YAAR DOU SPOR BLMLER FAKTES REKREASYON BLM REK206

YAŞAR DOĞU SPOR BİLİMLERİ FAKÜTESİ REKREASYON BÖLÜMÜ REK-206 REKREASYON LİDERLİĞİ DR. ÖĞR. ÜYESİ ALİ KERİM YILMAZ

LİDERLİK KURAMLARI REK-206 REKREASYON LİDERLİĞİ Hafta-11

LİDERLİK KURAMLARI • Özellik Kuramları • Davranışsal Kuramlar • Durumsallık Kuramları

LİDERLİK KURAMLARI

LİDERLİĞE YAKLAŞIMLAR 1. Trait (klasik) 1900 1920 Contingency (Durumsallık) 2. Behavioral (Davranışcı) 1940 1960 1980 2000

• • • ÖZELLİKLER KURAMI • • Liderlik konusu ile ilgili olarak geliştirilen ilk yaklaşımdır Liderlerin bireysel özelliklerini temel alır Liderin, çeşitli özellikler bakımından diğer grup üyelerinden farklı bir kişi olması beklenir Kurama göre, insanlar lider olarak doğarlar, sonradan lider haline gelemezler Bazı insanlar doğuştan sahip oldukları birtakım üstün kabiliyetler sayesinde diğerlerinden ayrılırla ki bunların lider olması beklenir

• Bu kuramda insanların sahip oldukları özellikler belirlenerek ölçülmeye çalışılmış ve liderlik sürecinin etkinliğini belirlemeyen en önemli faktörler; • • Fiziksel özellikler: Güçlülük, yaş, boy, cinsiyet, yakışıklılık, ırk, etkileme, aktivite, güzel konuşma, Düşünsel Özellikler: Zeka, dikkat, insiyatif, kararlılık, ileriyi görme, sorumluluk, gerçekçilik, bilgi yetenek, ikna etme, Duygusal Özellikler: Algılama, kendini kontrol etme, güven duygusu, sevmek ve sevindirmek, yüksek başarma duygusu, hırs, Sosyal Özellikler: Başkalarıyla iyi iletişim kurma, dostluk, arkadaşlık yeteneği, dışa dönük kişilik yapısı, kendini kabul ettirme olarak görülmüştür.

Teorinin Zayıf Yanları • Tüm liderleri kapsayan ortak bir dizi kişilik özelliğinin belirlenememesi ve yapılan araştırmalarda bütün etkin liderlerin aynı özellikleri taşımadıklarının belirlenmesi, • Lider ile grup üyeleri arasındaki etkileşimi ve ortam koşullarındaki değişimleri dikkate almaması yönünden eksiklere sahiptir.

ÖZELLİK KURAMI • • Başarılı – Başarısız Lider ? – Belirgin özellikler Etkili lider; – İlgi, yetenek ve kişilik özellikleri

ÖZELLİKLERE GÖRE (klasik yaklaşım) Özellikleri • Duruma uyma • Sosyal çevreye hazır olma • Başarı motivasyonu yüksek • Kendini göstermek • İşbirlikçi • Kararlılık • Diğerlerini etkileme isteği • Enerjik • Kendine güvenli • Stresleri tolere eden • Sorumluluk almaya istekli Yetkinlikleri • Akıllı • Kavramsal • Yaratıcı • Diplomatik • Konuşma • Grubun işinin ne olduğu hakkında bilgili olma • Organize edici • İkna edici • Sosyal ilişkilerde başarılı

DAVRANIŞSAL KURAM Liderlerin belirgin olarak aynı özellikleri göstermediğinin anlaşılması ve özellikler kuramının liderlik kavramını açıklamada yetersiz kalması üzerine, dikkatler liderlerin davranışlarındaki niteliklere çevrilmiştir.

