcaklık derecesinin çok düşük olması ve büyüme mevsiminin oldukça kısa sürmesi, yaşam için başlıca sınırlayıcı faktörler olmaktadır. Ayrıca, tundrada yağış da az olur; fakat buharlaşma hızının düşük olması nedeniyle yağış önemli sınırlayıcı bir etmen değildir. Tundrada toprak, en üst tabakada yer alan birkaç cm’lik kısım hariç, tüm yaz boyunca tamamen donmuş halde bulunur (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Arctic Tundra; Farklı iklime ve birçok endemik türüne rağmen tundra, kendine has bir bitki örtüsüne sahip değildir. Yapısal olarak tundra, otlak ve karışık bir çalılıktır. Arctic tundra'da alçak zeminler, cottongrass ve bir sphagnum yosun kompleksi ile kaplıdır. İyi drene edilmiş alanlar, ısı çalıları, cüce söğütlerini ve huş ağacını ve otları, yosunları ve likenleri desteklemektedir. Misk öküzü ve caribou egemen büyük otoburlardır (5).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Alpin Tundra; Alp tundra, kayaya oyulmuş yamaçlar, bataklıklar, saç otlarıyla (Deschampsia) hakim olan dağlık çayırlar ve çalılıklardır (5). Benzer koşullara rağmen, arktik ve alpin tundra bitki türlerinin yalnızca %20'si aynıdır ve farklı ekotiplerdir. Dağılım: Yeryüzündeki karasal alanların %20’sini oluşturan arktik bölgedeki geniş bir alanı kaplar. Kuvvetli rüzgârlar ve çok düşük olan sıcaklık, tropikler dahil tüm enlemlerde yer a 1 an çok yüksek dağ tepelerinde bulunan alpin tundra denen benzer bitki komünitelerinin ortaya çıkmasına neden olur (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Yağış: Yıllık yağış miktarı arktik tundrada ortalama olarak 20 -60 cm arasında değişir; fakat alpinik tundrada 100 cm'yi bulabilir (4). Sıcaklık: Kışlar soğuktur, bazı alanlarda sıcaklık ortalaması -30°C'nin altına düşebilir. Yaz mevsimi sıcaklık ortalamaları, genellikle 10°C'den düşüktür (4). Bitkiler: Tundra vejetasyonuna, çoğunlukla otsu bitkiler hâkimdir; vejetasyon çayır, saz, karayosunları, bodur odunsu bitkiler ve daha kurakça olan yörelerde de likenler (ren geyiği yosunları) bulunur (2).
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ Hayvanlar Tundrada yıl boyunca sürekli yaşayan canlılar arasında misk öküzü, karibu (geyik), ren geyiği, kutup ayısı, kurt, tilki gibi iri cüsseli hayvanlar ile kar baykuşu gibi yırtıcı kuşlar bulunur. Ayrıca, lemmingler (fare) ve bitkilerin oluşturduğu örtü altında tünel açıcı diğer küçük memeliler de vardır (2). Misk öküzü alanın yerli hayvanıdır. Ren geyikleri ve karibular göç ederler. Ayı, kurt ve tilki predatörtürler (4). Önemli toprak omurgasız hayvanları arasında nematodlar, sinek larvaları ve çeşitli kabuklular bulunur (5). İnsan etkisi: Tundraya seyrek bir yerleşim söz konusudur. Fakat son yıllarda önemli mineraller ve petrol çıkartılmasıyla gözde yerler olmaya başlamıştır (4). Ormanların tarım alanlarına dönüştürülmesi, saman ve mera alanlarının ekilmesi ve rahatsız edici alanlardaki ardışık meraların geliştirilmesi, bazı çayır hayvanlarının çeşitliliğini bir zamanlar ormanlık bölgeler haline getirdi (5).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI 2. Sucul Yaşam Kuşakları (Sucul Biyomlar) Sucul biyomlar, çeşitlilik gösteren dinamik sistemler olup yeryüzünün çoğunu kaplar. Sucul biyomlar, öncelikle kendilerinin fiziksel ortamları tarafından karakterize edilirler. Sucul biyomlar da enlemlere göre çok az varyasyonlar gösterir; dünya genelinde tüm tipleri bulunur. Ekologlar, fiziksel ve kimyasal farklılıkları esas alarak tatlı su biyomlarını ve deniz biyomlarını birbirinden ayırır. Deniz biyomları genellikle, ortalama olarak %3 tuz derişimine sahiptir; oysa tatlı su biyomları ekseriyetle %0, l'den daha düşük tuz derişimine sahip olmalarıyla tanınırlar (4).
