Xtai rayonu 24 nmrli tam orta mktb Zlfqarova

Xətai rayonu 24 nömrəli tam orta məktəb Zülfüqarova Fatimə 7 b

Alqoritm riyaziyyatda eyni tip məsələlərin həllində ümumi metodların axtarılması ilə əlaqədar olaraq meydana çıxmışdır. Çoxrəqəmli onluq ədədlər üzərində hesab əməllərinin aparılması qaydaları (alqoritmləri) ilk dəfə IX əsrin görkəmli özbək riyaziyyatçısı Əl-Xarəzm tərəfindən verilmişdir. Alqoritm 783 -850 -ci illərdə Xarəzmdə yaşamış IX əsrin məşhur özbək riyaziyyatçısı Məhəmməd İbn Musa əl-Xarəzminin adının latın hərflərilə olan "alqoritmi" yazılışıyla bağlıdır. Onun hesab elminə dair yazdığı "Hind rəqəmləri ilə hesablama kitabı" adlı əsərinin latınca tərcüməsi gəlib bizə çatmışdır. Bu kitab "Alqoritm dedi" kəlmələri ilə başlayır. Burada işlədilən "Alqoritm" sözü uzun müddət riyaziyyatçılar üçün riyazi sirr olaraq qalmışdır. Nəhayət, XIX əsrin 40 cı illərində dəqiq müəyyən edildi ki, bu söz "ƏL-XARƏZMİ" sözünün latıncada düzgün olmayan tələffüzü nəticəsində alınmışdır. Alqoritm – latın sözü olub qayda, qanun deməkdir. Alqoritm məsələnin həll yoludur, yəni məsələnin həllini təmin edən formal qaydalar sistemidir.

ALQORITMIN XASSƏLƏRİ MÜƏYYƏNLİK KÜTLƏVİLİK DİSKRETLİLİK NƏTİCƏVİLİK 1. Müəyyənlik. Alqoritm müəyyən olunmalıdır, daha doğrusu dəqiq hesablama metoduna malik olmalı, icra edildikdə eyni nəticə verməli, istənilən istifadəçi tərəfindən tam başa düşülməlidir. Bununla yanaşı alqoritm dəqiq tutulmalı və istifadəçiyə qərar qəbul etməkdə müstəqillik verilməlidir. 2. Kütləvilik. Alqoritm kütləvi olmalıdır, yəni istifadəçi onu bir məsələnin həlli üçün deyil, məsələlər sinfinin həlli üçün nəzərdə tutmalıdır. Eyni zamanda alqoritm elə təsvir olunmalıdır ki, ondan hamı istifadə edə bilsin. 3. Diskretlik. Alqoritm diskret olmalıdır, yəni hesablama prosesi əməllər ardıcıllığına bölünməlidir. 4. Nəticəvilik. Alqoritm nəticəli olmalıdır, yəni alqoritm sonlu sayda mərhələlərdən sonra tamamlanmalıdır.

ALQORİTMİN TƏSVİR OLUNMA ÜSULLARI ADİ DİLDƏ (NƏQLİ CÜMLƏLƏRLƏ QRAFİK ŞƏKİLDƏ (BLOK SXEMLƏ) ALQORİTMİK DİLDƏ (PROQRAM ŞƏKLİNDƏ)

ADİ DİLDƏ (NƏQLİ CÜMLƏLƏRLƏ Bu zaman əməliyyatlar, icra olunacaq hərəkətlərin nəqli şəkildə ardıcıl sadalanması kimi verilir. Məsələn, kofenin hazırlanması, piyadanın yolu keçməsi, tələbənin imtahana cavab verməsi buna misal ola bilər. BAŞLANĞIC Imtahan otağı Bileti çək, hazırlaş Hə Yox Öyrənmisən? Qiymət Qeyri/kafi Nəticə Son

