Wykorzystanie zasobw morskich wiatowa gospodarka morska Morza i

Wykorzystanie zasobów morskich

Światowa gospodarka morska Morza i oceany zajmują ¾ powierzchni Ziemi. Od wieków czerpiemy z nich korzyści, ale niestety w niektórych przypadkach robimy to bez umiaru. Jakie są tego przyczyny? Do jakich skutków prowadzi ich nieumiarkowana eksploatacja? Czy da się odwrócić te złe tendencje?

�Już wiesz �jak zróżnicowane są klimaty na Ziemi; �jak podzielono ocean światowy; �że dostęp do mórz i oceanów jest korzystny dla gospodarki; �czym jest łańcuch pokarmowy; �w jaki sposób rozpuszczalność tlenu w wodzie zależy od temperatury. �Nauczysz się �wyjaśniać, czym jest gospodarka morska; �wymieniać przykłady wykorzystania mórz i oceanów; �opisywać, do czego prowadzi zbyt intensywna eksploatacja zasobów morskich.

1. Gospodarka morska �Gospodarka morska obejmuje bardzo szeroki zakres branż wykraczających poza rybołówstwo i eksploatację innych zasobów naturalnych. W jej skład wchodzi przemysł okrętowy, transport i logistyka. Rozwój gospodarki morskiej nie byłby możliwy bez badań naukowych i edukacji morskiej. Do tego działu gospodarki należą także turystyka morska i nadmorska związana z walorami przyrodniczymi i kulturowymi oraz administracja wprowadzająca reguły funkcjonowania w obszarze morskim.

�Dla wielu państw gospodarka morska jest kluczowa: bez niej ani Japonia, ani Indonezja nie mogłyby się rozwijać. Innym, np. Norwegii lub Chile, znacząco ułatwia funkcjonowanie gospodarcze. Są też kraje, w których stanowi uzupełnienie gospodarki lądowej. Warto pamiętać, że poprzez współpracę przemysłową, transport i turystykę uczestniczą w niej również państwa niemające dostępu do morza.

2. Żegluga �Około 24% światowego PKB jest wytwarzane w Azji Wschodniej, 19% w Stanach Zjednoczonych, 18% w Unii Europejskiej. Dalsze miejsca zajmują Indie, Rosja, Brazylia. Duża część wytworzonych dóbr podlega międzynarodowemu handlowi.

Międzynarodowa wymiana towarowa odbywa się głównie między Europą, Ameryką Północną i Wschodnią Azją. Położenie tych regionów powoduje, że najważniejszym środkiem transportu m. in. są statki (ok. 90% światowego handlu) oraz że natężenie przewozów na oceanie światowym jest nierównomierne.

�Najbardziej wykorzystywany jest północny Atlantyk oraz północny Pacyfik. Ważny szlak łączy Azję Wschodnią i Południową z Europą. Kształt linii brzegowej wymusza koncentrację ruchu w Cieśninie Malakka, a dzięki Kanałowi Sueskiemu także na Morzu Czerwonym i Śródziemnym. Z kolei dzięki Kanałowi Panamskiemu statki wyruszające na przykład z zachodnich wybrzeży Ameryki Północnej do portów na wybrzeżu wschodnim lub do Europy czy Afryki nie muszą opływać Ameryki Południowej. Słabe natężenie żeglugi na półkuli południowej wynika głównie ze słabości tamtejszych gospodarek, a także z mniejszej ilości lądów. Leżąca w południowej części globu Australia ma co prawda silną gospodarkę i eksportuje surowce, ale jej rynek wewnętrzny jest ograniczony z powodu stosunkowo niewielkiej liczby mieszkańców.

� Intensywny ruch żeglugowy powoduje negatywne skutki dla środowiska: statki spalają paliwo niskiej jakości, przez co różne szkodliwe związki (m. in. siarki, ołowiu, azotu) pochodzące ze spalin dostają się do atmosfery, a wraz z opadami do morza. Wycieki paliwa, zrzuty wody balastowej, mycie zbiorników, wyrzucanie śmieci przyczyniają się do wzrostu zanieczyszczenia. Innym negatywnym skutkiem jest hałas generowany przez silniki statków utrudniający porozumiewanie się ssaków morskich, np. wielorybów

Ciekawostka Wielka Pacyficzna Wyspa Śmieci to nagromadzenie odpadów na północnym Pacyfiku w obrębie wiru prądów morskich. Jej powierzchnię szacuje się na 0, 7– 15 mln km 2. Tworzą ją rozdrobnione pod wpływem działania promieni słonecznych i wody morskiej plastikowe przedmioty zmyte ze statków lub wrzucone do morza. Połykane przez zwierzęta blokują ich układ pokarmowy i powodują śmierć. Na zdjęciu Albatros, który poniósł śmierć na skutek spożycia plastikowych śmieci

3. Rybołówstwo �Ryby i owoce morza są cennym produktem żywnościowym. Dlatego do ich połowów przez lata angażowano coraz bardziej zaawansowane technologie. W drugiej połowie XX wieku wielkość połowów wzrosła czterokrotnie w stosunku do poziomu z końca lat 40. W kolejnych latach nastąpiła stagnacja. Wykorzystanie sonarów, a nawet satelitów nie dawało ławicom ryb szans na uniknięcie przetrzebienia. Coraz mniej ryb dorastało i mogło się rozmnażać. Ich liczebność z roku na rok znacząco malała. Był to najlepszy dowód na przełowienie – spadek liczby ryb wskutek nadmiernej eksploatacji łowisk. Szacunki wskazują, że 84% łowisk jest wykorzystywana na granicy przełowienia lub już ją przekroczyła.