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ a. Göller Fiziksel ortam: Durgun su kütleleri, bir alandaki birkaç metre karelik gölcüklerden binlerce kilometrelik bir alanı kaplayan göllere kadar değişir. Derinliğe uygun olarak ışık azalır ve tabakalaşma yaratır. Ilıman göller, mevsimsel termokline sahip olabilir. Alçaklarda bulunan tropikal göller, yıl boyunca termokline sahiptir (4). (Termoklin, su sıcaklığı derinlik arttıkça hızla azalan deniz suyu katmanı. ) Kimyasal Ortam: Tuzluluk, oksijen konsantrasyonu ve besin maddelerinin içeriği göller arasında ve mevsimsel olarak büyük ölçüde değişebilir. Oligotrofik göller, besince fakir ve genellikle oksijence zengindir. Ötrofik göller, besin maddeleri bakımında zengindir ve hem yaz hem de eğer kış mevsiminde yüzey buzla kaplanırsa derin zonlardaki oksijen içeriği sıklıkla düşmektedir.
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ Jeolojik Özellikler: Su akıntılarının getirdiği sedimentler ve besin maddelerinin göle ilave edilmesiyle oligotrofik göler ötrofik olabilir. Oligotrofik göller, ötrofik göllere kıyasla derinliklerine göre daha küçük yüzey alanına sahiptir (4). Oligotrofik göller, oluşumları bakımından genellikle derin ve soğuk göllerdir. Bu tip göllerde çözünmüş madde, besin ve fitoplankton içeriği azdır. Ayırt edici özellikleri düşük besin düzeyi, derin sulardaki büyük miktarlarda çözünmüş oksijen, duru soğuk su ve sınırlı bitki yaşamı olan göllerdir. Ötrofik göller, büyük miktarda besin elemanı, biyojenik madde ve yazın yüksek derecede gelişmiş fitoplanktonlarla karakterize edilen göllerdir. Ötrofik göllerin genellikle derinlikleri azdır. Daha az oksijen içeren bu göllerde organik madde miktarı fazladır.
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ Fotosentez Yapan Organizmalar: Köklü ve yüzücü sucul bitkileri littoral zonda yaşarlar; bu zon sığ olup suları iyi ışık alır ve kıyıya yakındır. Kıyıdan uzakta yer alan ve köklü saucul bitkileri desteklemek için çok fazla derin olan limnetik zon, içinde siyanobakterilerin yer aldığı çeşitli fitoplanktonlara ev sahipliği yapar. Heterotroflar: Limnetik zonda, sürüklenen küçük heterotroflar ya da zooplanktonik organizmalar, fitoplanktonik canlılar üzerinde beslenirler. Bentik zonda, tür kompozisyonu kısmen oksijen düzeylerine göre belirlenmiş olan omurgasız grupları yaşamaktadır. Balıklar oksijen bulunan tüm zonlarda yaşarlar.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI İnsan etkisi: Gübrelenmiş karasal alanlardan ve atılan atıklardan akarsularla gelen maddeler, göl sularının besince zenginleşmesine yol açar. Bu, alglerin aşırı artışına, oksijen tükenmesine ve balıkların ölmesine neden olabilir.