ALQORİTMİN QRAFİK ŞƏKİLDƏ TƏSVİRİ Alqoritmlərin qrafik üsulla verilməsi məqsədilə blok-sxemlərdən istifadə olunur. Blok-sxem əvvəlcədən ciddi təyin olunmuş həndəsi fiqurların təsviri ardıcıllığıdır. Blok-sxemlə alqoritmi təsvir etmək məqsədilə bloklardan istifadə olunur. BAŞLANĞIC VƏ SONU BİLDİRƏN BLOKLAR. “ƏMƏLİYYAT” BLOKU VERİLƏNLƏRİ VƏ HESABLAMA ƏMƏLİYYATLARINI TƏSVİR ETMƏK ÜÇÜNDÜR. VERİLƏNLƏRİN DAXİL EDİLMƏSİ VƏ NƏTİCƏLƏRİN İSTİFADƏÇİYƏ BİLDİRİLMƏSİ BU BLOKLA GÖSTƏRİLİR. HƏ YOX “ŞƏRT”BLOKU VERİLMİŞ ŞƏRTƏ ƏSASƏN ALQORİTMİN HANSI İSTİQAMƏTDƏ İCRA OLUNACAĞINI BİLDİRİR. ŞƏRT ÖDƏNİRSƏ ALQORİTM “HƏ” BUDAĞI ÜZRƏ, ÖDƏNMİRSƏ”YOX” BUDAĞI ÜZRƏ İCRA OLUNUR. BU “DÖVR” BLOKUDUR. DÖVRÜ PROSESLƏRİ TƏŞKİL ETMƏK ÜÇÜN İŞLƏDİLİR.

XƏTTİ ALQORİTM Bütün addımları ardıcıl yerinə yetirilən alqoritm xətti alqoritm adlanır. BUDAQLANAN ALQORITM Qoyulmuş şərtdən asılı olaraq alqoritm məsələnin həll variantlarından birinin seçilməsinə imkan verirsə bu budaqlanan alqoritmdir. DÖVRÜ ALQORİTM Alqoritmin hər hansı mərhələsi təkrar yerinə yetirilirsə belə alqoritm dövrü alqoritm adlanır.

XƏTTİ ALQORİTMƏ AİD BİR HƏNDƏSƏ MƏSƏLƏSİNİ HƏLL EDƏK BİZDƏN İXTİYARİ ÜÇBUCAĞIN SAHƏSİNİN , HÜNDÜRLÜYNÜN VƏ ONUN DAXILINƏ VƏ XARICINƏ ÇƏKİLMİŞ ÇEVRƏNIN RADISUNU HESABLANMASI TƏLƏB OLUNUR. QRAFİK ŞƏKİLDƏ (BLOK SXEMLƏ) BAŞLANĞIC A, B, C P=(A+B+C)/2 H=2*S/A, H=2*S/B H=2*S/C R=(A*B*C)/4*S r=2*S/(A+B+C) S, H, R, r SON

Başlanğıc a, b a>b y=a-b y=a+b y Son

BAŞLANĞIC A, B HƏ A<B YOX M: =A M: =B M: =MAX SON

İLK N SAYDA NATURAL ƏDƏDİN CƏMİNİN HESABLANMASI ALQORİTMİNƏ BAXAQ N-DÖVRÜN SƏRHƏDİ, I-SAYĞACDIR. SAYĞAC HƏR GEDİŞDƏ 1 VAHİD DƏYİŞDİYİNDƏN(İ: =I+1) DÖVRÜN ADDIMI 1 -Ə BƏRABƏRDİR. N BAŞLANĞIC N DAXİL EDƏK I: =1 I<=N HƏ S: =S+I I: =I+1 S SON I S= S: =0 YOX I=1

ILK ALQORITMLƏR TARİX EVKLID ALQORITMI • Ən qədim orijinal alqoritm iki tam ədədin ən böyükortaq böləninin (ƏBOB) tapılması üsulu hesab olunur. Evklidin”Başlanğıc” əsərinin yeddinci kitabının ilk təkliflərindən olan bu alqoritmin təxminən 2300 yaşı var. Bu alqoritm Evklid alqoritmi kimi məşhurdur.

ƏBOB-UN TAPILMASI ALQORİTMİ VƏ ONUN BLOK SXEMİ BAŞLANĞIC ƏBOB(28, 48)=4 A=28 B=48 B-A A=28 B=20 A-B A=8 B=20 B-A A=8 B-A B=12 A=8 B=4 A-B A=4 B=4 N, M DAXİL EDƏK X=N Y=M X=Y X>Y YOX Y=Y-X ƏBOB=X ƏBOB ÇIXIŞA VERMƏK SON HƏ X=X-Y