Ohio State Üniversitesi Modeli • Ohio State Üniversitesi’nin yapmış olduğu liderlik çalışmaları Davranışsal Liderlik Kuramının gelişmesinde büyük katkısı bulunan çalışmalardan birisidir. • İkinci Dünya Savaşının da etkisiyle öncelikle ve daha çok askeri örgütlerde liderlik olgusu üzerinde durulmuştur. • Çalışmanın amacı liderin nasıl tanımlandığını tespit etmek olmuştur. • Araştırmacılar liderlik rolüne ilişkin grubun üyelerinin (izleyicilerin) davranışlarını açıklayan inisiyatif, hükmetme, değerlendirme, haberleşme gibi 1800 kadar boyut geliştirmişlerdir.

Çalışmalar liderlik davranışlarını tanımlamada iki önemli bağımsız değişkenin rol oynadığını belirlemişlerdir Kişiyi Dikkate Alma Faktörü • Liderin grup üyelerinin üzerinde güven ve saygı oluşturması • Grupla dostluk ve arkadaşlık geliştirmesi İşe Ağırlık Verme-inisiyatif Faktörü • Gerçekleştirilmek istenen amaç ile ilgili işin zamanında tamamlanması için amaç belirleme • Grup üyelerini organize etme • Haberleşme sistemini belirleme • İş ile ilgili süreleri belirleme ve bu doğrultuda talimatlar verme yönündeki davranışları ifade etmektedir

• Michigan Üniversitesi Liderlik Çalışmaları • Çalışma’nın amacı grup üyelerinin tatminine ve grubun verimliliğine katkıda bulunan faktörleri belirlemektir. Ohio State Üniversitesi’ndeki araştırmalara benzer şekilde liderlerin davranışları işe yönelik ve kişiye yönelik olmak üzere ikiye ayrılmış ve kişiye yönelik liderlik davranışının daha etkin olduğunu belirlenmiştir. Bu araştırmaların sonuçları Blake & Mouton tarafından Yönetim Tarzı Matrisi haline getirilmiş ve liderlerin davranışları “insana yönelik olma” ve “üretime yönelik olma” olarak ikiye ayrılmıştır.

Douglas Mc. Gregor’u n X ve Y Teorisi • Yöneticilerin davranışlarını belirleyen en önemli faktörlerden birisi, onların insan davranışları hakkındaki varsayımlarıdır. • X teorisinde; liderler otoriterdir, astlarına onlardan ne beklediklerini söyler, yol gösterirler ve patronun kim olduğunun bilinmesini isterler. • Y teorisinde ise, liderler katılımcı-demokratik tarzdadırlar, astlarına danışır, fikir alışverişinde bulunur ve kararlara katılmaları konusunda onları cesaretlendirirler.

İş Odaklı İnsanlar • Hedef ve sonuçlara bakar • Kontrol eder • Rakamlar koyar • Zaman sınırı koyar • Kiminle uğraştığına değil neye ulaştığına bakar İlişki Odaklı İnsanlar • Kendisi ve çalışanlarla sürekli ilişki kurar • Serbest bırakmayı uygun görür • Zamanla yarışmazlar, rahattırlar • Başarı geliştirdiği insani ilişkilerdedir • Dost insanlardır

DURUMSALLIK YAKLAŞIMI Lider davranışı ile durumsal nitelikleri bağdaştırma. X Y Z (Durumsallık)

DURUMSAL LİDERLİK Z X Lider Davranışları Durumdaki Faktörler X. Lider Davranışları : • İşe dönük • Kişiye dönük • Katılım derecesi/seviyesi Z. Durum Faktörleri • Ast özellikleri (kişisel • Grup özellikleri • İş özellikleri Y. Etkin Liderlik • İşin bitirilmesi • İş tatmini • Motivasyon Y Etkin Liderlik Özellikleri

DURUM Üretim sürecinde yer alan : • Öngörü • Planlama • Uygulama’dan meydana gelen bir süreçtir Gelecekte beklenen durumlar : ÖNGÖRÜLÜR Gelecekte istenen durumlar : PLANLANIR UYGULANIR Durumun iki temel belirleyicisi : 1. Yönetim tarzınız 2. Ekip olgun düzeyiniz

DURUMLARI N ÖZELLİKLERİ • • Ekonomik koşullar Seçim sistemleri Görevlerin teknik dağılımı Görev yapısı Pozisyon gücü Problemlerin niteliği Astların özelliği Hacimsel uzaklık