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ b. Sulak Alanlar Resim: Manyas Gölü Sulak alanı Fiziksel ortam: Bazen suyla kaplanan bir habitat olup suyla doymuş topraklara uyum sağlamış bitkileri destekler. Bazı sulak alanlar, her zaman suyla kaplıyken bazıları nadiren su altında kalır. Kimyasal Ortam: Mikropların ve diğer organizmaların ayrıştırma işlemi tarafından organik madde üretiminin yüksek olması nedeniyle, hem suda hem de topraktaki oksijen miktarı periyodik olarak düşüktür. Sulak alanların, çözünmüş durumdaki besin maddelerini ve kimyasal kirleticileri filtre etme kapasitesi yüksektir.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Jeolojik Özellikler: Sığ havzalarda gelişen havza sulak alanları, yüksek kesimlerdeki çöküntülerden içi su dolu gölcük ve göllere kadar değişir. Nehir sulak alanları, nehirlerin ve akarsuların kıyıları boyunca gelişen periyodik olarak su altında kalan sığ kısımlardır. Kenar sulak alanları, büyük göllerin ve denizlerin kıyıları boyunca, suların yükselmesi ve çekilmesi ya da gel-git olayı nedeniyle suyun ileriye ve geriye doğru aktığı yerlerde gelişen sulak alanlardır. Fotosentez Yapan Organizmalar: Sulak alanlar, Dünya’daki en verimli biyomlar arasında yer alır. Sulak alanların suyla doymuş toprakları, yüzücü göl zambakları ve büyük su kamışları, hasırotları, larix türlerini ve siyah ladinler gibi bitkilerin gelişmesini destekler. Bataklıların vejetasyonuna odunsu bitkiler hükmederken, turbalıklarda turba yosunu baskındır.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Heterotroflar: Sulak alanlar, çeşitli omurgasız hayvan komünitelerinin, kuşların ve diğer birçok organizmanın yaşadığı yerdir. Kabuklular ve sucul böcek larvalarından misk farelerine kadar değişen çeşitli otçul hayvanlar, algleri, organik madde döküntülerini ve bitkileri tüketir. Karnivorlar da çeşitlilik gösterir; helikopter böcekleri, su samurları, kurbağalar, timsahlar ve balıklar yer alır (4). İnsan etkisi: Drenaj ve su tutma işlemleri, suyun temizlenmesine ve su taşkınlarının azaltılmasına yardım eden sulak alanların %90'nını yok etmiştir. Su tutma, zemini tarama ve akarsularla gelen kirlilik estuarin sistemleri bozmaktadır.
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ c. Akarsular ve Nehirler Fiziksel ortam: Akarsuların ve nehirlerin en belirgin fiziksel özellikleri, akıntılarıdır. Akarsuların kaynak kısmında sular genellikle soğuk ve çalkantılı olup akıntı hızı yüksektir. Aşağıya doğru gittikçe çok sayıda akarsu kolu birleşebilir ve nehir oluşur; bu kısımlarda su genellikle daha sıcak ve askıdaki sedimentler nedeniyle daha bulanıktır. Akarsular ve nehirler, dikey zonlar oluşturacak şeklide tabakalanma gösterirler.
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ Kimyasal Ortam: Akarsuların ve nehirlerin besin maddesi ve tuz içeriği, kaynaktan döküldüğü yer (ağza) doğru artış gösterir. Kaynak suyu, genellikle oksijence zengindir. Akarsuyun aşağısındaki sular, organik maddelerce zenginleşmenin olduğu kısımlar dışında önemli miktarda oksijen içerebilir. Nehirlerdeki organik maddenin büyük bir bölümü, ağaçlık alanlardan gelen akarsulara karışan çözünmüş ya da küçük parçalara bölünmüş maddelerden oluşmaktadır. Jeolojik Özellikler: Kaynaktaki akarsu kanalları, çoğunlukla dardır ve taşlık zemine sahiptir.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Fotosentez Yapan Organizmalar: Otlaklarda veya çöllerden akarsular fitoplankton ya da köklü sucul bitkiler bakımından zengin olabilir. Heterotroflar: Kirletilmemiş nehirler ve akarsularda yaşayan omurgasızlar ve balıklarda büyük çeşitlilik görülür. Bu hayvanlar dikey zonlara göre yayılış göstermektedirler. Ilıman ya da tropikal ormanlarda akan akarsularda, karasal vejetasyondan gelen organik maddeler sucul tüketiciler için birincil besin kaynağıdır.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI İnsan etkisi: Kentsel, tarımsal ve endüstriyel kirlilik, su kalitesini bozar ve sucul canlıları öldürür. Baraj yapımı ve sel baskınlarını kontrol altına alma çabaları, akarsu ve nehir ekosistemlerinin doğal işlevine zarar vermekte ve alabalık gibi göç eden türleri tehlikeye sokmaktadır.
