WYBRANE PROBLEMY Z ZAKRESU PATOLOGII SPOECZNEJ Opracowaa Monika
WYBRANE PROBLEMY Z ZAKRESU PATOLOGII SPOŁECZNEJ Opracowała: Monika Haligowska
POJĘCIE I RODZAJE PATOLOGII SPOŁECZNEJ
POJĘCIE PATOLOGII SPOŁECZNEJ „to rodzaj zachowania i sposób funkcjonowania, który jest całkowicie sprzeczny z wartościami akceptowanymi w danej społeczności”. (Podgórecki 1969, s. 24)
KRYTERIA UWZGLĘDNIANE PRZY DEFINIOWANIU PATOLOGII SPOŁECZNEJ (za: Pospiszyl 2008, s. 11) • występowanie zjawiska w większej społeczności, • brak społecznej akceptacji dla danego rodzaju zachowań, • konieczność wykorzystania siły całej społeczności, aby z patologią sobie poradzić;
Pojęcia traktowane zamiennie z pojęciem patologii społecznej: – dewiacja – dezintegracja – dezorganizacja – niedostosowanie społeczne
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE Dzieci i młodzież niedostosowane społecznie to osoby, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone, powtarzające się zaburzenia w zachowaniu. (Pytka, 1999)
ZAGROŻENIE NIEDOSTOSOWANIEM SPOŁECZNYM Dzieci i młodzież zagrożone niedostosowaniem społecznym to osoby, u których zaburzenia w zachowaniu występują sporadycznie oraz które wychowują się w warunkach niekorzystnych dla ich rozwoju psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają środowiska wychowawcze, takie jak rodzina dysfunkcyjna, grupa rówieśnicza i inne. (Pytka, 1999)
RODZAJE PATOLOGII SPOŁECZNEJ PRZEJAWY PATOLOGIA INDYWIDUALNA • uzależnienia: narkomania, alkoholizm, lekomania, • samobójstwa, • przestępczość: osoby nieletnie, • prostytucja, • dewiacje seksualne; PATOLOGIA RODZINY PATOLOGIA STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH • rozpad rodziny, • przemoc w rodzinie, • pozbawienie praw rodzicielskich, • osłabienie funkcji wychowawczej rodziny, • sieroctwo społeczne; • biurokracja, • korupcja, • bezrobocie, • przestępczość zorganizowana, • ubóstwo;
PATOLOGIA SPOŁECZNA WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY
Patologie, które występują wśród dzieci i młodzieży są tymi samymi, które występują wśród dorosłych: - uzależnienia: leki, narkotyki, alkohol, internet, gry komputerowe, - przestępczość, - agresja, - samobójstwa, - prostytucja, - i in.
Rodzaje patologii wśród dzieci i młodzieży: • autoagresja: akt polegający na celowym zadawaniu sobie bólu i/lub ran, pozbawiony intencji samobójczej (Babiker, Arnold, 2003, s. 21) Rodzaje autoagresji: pocięcia, poparzenia, obijanie się o ścianę, zadawanie sobie ran poprzez drapanie, nakłuwanie – „wbitki”, „zapyki”, gryzienie, pocieranie, wprowadzanie pod skórę lub w otwory ciała ostrych przedmiotów, połykanie ostrych przedmiotów lub szkodliwych substancji, podwiązywanie kończyn, wyrywanie włosów i rzęs, silne szorowanie skóry. Mogą mieć charakter emocjonalny lub instrumentalny.
• uzależnienia: m. in. : alkohol, leki, narkotyki, internet; Kryteria uzależnienia wg DSM –IV; 1995 uzależnienie występuje, gdy przynajmniej trzy spośród sześciu objawów występują równocześnie: 1) Silne pragnienie lub poczucie przymusu przyjmowania substancji lub wykonania pewnych czynności. 2) Trudności z samokontrolą dotyczącą powstrzymania się od zażycia środka czy wykonania czynności (zachowania kompulsywne). 3) Wystąpienie zespołu abstynencyjnego (np. złe samopoczucie wywołane brakiem dostępu do komputera). 4) Zaistnienie tolerancji, tj. sytuacji, w której dla osiągnięcia zamierzonego efektu konieczne staje się przyjmowanie coraz wyższych dawek substancji lub częstszego, dłuższego wykonywania pewnych czynności. 5) Utrata zainteresowania oraz przyjemności istniejących przed uzależnieniem się. 6) Przyjmowanie środka lub wykonywanie pewnych czynności mimo bezspornych dowodów na ich destrukcyjny wpływ na zdrowie oraz stosunki społeczne osoby (np. picie alkoholu pomimo stwierdzenia marskości wątroby).
ZJAWISKA ALARMUJĄCE DOT. PICIA ALKOHOLU PRZEZ DZIECI I MŁODZIEŻ (za: Pospiszyl, 2008): • wiek inicjacji alkoholowej jest niski i stale się obniża: - przed 12 rokiem życia wino lub wódkę piło 50, 3% chłopców i 38% dziewcząt; - przed 15 rokiem życia upiło się co najmniej cztery razy 25% badanych chłopców i 8% badanych dziewcząt; -inicjację alkoholową ma za sobą 92% młodzieży w wieku 14 – 18 lat; -wzrasta liczba młodzieży, która łączy alkohol z lekami;
• prostytucja - problem dotyczy zarówno chłopców (prostytucja homoseksualna i biseksualna), jak i dziewcząt (głównie prostytucja heteroseksualna); Deklarowane powody uprawiania prostytucji: – dziewczęta: względy ekonomiczne, wpływ koleżanek, potrzeba wrażeń, konieczność; – chłopcy: względy ekonomiczne, namowa kolegów, narkotyki, pragnienie przygody, konieczność, pragnienie przeżyć seksualnych, przypadek (Pospiszyl, 2008)
CZYNNIKI ZWIĘKSZAJĄCE RYZYKO PROSTYTUOWANIA SIĘ DZIECI I MŁODZIEŻY: • niski status społeczny rodziny • nadmierny rygoryzm ojca • brak więzi emocjonalnej w rodzinie • chaos organizacyjny • wadliwe metody wychowawcze • wzrost patologii w rodzinie pochodzenia • częsta zmiana środowiska wychowawczego • niepowodzenia szkolne • wczesna inicjacja seksualna • doświadczenie wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie (Pospiszyl, 2008)
• samobójstwa W każdym akcie samobójstwa – zdaniem Menningera – można wyodrębnić 3 komponenty: • pragnienie zabicia kogoś – wyrasta z prymitywnej agresji, która nie została ujawniona na zewnątrz (może się obawiać reakcji drugiej osoby: odczuwać lęk przed karą lub przed własnym sumieniem, dlatego agresję kieruje na siebie i czyni tak, jak robili wierzyciele, którzy zabijali się na progu swoich dłużników <Japonia>). Ten element jest obecny w każdym samobójstwie. • pragnienie zabicia siebie – wynika z nienawiści, agresji wobec samego siebie; • pragnienie śmierci – ma charakter hipotezy, gdyż u każdego samobójcy toczy się walka pomiędzy siłami samozachowawczymi a autodestrukcyjnymi, instynktem życia a instynktem śmierci;
CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTW U MŁODZIEŻY: wzrastający wskaźnik samobójstw u chłopców • zaburzone relacje rodzinne: - ilość samobójstw wzrasta wraz z ilością rozwodów i koreluje z ilością zawieranych małżeństw i z ilością dzieci; - im więcej zawiera się małżeństw, tym mniej samobójstw; - posiadanie dziecka zmniejsza ryzyko popełnienia samobójstwa przez kobietę; -„zdradzony przez ojca” (Eichelberger): każdy mężczyzna chce mieć syna, a potem zostawia go przy matce, wycofuje się z wychowania (nawet jeżeli nie rozwodzi się). Współczesny ojciec „ukrywa się” za płachtą gazety, ekranem TV, komputera, w pracy.
CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTW U MŁODZIEŻY: • wzrastająca przemoc wobec dzieci sprawcami większości aktów przemocy są mężczyźni (najczęściej są zabójcami, ranią kobiety i dzieci); wg Kmiecik (badania): przemoc ma miejsce w rodzinach słabiej wykształconych, ubogich, wielodzietnych, nadużywających alkohol; częściej przemocy ulegają chłopcy (sprawiają swoim zachowaniem więcej problemów); Niezależnie od przyczyny, przemoc wobec dziecka wzmaga ryzyko działań autodestrukcyjnych i agresywnych w przyszłości. Rodzice podkładają bombę z opóźnionym zapłonem, która wybuchnie, gdy dziecko dorośnie (pragną jeszcze raz przeżyć tę sytuację tortur, ale wtedy nie są już ofiarami, tylko katami).
• wykorzystanie seksualne dzieci Osoby, które doświadczają przemocy seksualnej w dzieciństwie, statystycznie częściej mają depresję w dorosłym życiu, pojawia się u nich niepokój i zachowania autodestrukcyjne (próby samobójcze, samobójstwa dokonane). Ci, którzy w okresie dzieciństwa byli wykorzystywani seksualnie, statystycznie częściej ujawniają agresję i impulsywność.
• stawianie dziecku nadmiernych wymagań może prowadzić do rozwoju tendencji samobójczych Rodzice świadomie lub podświadomie inwestują w dziecko swoje niespełnione marzenia, plany, których nie zrealizowali i obligują dzieci do ich spełnienia. Od synów często wymaga się, aby kontynuowali zawód ojca i odnosili sukcesy w wielu dziedzinach (dokończyli dzieło ojca). To wszystko może przekształcić się w budzące lęk zobowiązania. W niektórych przypadkach przenosi się to na córki. Zazwyczaj nie jest to świadomie spostrzegane jako niepożądane. Dziecko boi się tylko, że nie spełni oczekiwań rodziców.
