XORDALILAR TP BALIQLAR AMFBLR V SRNNLR Xordallar tipinin
XORDALILAR TİPİ: BALIQLAR, AMFİBİLƏR VƏ SÜRÜNƏNLƏR
Xordalılar tipinin əsas əlamətləri: • Daxili ox skeletin – xordanın (və ya onurğanın) olması; • Boruşəkilli sinir sistemi; • Tənəffüs və həzm sisteminin əlaqəli olması.
XORDALILAR TİPİ KƏLLƏSİZLƏR YARIMTİPİ BAŞIXORDALILAR SİNFİ KƏLLƏLİLƏR VƏ YA ONURĞALILAR YARIMTİPİ 1. DƏYİRMİAĞIZLILAR SİNFİ 2. QIĞIRDAQLI BALIQLAR SİNFİ 3. SÜMÜKLÜ BALIQLAR SİNFİ 4. SUDA-QURUDA YAŞAYANLAR SİNFİ 5. SÜRÜNƏNLƏR SİNFİ 6. QUŞLAR SİNFİ 7. MƏMƏLİLƏR SİNFİ SÜRFƏSİXORDALILAR YARIMTİPİ
Balıqlar
Balıqların təsnifatda yeri Aləmüstlüyü: Eukariotlar Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Çoxhüceyrəlilər Tip: Xordalılar Yarımtip: Onurğalılar Sinifüstlüyü: Balıqlar Sinif: Qığırdaqlı balıqlar Sümüklü balıqlar
Qığırdaqlı balıqlar sinfi Skatlar Akulalar Ximerlər
Sümüklü balıqların xarici quruluşu Yan xətt Bel üzgəcləri Pulcuqlar Göz Quyruq üzgəci Burun dəliyi Ağız Döş üzgəci Qarın üzgəci Quyruqaltı (anal) üzgəc
Balıqların skeleti Kəllə sümükləri Üzgəc şüaları Fəqərələr Çənə sümükləri Qəlsəmə qapağı Çiyin qurşağı Döş üzgəcinin skeleti Qabırğalar Anal Qarın üzgəcinin üzgəci skeleti Balıqların skeleti 3 hissəyə ayrılır: kəllə, gövdə və ətraflar. Onurğa gövdə və quyruq fəqərələrindən təşkil olunmuşdur. Hər bir gövdə fəqərəsinə iki qabırğa birləşir. Təkamül prosesində ilk dəfə balıqlarda yaranıb: qabırğalar, cüt üzgəclər, hərəkətli çənələr, daxili qulaq.
Balıqların daxili quruluşu 1 -ağız, 2 -qəlsəmə, 3 -ürək, 4 -qaraciyər, 5 -öd kisəsi, 6 mədə, 7 -üzmə qovuğu, 8 bağırsaq, 9 -baş-beyin, 10 onurğa, 11 -onurğa beyin, 12 -əzələ, 13 -böyrək, 14 dalaq, 15 -yumurtalıq, 16 anal dəlik, 17 -cinsiyyət dəliyi, 18 -sidik dəliyi, 19 sidik kisəsi.
Balıqların sinir sistemi A. 1 -kəllə-beyin sinirləri, 2 -başbeyin, 3 -onurğa beyin, 4 -onurğa beyin sinirləri. B. 1 -ön beyin, 2 -aralıq beyin, 3 -orta beyin, 4 -beyincik, 5 -uzunsov beyin. Balıqların qan-damar sistemi Ürək 2 kameralıdır: qulaqcıq, mədəcik. Ürəkdə daima venoz qan olur. Qulaqcıq Mədəcik Qarın aortası Ürək Kapilyarlar Bel arteriyası Balıqlarda qan-damar sistemi qapalıdır, 1 qan dövranı mövcuddur.