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ d. Estuari Alanlar (Haliç) Fiziksel ortam: Estuariler; bir nehrin denize kavuştuğu yerde veya kıyıya doğru giren bir körfezde olduğu gibi, yarı kapalı su kitleleridir. Bu su kitlelerinde tuzluluk derecesi, tuzlusu ile tatlısu arasında yer alır. Estuarilerde gel-git hareketleri (denizin yükselip alçalması), bu ortama fazladan enerji desteği sağlayan, düzenleyici ve önemli bir fiziksel etkendir. Estuariler ve kıyıdan içeri doğru yer alan deniz kıyı ekosistemleri, dünyadaki en verimli doğal sistemlerdir (2). Kimyasal Ortam: Estuari sistemler içerisindeki tuzluluk, uzaklığa göre hemen tatlı su tuzluluğundan deniz suyu tuzluluğuna doğru değişkenlik göstermektedir. Tuzluluk, aynı zamanda gel -git sırasında suların alçalıp yükselmesine göre de değişmektedir (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Jeolojik Özellikler: Estuarin sistemdeki akış modeli, gel-git suları ve nehir suları tarafından getirilen sedimentler ile birlikte gel-git kanalları, adalar, doğal su setleri ve çamur düzlüklerinden oluşan karmaşık bir ağ yaratmaktadır (4). Fotosentez Yapan Organizmalar: Tuzlu bataklık otları ve fitoplanktonik organizmaları kapsayan algler estuarin sistemlerde temel üreticilerdir (4). Deniz çayırları, sualtında bulunan yılanbalığı otları, bataklık alanda suyun üstünde gelişen değişik otlar ve tropiklerdeki mangrov ağaçlar bulunur (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Heterotroflar: Estuarin sistemler, insanların besin olarak tükettiği birçok balık türüne, bol miktarda solucana, istiridye ve yengece ev sahipliği yapar. Birçok denizel omurgasız ve balık, estuarin sistemleri üreme alanı olarak kullanır veya bu sistemleri kullanarak daha yukarı kısımlarda yer alan tatlı su habitatlarına göç eder. Estuarin sistemler, aynı zamanda su kuşları için ve bazı denizel memeliler için önemli beslenme alanlarıdır. (4). İnsan etkisi: Su tutma, zeminin taranması ve akarsularla gelen kirlilik dünya genelinde Estuari sistemleri bozuştur (4).
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ e. Okyanus Plajik Zonu Fiziksel ortam: Rüzgârların yarattığı okyanus akıntıları sayesinde sürekli karıştırılan çok büyük hacme sahip açık mavi su bölgesidir (4). Kimyasal Ortam: Oksijen düzeyi genellikle yüksektir. Besin maddelerinin konsantrasyonu, genellikle kıyı sularınkinden düşüktür. Yıl boyunca sıcaklık tabakalaşması meydana geldiğinden okyanus pelajik zonunun bazı tropikal alanları, ılıman okyanuslara göre besin maddelerinin konsantrasyonu daha düşüktür (4). Jeolojik Özellikler: Bu biyom Dünya yüzeyinin yaklaşık %70’ini kapsar ve ortalama derinliği hemen 4000 metredir. Okyanustaki en derin nokta 10 000 metreden daha aşağıdadır (4).
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ Fotosentez Yapan Organizmalar: Baskın fotosentetik organizmalar, fotosentetik bakterileri de kapsayan fitoplanktonik organizmalardır. Bu organizmalar, su akıntılarıyla sürüklenir. İlkbaharda suyun alt-üst edilmesi, ılıman okyanuslardaki besin maddelerini yenileyerek fitoplanktonların artışını sağlar (4). Heterotroflar: Bu biyomda en bol bulunan heterotroflar, zooplanktonik organizmalardır. Bu protistler, solucanlar, kopepodlar, karides benzeri kriller, denizanaları, omurgasızların küçük larvaları ve balıklar, fotosentez yapan planktonik organizmalar üzerinden beslenir. Okyanus pelajik zonu aynı zamanda, büyük mürekkepbalıkları, balıklar, deniz kaplumbağaları ve denizel memeliler gibi serbest yüzen hayvanları içerir (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI İnsan etkisi: Balıkların aşırı avlanması, Dünya’daki tüm okyanuslarda balık stoklarını tüketmiştir. Aynı zamanda atılan atıklar nedeniyle okyanuslar kirletilmiştir (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI f. Mercan Resifleri Mercan resifleri, yine tropikal bölgelerdeki sıcak ve sığ sularla kaplı denizlerde yaygındır (Şekil 10 -6 B). Mercan resifleri kıtaların kıyıları boyunca kilometrelerce uzunlukta ve deniz trafiğini engelleyen “kayalık” şeritler, ada veya adacıklar halinde görülebilir (örn. , Avustralya’daki Great Barrier Reef) (2).