Litman, Richnan wyróżnili w rodzinach autodestrukcyjnych pewne cechy. RODZINY SUICYDOGENNE CHARAKTERYZUJE: - rozluźnienie więzów społecznych, - wstrzymanie kontaktów z osobami spoza rodzinnego kręgu, - dominujące znaczenie słabego członka rodziny, który musi być ochraniany za wszelką cenę, - izolacja członka rodziny, - gdy jednostka usiłuje nawiązać relacje z innymi osobami spoza rodziny, rodzina reaguje tak, jakby to było zagrożenie dla jej jedności i dąży do obalenia takich związków, - rodzice młodego człowieka wyrażają dezaprobatę dla jego przyjaciół, - wychowanie dziecka nie stwarza rodzicom żadnej radości; odczuwają je jako ciężar, przykry obowiązek;
WSKAŹNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTWA wg WHO w odniesieniu do następujących grup osób • osoby w żałobie, • osoby, u których ktoś w rodzinie popełnił samobójstwo, • młodzi mężczyźni, • homoseksualiści, • chorzy terminalnie, chroniczny ból, • transseksualiści, • ludzie starsi, Inne czynniki: głód, poczucie samotności, zmęczenie i słabe nasilenie energii psychicznej, nowe doświadczenia życiowe, osłabiona umiejętność rozwiązywania problemów, psychologiczna podatność: osoby depresyjne lub ujawniające wysoki niepokój, tendencja do interpretowania rzeczywistości jako negatywnej, podatność neurologiczna: choroby, uszkodzenia sprawiają, że człowiek nie jest w stanie zmagać się ze stresującymi sytuacjami;
• agresja - akt zamierzony mający na celu zaszkodzenie lub zadanie bólu innemu człowiekowi (Pospiszyl, 2008) - swoista forma zachowania przyjmująca postać inicjowanego ataku, powodującego powstanie określonych szkód materialnych lub moralnych (Skorny 1968) - agresja instrumentalna i wroga: • agresja instrumentalna: akt agresji służący osiągnięciu innego celu poza zadaniem bólu czy zranieniem; • agresja wroga: akt agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest zadanie bólu lub zranienie; (Aronson, Wilson, Akert, 1997)
OBECNIE OBSERWUJE SIĘ: • wzrost brutalizacji zachowań młodzieży, (skrajne przejawy: rozboje, pobicia, zabójstwa); • agresywność staje się coraz powszechniejsza we wszystkich warstwach społecznych; • agresja występuje zarówno wśród chłopców, jak i wśród dziewcząt; • następuje obniżenie wieku sprawców czynów brutalnych; • zachowania agresywne są manifestowane we wszystkich przestrzeniach, także w tych (np. szkoła), w których wcześniej miała miejsce jedynie w niewielkim stopniu; (Pospiszyl, 2008)
PRZYCZYNY ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH MŁODZIEŻY wg IRENY POSPISZYL (2008): • wychowywanie się w środowiskach agresywnych lub pochodzących z marginesu społecznego (przekazywanie schematów postaw i zachowań oparta na `mechanizmach uczenia się); • zjawiska anomijne zachodzące w kraju (np. zmiany ustrojowe skutkujące osłabieniem siły i znaczenia norm i wartości społecznych); • powszechność destruktywnych modeli zachowań (np. w mass-mediach); • doświadczanie przemocy w rodzinie lub obserwowanie jej w najbliższym otoczeniu; • brak wymagań i reguł w procesie wychowania; • nadmierny liberalizm w procesie wychowania, którego efektem są deficyty poznawcze i behawioralne w zakresie wartości i wymaganych standardów społecznych;
SYTUACYJNE UWARUNKOWANIA AGRESJI • procesy neuronalne i chemiczne np. wpływ alkoholu, wysoki poziom testosteronu, zmiany zachodzące w ciele migdałowatym • ból i niewygoda • frustracja - teoria frustracji – agresji: przeszkody występujące na drodze do osiągnięcia upragnionego celu zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnej • deprywacja relatywna - poczucie jednostki (albo grupy społecznej), że posiada mniej niż zasługuje lub mniej niż pozwolono jej oczekiwać, lub też mniej niż posiadają ludzie do niej podobni
SYTUACYJNE UWARUNKOWANIA AGRESJI • bezpośrednia prowokacja i odwet • obecność przedmiotów kojarzonych z agresją - bodziec wyzwalający agresję: przedmiot kojarzony potocznie z działaniami agresywnymi (np. rewolwer); sama jego obecność zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia ataków agresji • społeczne uczenie się, naśladownictwo • oglądanie przemocy (np. w mass-mediach) (Aronson, Wilson, Akert, 1997)
ALKOHOLIZM
Alkoholizm jest chorobą przewlekłą, która nieleczona postępuje, w efekcie skraca życie o kilkanaście lat i prowadzi do śmierci. Statystycznie 20 % osób, które sięgają po alkohol, uzależni się od niego. Powtarzające się picie alkoholu przez młodzież zwiększa ryzyko uzależnienia się od alkoholu i innych używek. Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną używaną przez młodzież.
U nastolatka uzależnienie może nastąpić już po kilku miesiącach od inicjacji. Jeśli uwzględni się dodatkowo zwiększoną ilość i częstotliwość picia, to prawdopodobieństwo uzależnienia zwiększa się. Dolna granica wieku inicjacji alkoholowej obniżyła się obecnie do ok. 7 lat.
Badania pokazały, że dzieci, które sięgały po alkohol przed 15 rokiem życia, 4 – krotnie częściej uzależniały się od alkoholu niż osoby, które zaczęły pić po 20 roku życia. Pijąc intensywnie przed 20 rokiem życia, można uzależnić się już po kilku miesiącach, między 20 a 25 rokiem życia potrzeba na to średnio ok. 3 -4 lat, a po 25 roku życia okres uzależnienia się trwa kilka, a nawet kilkanaście lat. U nastolatka uzależnienie może nastąpić już po kilku miesiącach od inicjacji. Jeśli uwzględni się dodatkowo zwiększoną ilość i częstotliwość picia, to prawdopodobieństwo uzależnienia zwiększa się.
Badania przeprowadzone przez Janusza Sierosławskiego z Instytutu Psychiatrii i Neurologii pokazały ogromne rozmiary zagrożeń wynikających z picia alkoholu przez polską młodzież. • 68% 15 -letnich chłopców i 54% 15 -letnich dziewcząt piło alkohol w ciągu ostatniego miesiąca. • 58% 15 -latków i 43% 15 -latek upiło się w ciągu ostatniego roku. • 39% 15 -latków i 22% 15 -latek upiło się w ciągu ostatniego miesiąca. • Co 10 dziecko po wypiciu alkoholu uczestniczyło w bójce lub sprzeczce. • 5 % dzieci po wypiciu alkoholu doznało uszkodzenia ciała lub miało wypadek. • Niechciane kontakty seksualne oraz kontakty seksualne bez antykoncepcji ma po spożyciu alkoholu co 20 - ty 15 -latek.
DZIECI, KTÓRE SIĘGAJĄ PO ALKOHOL WE WCZESNYM WIEKU – PRZED 12 ROKIEM ŻYCIA, CZĘSTO UJAWNIAJĄ: • agresywne, destrukcyjne zachowania, • nadpobudliwość, zaburzenia zachowania, zachowania antyspołeczne, • objawy depresyjne, lękowe, wycofanie, (Zucker i in. , 2003) • buntowniczość, (Brook i in. , 1995) • trudności w unikaniu szkód / ryzykownych sytuacji, (Jones i in. , 1998) • wrogość lub brak empatii, działania bez zahamowań moralnych (Moss i Kirisci, 1995; Colder i Chassin, 1997; Colder i O' Connor, 2002)
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE, ŻE DZIECKO PIJE: • Wyraźny spadek zainteresowania zajęciami, które poprzednio były dla dziecka atrakcyjne. • Zwiększenie poziomu frustracji, stresu i rozdrażnienia. • Problemy w szkole z nauką i zachowaniem. • Izolowanie się od kontaktów rodzinnych i skrywanie szczegółów dotyczących życia poza domem. • Częste zmiany nastroju. • Zmiany zwyczajów związanych z jedzeniem i zasypianiem.
SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE, ŻE DZIECKO PIJE: • Zapach alkoholu. • Zaniedbywanie wyglądu i stroju. • Zwiększenie potrzeb finansowych i ukrywanie sposobu wydatkowania "kieszonkowego". • Znikanie drobnych sum pieniędzy z domu lub nieoddawanie reszty z zakupów zlecanych przez rodziców. • Nawiązywanie podejrzanych znajomości. • Reagowanie rozdrażnieniem na próby uzyskania przez rodziców informacji o tych kontaktach. WW. sygnały mogą też wskazywać nie tylko na picie alkoholu, ale też na zażywanie narkotyków.
MOTYWY SIĘGANIA PO ALKOHOL Badacze wyróżniają TRZY najczęściej występujące grupy motywów picia: 1)UCIECZKOWE: w celu zapomnienia o kłopotach, zredukowania napięcia, poprawy nastroju i odprężenia się. 2) SPOŁECZNE: dla towarzystwa, z uprzejmości, z powodu jakiejś okazji. 3) W POSZUKIWANIU PRZYJEMNOŚCI: np. dla smaku alkoholu czy z przekonania o zdrowotnych efektach jego działania (np. piwo „na nerki”, wino „na serce”).
PRZYCZYNY SPOŻYWANIA ALKOHOLU najczęściej podawane przez młodych ludzi: 1. lepsza zabawa 84, 6% 2. zapomnienie o kłopotach 50% 3. konformizm 46% 4. imponowanie otoczeniu 29, 2 % 5. przezwyciężenie nieśmiałości 26, 8 % 6. aby dobrze żyć z ludźmi 12 % 7. z przyzwyczajenia 12%
PRZYCZYNY UZALEŻNIENIA • czynniki genetyczne, biologiczne, • czynniki środowiskowe: a) rodzinne, b) wpływy środowiska rówieśniczego, c) wzorce społeczne, • czynniki psychologiczne.
CZYNNIKI GENETYCZNE Badania prowadzone na dzieciach alkoholików wychowywanych w różnych rodzinach oraz badania bliźniąt jednojajowych i dwujajowych pokazały, że możliwe jest dziedziczenie pewnych zaburzeń biochemicznych czy neurologicznych, które predysponują do rozwoju np. alkoholizmu.
KONCEPCJE TZW. GENETYCZNO-NEUROPRZEKAŹNIKOWE wyjaśniające mechanizm rozwoju uzależnienia aktywnością układów neuroprzekaźników. Według tego modelu uzależnienie jest zaburzeniem równowagi między dwoma układami neuroprzekaźnikowymi: układem nagrody, i układ kary. U osób uzależnionych aktywność tych układów zostaje zaburzona - maleje rola układu kary, a rośnie rola układu nagrody. Substancja, od której dana osoba się uzależnia i która dostarcza przyjemności, jest dla tej osoby rodzajem natychmiastowej gratyfikacji, którą zdobywa niewielkim kosztem.
