Wybrane problemy polskoniemieckich spraw spadkowych Dr iur Marcin

Wybrane problemy polskoniemieckich spraw spadkowych Dr. iur. Marcin Margoński www. m-margonski. pl

Tłumaczenie BGB Konieczność stosowania prawa obcego Niemiecki kodeks cywilny Księga 5 Spadki Ewa Tuora-Schwierskott Wydawnictwo DE-IURE-PL www. de-iure-pl. org

Konieczność stosowania prawa obcego Niemieckie normy kolizyjne Art. 25 ust. 1 ustawy wprowadzającej BGB (EGBGB): Statut spadkowy wyznaczany przez obywatelstwo spadkodawcy w chwili śmierci, z możliwością wyboru przez cudzoziemców prawa niemieckiego co do położonych w Niemczech nieruchomości w testamencie. brak odesłania zwrotnego przy badaniu dziedziczenia po obywatelu niemieckim w Polsce art. 5 ust. 1 EGBGB zasada wyłączności obywatelstwa niemieckiego przy obywatelstwie wielokrotnym odpowiednik art. 2 ust. 1 PPM 2011, w stosunku do osoby posiadającej polskie i niemieckie obywatelstwo każdy z krajów będzie stosował własne prawo spadkowe

Konieczność stosowania prawa obcego Dziedziczenie małżonka Spadkodawca posiadający obywatelstwo polskie i niemieckie umiera nie pozostawiwszy testamentu. Pozostawia małżonkę i dwójkę dzieci. Niemiecki sąd wydaje poświadczenie dziedziczenia (Erbschein), w którym legitymuję wdowę jako spadkobierczynię w udziale wynoszącym 1/2 części, a dzieci po 1/4 części.

Dziedziczenie ustawowe Dziedziczenie małżonka kształtowane jest przez normy prawa spadkowego i ustroju majątkowego małżeńskiego Zwiększenie udziału małżonka w spadku o ¼ zgodnie z § 1371 ust. 1 BGB Małżonek dziedziczy ¼ zgodnie z § 1931 BGB (prawo spadkowe) + ¼ zgodnie z § 1371 BGB (ustroje majątkowe małżeńskie)

Dziedziczenie ustawowe Dziedziczenie małżonka Zwiększenie udziału małżonka w spadku zgodnie z § 1371 BGB stanowi uproszczoną formę wyrównania dorobków w ustawowym ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków (Zugewinngemeinschaft) następuje niezależnie od tego, czy małżonkowi, który przeżył faktycznie przysługiwałoby roszczenie pieniężne o wyrównanie dorobków i bez względu na jego wysokość.

Konieczność stosowania prawa obcego Dziedziczenie małżonka uznanie niemieckiego Erbschein z mocy prawa w zakresie nie dotyczącym nieruchomości (art. 1146 § 1 pkt 2 w zw. z art. 11102 KPC) chyba, że zachodzi inna negatywna przesłanka uzasadniająca odmowę z art. 1146 KPC orzecznictwo: post. SA Katowice z 22. 11. 2002, OSP 2003, nr 12, C 160 post. SN z 13. 10. 1986, I CR 272/86

Konieczność stosowania prawa obcego Dziedziczenie małżonka uznanie niemieckiego Erbschein z mocy prawa w zakresie nie dotyczącym nieruchomości (art. 1146 § 1 pkt 2 w zw. z art. 11102 KPC) chyba, że zachodzi inna negatywna przesłanka uzasadniająca odmowę z art. 1146 KPC Art. 1146. § 1. Orzeczenie podlega uznaniu, jeżeli: (. . . ) 7) uznanie byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).

Konieczność stosowania prawa obcego Dziedziczenie małżonka klauzula porządku publicznego zarezerwowana jest dla fundamentalnych założeń polskiego porządku prawnego; odmienne ukształtowanie porządku dziedziczenia ustawowego nie może prowadzić do jej zastosowania. Odmienna wysokość ułamków małżonka bez znaczenia dla uznania niemieckiego Erbschein

Erbschein Konieczność stosowania prawa obcego nie postanowienie stwierdzeniowe, ale zaświadczenie o stanie prawnym wydawane przez sąd spadku brak przymiotu prawomocności, zaświadczenie wydaje się i w razie stwierdzenia jego niezgodności może zostać unieważnione w kolejnym postępowaniu trudności praktyczne związane z przesłanką prawomocności orzeczenia (art. 1146 § 1 pkt 1, 1147 § 1 pkt 2 KPC), możliwe jedynie przedstawienie informacji niemieckiego sądu, że Erbschein nie został unieważniony i nie toczy się postępowanie o jego unieważnienie

