XI EUROPEJSKI TYDZIE WIADOMOCI DYSLEKSJI KONFERENCJA DYSLEKSJA NA

XI EUROPEJSKI TYDZIEŃ ŚWIADOMOŚCI DYSLEKSJI KONFERENCJA „DYSLEKSJA NA RÓŻNYCH ETAPACH ŻYCIA” ŁÓDŹ, 21. 10. 2013.

UCZEŃ DYSLEKTYCZNY Z USZKODZONYM WZROKIEM - TRUDNA DIAGNOZAMGR EWA WIELKA - PSYCHOLOG, SPECJALISTA TYFLOPEDAGOGIKI – SPECJALISTYCZNA PORADNIA PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNA DORADZTWA ZAWODOWEGO I DLA DZIECI Z WADAMI ROZWOJOWYMI

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. Paragraf 1 a. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o specyficznych trudnościach w uczeniu się, należy przez to rozumieć trudności w uczeniu się odnoszące się do uczniów w normie intelektualnej, którzy mają trudności w przyswajaniu treści nauczania, wynikające ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno-motorycznego, nieuwarunkowane schorzeniami neurologicznymi.

CZY KAŻDY UCZEŃ W OKULARACH TO UCZEŃ SŁABO WIDZĄCY? • Posługując się językiem powszechnie zrozumiałym, można powiedzieć, że uczeń słabo widzący, to taki, którego widzenie jest 3 krotnie słabsze, niż u osoby zdrowej, albo jego pole widzenia jest zawężone do 40 stopni.

KATEGORIE SŁABO WIDZĄCYCH WG ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI ZDROWIA (WHO) PRZY ONZ: • I stopień – V = 0, 3 do V = 0, 1 • II stopień – V = 0, 1 do V = 0, 05 • III stopień – V = 0, 05 do V = 0, 016 lub pole widzenia zawężono do 20 st. – 10 st. • IV stopień – V = 0, 016 do poczucia światła • V stopień – ślepota czarna (+poczucie światła)

Wyniki profilaktycznych, przesiewowych badań wzroku, prowadzonych przez tutejszą poradnię w łódzkich, podstawowych szkołach ogólnodostępnych wykazały, że: • U 14% uczniów stwierdzono wady wzroku, wymagające korekcji szkłami optycznymi, w tym 6 % miało poważne schorzenia i choroby układu wzrokowego.

WYNIKI PROFILAKTYCZNYCH, PRZESIEWOWYCH BADAŃ WZROKU, PROWADZONYCH PRZEZ TUTEJSZĄ PORADNIĘ W ŁÓDZKICH, PODSTAWOWYCH SZKOŁACH OGÓLNODOSTĘPNYCH. 2% 6% 6% Dzieci Zdrowe 86% Wady wzroku wymagające korekcji szkłami optycznymi Brak widzenia obuocznego Inne problemy

Uczniów tych oceniano jako: • „mało zdolnych”, • „niezaradnych życiowo”, • czasami jako „dyslektycznych”.

Z obserwacji nauczycieli wynikało, że są to dzieci : • inteligentne, ale leniwe, unikające wysiłku umysłowego, chaotyczne w pracy - „nerwowe”, „nadpobudliwe” (kręcą się, zmieniają pozycje, chodzą po klasie, zaglądają do zeszytu kolegi), • nie potrafią precyzyjnie opowiedzieć historyjki obrazkowej i rozpoznać elementów na obrazkach, • piszą niestarannie, litery są niekształtne, a pismo nieczytelne, • mają trudności w przepisywaniu z tablicy, z pamięci i ze słuchu,

- piszą z błędami ortograficznymi i fonetycznymi, - czytają wolno i niechętnie, często bez zrozumienia treści, - mają trudności w orientacji na mapie i trudności w rozumieniu zadań z geometrii, - nie potrafią odczytywać wykresów, osi liczbowych, - z trudem rozumieją stosunki przestrzenne i proporcje elementów, - podczas zabaw ruchowych – słabo skoordynowane, niepewne, unikają ćwiczeń na lekcjach WF. Uczniowie ci, osiągali słabe wyniki w nauce - nie brano pod uwagę stanu wzroku.

• Zdarzają się schorzenia wzroku, które ujawniają się stopniowo i dla osoby, która nie jest specjalistą w zakresie tyflopedagogiki, nie są możliwe do rozpoznania.