CZYNNIKI SPOŁECZNE - RODZINNE: • negatywne wzorce postępowania w rodzinie dysfunkcyjnej do naśladowania, • rozpad więzi, • nadopiekuńczość, która prowadzi do ograniczenia wolności i samodzielności młodego człowieka pod pozorem działania dla jego dobra, • chłód emocjonalny: nie ujawnianie uczuć wobec dziecka, takie postępowanie rodzi tendencje do skrywania ich w sobie i tłumienia ich przez światem zewnętrznym, a w konsekwencji – prób ucieczki w substancje uzależniające, aby pokonać lęk związany z wyrażaniem swoich myśli i uczuć,
CZYNNIKI RODZINNE: • przedmiotowość, czyli traktowanie dziecka jako karty przetargowej w relacjach między rodzicami, co powoduje powstawanie i utrwalanie się rozterek emocjonalnych związanych ze staniem po stronie jednego rodzica i bycia w opozycji wobec drugiego; wówczas odejście w substancje uzależniające ma charakter odstresowujący, stanowi ucieczkę od problemów w rodzinie; • deficyt potrzeb dziecka, kiedy rodzina ich nie zaspokaja (np. potrzeby bezpieczeństwa, miłości, akceptacji) młody człowiek zwraca się ku substancjom uzależniającym, aby w nich znaleźć substytut ich zaspokojenia, nierzadko połączony z przynależnością do jakiejś grupy / subkultury, która w pewien sposób będzie zaspokajała te podstawowe potrzeby);
CZYNNIKI RODZINNE: • brak rodzicielskiej kontroli zachowania się dzieci, sposobu spędzania przez nie wolnego czasu oraz nawiązywanych kontaktów koleżeńskich; • brak konsekwencji wychowawczej; • panująca w rodzinie atmosfera napięcia emocjonalnego, zdenerwowania, wzajemnej niechęci lub wrogości, przygnębienia i pesymizmu może sprawiać, że wychowująca się w niej młodzież unika pobytu w domu lub z niego ucieka; może to sprzyjać nawiązaniu kontaktów z osobami eksperymentującymi z używkami lub nadużywającymi je;
CZYNNIKI RODZINNE: • rozpad rodziny, • radykalna zmiana statusu społecznego, tj. nagły i drastyczny spadek dochodów (związany np. z utratą pracy rodzica) może powodować powstanie i eskalację napięć wewnątrz rodziny, aktów przemocy, braku zrozumienia, pustki emocjonalnej, separacji, rozpadu rodziny, co powoduje uczucie frustracji i bezsilności, które zostaje odrzucone przez młodego człowieka, szukającego dawnego statusu rodziny;
ŚRODOWISKO RÓWIEŚNICZE • grupa tworzy środowisko sprzyjające szerzeniu się uzależnień; - trudności w odmawianiu i przeciwstawianiu się kolegom, aby nie utracić pozycji w grupie (duża potrzeba akceptacji); potrzeba wykazania się; chęć przypodobania się grupie, upodobnienia się jej, pozyskania jej życzliwości; - młodzieńcza potrzeba buntu: młodzież chce robić rzeczy, które spotykają się z aprobatą rówieśników, a jednocześnie spotykają się z naganą rodziców; korzystanie z środków zakazanych przez dorosłych scala środowisko młodych; - poczucie niedorównywania grupie może skłaniać do ucieczki w substancje uzależniające, które są traktowane jako czynnik umożliwiający odreagowanie;
WZORCE SPOŁECZNE • promowanie nieodpowiednich postawy wobec substancji uzależniających w mediach, • sprzedawanie młodzieży alkoholu w miejscach publicznych, • obecność substancji psychoaktywnych w programach, grach i filmach przeznaczonych dla dzieci i młodzieży nierzadko jako takich, które „wzmacniają” człowieka w rozmaitych sytuacjach i trudnościach;
CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE • niedojrzałość emocjonalna cechy osobowości wpływające na uruchomienie koła uzależnień należą: - nadmierna zależność, - brak orientacji, kim się jest, - poczucie wewnętrznej pustki, - przeżywanie poczucia winy, - mała odporność na frustracje, - trudności w wyrażaniu uczuć, - niska samoocena, - problemy z autorytetami;
CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE • nieprzystosowanie społeczne; lekceważenie norm moralnych i społecznych, wchodzenie w konflikt z nimi, identyfikacja z normami podkultur; • ucieczka od problemów zewnętrznych i wewnętrznych - sięga, aby poradzić sobie z trudnościami emocjonalnymi, jakie w sobie zauważa, podnieść niską samoocenę (związaną np. z opóźniającym się dojrzewaniem fizycznym, jego przebiegiem lub zaakceptowaniem jego skutków), pokonać nieśmiałość, lęk, depresję, wyeliminować wewnętrzne napięcie); korzystanie z używek ma wówczas zakamuflować braki osobiste;
CECHY OSOBOWOŚCIOWE zwiększające ryzyko uzależnienia - brak stabilności emocjonalnej, - objawy neurotyczne występujące już w dzieciństwie lęk, poczucie krzywdy, - poczucie zagrożenia, brak silnego wzorca ojca i matki w rodzinie, - brak zdolności do wysiłku i umiejętności rozwiązywania problemów, - niski poziom tolerancji na frustrację, - subiektywizm, submisja, labilność emocjonalna, - obniżone poczucie własnej wartości, silna potrzeba samorealizacji, - niski stopień uspołecznienia i odpowiedzialności, - niezaspokojona potrzeba afiliacji, potrzeba bycia w grupie, - kierowanie się w życiu zasadą przyjemności, a nie powinności, - obniżony system wartości i poczucia sensu życia;
PSYCHOLOGICZNE MECHANIZMY UZALEŻNIENIA • mechanizm nałogowego regulowania emocji, • mechanizm zaprzeczania i iluzji, • mechanizm rozdwajania, rozpraszania JA.
MECHANIZM NAŁOGOWEGO REGULOWANIA EMOCJI ucieczka od problemów za pomocą „alkoholu”, od którego człowiek uzależnia się emocjonalnie. Szczególnie narażone są na to osoby, które we wczesnym dzieciństwie nie miały możliwości wyrażania swoich uczuć i zepchnęły je do podświadomości. Zamiast porozmawiać na temat problemu, pozwolić sobie na przeżycie i wyrażenie uczuć, w sposób sztuczny dąży do pozbycia się trudnego stanu i przywrócenia równowagi emocjonalnej, poczucia bezpieczeństwa i spokoju. Efekt działania substancji psychoaktywnej trwa jednak krótko, a gdy minie, przykre emocje powracają, aby przypomnieć o niezaspokojonych potrzebach. Mechanizm ten prowadzi do zaburzenia sfery emocjonalnej poprzez emocjonalne uzależnienie od alkoholu.
MECHANIZM ZAPRZECZANIA I ILUZJI: zniekształcenie poznawczych procesów - myślenia, decydowania i percepcji. Subiektywne przeświadczenie, że można pić w sposób kontrolowany i że w każdym momencie można przestać pić. Zaprzeczanie polega na negowaniu problemów związanych z nadużywaniem alkoholu, co zabezpiecza daną osobę przed uświadomieniem sobie faktu bycia uzależnionym.
MECHANIZM ROZDWAJANIA, ROZPRASZANIA JA polega na tym, że sposób widzenia i przeżywania siebie oraz podejmowania decyzji jest bardzo niestabilny. Człowiek pozytywnie siebie ocenia tylko będąc pod wpływem alkoholu. W fazie trzeźwienia – odwrotnie: przeżywa poczucie winy, wstyd, bezradność. Ma tendencję do przekreślania swojej wartości, depresji, buntu przeciwko wszystkiemu. Szybko pojawia się pokusa, żeby ponownie sięgnąć po „znieczulacz” i szybko zapomnieć o dotkliwym bólu.
FAZY ROZWOJU UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU • PICIE TOWARZYSKIE: - picie sprawia przyjemność, - ochota na wypicie kieliszka alkoholu w gronie znajomych, - nie odmawia, gdy inni zapraszają, - wzrost ochoty i tolerancji na alkohol; • FAZA OSTRZEGAWCZA: - szukanie okazji do napicia się, sam inicjuje wypijanie „kolejek”, - sięganie po alkohol w celu rozładowania napięcia, doznania ulgi, -rozpoczęte picie coraz częściej kończy się „urwaniem filmu” (przerwą w życiorysie), - klinuje;
• FAZA KRYTYCZNA: -picie ciągami, które są przeplatane okresami abstynencji, - szuka usprawiedliwień, wymówek, - wyrzuty sumienia (tzw. kac moralny) próbuje zniwelować składaniem sobie i innym przyrzeczeń niepicia, -podejmuje próby jak najdłuższego pozostania w abstynencji, -pojawiają się konflikty małżeńskie, następuje wzrost agresywności, - zaczyna zaniedbywać nie tylko rodzinę, ale także pracę, - nieregularnie się odżywia, zaniedbuje swój wygląd; - problemy z pamięcią; duża tolerancja na alkohol;
FAZA CHRONICZNA: - okresy picia są bardzo długie, a abstynencji- bardzo krótkie; - pije od rana, upija się w samotności; - zdecydowany spadek tolerancji na alkohol; - sięga po tzw. wynalazki; - rozpada mu się rodzina, następuje degradacja zawodowa i społeczna; - alkohol staje się jedynym celem w życiu; dla zdobycia go może dopuścić się przestępstw; - przestają działać hamulce moralne; - psychoza alkoholowa, majaczenia, halucynozy; - organizm jest coraz bardziej zniszczony alkoholem; jego zdrowie zaczyna podupadać.
ALKOHOL A PRZESTĘPCZOŚĆ Badania kryminologiczne wskazują, że zależności pomiędzy alkoholem a przestępczością są ścisłe i wielopłaszczyznowe. 1) Wiele przestępstw popełnianych jest przez nieletnich znajdujących się pod wpływem alkoholu. 2) Nadużywanie alkoholu powoduje szereg zmian osobowościowych, determinujących określone zachowania. Oznacza to, że używanie alkoholu może być zarówno przyczyną bezpośrednią, jak i pośrednią przestępczości. Statystyki pokazują, że nieletni znajdujący się pod wpływem alkoholu stanowią znaczącą grupę sprawców. Pod wpływem alkoholu znajdowało się ok. 30% nieletnich podejrzanych o dokonanie zabójstwa i ok. 25% podejrzanych o gwałt w 1997 roku.
NARKOMANIA
NARKOMANIA stałe lub okresowe używanie w celach innych niż medyczne środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich. (Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Dz. U. 179/05 poz. 1485).
NARKOTYKI WŚRÓD MŁODZIEŻY Według badań CBOS 16 % uczniów zadeklarowało, że w ciągu ostatniego roku miało kontakt z narkotykami ( 2010 r. ). W latach 1992 - 2003 ich liczba systematycznie wzrastała (z 5 % do 24 %), w 2008 r. odsetek zmniejszył się do 15 %.
Badania młodzieży szkolnej ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs) wskazują, że w 2007 r. w Polsce 16 % młodzieży w wieku: 15 -16 lat deklarowało chociaż jednorazowy kontakt z marihuaną i haszyszem, a 4 % - z amfetaminą.
Badania przeprowadzone przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii wśród osób w wieku 15 -75 lat pokazują spadek konsumpcji narkotyków w Polsce, w tym „dopalaczy”. Do przynajmniej jednorazowego kontaktu z "dopalaczami" przyznało się 6 % badanych w 2009 r. i 3 % badanych w 2010 r. Inne, najpopularniejsze substancje nielegalne w Polsce to marihuana i haszysz. W 2010 r. do używania kiedykolwiek w życiu „przetworów” konopi przyznało się 4 % badanych, a w 2009 r. - 5 %.
Prof. Janusz Czapiński w Diagnozie Społecznej stworzonej w oparciu o jego najnowsze badania zawarł dane, z których wynika, że do brania narkotyków przyznało się 1, 3 % osób powyżej 16 roku życia, najwięcej w grupie mężczyzn do 24 roku życia - 7 % (w tej samej grupie wiekowej było 2, 1 % kobiet). Po 24 roku życia - czyli w okresie, kiedy kończy się studia, zaczyna pracę, wchodzi w dorosłość, odsetek ten spada z 7 % do 1, 6 %, co pokazuje – zdaniem prof. Czapińskiego - że z tego problemu większość ludzi wychodzi samoistnie, kiedy dorasta, zakłada rodziny i rozpoczyna dorosłe życie - mówi prof. Czapiński.