Erbschein Konieczność stosowania prawa obcego wydawany wyłącznie przez sądy (przy dziedziczeniu ustawowym przez referendarzy), niemieccy notariusze nie są uprawnieni do poświadczania dziedziczenia wniosek o wydanie musi zawierać zapewnienie spadkowe i składany jest u notariusza lub przed referendarzem w sądzie koszty sądowe ustalane w oparciu o wartość majątku spadkowego

Testamenty wspólne Konieczność stosowania prawa obcego Dopuszczalność w niemieckim prawie spadkowym wspólnych testamentów małżonków i partnerów zarejestrowanych homoseksualnych związków partnerskich (§ 2265 i nast. BGB) szacuje się, iż między 2/3 i 3/4 wszystkich sporządzanych w Niemczech testamentów to testamenty wspólne małżonków szczególnie częsty tzw. testament berliński, w którym małżonkowie wspólnie ustanawiają się wzajemnie spadkobiercami, a następnie powołują do dziedziczenia dzieci, który może ale nie musi opierać się na podstawieniu powierniczym (§ 2100 i nast. BGB)

Testamenty wspólne Konieczność stosowania prawa obcego wspólne mogą wiązać się z ograniczeniami w odwołaniu rozrządzeń korespektywnych (wzajemnie zależnych), możliwymi tylko z życia drugiego z małżonków, konieczne doręczenie drugiemu małżonkowie oświadczenia o odwołaniu testamentu wspólnego w formie aktu notarialnego

Regulacje prawne Testamenty wspólne Konwencja haska z 5 października 1961 r. dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozrządzeń testamentowych (Dz. U. 1969, Nr 34, poz. 284) Wejście w życie w Polsce: 2 listopada 1969 r. Rozstrzygający zgon testatora po wejściu w życie konwencji (art. 8) Zawiera normy wszechstronne Znajduje zastosowanie tylko między stronami konwencji (art. 6), odsyła nie tylko do prawa państw-stron Sprawdzamy prawo merytoryczne pomijając ewentualne odesłania

Regulacje prawne Testamenty wspólne Ważność z punktu widzenia formy, jeśli spełnione wymogi któregokolwiek z porządków prawnych 1. miejsce dokonania rozrządzenia, 2. państwo obywatelstwa testatora z momentu testowania bądź śmierci, 3. miejsce zamieszkania w chwili testowania bądź śmierci, 4. miejsce zwykłego pobytu w chwili testowania bądź śmierci, 5. miejsce położenia nieruchomości w odniesieniu do

Regulacje prawne Testamenty wspólne Art. 4: także forma rozrządzeń testamentowych dokonanych w jednym dokumencie przez więcej osób. konwencja obejmuje zatem także testamenty wspólne! ale: wyłącznie jednostronne rozrządzenia, nie stosuje się do umów o dziedziczenie. kluczowy problem: czy zakaz sporządzania testamentów wspólnych z art. 942 KC jest kwestią formy

Regulacje prawne Testamenty wspólne WNIOSEK: problem testamentów wspólnych sporządzanych przez obywateli polskich za granicą, nie można a priori przyjmować ich nieważności, jak w sprawach czysto krajowych w literaturze przeważa pogląd o ich ważności, brak orzecznictwa konieczność odsyłania na drogę postępowania sądowego

Testamenty wspólne Konieczność stosowania prawa obcego WNIOSKI na gruncie rozporządzenia spadkowego: odwoływalność rozrządzeń na wypadek śmierci oczywista na gruncie prawa polskiego nie może być zakładana w sprawach z elementem obcym testatora należy wypytać, czy nie sporządzał testamentów wspólnych lub umów dziedziczenia na gruncie prawa obcego zawarte w nich rozrządzenia na wypadek śmierci mogą wiązać testatora i czynić odmienne testowanie bezskutecznym

Odrzucenie spadku Konieczność stosowania prawa obcego Spadkodawca posiadał obywatelstwo polskie i niemieckie. Zamieszkiwał w Berlinie. Posiadał 2 synów zamieszkałych w Raciborzu. Rozwiódł się z ich matką, kiedy chłopcy mieli po kilka lat i wyjechał w 1986 roku do RFN. Alimentów nie płacił i były one wypłacane przez Fundusz Alimentacyjny. Także w Niemczech posiadał spore zadłużenie. Syn spadkodawcy otrzymał pismo z Sądu Rejonowego Berlin-Wedding, informujące go o śmierci ojca i możliwości złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Miesiąc później syn spadkodawcy, który nie zna języka niemieckiego, zgłosił się do notariusza w celem złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. W jaki sposób powinno zostać dokonane odrzucenie aby zminimalizować groźbę uznania go w postępowaniu sądowym za nieskuteczne?