Sümüklü balıqların müxtəlifliyi
Qığırdaqlı və sümüklü balıqların fərqli xüsusiyyətləri Qığırdaqlı balıqlar 1. 2. 3. 4. Skelet qığırdaqdandır Üzmə qovuğu yoxdur Qəlsəmə qapağı yoxdur Əksəriyyəti diri bala doğmaqla nəsil verir (mayalanma daxilidir) Sümüklü balıqlar 1. 2. 3. 4. Skelet sümükdəndir Üzmə qovuğu var Qəlsəmə qapağı var Əksəriyyəti kürü tökmə ilə çoxalır (mayalanma xaricidir)
Amfibilər və ya suda-quruda yaşayanlar
Suda-quruda yaşayanlar və ya amfibilərin təsnifatda yeri Aləmüstlüyü: Eukariotlar Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Çoxhüceyrəlilər Tip: Xordalılar Yarımtip: Onurğalılar Sinif: Amfibilər
Suda-quruda yaşayanlar və ya amfİbİlər sinfi Quyruqlular dəstəsi Salamandra Quyruqsuzlar dəstəsi Ayaqsızlar dəstəsi Ağac qurbağası Həlqəvi ayaqsız Protey Adi quru qurbağası Adi ayaqsız Triton Göl qurbağası
Göl qurbağasının xarici quruluşu Baş Burun dəliyi Təbil pərdəsi (ilk dəfə olaraq orta qulaq və təbil pərdəsi yaranmışdır) Gövdə Göz Hərəkətli göz qapaqları Ön ətraf (dörd barmaqlıdır) Arxa ətraf (beş barmaqlıdır) Suda-quruda yaşayanların dərisi çılpaqdır, seliklidir , tənəffüsdə (qazlar mübadiləsində) iştirak edir. Selik həmçinin qoruyucu funksiya daşıyır: xəstəliktörədən mikroorqanizmlərin daxilə keçməsinin qarşısını alır.
Göl qurbağasının qidalanması və daxili quruluşu Ürək Mədə Qaraciyər Öd kisəsi Bağırsaq Böyrək Yapışqanlı dili vasitəsilə hərəkətdə olan həşəratlarla qidalanır. Kloaka
Suda-quruda yaşayanların tənəffüs sistemi Tritonun ağciyərləri Ğöl qurbağasının ağciyərləri Quru qurbağasının ağciyərləri Göl qurbağası Triton Ağciyər tənəffüsü Dəri tənəffüsü Suda-quruda yaşayanlar nəm dəri və ağciyərlərlə tənəffüs edirlər.
GÖL QURBAĞASININ SKELETİ Qurbağanın skeleti 3 hissəyə ayrılır: kəllə, gövdə, ətraflar. 1 -kəllə sümüyü, 2 -boyun fəqərəsi, 3 -gövdə fəqərələri(7) və oma fəqərəsi(1), 4 -quyruq sümüyü, 5 -kürək sümüyü(2), 6 -çanaq sümüyü(2), 7 -bazu sümüyü(2), 8 -said sümüyü(2), 9 -ön pəncə sümükləri, 10 -bud sümüyü(2), 11 -baldır sümüyü(2), 12 -arxa pəncə sümükləri
Qurbağanın qan dövranı Kiçik qan dövranı: Böyük qan dövranı: Yuxu arteriyası – baş beyini arterial qanla təmin edir. ürəklə ağciyərlər arasında. Mədəcikdən başlayıb, sol qulaqcıqda qurtarır. Sol qulaqcıq Sağ qulaqcıq ürəklə daxili orqanlar və dəri arasında. Mədəcikdən başlayıb, sağ qulaqcıqda qurtarır. Mədəcik Ağciyər Soyuqqanlı canlılardır, ürək 3 kameralıdır: 2 qulaqcıq, 1 mədəcik. İki qan dövranına malikdirlər. İlk dəfə 2 qan dövranı bu canlılarda əmələ gəlmişdir.