JAK POZNAĆ, CZY DZIECKO BIERZE NARKOTYKI ? CO POWINNO WZBUDZIĆ CZUJNOŚĆ ? • nowy styl ubierania się (być może dziecko związało się z subkulturą mającą kontakt z narkotykami), • gwałtowny spadek masy ciała, • przewlekły katar, krwawienie z nosa (być może wynik zażywania narkotyków przez nos), • zaburzenia pamięci lub toku myślenia, • przekrwione oczy, nadmiernie zwężone lub rozszerzone źrenice nie reagujące na światło), • bełkotliwa, niewyraźna mowa, • rozszerzone lub zwężone źrenice, szklane, wodniste, przekrwione oczy, zapalenie spojówek, nadwrażliwość na światło;
• słodka woń oddechu, włosów, ubrania (może to być zapach palonej marihuany), • ślady po ukłuciach, ślady krwi na bieliźnie, • nagłe zmiany nastroju i aktywności, okresu wzmożonego ożywienia przeplatane ze zmęczeniem i ospałością, nadmierny apetyt lub brak apetytu, • spadek zainteresowania ulubionymi zajęciami, • pogorszenie się ocen, wagary, konflikty z nauczycielem, • izolowanie się od innych domowników, • napady złości, agresja, bunt, • niewytłumaczone spóźnienia, późne powroty, noce poza domem, • kłamstwa, wynoszenie wartościowych przedmiotów z domu.
UZALEŻNIENIE stan, w którym człowiek nie potrafi obyć się bez danej substancji. Dwa rodzaje uzależnienia: a) fizyczne – zaprzestanie przyjmowania danej substancji powoduje pojawienie się dolegliwości fizycznych związanych z zaburzeniami funkcjonowania układu oddechowego, krążenia i trawiennego, m. in. : rwany oddech, duszności, palpitacje serca, niepokój wewnętrzny, bóle mięśni, biegunka, wymioty – tzw. zespół abstynencyjny;
b) psychiczne: silna potrzeba psychiczna (głód) ponownego przyjęcia narkotyku w celu poprawy samopoczucia, redukcji napięcia, stresu, oddalenia strachu, lęku itp. Jedna osoba może być uzależniona od wielu narkotyków , substancji – politoksykomania. Uzależnieniu towarzyszy zjawisko tolerancji. Wzrost tolerancji: wzrost odporności organizmu na dany środek. Dla uzyskania takich samych efektów, konieczne staje się przyjmowanie coraz większych dawek narkotyku. Spadek tolerancji:
FAZY ROZWOJU UZALEŻNIENIA 1)eksperymentowanie 2)częstsze używanie 3)regularne zażywanie 4)uzależnienie
EKSPERYMENTOWANIE: poznanie stanu odurzenia - do pierwszych kontaktów z narkotykami dochodzi na imprezach, koncertach, w weekendy, w czasie wakacji, w grupie, na której dziecku zależy; - bierze, bo inni je częstują, nie musi za środki płacić; - mniej ważne są przeżycia po narkotyku, ważna jest sama sytuacja, towarzystwo; - zwykle są to niewielkie dawki, jednak łatwo o stan odurzenia z uwagi na niską tolerancję; -pierwszy raz kończy się zazwyczaj rozczarowaniem; - część osób uznaje, że zaspokoiło swoją ciekawość i zaprzestaje sięgania po narkotyk, a części stan odurzenia zaczyna się podobać; - zmiany w zachowaniu dziecka są na tym etapie nieznaczne i mogą umykać obserwacji;
EKSPERYMENTOWANIE Większość dzieci stosując drobne kłamstwa potrafi ukryć efekty okazjonalnego używania, zwłaszcza, że te incydenty póki co nie rzutują na ich sytuację w szkole, ani na zachowanie w domu. RODZICE/ NAUCZYCIELE POWINNI ZWRÓCIĆ UWAGĘ ORAZ ZACHOWAĆ CZUJNOŚĆ: • wiedzieć, gdzie i z kim przebywa dziecko na imprezie, koncercie, dyskotece, zabawie; • wiedzieć, o której ma wrócić, a o której wraca; • nie lekceważyć faktu, w jakim stanie dziecko wraca z imprezy (zwracać uwagę na woń, ale również zmiany w zachowaniu, usposobieniu); • zwracać uwagę, gdy dziecko nocuje poza domem (brak kontroli, w jakim stanie wraca z imprezy); • drobne kłamstwa mogą być sygnałem zagrożenia.
CZĘSTSZE UŻYWANIE • zaczyna aktywnie szukać okazji i towarzystwa, w którym będzie mógł zażywać narkotyki; • narkotyki wkraczają w jego codzienne życie; • motywacją do brania jest chęć wprawienia się w dobry nastrój; bierze coraz częściej; • rosnąca tolerancja powoduje, że aby poczuć odurzenie, trzeba sięgać po większe dawki i mocniejsze środki; • aby przespać noc, stłumić negatywne objawy tzw. zejścia (zwały) sięga się po środki uspokajające; • konsumpcja - dotąd z wyboru - zaczyna być potrzebą; • rozpoczyna się gra w zaprzeczanie, której częścią staje się podwójny styl życia: 1) cichy i spokojny – przeznaczony dla rodziców, 2) swobodny i wyluzowany – wśród kolegów; • dziecko staje się bardziej ostrożne, aby nie wzbudzać niepotrzebnych podejrzeń, które mogą zakończyć dopiero co rozpoczętą "zabawę";
CZĘSTSZE UŻYWANIE • znajduje wiele innych przyczyn brania niż uzależnienie: - "Przecież nie biorę codziennie" , -"Wziąłem, bo było nudno”, - "Nie leżę w rynsztoku, ani nie włóczę się po melinach”, -"Byłem nieśmiały i zakompleksiony, wziąłem żeby się wyluzować" • branie narkotyku ma charakter instrumentalny: ma zmienić uczucia – aby bez wysiłku poczuć się przyjemnie, aby zapomnieć o smutku, zmniejszyć napięcie, stres;
CZĘSTSZE UŻYWANIE Należy zwrócić uwagę na: • zmianę stosunku dziecka do szkoły: - pogorszenie ocen, dużą liczbę nieobecnych godzin, spóźnień, uwagi nauczycieli na temat jego zachowania, nauki, spadek zainteresowania nauką; - używanie narkotyków w ciągu dni tygodnia obniża u dziecka zdolność koncentracji i przyswajania wiadomości, a ponadto weekendowe imprezy pochłaniają czas, który mógłby być poświęcony na naukę; - skutki uboczne działania środków odurzających: bóle głowy, kac, niewyspanie, słabsza odporność organizmu, powodujące absencję w szkole; - wypalona marihuana doraźnie wpływa na zaburzenia pamięci i koncentracji-niezbędne w procesie nauki, powoduje także ogólną utratę zainteresowań i ambicji -tzw. syndrom amotywacyjny;
CZĘSTSZE UŻYWANIE Należy zwrócić uwagę na: • późne powroty, spóźnienia do domu, • kłopoty z utrzymaniem domowych obowiązków, • spadek dotychczasowych zainteresowań, • zmiany aktywności: zmęczenie lub nagłe pobudzenie, • nieuzasadnione zmiany nastroju, • zamknięcie się w sobie, • zmiana środowiska, tajemnicze znajomości, nowi koledzy nie znani rodzicom, unikający kontaktów z nimi (dzieci lgną do osób podobnych do siebie, jeśli używają środków odurzających będą szukać rówieśników robiących to samo -błędne koło), • tajemnicze krótkie telefony, • nagłe wyjścia z domu o różnych porach dnia, • zmiana nawyków żywieniowych (wzmożony apetyt lub brak łaknienia)
CZĘSTSZE UŻYWANIE Należy zwrócić uwagę na: • rysunki (np. symbol liścia marihuany), napisy (np. THC, Speed, kwas, LSD, extasy itp. - nazwy slangowe) i akcesoria związane z narkotykami (fajki, fifki, przypalone sreberka, łyżki, kawałki połamanych puszek, tabletki, pigułki, biały proszek, susz, torebki z zapięciem strunowym, worki foliowe umazane klejem itp. ), upodobanie do posługiwania się slangiem; • kaszel, katar, zaczerwienione spojówki; • agresja słowna; • kłamstwa; • pożyczanie pieniędzy, podkradanie pieniędzy; Jeśli rodzice zlekceważą niebezpieczne sygnały na tym etapie i nie podejmą radykalnych kroków, wejdą w rodzaj mechanizmu obronnego tzw. zaprzeczania i znajdą się w pułapce (współuzależnienie).
REGULARNE ZAŻYWANIE • narkotyki stają się niezbędnym dodatkiem do życia; • coraz krótsze stają się okresy abstynencji; • potrzebne są coraz większe dawki, coraz mocniejsze środki; • życie dziecka staje się podporządkowane zdobywaniu narkotyków i przeżywaniu odurzenia; • popularne stają się kombinacje różnych środków w celu zwiększenia efektów; • potrzebne są coraz większe fundusze, na zakup kolejnej porcji narkotyku; kieszonkowe przestaje wystarczać; z domu zaczyna wynosić wartościowe przedmioty i pieniądze; • kradnie również ze sklepów, wymusza, dokonuje
REGULARNE ZAŻYWANIE Uwagę zwracają: • coraz częściej odurza się w samotności, • podejmowanie prób zmniejszenia dawek lub porzucenia nałogu-staje się bezskuteczne, • pierwsze przedawkowania i nawroty doznań tzw. flashback’i • coraz poważniejsze kłamstwa dziecka początkowo podyktowane koniecznością, stają się nawykiem, • wyobcowanie z rodziny, • ucieczki z domu, • brak przyjaciół, • obniżająca się samoocena, nawracające poczucie winy, wstydu,
REGULARNE ZAŻYWANIE Uwagę zwracają: • złe oceny w szkole, częste wagary, dziecku grozi wyrzucenie ze szkoły (o ile jeszcze do niej chodzi), • złość, przemoc, ból i agresja, awantury, • brak apetytu- wychudzenie- anemia (amfetamina), • wzrost apetytu, zwłaszcza na słodkości (marihuana) • bardzo późne powroty do domu lub noce spędzane poza domem, • posiadanie własnych pieniędzy(w przypadku braku pracy), pożyczki, przynoszenie do domu wartościowych przedmiotów niewiadomego pochodzenia, większe kwoty pieniędzy, nowe ubrania,
REGULARNE ZAŻYWANIE Uwagę zwracają: • ciągłe wymówki, zaprzeczenia: „mogę przestać, kiedy zechcę i nie mam żadnych objawów abstynencyjnych„; objawy abstynencyjne mogą wystąpić nawet po bardzo długim okresie zażywania narkotyków (np. marihuany), co nie oznacza, że człowiek nie jest uzależniony; nie jest problemem przestać brać przez parę dni, problem w tym aby utrzymać abstynencję); • pogarszający się stan zdrowia (kaszel, nudności, wymioty, schorzenia zatok, nieżyt nosa, zawroty głowy, kołatania serca, zaburzenia oddychania); • subiektywne postrzeganie odurzenia jako stanu normalnego; • myśli samobójcze;
UZALEŻNIENIE zaawansowanie: stan odurzenia staje się normą • bycie „na haju” staje się głównym celem życia; • stan odurzenia właściwie się nie kończy; • cena za narkotyk nie gra roli, najważniejszy jest narkotyk, choć teraz już nie dostarcza satysfakcji, a pomaga jedynie uniknąć nieprzyjemnych doznań; • zależność od narkotyków jest już tak duża, że są one potrzebne do podtrzymywania normalnego funkcjonowania; • wcześniejsze stany euforyczne są rzadkie, osiągane jedynie po przyjęciu potężnej, zagrażającej życiu dawki silnie działającego narkotyku;
UZALEŻNIENIE • marihuana, haszysz-od kilku do kilkunastu skrętów dziennie; zmienia się reakcja na ten narkotyk zamiast rozluźnienia pojawia się smutek i depresja; • amfetamina-rano, aby się pobudzić do działania; • tabletki nasenne, polska heroina – „kompot” wieczorem; UWAGĘ ZWRACA: • używanie narkotyków jest stałe, • wysoka tolerancja pociąga za sobą wyższe (znacznie droższe) dawki, • niemożność wywiązywania się z obowiązków w domu, w szkole, w pracy, • wybuchy agresji, wściekłości wobec rodziny i innych,
UZALEŻNIENIE UWAGĘ ZWRACA: • ucieczki z domu, brak pracy, zajęcia dryfowanie z miejsca na miejsce, • częste konflikty z prawem, • całkowite wyniszczenie organizmu, zmiany w wyglądzie, niedożywienie, • chroniczny kaszel i katar, • lęki, urojenia, paranoja, • utraty przytomności, amnezja, • przedawkowania, stany deliryczne, • depresja, • pojawiają się spore długi, kłopoty finansowe, • stale obecne: poczucie winy, żal, wstyd i lęk, • brak poczucia własnej wartości • częste myśli samobójcze • narkotyk stał się niezbędny, aby funkcjonować;
UZALEŻNIENIE Osoba uzależniona traci całkowitą kontrolę, nie tylko nad ilością zażywanych narkotyków, ale i nad całym swoim życiem. Niezwykle ważne jest więc, aby obserwując dziecko nie dopuścić do tej ostatniej fazy - rozwoju uzależnienia. Wola podjęcia leczenia na tym etapie jest bardzo nikła. Jeśli uzależniony wyrazi zgodę na leczenie powinniśmy natychmiast razem z nim trafić do ośrodka terapeutycznego. Osoby znajdujące się w tym stadium bardzo często zmieniają zdanie w sprawie leczenia, a siła uzależnienia może z łatwością wciągnąć ich z powrotem w nałóg.