Zmiany wielkości połowów morskich na świecie

�Mimo że oceany pokrywają większość powierzchni Ziemi, stosunkowo niewielka ich część stanowi potencjalne łowiska. Głównie obejmują one obszary, których wody przypowierzchniowe bogate są w organizmy zawierające chlorofil. �Plankton zawierający chlorofil, tzw. fitoplankton, jest podstawą łańcucha pokarmowego. Na większości obszarów oceanicznych jest go znikoma ilość, a więc i ryb będzie tam raczej niewiele. Fitoplankton gromadzi się głównie przy brzegu, co nie powinno dziwić, ponieważ potrzebuje on nie tylko światła, ale też substancji odżywczych, a te spływają rzekami z lądu. Także w wysokich szerokościach geograficznych zaznacza się podwyższona ilość organizmów zawierających chlorofil. Jest to spowodowane lepszą rozpuszczalnością gazów w zimnej wodzie, w tym przypadku dwutlenku węgla niezbędnego do procesu fotosyntezy.

Zróżnicowanie ilości chlorofilu przy powierzchni morza.

Ciekawostka Obszary z upwellingiem zajmują ok. 5% oceanów, ale pochodzi z nich ok. 25% połowów �Agenda ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) podzieliła morza i oceany na 19 obszarów, ale ponad 75% połowów pochodzi tylko z sześciu z nich. Natomiast tylko 6 państw łowi 50% ryb morskich na świecie.

Procentowy udział poszczególnych łowisk w światowych połowach w 2012 roku (wg FAO)

�Przełowienie to nie jedyny problem wynikający z intensywnego rybołówstwa. Sieci rybackie zatrzymują wszystkie organizmy większe niż ich oka, w związku z czym część połowu (8– 25%) jest nieprzydatna. Większość tych organizmów ginie, osłabiając morski ekosystem. Jeden ze sposobów połowu to trałowanie denne. Polega ono na tym, że sieć ciągnie się po dnie, wskutek czego zniszczeniu ulega tamtejsze środowisko naturalne. Ponieważ organizmy denne rosną bardzo powoli, odtworzenie ekosystemu jest tam wyjątkowo trudne i długotrwałe.

Farma rybna w Norwegii

4. Surowce mineralne Woda morska jest bogata w pierwiastki i związki chemiczne, ale ich koncentracja jest najczęściej zbyt mała, by opłacało się je pozyskiwać. Wyjątek stanowi sól (Na. Cl) otrzymywana metodą polegającą na odparowaniu wody morskiej. Na zdjęciu: produkcja soli przez odparowanie wody (Sycylia)

Od nieco ponad 100 lat spod dna morskiego wydobywa się gaz ziemny i ropę naftową. Jest to typowe dla Zatoki Perskiej, Zatoki Meksykańskiej i Morza Północnego. W ten sposób swoje nowe złoża eksploatować będzie Brazylia.

Podmorskie wiercenia wiążą się z dużym zagrożeniem dla środowiska. Samo wiercenie jest naruszeniem naturalnego ekosystemu. Przy eksploatacji zdarzają się wypadki i wycieki ropy, jak np. w 2010 roku w Zatoce Meksykańskiej. Wyciekło wtedy 800 tys. m 3 ropy.

�Wycieki takie sieją spustoszenie wśród fauny i flory. Ropa wypływająca na powierzchnię wody m. in. klei pióra ptaków morskich, uniemożliwiając im latanie. Ponadto rozpuszcza tłuszcz z piór, przez co zwierzęta nie są izolowane od zimnej wody. Próbując się oczyścić, połykają ropę. Wszystko to prowadzi do ich śmierci. Cierpią też zwierzęta morskie żyjące pod wodą i oddychające tlenem pobieranym z atmosfery: wystawiając głowę ponad wodę, wdychają szkodliwe opary ropopochodne. Ginie też plankton będący podstawą piramidy troficznej. Oddziaływanie ogranicza się tylko do organizmów morskich, wpływa również na zwierzęta żyjące na wybrzeżu, które zjadają zatruty ropą pokarm.

Ratowanie żółwia pokrytego ropą Pelikan pokryty ropą naftową

�O znaczeniu gospodarki morskiej świadczy 320 artykułów Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza, na której podstawie państwa ustaliły własne strefy wyłączności ekonomicznej o szerokości do 370 km. Dzięki temu chronią swoje zasoby przed eksploatacją przez inne państwa.

Do samodzielnego wykonania: �notatka z lekcji �wyjaśnienie terminów: akwakultura i marikultura �uzupełnienie wiedzy o surowcach mineralnych z dna mórz i oceanów (podręcznik str. 122) �uzupełnienie wiedzy o podziale wód terytorialnych (j. w) �Praca do odesłania (najlepiej zdjęcie gotowego tekstu w zeszycie): Wyjaśnij, dlaczego zasoby mórz i oceanów wymagają ochrony. Przedstaw główne formy działań podejmowanych w tym zakresie