Po dokładnej analizie badań przesiewowych wzroku, okazało się, że 50% uczniów po diagnozie okulisty i po dobraniu szkieł optycznych, poprawiło wyniki w nauce. Pozostali nadal mieli kłopoty z pisaniem, czytaniem i orientacją w przestrzeni mimo korekcji okularowej. Byli to uczniowie z dysleksją rozwojową, którzy dodatkowo, mieli wady widzenia, a brak pomocy tyflologicznej i okularów, pogłębiały sukcesywnie trudności w nauce i niechęć do wysiłku umysłowego.

Dlaczego tak trudno rozpoznać i odróżnić ucznia słabo widzącego od ucznia dyslektycznego?

Uczeń „tylko słabo widzący” (wadzie wzroku nie towarzyszą inne deficyty rozwojowe) zazwyczaj wypowiada się swobodnie, chętnie podejmuje dialog, mówi płynnie, spójnie, rozumie polecenie, jeśli nie widzi szczegółów – po powiększeniu je dostrzega, jeśli nie rozpoznaje przedmiotów i elementów na obrazkach, to mówi : „Nie wiem co to jest” (mało doświadczeń wzrokowych lub rysunek zbyt schematyczny),

• zadaje pytania, przejawia aktywność, żąda pomocy (pokaż, gdzie, ja nie widzę, to jest zbyt małe), • rozwój w zakresie funkcji słowno-pojęciowych przebiega prawidłowo, • opóźnienia w rozwoju funkcji wykonawczych, mogą wynikać z wolnego tempa pracy, ale po treningu, uczniowie nabywają wprawy i pracują w optymalnym (dla ucznia słabo widzącego) tempie.

JAK PRZEBIEGA ROZWÓJ DZIECKA Z USZKODZONYM WZROKIEM? • Maria Grzegorzewska powiedziała: „Jeżeli przyczyna, która uszkodziła wzrok, nie spowodowała innych uszkodzeń, to dzieci słabo widzące i niewidome będą rozwijały się tak, jak dzieci widzące. Trzeba jednak udzielić im pomocy fachowej aby tym samym zapobiec potencjalnym opóźnieniom rozwoju i zmniejszyć konsekwencje niedowidzenia”.

WĄTPLIWOŚCI PRZY DIAGNOZIE

Przyczyną trudności w nauce nie jest dysleksja, gdy występują: • zespoły i choroby genetyczne (np. Zespół Wolframa, Lyella, Duane’a i inne) • • postępujące choroby układu wzrokowego, • choroby wielonarządowe, których konsekwencją są schorzenia wzroku, choroby neurologiczne (Rozporządzenie MEN wyklucza)

Kiedy u ucznia z uszkodzonym wzrokiem, możemy podejrzewać dodatkowo występowanie specyficznych trudności w nauce: • jeżeli uszkodzenie czy choroba oczu, ujawniły się później niż specyficzne trudności w nauce (jaskra, Choroba Stargardta i inne), • jeżeli wady wzroku są proste, dobrze korygowane szkłami (krótkowzroczność, nadwzroczność, astygmatyzm), • widzenie do bliży jest w granicach normy,

• gdy mimo istotnego uszkodzenia widzenia, dziecko dobrze funkcjonuje wzrokowo (poprawnie czyta, układa puzzle, odwzorowuje), a pisze z błędami ze słuchu, z trudnością odtwarza struktury rytmiczne, nie potrafi przeanalizować wyrazu i wyodrębnić wszystkich głosek, mowa jest bez prawidłowego akcentu i prozodii), zna zasady ortograficzne, ale podczas pisania nie pamięta o nich, • pisze nieczytelnie mimo, że nie stwierdzono wzmożonego napięcia, czy wiotkości mięśni, a stan wzroku do bliży jest optymalny, • nie stwierdzono uwarunkowań neurologicznych w funkcjonowaniu wzroku.

• Uczniowie z uszkodzonym wzrokiem nie są zwolnieni z poprawności ortograficznej ani z konieczności czytania ze zrozumieniem, podczas sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych.

Rozwój procesu widzenia przebiega w różnym tempie, zarówno u dzieci zdrowych, jak słabo widzących. • zależy od stopnia i miejsca uszkodzenia funkcji wzrokowych: • • • od dojrzałości płata potylicznego i czołowego, od czułości siatkówki, od akomodacji – dojrzałości mięśni rzęskowych, • zależy od poziomu intelektualnego i aktywności poznawczej, • od innych aspektów zdrowia psychofizycznego. Aby ocenić dojrzałość funkcji wzrokowych, konieczna jest komplementarna, wieloaspektowa diagnoza, najlepiej pod kierunkiem tyflopedagoga.