Odrzucenie spadku Konieczność stosowania prawa obcego Statut spadkowy wyznaczany przez obywatelstwo spadkodawcy (art. 64 ust. 2 PPM 2011) decyduje także o nabyciu spadku przez spadkobiercę (konieczności złożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku, skutkach złożenia i niezłożenia oświadczenia, terminie na złożenie, możliwościach uchylenia się od wad oświadczenia woli itd. )

Odrzucenie spadku Konieczność stosowania prawa obcego w prawie niemieckim jedynie przyjęcie spadku (wprost) lub jego odrzucenie, brak instytucji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza (§ 1943 BGB) termin w 6 tygodni w sprawach czysto krajowych, a 6 msc gdy spadkodawca miał ostatnie miejce zamieszkania tylko za granicą albo gdy w czasie rozpoczęcia biegu terminu spadkodawca przebywa za granicą (§ 1944 BGB) oświadczenie składane w sądzie spadku (§ 1945 BGB) notariusz niemiecki nie odbiera oświadczenia, ale nadaje mu jedynie formę (podpis urzędowo poświadczony), adresatem oświadczenia jest sąd spadku i wymaga ono dla swej skuteczności doręczenia sądowi

Odrzucenie spadku Konieczność stosowania prawa obcego Z polskiego punktu widzenia kwestia adresata oświadczenia o odrzuceniu spadku jest kwestią formy składania takiego oświadczenia (post. SN z 15. 7. 2005 roku, IV CK 20/05) art 25 ust 1 zd. 1 PPM i możliwość uwzględnienia formalnej ważności oświadczenia złożonego zgodnie z prawem niemieckim

Odrzucenie spadku Konieczność stosowania prawa obcego Inny punkt widzenia w Niemczech: postanowienie Wyższego Sądu Krajowego w Kolonii z 12. 2. 2014 r. , 2 Wx 25/14, w którym odmówiono skuteczności oświadczeniu o odrzuceniu zadłużonego spadku po spadkodawcy posiadającym obywatelstwo niemieckie, złożonego w terminie przez zamieszkałą w Polsce wdowę przed polskim notariuszem. Sądy niemieckie podniosły, iż zgodnie z niemieckim prawem spadkowym oświadczenie o odrzuceniu spadku musi w terminie wpłynąć do niemieckiego sądu spadku wraz z tłumaczeniem. Oświadczenie w sprawie złożone zostało zaś w terminie ale przed organem polskim.

Odrzucenie spadku Konieczność stosowania prawa obcego WNIOSKI: Przyjęcie oświadczenia o odrzuceniu spadku jak w każdej innej polskiej sprawie spadkowej (konieczność ustalenia sądu spadku zgodnie z art. 628 KPC) ale spadkobierca celem zabezpieczenia skuteczności oświadczenia w Niemczech powinien go wraz z tłumaczeniem przesłać do niemieckiego sądu spadku

Odrzucenie spadku Konieczność stosowania prawa obcego WNIOSKI na gruncie rozporządzenia spadkowego: kompetencję do przyjęcia oświadczenia w miejscu zwykłego pobytu spadkobiercy zapewnia art. 13, a uznawanie oświadczenia co do formy w innych państwach członkowskich art. 28 ale z ostrożności także wskazane przesyłanie oświadczenia przez spadkobiercę do sądu spadku za granicą motyw 32 zd. 2 rozporządzenia mówi o poinformowaniu przez odrzucającego o istnieniu oświadczenia w terminie określonym przez prawo właściwe dla dziedziczenia

Konieczność stosowania prawa obcego Odrzucenie w imieniu małoletniego Do notariusza zgłasza się Anna celem złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po kuzynie swojego ojca, obywatelu polskim, ostatnio zamieszkałym w Częstochowie. Anna posiada obywatelstwo polskie ale od lat zamieszkuje w Bawarii. Jest zamężna. Posiada dwóch synów, lat 4 i 9. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Mąż Anny – Maciej – posiada wyłącznie obywatelstwo polskie. Synowie również posiadają wyłącznie polskie obywatelstwo. Cała rodzina mieszka w Bawarii. Jak żyć?