RODZAJE NARKOTYKÓW, PO KTÓRE NAJCZĘŚCIEJ SIĘGA MŁODZIEŻ
MARIHUANA
MARIHUANA OBJAWY PO ZAŻYCIU - od stanów błogiego zadowolenia, spokoju, dobrego samopoczucia do depresji i stanów lękowych; - wesołkowatość, gadatliwość; - zależy to od nastroju osoby przed użyciem środka, który zostaje spotęgowany przez narkotyk; - upośledzenie pamięci, zaburzenia koncentracji uwagi, koordynacji ruchowej, - zaburza wyczucie odległości; - zniekształca poczucie czasu i spostrzeganie bodźców, - zwiększone łaknienie; - suchość w ustach; - przekrwione spojówki, lekko powiększone źrenice; - pozbycie się zahamowań; - odprężenie; SPOSÓB ZAŻYWANIA UZALEŻNIENIE głównie w postaci papierosów uzależnienie psychiczne działanie: 2 – 4 godziny; SKUTKI ZAŻYWANIA WYKRYCIE NA CO ZWRÓCIĆ UWAGĘ - przy długotrwałym używaniu środka mogą się pojawić: paranoja, stany chronicznej apatii, bierności i lenistwa - tzw. syndrom amotywacyjny; -uporczywy kaszel, zapalenie zatok, rozedma płuc, choroba wieńcowa; - zaburzenia emocjonalne; - zanik zd. rozumowania i zapamiętywania; - zanik komórek nerwowych mózgu, - uszkodzenie komórek rozrodczych; - zaburzenia czynności układu hormonalnego; - zmniejszenie odporności; - depresja; psychozy; - przy dużych dawkach: strach, panika, utrata przytomności; możliwość wykrycia w moczu do 14 dni od zażycia; małe foliowe woreczki z „zielonym tytoniem”, bibułka papierosowa, szklane lufki, silna, słodkawa woń palonych liści, kadzidełka używane do zamaskowania zapachu palonej marihuany, małe kawałeczki brunatnej, czerwonej lub zielonej substancji dającej się ugniatać;
AMFETAMINA
AMFETAMINA DZIAŁANIE OBJAWY PO ZAŻYCIU - silnie pobudzająca, znosi zmęczenie i senność; - daje uczucie euforii; - polepsza koncentrację uwagi, daje możliwość max. skupienia uwagi; -zwiększa poczucie pewności siebie, siły; - wzmaga agresję; - brak apetytu, bóle jelit, wymioty, zwiększone wydalanie moczu, potliwość, wysuszanie nosa, ust, śluzówki, rozszerzone źrenice, drapanie się; szybkie tempo mówienia -po okresie dużej aktywności – wyczerpuje się energii, pojawia się silne zmęczenie, zab. depresyjne, potrzeba snu; działanie: do 12 godzin; SPOSÓB ZAŻYWANIA UZALEŻNIENIE SKUTKI ZAŻYWANIA drogą pokarmową, dożylnie, w postaci skrętów, wciągana przez nos; - bezsenność - wychudzenie - wypadanie zębów, - drżenie kończyn, - psychozy amfetaminowe: halucynacje, podejrzliwość - stany lękowe i depresyjne, silne uzależnienie które mogą prowadzić do psychiczne, myśli i prób samobójczych; słabo wyrażona - niedowład nóg, zależność - obłęd pasożytniczy: fizyczna; przekonanie, że po skórze lub pod nią wędrują robaki; przedawkowanie: - bezpośrednią przyczyną podwyższa śmierci są zaburzenia ciśnienie krwi, ukrwienia mózgu, ostra wywołuje niewydolność krążenia, gorączkę, drgawki, hipertermia – podwyższona śpiączkę i temp. ciała – pow. 41 st. krwawienie z naczyń bardzo niebezpieczna mózgowych, które dla osób z chorobami serca mogą i układu krążenia spowodować śmierć; WYKRYCIE NA CO ZWRÓCIĆ UWAGĘ możliwość wykrycia w moczu do 7 dni od zażycia; biały, kremowy lub brązowy proszek pakowany w papierowe kopertki, małe foliowe torebeczki, tabletki, kapsułki
ECSTASY
ECSTASY (MDMA) DZIAŁANIE OBJAWY ZAŻYCIA SPOSÓB ZAŻYWANIA - euforia, doustnie - uczucie przypływu w drodze inhalacji, energii, dożylnie - pobudzenie seksualne, - uczucie silnej więzi z otoczeniem, - potęguje przeżycia emocjonalne; - wyostrzone zmysły; - rozszerzenie źrenic i pękanie naczynek krwionośnych; - wysoka temperatura; działanie: 6 – 8 godzin SKUTKI ZAŻYWANIA - napięcie emocjonalne, - depersonalizacja: poczucie utraty własnej tożsamości, - niepokój, który może przekształcić się w panikę; - nadwrażliwość na bodźce; - poczucie utraty kontroli, - halucynacje i depresja, - uszkodzenie neuronów w mózgu;
GRZYBY HALUCYNOGENNE
PO ZAŻYCIU - intensywne halucynacje, - intensyfikacja nastroju, - przecenianie własnych możliwości; - skłonność do niekonwencjonalnych zachowań np. : chodzenie bez ubioru, próby latania, przenoszenia ciężarów, mylenie znaczenia i funkcji różnych przedmiotów; - halucynacje mogą być też nieprzyjemne i wywoływać strach, przerażenie lub agresję; - zaburzenia ostrości widzenia i oceny odległości (niebezpieczne podczas prowadzenia pojazdów mechanicznych); - zaburzenia pohalucynogenne tzw. flashbacki; - po upływie dni, tygodni a nawet miesięcy mogą wystąpić nawroty wcześniejszych zaburzeń i halucynacji mimo, że narkotyk nie został ponownie użyty; flashbacki mogą trwać kilka sekund, ale i kilka godzin; zwykle wiążą się ze zmęczeniem lub stresem; ze względu na brak możliwości przewidzenia momentu jego wystąpienia stanowi znaczne niebezpieczeństwo nawet dla zdrowia i życia; UZALEŻNIENIE SKUTKI HALUCYNOGENY: grzyby, LSD ZAŻYWANIA rzadko stwierdza się uzależnienie wyłącznie od substancji halucynogennych; działanie: do 12 godzin - uszkodzenie naczyń krwionośnych w mózgu prowadzące do wylewów, - omamy z napadami lęków, - apatia, - agresja, - bezsenność, - tendencje samobójcze, - flashbacki: niespodziewane nawroty doznań, które występowały podczas wcześniejszego zażywania LSD; - zanik chromosomów; - zanik zmysłu czucia; NA CO ZWRÓCIĆ UWAGĘ LSD – małe bibułki, kartoniki z kolorowymi nadrukami, tabletki lub małe żelatynowe kwadraciki;
INHALANTY DZIAŁANIE OBJAWY PO ZAŻYCIU SPOSÓB ZAŻYWANIA UZALEŻNIENIE SKUTKI ZAŻYWANIA NA CO ZWRÓCIĆ UWAGĘ przeważnie mają - trwałe uszkodzenie wszelkie postać płynną, często mózgu- zmiany opakowania są wylewane zanikowe; płuc, i torebki foliowe po na szmatkę, wątroby, nerek; klejach, chusteczkę - szybkie oszołomienie - anemia; rozpuszczalnikach, i przykładane do nosa, i euforia, zamroczenie, - zaburzenia pamięci, zapach kleju z ust, a następnie bełkotliwa mowa, senność; snu, koordynacji resztki kleju -brak kontroli nad zachowaniem; wdychane; ruchowej; na dłoniach mogą być też - mogą pojawić się halucynacje, wdychane przez usta; - zaburzenia oceny i odzieży; utrata świadomości lub też wdychanie oparów z sytuacji; zapaść; worka foliowego - objawy psychotyczne: - zaburzenia pamięci, intelektu; obejmującego nos i omamy wzrokowe, - w drugiej fazie działania usta; po około 30 – 50 minutach słuchowe, urojenia pojawia się gonitwa myśli, prześladowcze, silne uzależnienie rozdrażnienie, agresja; ksobne; psychiczne - zapalenie spojówek, kichanie, - uduszenie się; i fizyczne; kaszel, katar, krwawienie - zespół otępienny, -z nosa, bóle głowy, encefalopatia; nieregularny puls, zaburzenia równowagi; kleje, pasty, rozpuszczalniki lotne, lakiery, gaz do zapalniczek, płyny o intensywnych zapachach, benzyna, farby, dezodoranty, środki piorące; działanie: 2 – 4 godziny
SKUTKI ZAŻYWANIA NARKOTYKÓW ZDROWOTNE • ogólne wyniszczenie PSYCHICZNE • trudności w koncentracji uwagi i zapamiętywaniu; organizmu; • objawy chorób psychicznych: • zapalne stany skóry; • choroby ukł. pokarmowego: majaczenia, depresje, próchnica zębów, dolegliwości głównie poamfetaminowe; • stany euforyczne / nasilenie żołądkowe, uszkodzenie stanów lękowych, drażliwości funkcjonowania wątroby; • częste zmiany nastroju, • choroby dróg oddechowych niepokój, pobudzenie i oskrzeli; psychiczne i ruchowe; • choroby nerek; • zaburzenia apetytu, anemia; • zjawisko „flashback” – omamy połączone • podwyższona temp. ciała; z lękiem i zaburzeniami • wzmożona potliwość; • obniżenie potencji seksualnej; percepcji zmysłowej; • podatność na zmęczenie; • zakażenia bakteriologiczne • brak motywacji do i wirusowe (HIV, zapalenie działania, osłabienie wirusowe wątroby); zdolności twórczych, • zaburzenia koordynacji • obniżenie zdolności ruchowej, obniżenie planowania i osiągania sprawności mięśniowej; wytyczonych celów, • zaburzenia snu, zapalenie • zmiany w poczuciu czasu; spojówek; SPOŁECZNE I PRAWNE • tendencje do zachowań aspołecznych; • zaburzenia w procesie rozwoju i dorastania; • skłonność do łamania prawa pod wpływem narkotyków lub w celu ich zdobycia np. : kradzieże i rozboje; • wypadki komunikacyjne; • łamanie norm społecznych i moralnych; • tendencje do rezygnacji z celów życiowych; • ograniczenie zainteresowań; • tendencje do izolacji społ. lękowe nastawienie do ludzi, labilność emocjonalna; • niezdolność do tworzenia długotrwałych związków; • pogorszenie jakości pracy; • tendencje do utraty poczucia tożsamości;
LEKOMANIA
LEKOMANIA, ZALEŻNOŚĆ LEKOWA to: nawykowe długotrwałe samostosowanie dużej ilości leków: nasennych, przeciwbólowych, pobudzających oraz euforyzujące, związane z zależnością psychiczną i fizyczną. Leki zażywa się nie dla ich zwykłego działania, ale po to, żeby zaspokoić inne potrzeby, uzyskać określony stan, tj. zmianę nastroju. Przedawkowanie ich może doprowadzić do zatrucia, a nawet śmierci.