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Fiziksel ortam: Mercan resifleri büyük ölçüde mercanların kalsiyum karbonat iskeletlerinden oluşmuştur. Sığ bölgelerde resif oluşturan mercanlar, özellikle adalarda ve bazı kıtaların kenar kısımları boyunca, berraklığı yüksek sulara sahip ve nispeten kararlı olan tropikal denizel ortamların fotik zonunda yaşarlar. Bu mercanlar, 18 -20°C Sıcaklığın altındaki ve 30°C sıcaklığın üstündeki sıcaklıklara duyarlıdır. Derin deniz mercanları, 200 -1500 metre derinlikler arasında bulunurlar; sığ sularda bulunan mercanlara göre daha az bilinirler; fakat sığ alanlarda resif oluşturanlar mercanlar kadar çeşitlilikte canlı barındırırlar (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI Kimyasal Ortam: Mercanlar yükse düzeyde oksijen ister; fazla miktarda tatlı su ve besin maddesi girişi bu canlıları saf dışı bırakır. Jeolojik Özellikler: Mercanlar, tutunmak için katı maddelere gereksinim duyar. Tipik bir mercan resifi, genç ve yüksek bir adada kıyı resifi olarak oluşmaya başlar, daha sonra adanın gelişim aşamalarında kıyıdan uzakta bariyer resifini oluşturur ve eski ada sular altında kalınca mercan atolünü meydana getirir (4).
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ Fotosentez Yapan Organizmalar: Mercan resiflerinin bulunduğu deniz suları, genel olarak besin elementleri yönünden fakirdir (2). Mercanların dokusu içerisinde yaşayan bir hücreli alglerin oluşturduğu mutualistik ilişki, mercanlara organik moleküller sağlar. Resiflerin üzerinde gelişen çeşitlilik gösteren çok hücreli, kırmızı ve yeşil algler de fotosenteze önemli miktarda katkı yapar (4). Heterotroflar: Cnidaria şubesinin çeşitlilik gösteren bir grubu olan mercanların kendileri, mercan resiflerinin baskın hayvanlarıdır. Bununla birlikte, balık ve omurgasız hayvan çeşitliliği son derece yüksektir. Mercan resiflerindeki tüm hayvan çeşitliliği, tropikal ormanlarınkiyle boy ölçüşür (4).
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI İnsan etkisi: Aşırı balık avcılığı ve mercan iskeletlerinin toplanması, mercanların ve resif balıklarının populasyonlarını indirgemiştir. Küresel ısınma ve kirlilik, büyük boyutta mercan ölümlerine katkı yapabilir. Akuakültür için kıyılarda mangrov ağaçlarının yetiştirilmesi, resif balıklarının birçoğunun yumurta bırakma alanlarını indirgemiştir (4)
II- YABAN HAYATI ALANLARI ÖZELLİKLERİ VE CANLI TOPLULUKLARI YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ B. YABAN HAYATI YAŞAM ALANLARI (6) Doğanın yaban hayatını oluşturan canlı ve cansız öğelerinden düzenli ve sürekli olarak optimal yararlanmak, bu ögelerin iyi bir şekilde bilinmesine, korunmasına ve düzenlenmesine bağlıdır. Bu da yaban hayatı alanlarında yapılacak çok yönlü entansif (yüksek randıman elde etmeye yönelik tüm metodların kullanıldığı bir üretim şeklidir) araştırmaları gerektirir. Örneğin yaban hayatının önemli bir grubunu oluşturan yaban hayvanları üzerinde yapılacak çalışmaların, hayvan türleri, biyolojileri, cinsiyet oranları, üremeleri, türlerin popülasyon durumları, ve benzeri konuları detaylı bir şekilde kapsaması zorunludur. Yaban hayvanları doğada serbest olarak yaşarlar bunlardan bir kısmını yaşam ortamına bağlı olduğu halde, bir kısmı mevsimlere göre, uzun ve kısa mesafeler şeklinde göç ederler. Bunların en belirgin özellikleri yabani oluşları ve yaşam ortamın da sürekli hareket halinde bulunuşlarıdır.
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
YABAN HAYATI BİYOLOJİSİ
- Slides: 83