• Nauka czytania jest najbardziej efektywna około 7. roku życia, gdy dojrzewa płat czołowy kory mózgowej, który jest odpowiedzialny między innymi za koordynację mięśni rzęskowych, umożliwiających akomodację i ruchy precyzyjne gałek ocznych.

• Czytanie jest wynikiem zależności między szybkimi ruchami gałek ocznych i przerwami w tych ruchach. • Czytamy podczas przerw między ruchami gałek ocznych, a te przerwy to fiksacje. • Podczas czytania osoba dorosła, wykonuje zwykle 4 fiksacje na sekundę, więc w 95 %, czytanie polega na fiksacjach. • Najlepsze fiksacje są plamką żółtą (widzenie centralne). • Plamka żółta ma promień 0, 5 mm, mieści kilka liter (2 do 4). • Dlatego trzeba uczyć się czytać i fiksować pozaplamkowo.

• Do czytania wolnego niezbędne jest widzenie centralne, do czytania szybkiego, widzenie obwodowe – okołoplamkowe (popularne techniki szybkiego czytania).

Ważna jest trafna ocena przyczyn trudności w nauce pisania i czytania u ucznia z uszkodzonym wzrokiem. Równie ważne jest uwzględnienie słabowzroczności w procesie edukacyjnym i trafne zaplanowanie zajęć korekcyjnokompensacyjnych, uwzględniających usprawnianie zaburzonych funkcji, niezbędnych do sprawnego czytania i pisania.

Nie zapominamy jednak o konieczności : • rehabilitacji widzenia, dobraniu pomocy optycznych, • higieny wzroku, • ćwiczeń ortooptycznych (skutecznych, a ostatnio bardzo popularnych), • konsultacji z tyflopedagogiem, w celu ustalenia zalecanych warunków realizacji potrzeb edukacyjnych.

Wszystkie zalecane formy usprawniania funkcji wzrokowych mają wspólne cechy i nie wykluczają się wzajemnie. Stosuje się np. : • zakrywanie lepszego oka lub czytanie naprzemienne (uaktywnianie oczu, zwłaszcza oka słabszego), • patrzenie (czytanie) do bliży i do dali (doskonalenie akomodacji i konwergencji), • wodzenie wzrokiem po różnych płaszczyznach (poziom, pion, po okręgu, po skosie) – doskonalenie mięśni

• patrzenie na czubek nosa, koniec języka (doskonalenie akomodacji i fiksacji), • wodzenie wzrokiem za punktem świetlnym oraz koloroterapia (ćwiczenie mobilności i akomodacji oka – niezbędne podczas czytania), • odpoczynek dla oczu – patrzenie w dal, ogrzewanie oka dłonią „gimnastyka oka”. Wszystkie wyżej wymienione ćwiczenia, mieszczą się w pojęciach i działaniach rehabilitacji widzenia, ale także w ramach ćwiczeń ortooptycznych.

PAMIĘTAJMY – WZROKU NIE NALEŻY OSZCZĘDZAĆ, OCZY KOCHAJĄ RUCH I MUSZĄ BYĆ AKTYWNE. ALE TRZEBA TEŻ MIEĆ WIEDZĘ, CO DLA OCZU JEST NIEKORZYSTNE

Oczy nie lubią : • patrzeć wiele godzin na jedną odległość, • wysiłku wzrokowego w warunkach złego oświetlenia, • braku oprzyrządowania optycznego, • suchego powietrza, wiatru, jaskrawego, oślepiającego światła, • sytuacji stresogennych.

• Są dzieci, które źle piszą i źle czytają, a nie ma podstaw, by zaliczyć je do grupy słabo widzących lub do grupy dyslektyków. • Dotyczy to dzieci, których układ wzrokowy jest niedojrzały lub okresowo niesprawny. • Z powodu braku prawidłowej akomodacji, konwergencji i obuoczności (np. przy zezie), uczniowie ci wymagają ćwiczeń ortooptycznych, które są dostępne i skuteczne.

• Są to tzw. optodyslektycy - uczniowie, którzy funkcjonują jak słabo widzący lub jak dyslektycy. • W przypadku takich dzieci, diagnoza jest bardzo trudna i wymaga komplementarnych badań oraz konsultacji z okulistą, ortooptykiem i specjalistą w zakresie tyflopedagogiki.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ EWA WIELKA