SYGNAŁY MOGĄCE WSKAZYWAĆ NA UZALEŻNIENIE LEKOWE: • Zażywanie leków w przepisanych dawkach przez miesiące lub nawet lata. • Przyjmowanie leków, aby „normalnie funkcjonować”. • Występują trudności z odstawieniem leku lub ograniczeniem dawki- pojawia się zespół odstawienny lub niektóre jego objawy. • Kontynuowanie zażywania leków, pomimo ustąpienia objawów, dla których były przyjmowane. • Regularne wizyty u lekarzy wyłącznie w celach uzyskania recept.
• Wizyty u wielu lekarzy jednocześnie w celu uzyskania pożądanej dawki leku. • Duży niepokój lub reagowanie paniką, gdy brakuje leku lub gdy nie uda się zgromadzić jego wystarczających ilości. • Noszenie leków przy sobie i zażywanie dodatkowych dawek przed każdą stresującą sytuacją. • Samodzielne zwiększanie dawek leku, ponieważ dotychczasowe przestają działać. • Nasilające się objawy lękowe, bezsenność, depresja, objawy psychosomatyczne, mimo ciągłego zażywania leków.
• Zażywanie kilku rodzajów leków jednocześnie dla spotęgowania ich działania lub wzmacnianie działania leku alkoholem. • Zdobywanie leków w nielegalny sposób: na czarnym rynku, fałszowanie recept, korumpowanie lekarzy. • Zażywanie wysokich dawek silnego leku dla osiągnięcia efektu „haju”. • Dożylne wstrzykiwanie sobie leku dla wzmocnienia efektu. • Poświęcanie coraz większej ilości czasu i energii na zdobywanie i zażywanie leków.
KRYTERIA UZALEŻNIENIA OD LEKÓW: • pragnienie, potrzeba lub wewnętrzny przymus zażywania leku i zdobywanie go wszelkimi środkami; • dążenie do zwiększenia dawek w celu osiągnięcia pożądanego efektu – wzrost tolerancji; • zależność psychiczna i fizyczna; • zespół abstynencyjny; • skutki nadużywania szkodliwe są dla jednostki i dla społeczeństwa.
W lekomanii występuje swoisty ciąg leków polegający na tym, że człowiek przyjmuje dany lek, który powoduje skutki uboczne, i aby je złagodzić, dana osoba przyjmuje kolejny lek razem z poprzednio spożywanym. W końcu po pewnym czasie następują objawy uboczne, i aby je złagodzić, przyjmuje kolejne leki i koło się zamyka: dochodzi do takiego stanu, że dochodzi do przedawkowania, bo po pewnym czasie człowiek natrafi na taki lek, że jego interakcje z organizmem spowodują przedawkowanie.
Statystyki WHO na temat leków i ich użytkowników wskazują na to, że: Używanie leków wzrasta z wiekiem. W grupie osób po 65 roku życia liczba zażywanych bez konsultacji z lekarzem medykamentów wzrasta 10 -krotnie w porównaniu z grupą osób w wieku 15 -35 lat. Odsetek osób przyjmujących różne leki jest wyższy wśród kobiet niż mężczyzn. Leki stosowane z własnej inicjatywy stanowią 50% leków przyjmowanych doraźnie i 10% używanych przewlekle.
DANE NA TEMAT UŻYCIA LEKÓW W POLSCE: Polska zajmuje drugie miejsce w Europie pod względem liczby opakowań leków przeciwbólowych przypadających na 1 statystycznego mieszkańca. Polska jest szóstym co do wielkości rynkiem zbytu leków w Europie. Popyt na leki w Polsce systematycznie rośnie, w ciągu kilkunastu lat zanotowano prawie czterokrotny wzrost. Statystycznie na jedną osobę przypadają 34 opakowania leków rocznie.
NAJCZĘSTSZE POWODY SIĘGANIA PO LEKI PODAWANE PRZEZ MŁODYCH LUDZI, co może prowadzić u nich do lekomanii: - chęć spróbowania czegoś nowego, - chęć doświadczenia czegoś, czego jeszcze nigdy nie czuli lub nie robili, bądź też czegoś, co robią ich koledzy, rówieśnicy, - ciekawość, - nacisk ze strony kolegów, - chęć zapomnienia o problemach w szkole, w domu, - „z nudów”.
RODZAJE LEKÓW, KTÓRE SILNIE UZALEŻNIAJĄ: BENZODIAZEPINY: środki przeciwlękowe, uspokajająco – nasenne, rozluźniające mięśnie, przeciwdrgawkowe; clonazepam, diazepam, lorazepam i alprazolam
Działanie benzodiazepin: - przyjemne stany relaksacji, podobne do sennego marzenia; - nadmierne uspokojenie: senność, brak koncentracji, zła koordynacja związana ze słabością mięśni, osłabienie pamięci; - paradoksalny efekt pobudzający: w rzadkich przypadkach zdarza się, częściej u dzieci i osób starszych, że mogą zadziałać pobudzająco, zaostrzają objawy, dla których zostały przyjęte (np. lęk, bezsenność, drgawki); -mogą również wywołać halucynacje i nasilać agresywność; -niemal natychmiast przynoszą ulgę, redukują lęk, napięcie, bezsenność; -likwidują objawy abstynencyjne u osób uzależnionych od alkoholu; - wzmacniają działanie alkoholu lub go zastępują; - depresja, niestabilność emocjonalna;
BENZODIAZEPINY W ZESPOŁACH LĘKOWYCH: • doraźnie działają na tłumienie objawów; • nie usuwają przyczyny lęku; po przeminięciu ich działania, lęk wraca, a wtedy trzeba ponawiać dawki – błędne koło, które doprowadza do uzależnienia, jeśli leki te stosuje się dłużej niż 4 tygodnie;
BENZODIAZEPINY W UZALEŻNIENIU OD ALKOHOLU: • działają podobnie do alkoholu, ponieważ aktywują te same miejsca w mózgu; • ich działanie uzupełnia lub zastępuje działanie alkoholu; • często spotyka się osoby, które nadużywają obu substancji; • jeśli dana osoba sięga po benzodiazepiny, aby usuwać negatywne dolegliwości towarzyszące zespołowi abstynencji po odstawieniu alkoholu i zaczyna stosować je zamiennie z alkoholem, dochodzi u niej do tolerancji krzyżowej i szybko rozwija się u niej uzależnienie krzyżowe; jest to kontynuacja nałogu - tylko w innej formie;
BENZODIAZEPINY W UZALEŻNIENIU OD ALKOHOLU SKUTKI: • zmniejszenie aktywności życiowej, • nadmierna senność, • niebezpieczne są w połączeniu z alkoholem; • zaburzają koncentrację i pamięć, zdolność do przyswajania informacji; • objawy nadużycia ww. leków są podobne do stanu po spożyciu alkoholu: - zaburzenia równowagi, - niewyraźna mowa, - problemy z logicznym porozumiewaniem się;
DZIAŁANIE ODURZAJĄCE INNYCH LEKÓW Popularne leki na przeziębienie: cirrus, acatar, ibuprom zatoki, sudafed, i in. leki zawierające pseudoefedrynę są podstawą narkotycznej mieszanki, która wywołuje trwałe zmiany w mózgu - objawy przypominające chorobę Parkinsona: trzęsą się, są otępiali, mają zaburzenia mowy i równowagi, zaburzenia emocjonalne – są to zmiany praktycznie nieodwracalne. Z leków tych młodzi ludzie „uzyskują” efedron – silnie pobudzającą substancję narkotyczną (m. in. za pośrednictwem manganu).
Leki przeciwgrypowe zawierające pseudoefedrynę powodują: • duże pobudzenie, które utrudnia zaśnięcie; • dla „wyhamowania” zażywa się benzodiazepiny; Pseudoefedryna działa w sposób zbliżony do amfetaminy. DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE: bezsenność, bóle głowy, nudności, drgawki, tachykardia, podwyższone ciśnienie tętnicze; działa pobudzająco na układ nerwowy oraz na zmniejszenie łaknienia. Badania CBOS: w 2008 r. do odurzania się tymi lekami przyznał się co 30 nastolatek – uczeń szkoły ponadgimnazjalnej, w 2010 r. już co 20 - ty.
RODZAJ LEKÓW NAZWA LEKÓW Leki przeciwbólowe vendal (morfina), dolargan, fortal, metadon, tramal Leki na grypę, przeziębienie dekstrometorfan (kaszel), pseudoefedryna (katar), substancje o działaniu narkotycznym; cirrus, acatar, ibuprom zatoki, sudafed Leki nasenne i uspokajające barbiturany: ipronal, luminal, pabialgina, pochodne benzodiazepiny: estazolam, nitrazepam, noctofer, signopam valium DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE zaburzają pracę mózgu, powodując pogorszenie refleksu, zawroty głowy i trudności z właściwą oceną sytuacji na drodze silne pobudzenie, trzęsienie się , są otępienie, zaburzenia mowy i równowagi, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia snu: bezsenność, bóle głowy, nudności, drgawki, tachykardia, podwyższone ciśnienie tętnicze, rozszerzenie źrenic utrudniające postrzeganie rzeczywistości, pogorszenie refleksu pogarsza zdolność koncentracji i pamięci, sprawność psychomotoryczną, zmniejszenie aktywności życiowej, problem z logicznym porozumiewaniem się
RODZAJ LEKÓW Leki psychotropowe NAZWA LEKÓW środki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, neuroleptyczne DZIAŁANIE NIEPOŻĄDANE zmniejszają lub zwiększają napięcie emocjonalne, mogą ograniczać spostrzegawczość, upośledzać zdolność do reakcji, pogłębiać zmęczenie i znużenie; powodują senność lub bezsenność i zawroty głowy; Leki antyalergiczne clemastinum, phenazolinum senność, bóle głowy, zaburzenia koordynacji ruchów Leki na nadciśnienie diuramid, furosemidum, hydrochlorothiazidum, tialorid zmęczenie, osłabienie Syrop na kaszel zawierający kodeinę lub dextrometorpan (DXM) służy młodym ludziom do szybkiego oderwania się od nużącej codzienności. • tabletki, żele, syropy zawierające DXM są – łatwo dostępne, dość tanie; Skutki przedawkowania ww. leków: halucynacje, utrata kontroli motorycznej, zaburzenia widzenia, paranoja, wymioty, bóle żołądka, nadciśnienie, utrata świadomości, uszkodzenie mózgu, a nawet śmierć.