• • DURUMSALLIK KURAMI • • Genel varsayım değişik koşulların değişik liderlik tarzları gerektirdiğidir. Lider, ortamın özellik ve gereksinimlerine göre ortaya çıkar. Bireysel özellikler göz önüne alınmaz. Sadece ortamsal özellikler söz konusudur. Lider, işin durumuna göre çeşitli davranış biçimleri göstererek çalışanları güdülemeye ve onları başarılı olmaya yöneltir. Liderliğin ekinliğini belirleyen faktörler; gerçekleştirilmek istenen amacın niteliği, grup üyelerinin nitelikleri, yetenekleri ve bekleyişleri, liderliğin meydana getirdiği organizasyonun özellikleri, lider ve üyelerinin geçmiş tecrübeleri olarak değerlendirilmiştir.

Fiedler’in Durumsallı k Kuramı • Kuram, örgütteki lider-üye ilişkileri, görev yapısının durumu ve liderin hiyerarşik mevkiinden aldığı yetki ilişkilerinin, etkin liderlik tarzındaki belirleyici rolünü incelemektedir. • Sıralanan faktörler, liderin işe ve iş görene yönelik davranışlarını etkilemekte ve lider kimi zaman “işe dönük”, kimi zaman da “iş görene dönük” bir yaklaşım sergilemektedir. • Savunulan düşünce, doğru durumda kullanıldığı zaman tüm liderlik tarzları etkilidir.

Hersey & Blanchard’ı n Durumsallık Kuramı • Liderin otoriter ve destekleyici davranışlarının seviyesi, izleyicilerinin hazır olmalarına dayanmaktadır, • Lider, otoriter ve destekleyici davranışlarının en iyi bileşimine karar vermek için izleyenlerin durumunu, olgunluğunu sürekli takip etmelidir, • Astlar düşük görev olgunluğuna sahiplerse, yani az yetenekli, eğitim düzeyleri düşük ve kendilerine güvenleri zayıfsa, liderlerinden görmek istedikleri davranışlar; daha olgun olan astların görmek istedikleri davranışlardan farklı olacaktır, • Savunulan düşünce, liderlik tarzı uygun olduğunda, izleyenlerin gelişimi sağlanır.

House & Mitchell’ı n Yol-Amaç Kuramı liderliketkin tanımlanan görekurama Bu • • • Kuram Liderin izleyicilerini nasıl etkilediğini, İş ile ilgili amaçların nasıl algılandığını, Amaca erişme yollarının neler olduğunu incelemektedir. Kurama Göre Liderin Görevi Astlarını harekete geçirmek, Amaçları belirlemek ve bu amaçlara ulaşacak yolları bulmalarına yardım etmektir. kavramı, başarıya yönelik, otoriter, katılımcı ve destekleyici liderlik tarzlarından duruma ve izleyenlerin ihtiyaçlarına uygun olanın belirlenmesiyle oluşur.

Vroom & Yetton’un Lider Katılım Kuramı Kuram liderlik davranışları ile karar almaya katılımı ilişkilendirmektedir. Kurama göre tanımlanmış beş karar verme tarzı bulunmaktadır. • Lider, elindeki bilgilerle karar alır. • Lider, astlarından aldığı bilgilerin ışığında bir karar alır. • Lider, astların da fikirlerini alır ve çözüme varır. • Lider, astlarıyla grup ortamında fikir alışverişi yapıp, kararı kendisi alır. • Lider, astlarıyla grup ortamında tartışır ve karar grubun fikir birliğiyle alınır.

1. 2. DURUMSAL LİDERLİKTE : 3. İşin bilinmesi İş yapanların analizideğerlendirilmesi Durum değerlendirmesi önemlidir Etkin lider: - İşi bitirir - Çalışanların iş tatminini sağlar - Motivasyonu sürekli yüksek tutar

Yetkinlik Doğru Bilgi Doğru Beceri Doğru Tutum Bileşimidir = Gözlenebilir Davranışlar YETKİNLİK TUTUM BECERİ BİLGİ

KİŞİ ODAKLI Yüksek Durumsal Liderlik Düşük İŞ ODAKLI Yüksek