Qurbağanın sinir sistemi Baş beyin Onurğa beyin Ön beyin Aralıq beyin Orta beyin Beyincik Sinirlər Uzunsov beyin
Qurbağanın çoxalması Yetkin fərd kürü Sürfə Quyruğun sorulması Çömçəquyruğun (sürfə) inkişafı və metamarfozu Ön ətrafların yaranması Arxa ətrafların yaranması Ayrıcinsli heyvanlardır, mayalanma və sürfənin inkişafı suda gedir. Xarici qəlsəmələrə malik sürfə Balıqlarda olduğu kimi, qurbağanın sürfəsi qəlsəmələrə malikdir, ürək iki kameralıdır, bir qan dövranı və yan xətt orqanı var.
Amfibilərin və ya suda-quruda yaşayanların təkamülü Suda-quruda yaşayanlar öz başlanğıclarını pəncəüzgəcli balıqlardan əmələ gəlmiş steqosefallardan almışlar və ilk dəfə sudan quruya çıxmış onurğalılardır. Təxminən 300 million il bundan əvvəl yaranmışlar.
Sürünənlərin və ya reptililərin təsnifatda yeri Aləmüstlüyü: Eukariotlar Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Çoxhüceyrəlilər Tip: Xordalılar Yarımtip: Onurğalılar Sinif: Sürünənlər
Kərtənkələnin xarici quruluşu Baş Gövdə Quyruq Göz Burun dəliyi Ağız Təbil pərdəsi Ətraflar Sürünənlərin dərisi qurudur, heç bir vəz yoxdur.
Sürünənlərin skeleti Qabırğalar Onurğa Kəllə Kürək sümüyü Çanaq sümüyü Ön ətraf qurşağı Sürünənlərdə ilk dəfə döş qəfəsi yaranmışdır: qabırğalar, döş fəqərələri, döş sümüyü.
Kərtənkələnin qan-damar sistemi AORTA QÖVSLƏRİ Ağciyərə Bədən orqanlarına Başa Ön ətraflara MƏDƏCİK KİÇİK QAN DÖVRANI Orqanlara Ağciyərə Ağciyərdən Orqanlardan SAĞ QULAQCIQ AORTA QÖVSLƏRİ SOL QULAQCIQ YARIMÇIQ ARAKƏSMƏ AĞCİYƏR ÜRƏK BÖYÜK QAN DÖVRANI Soyuqqanlı canlılardır, bədən temperaturu ətraf mühitin temperaturundan asılıdır. ! Timsahın ürəyi dörd kameralıdır.
Kərtənkələnin həzm və tənəffüs sistemi Traxeya Qida borusu Burun dəlikləri Qaraciyər Kloaka Ağciyər Mədə Bağırsaq Mədəaltı vəz
Kərtənkələnin baş-beyni Ön beyin və beyincik amfibilərlə müqayisədə daha yaxşı inkişaf etmişdir. Orta beyin Ön beyin Aralıq beyin Beyincik Uzunsov beyin
Kərtənkələnin çoxalması 7 günlük 33 günlük Sürünənlər ayrıcinslidirlər, əksəriyyəti yumurta qoymaqla çoxalır. 19 günlük 56 günlük Kərtənkələ 616 yumurta qoyur, 50 -60 gündən sonra yumurtadan balalar çıxır.
Müasir sürünənlərin əsas dəstələri Tısbağalar Quru tısbağası Dəniz tısbağası Timsahlar Pulcuqlular Dimdikbaşlılar Timsah Kobra Hatteriya Alliqator Buqələmun Hatteriya
Qədim sürünənlər PTEROZAVR TRİSERATOPS İXTİOZAVR Qədim uçan sürünən ixtiozavr kimi diri bala doğmaqla çoxalmışlar. Ot bitkilərilə qidalanmış 3 buynuzlu dinozavr. TİRANOZAVR Suda yaşayan, balığabənzər qədim sürünən. Qədim yırtıcı sürünən (dinozavr).
Diqqətinizə görə təşəkkürlər!
- Slides: 33