W całej Polsce ponad tysiąc osób rocznie trafia do szpitali właśnie po zatruciach lekami. Specjaliści jednak twierdzą, że osób stale nadużywających lekarstw jest znacznie więcej. Często lekomania powoduje uodpornienie na inne niż zażywane leki, co w efekcie prowadzi do tragicznych skutków. Nadużywanie leków może doprowadzić do wrzodów żołądka, chorób wątroby, czy też upośledzenia funkcjonowania nerek. Młodzi ludzie najczęściej sięgają po leki w celu odurzenia się.
PRZESTĘPCZOŚĆ
PRZESTĘPCZOŚĆ: czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, przez ustawę karną obowiązującą w czasie jego popełnienia, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomym.
PRZESTĘPCZOŚĆ WŚRÓD NIELETNICH Nieletni – w rozumieniu prawa karnego – to osoba, która w momencie popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 17 roku życia. Odpowiada ona karnie tylko w szczególnych przypadkach, określonych w art. 10 § 2 kk oraz w art. 13 i art. 94 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z 1982 r.
PRZESTĘPCZOŚĆ WŚRÓD NIELETNICH Przestępczość nieletnich obecnie stanowi poważny problemem na całym świecie. Obserwuje się następujące tendencje: • wzrost liczby nieletnich sprawców popełniających czyny niebezpieczne dla życia i zdrowia: rozboje, bójki, wymuszania rozbójnicze, uszkodzenia ciała; • wzrost brutalizacji, agresywności działań nieletnich sprawców w stosunku do ofiar; • coraz częściej nieletni działają w zorganizowanych grupach przy użyciu niebezpiecznych narzędzi (w tym broni); • wzrasta liczba sprawców nieletnich działających po spożyciu alkoholu i narkotyków; • przestępstwa popełniają coraz młodsi sprawcy.
PRZESTĘPCZOŚĆ WŚRÓD NIELETNICH W LATACH 1990 – 2011 ROK PRZESTĘPSTWA STWIERDZONE - W TYM CZYNY KARALNE NIELETNICH % UDZIAŁU NIELETNICH 1990 883 346 60 525 1991 866 095 1992 PODEJRZANI OGÓŁEM - W TYM PODEJRZANI NIELETNI % UDZIAŁU NIELETNICH 6, 8 273 375 43 356 15, 8 62 834 7, 2 305 031 41 296 13, 5 881 076 66 220 7, 5 307 575 41 573 13, 5 1993 852 507 72 152 8, 4 299 43 039 14, 3 1994 906 157 75 822 8, 3 388 855 61 109 15, 7 1995 974 941 82 551 8, 5 423 896 68 349 16, 1 1996 897 751 70 073 7, 8 381 911 57 240 15, 0 1997 992 373 72 989 7, 3 410 844 58 730 14, 3 1998 1 073 042 78 758 7, 3 396 055 58 151 14, 7 1999 1 121 545 70 245 6, 2 364 272 52 674 14, 4 2000 1 266 910 76 442 6, 0 405 275 56 345 13, 9 2001 1 390 089 69 366 5, 0 533 943 54 026 10, 1
PRZESTĘPCZOŚĆ WŚRÓD NIELETNICH W LATACH 1990 – 2011 ROK PRZESTĘPST WA STWIERDZO NE - W TYM CZYNY KARALNE NIELETNICH % UDZIAŁU NIELETNICH PODEJRZANI OGÓŁEM - W TYM PODEJRZANI NIELETNI % UDZIAŁU NIELETNICH 2002 1 404 229 63 317 4, 5 552 301 48 560 8, 7 2003 1 466 643 63 239 4, 3 557 224 46 798 8, 4 2004 1 461 217 70 107 4, 8 578 059 51 411 8, 8 2005 1. 379. 962 71. 482 5, 1 594. 088 50 974 8, 6 2006 1. 287. 918 77. 515 6. 0 587. 959 53. 783 9, 1 2007 1. 152. 993 72. 476 6, 3 540. 604 54. 747 10, 1 2008 1. 108. 057 74. 219 7, 8 516. 626 52. 081 11, 3 2009 1. 129. 577 85. 020 7, 5 521. 699 50. 872 9, 7 2010 1. 138. 523 99. 187 8, 7 516. 152 51. 162 9, 9 2011 1. 159. 554 101. 026 504. 403 49. 654
CZYNY ZABRONIONE PODJĘTE PRZEZ NIELETNICH ROK ZABÓJSTWO USZCZERBEK NA ZDROWIU UDZIAŁ W BÓJCE LUB POBICU ZGWAŁCENIE KRADZIEŻ ROZBÓJNICZA, ROZBÓJ, WYMUSZENIE KRADZIEŻ Z WŁAMANIEM 2011 6 5. 496 3. 580 126 12. 438 9. . 329 2010 7 5. 591 3. 158 311 11. 547 9. 813 2009 14 4. 636 3. 039 137 9. 121 8. 546 2008 9 3. 384 3. 242 92 8. 161 8. 229 2007 11 3. 534 2. 958 126 7. 511 9. 185 2006 19 3. 429 2. 694 148 8. 154 9. 419 2005 11 3. 016 2. 147 116 8. 081 11. 052 2004 11 3. 260 2. 175 95 9. 558 10. 989 2003 7 2. 835 1. 923 237 9. 472 11. 238 2002 21 2. 877 1. 697 118 9. 537 13. 704
W ostatnich latach nastąpiło znaczące przesunięcie przestępstw w kierunku kryminalnych zachowań opartych na agresji i przemocy. Tempo wzrostu tych przestępstw odnotowuje się wśród dorosłych i nieletnich, jednak w przypadku nieletnich jest znacznie szybsze; dotyczy to zwł. : • uszkodzenia ciała (3 - krotny wzrost), • bójek (4 - krotny wzrost), • pobić i zgwałceń.
PRZYCZYNY PRZESTĘPCZOŚCI NIELETNICH • czynniki tkwiące w danej osobie - psychologiczne, • czynniki tkwiące w otoczeniu nieletniego - społeczne.
PRZYCZYNY PRZESTĘPCZOŚCI NIELETNICH Teorie wieloczynnikowe: • czynniki tkwiące w osobie „przestępcy” - psychologiczne, • czynniki tkwiące w otoczeniu nieletniego - społeczne.
Hołyst (1979): „ogólny syndrom przestępczości”: obejmuje zarówno cechy sytuacji, jak i cechy podmiotu. CECHY OSOBOWOŚCIOWE: - zaburzona osobowość, - nadpobudliwość, - neurotyzm, - skłonność do lęku i niepokoju, - labilność emocjonalna, - mała odporność na sytuacje trudne, - niski stopień samokontroli, nieufność i podejrzliwość w stosunku do otoczenia, - nieadekwatna samoocena;
CZYNNIKI SYTUACYJNE: - sytuacja nagła (czynniki występujące krótko przed czynem), - czynniki spustowe agresji dla sytuacji ciągłej; SYTUACJE TRUDNE: - zagrożenie, - ból fizyczny i moralny, - frustracja potrzeb własnej wartości, akceptacji i uznania;
UWARUNKOWANIA SYTUACYJNE: • incydentalna nieostrożność wyrażająca się w utrzymywaniu związków i kontaktów z osobami zaburzonymi, • nadużywanie alkoholu, wspólne spożywanie alkoholu, • internalizacja norm grupowych charakteryzująca się niepełnym uspołecznieniem, • brak kontroli i krytycyzmu do własnego zachowania, • przebywanie w sytuacji zagrażającej.
RODZINNE UWARUNKOWANIA PRZESTĘPCZOŚCI • niekorzystne warunki rozwoju, • jakość stawianych wymagań, • stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych, przewaga kar fizycznych w wychowaniu, bezradność; • aprobata zachowań agresywnych w środowisku rodzinnym, • wzorce agresywnego zachowania w rodzinie: u 90 % nieletnich, • nieprawidłowe kontakty emocjonalne sprawców przestępstw z rodzicami; • niekorzystne warunki socjalizacji i nieprawidłowy jej przebieg;
UWARUNKOWANIA RODZINNE • negatywne oddziaływania rodziców (kary) mogą zarówno tłumić, jak i wzmacniać motywy dziecka do zachowania antyspołecznego, zwł. u dzieci młodszych; • chłopcy wykazują większą podatność na negatywne oddziaływania rodziców (Crockenberg, Litman, 1990) • w procesie nabywania antyspołecznych zachowań, zwł. w okresie dojrzewania zdecydowanie większą rolę odgrywa zachowanie ojca; • znaczący procent więźniów (ok. 70 – 80 %) pochodzi z rodzin rozbitych lub dotkniętych alkoholizmem;
UWARUNKOWANIA RODZINNE • jednym z najistotniejszych predyktorów późniejszych zachowań antyspołecznych jest agresywność połączona z hiperaktywnością, impulsywnością i destrukcją wraz z niskim statusem materialnym; • upadek autorytetu rodzicielskiego; • brak opieki wychowawczej, dozoru wychowawczego; • niezaspokajanie potrzeb dziecka;
UWARUNKOWANIA RODZINNE • wyniki badań Rothbauma i Weisza (dot. okresu: 1945 – 1992; 1994) nad wpływem patologii rodziny na zachowanie dziecka: ze wzorami, stylami stosowanej opieki rodzicielskiej i zachowaniami antyspołecznymi dziecka negatywnie skorelowane następujące zmienne opieki: akceptowanie dziecka, doradztwo, strategie motywujące dziecko, synchroniczność dążeń rodziców i dzieci, kontrola pozbawiona przymusu;
UWARUNKOWANIA ŚRODOWISKOWE • teoria stygmatyzacji: jednostki, których przestępcze czyny wykryto, zostają „naznaczone” i uruchomiony jest w nich mechanizm dojrzewania przestępczego, prowadzący do przestępczości wtórnej i przyjęcia roli przestępcy; • skutki odrzucenia przez grupę rówieśniczą: słaba internalizacja norm społecznych, znerwicowanie, poczucie mniejszej wartości, nadmierna zależność; dzieci agresywne, nie znajdujące oparcia w grupie rówieśniczej, nie akceptują ogólnego porządku moralno – prawnego, poszukują rówieśników o podobnych problemach, stają się członkami podkultur przestępczych, wzrasta w nich ryzyko stania się chronicznymi przestępcami;
UWARUNKOWANIA ŚRODOWISKOWE • przynależność do grupy rówieśniczej identyfikującej się z przestępczością i agresją: agresja / przemoc manifestowana przez członków grupy pojawia się, bo jest wymagana dla podkreślenia własnego statusu w grupie (większa brutalność wyższy status) i stanowi sposób kontroli hierarchii wewnątrz grupy, zapewnia podporządkowanie innych i wyznacza reputację własnej grupy;
UWARUNKOWANIA ŚRODOWISKOWE • uczeniem się od grup rówieśniczych, że przestępstwo jest korzystną lub co najmniej usprawiedliwioną formą zachowania w określonych warunkach (Sutherland, 1978) • współczesne badania wskazują na poważny wpływ środowiska zewnętrznego, zwł. w grupach rówieśniczych; - popularność i status społeczny nieletniego w grupie, przyjaźń i samoocena;
KATEGORIE GRUP PRZESTĘPCZYCH NIELETNICH wg M. Lipka (1977) 1) grupy, które tworzą sie w sposób spontaniczny już w trakcie popełniania przestępstwa; cechy charakterystyczne dla takich grup: - brak planu działania, - mała spoistość grupy, - brak podziału ról między uczestnikami oraz solidarności;
2) grupy przestępcze nieletnich powstałe w sposób planowy - są one w wysokim stopniu zorganizowane, - istnieje w nich przywódca, - przydział zadań, podział ról, - członkowie posługują sie pseudonimami, - grupa ma stałe miejsce spotkań, swoiste normy postępowania, - cechuje ją duża solidarność, - prowadzi systematyczna, dobrze zorganizowana działalność, - specjalizacja w popełnianiu przestępstw jednego rodzaju, np. okradanie samochodów, włamanie do kiosków; każdą z tych grup cechują charakterystyczne metody działań;
SPOSÓB ORGANIZOWANIA SIĘ TAKICH GRUP PRZESTĘPCZYCH: najczęściej grupa powstaje z osób, które znajdują się w podobnej sytuacji życiowej, mają podobny sposób spędzania wolnego czasu, może to być sąsiedztwo w miejscu zamieszkania czy wspólne dojazdy do szkoły. Czasem powstanie grupy następuje na skutek nawiązania kontaktów w zakładach poprawczych lub wychowawczych, więzieniu, w schronisku lub Policyjnej Izbie Dziecka.
„W świetle badań nad etiologią przestępczości młodzieży można wysnuć wniosek, że uczestnictwo w grupie przyspiesza proces wykolejenia społecznego. Okazuje się, że osoby, których nie było stać na samodzielne popełnienie przestępstwa, w towarzystwie innych osób nabierają odwagi i zuchwałości”. (M. Lipka, 1977, s. 102)
SZKOŁA JAKO INSTYTUCJA WPŁYWAJĄCA NA ZACHOWANIA DZIECKA Podkreśla się, że wpływ na wykolejenie społeczne dzieci mogą mieć również złe warunki szkolne. Dzieci mało zdolne, zaniedbane edukacyjnie, ubogie często właśnie w szkole nabywają wrogiego stosunku do społeczeństwa, poprzez to, że są negatywnie traktowane. Czują się gorsze, niepotrzebne, wyobcowane, w grupie „przestępczej” znajdują wyzwolenie dla swojej nienawiści i zaspokojenie potrzeby oparcia społecznego. (Czapów, 1959)
PRZEJAWY NIEDOSTOSOWANIA DO WARUNKÓW SZKOLNYCH • bunt, arogancja wobec nauczycieli i kolegów, • lekceważenie nauki i innych obowiązków szkolnych, • niszczenie mienia szkoły i kolegów, • bicie i szantażowanie innych uczniów, • wyłudzanie pieniędzy pod groźbą pobicia, • zmuszanie do pisania wypracowań, • wagary, powtarzanie klasy.
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A PRZESTĘPCZOŚĆ NIELETNICH Wyniki badań przeprowadzonych w USA potwierdzają tezę, że filmy ukazujące sposób dokonywania przestępstw pozostawiają na widzach niezatarte wrażenia. Więcej niż połowa młodocianych widzów stwierdziła, że strzelanina, jaką oglądali na filmach gangsterskich, wzbudziła w nich pragnienie łatwego zdobywania pieniędzy. Stwierdzono też znacznie większy, pośredni wpływ filmu na powstawanie przestępczości lub innych, negatywnych zjawisk. W wielu przypadkach film inspirował ucieczkę z domu, inicjację seksualna, skłonił do rozpoczęcia życia wbrew normom. Rodzaj reakcji danej osoby na program telewizyjny zależy od jego płci, poziomu inteligencji i innych cech charakteru.
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A PRZESTĘPCZOŚĆ NIELETNICH badania w Wielkiej Brytanii: oglądanie przez dzieci aktów przemocy i gwałtu nie powoduje zmiany młodego człowieka o „dobrym charakterze” na „agresywnego przestępcę”. Jedynie w wypadku tych dzieci, u których stwierdzono już cechy agresywności, zauważono popadanie w stan skłonności do popełnienia przestępstwa w związku z oglądanym programem. • dzieci często identyfikują się z postaciami filmowymi; jest to niebezpieczne z tego powodu, że zatracają granice między światem fantazji i światem realnym;
ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU A PRZESTĘPCZOŚĆ NIELETNICH • groźne jest też przyjmowanie przez młodzież w większości negatywnych wzorców filmowych; nieletni czuja sie lepiej w roli „czarnego charakteru”, bo w ten sposób mogą pokazać swoją siłę, przewagę, mogą wreszcie zaimponować kolegom; na wzór filmowych, młodzież tworzy gangi i zachowuje sie tak, jak gangi pokazane w filmie, kradnie, szantażuje i dokonuje rozbojów; coraz częściej dochodzi do morderstw, popełnianych przez nieletnich; ich przebieg niejednokrotni przypomina akcje filmu obejrzanego przez młodocianego mordercę; tym niemniej trudno jest stwierdzić jednoznacznie, czy film jest inspiracją do popełnienia przestępstwa; przez nieletniego.
Majchrzyk (1996): istotnymi czynnikami motywującymi zabójstwo są: • patologia społeczna w obrębie rodziny, • silna potrzeba odreagowania negatywnych emocji powstałych na tle długoletnich konfliktów, • z istniejącą uprzednio wzajemną agresją fizyczną. W sytuacji konfliktu nieletni i młodociani ujawniali nasiloną agresję (np. w postaci wielości ran zadawanych ofierze), działali z chęci zemsty, odwetu i wyrównywania krzywdy. Najczęstsze motywy działania: lęk, zagrożenie, poczucie krzywdy, obrona życia własnego lub osób bliskich, motywy materialne (rabunkowe).
LITERATURA: E. Aronson, T. D. Wilson, R. M. Akert, (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań Wyd. Zysk. G. Babiker, L. Arnold (2003). Autoagresja. Mowa zranionego ciała, Gdańsk GWP. A. Bartosik (red. ) (2003). Alkohol i młodzież. Warszawa PARPA. A. Basińska – Starzycka (2007). Uzależnienie od benzodiazepin – podstępne i groźne. Terapia uzależnienia i współuzależnienia nr 5, s. 4 -7. A. Bielawiec, M. Krążel (1992). Narkomania i alkoholizowanie się młodzieży. Szczecin Wyd. Naukowe US. S. Bobula (2010). Uzależnienia w: (red. ) W. Pilecka. Psychologia zdrowia dzieci i młodzieży. Kraków Wyd. UJ. Cz. Cekiera (1985). Toksykomania : narkomania, lekomania, alkoholizm, nikotynizm. Warszawa, PWN. C. Czapów (1959). Czy Johny stanie sie gangsterem? : Uwagi o metodach walki z przestępczością młodzieży. Warszawa WP. W. Eichelberger (1998). Zdradzony przez ojca. Warszawa Wydawnictwo DO. B. Gruszczyńska (2008). Przestępczość nieletnich w Polsce w świetle statystyk w: (red. ) M. Libiszowska- Żółtkowska, K. Ostrowska. Agresja w szkole. Diagnoza i profilaktyka. Warszawa Difin.
B. Hołyst (1979). Kryminologia. Warszawa PWN. B. Hołyst (1993). Narkomania a przestępczość. Warszawa Polskie Tow. Higieny Psychicznej. M. Jarosz (1997). Samobójstwa. Ucieczka przegranych. Warszawa PWN. K. Jędrzejko, W. Woszczyk (2007). Lekomania - przyczyny i konsekwencje. Biuletyn Informacyjny Problemy Narkomanii nr 1 -2007. K. Kmiecik – Baran (1997). Korzenie zła - przemoc wobec dzieci w: (red. ). D. Kubacka – Jasiecka, A. Lipowska – Teutsch. Wobec Przemocy. Kraków ALL. S. Kozak (2007). Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie i profilaktyka, Warszawa Difin. J. Kurzępa (2001). Młodzież pogranicza - "Świnki" czyli o prostytucji nieletnich. - Kraków Impuls. Z. Majchrzyk (1996). Zabójcy rodziców – motywacja i jej związek z patologią rodziny. Postępy Psychiatrii i Neurologii nr 5, s. 157 – 170. Z. Majchrzyk (2004). Nieletni, młodociani, dorośli zabójcy i mordercy. Gdzie kończy się norma a zaczyna patologia. Warszawa Instytut Psychiatrii i Neurologii. J. Moczydłowska (1994). Prostytucja nieletnich dziewcząt. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze nr 10, s. 11 -15.
M. Lipka (1977). Zjawiska patologii społecznej. Studium Prawno – Kryminologiczne. Warszawa PWN. L. Lipka (1984). Przestępczość nieletnich w Polsce. Warszawa PWN. M. Łajtar (2000). Alkohol a przestępczość nieletnich. Terapia uzależnienia i współuzależnienia nr 3. B. Pilecka (1995). Wybrane problemy samobójstw młodzieży. Lublin Wyd. Pracownia Wydawnicza Fundacji „Masz Szansę”. B. Pilecka (2005). Osobowościowe korelaty prób samobójczych u młodzieży. Kraków UJ. A. Podgórecki (1969). Patologia życia społecznego. Warszawa WSi. P. I. Pospiszyl (2008). Patologie społeczne. Warszawa PWN. K. Pospiszyl, W. Żabczyńska (1981). Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie. Warszawa PWN. L. Pytka (1999). Patologia społeczna. w: (red. ). T. Pilch, D. Lalak. Elementarne pojęcia patologii społecznej i pracy socjalnej. Warszawa PWN. Raport o działaniach Policji w zakresie zapobiegania przestępczości oraz zjawiskom patologii społecznej w 2007 r. Warszawa 2008.
J. Sierosławski ( ). Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną raport z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2011 r. Europejski program badań ankietowych w szkołach ESPAD. Warszawa Instytut Psychiatrii i Neurologii. Z. Skorny (1968). Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się. Warszawa PWN. H. Spionek (1996). Trudności wychowawcze i przestępczość nieletnich (Analiza psychologiczna). Wrocław Wyd. Zakładu im. Ossolińskich. A. Strychowska (2006). Przyczyny sięgania po alkohol. Edukacja i Dialog nr 10, s. 30 -32. B. Szukalski (2005). Narkotyki, Kompendium wiedzy o środkach uzależniających. Warszawa Instytut Psychiatrii i Neurologii. A. Szymanowska (red. ) (2004). Alkohol a zachowania problemowe młodzieży : opinie i badania. Warszawa PARPA. B. Urban (2000). Dewiacja wśród młodzieży. Kraków Wyd. UJ. J. Wciórka (red. wyd. polskiego) (2008). Kryteria diagnostyczne wg DSM- IV – TR. Wrocław Wyd. Elsevier Urban & Partner. D. Wójcik (1994). Nieprzystosowanie społeczne młodzieży. Warszawa
- Slides: 148