Konieczność stosowania prawa obcego Odrzucenie w imieniu małoletniego Statut spadkowy reguluje konieczność złożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku i skutki jego niezłożenia, ale NIE REPREZENTACJĘ osób składających oświadczenie, która podlega samodzielnej analizie kolizyjnej post. SN z 15 lipca 2005 r. , IV CK 20/05 reprezentacja dziecka materią prawnorodzinną

Konieczność stosowania prawa obcego Odrzucenie w imieniu małoletniego Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w Hadze w dniu 19 października 1996 r. Artykuł 17: Wykonywanie odpowiedzialności rodzicielskiej podlega prawu państwa zwykłego pobytu dziecka. W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka, podlega prawu państwa nowego zwykłego pobytu. obywatelstwo dziecka bez znaczenia

Konieczność stosowania prawa obcego Odrzucenie w imieniu małoletniego W prawie niemieckim: § 1643 ust. 2 BGB co do zasady zezwolenie sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego, ale nie w sytuacji, gdy powołanie dziecka jest w całości wynikiem odrzucenia spadku przez reprezentującego rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska § 1629 BGB łączna reprezentacja przez rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska

Konieczność stosowania prawa obcego Odrzucenie w imieniu małoletniego Właściwość sądów rodzinnych w zasadzie oparta także na łączniku miejsca zwykłego pobytu dziecka w innym państwie członkowskim EU art. 8 rozporządzenia Bruksela IIa (rozporządzenia 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. )

Konieczność stosowania prawa obcego Odrzucenie w imieniu małoletniego chyba, że: art. 12 ust. 3 rozporządzenia: Sądy państwa członkowskiego mają również jurysdykcję w odniesieniu do odpowiedzialności rodzicielskiej w postępowaniach innych niż te, o których mowa w ust. 1, jeżeli: a) dziecko ma istotny związek z tym państwem członkowskim, w szczególności z uwagi na fakt, że jeden z podmiotów odpowiedzialności rodzicielskiej ma zwykły pobyt w tym państwie członkowskim lub dziecko posiada obywatelstwo tego państwa członkowskiego; oraz b) jurysdykcja sądów została wyraźnie lub w inny jednoznaczny sposób uznana przez wszystkie strony postępowania w chwili wszczęcia postępowania oraz jest zgodna z dobrem dziecka.

Konieczność stosowania prawa obcego Odrzucenie w imieniu małoletniego WNIOSKI: Jeśli rodzice uzyskają zezwolenie polskiego sądu opiekuńczego, notariusz może się na nim oprzeć W innym wypadku oboje rodzice uprawnieni są do odrzucenia spadku bez zezwolenia sądu rodzinnego, jeśli spadek przypadł dziecku jedynie w wyniku odrzucenia przez rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska. Takie odrzucenie wymaga rozbudowanych pouczeń zwracających uwagę sądu na właściwość niemieckiego prawa rodzinnego.

Konieczność stosowania prawa obcego Wykonawca testamentu możliwość wskazania osoby wykonującej funkcję przez osobę trzecią lub sąd spadku (§ 2198, 2200 BGB) konieczność przyjęcia funkcji w drodze oświadczenia składanego sądowi spadku (§ 2202 BGB) wykonanie rozrządzeń testamentowych, ale też udział w dziale spadku wyparcie spadkobiercy co do kompetencji w zakresie zarządem (§ 2211 BGB) trwały zarząd majątkiem spadkowym przez wykonawcę (Dauertestamentsvollstreckung), w zasadzie max. 30 lat, ale też na długość życia spadkobiercy lub wykonawcy testamentu (§ 2210 BGB)

Konieczność stosowania prawa obcego Podstawienie powiernicze W ramach dziedziczenia po tej samej osobie spadek nabywa najpierw spadkobierca wstępny (Vorerbe), a następnie spadkobierca końcowy (Nacherbe) §§ 2100 i nast. BGB czasowe ograniczenie na 30 lat (§ 2109 BGB) rozporządzenia dotyczące nieruchomościami dokonywane przez spadkobiercę wstępnego nie mogą uszczuplać praw spakdobiercy końcowego (§ 2113 BGB), podobnie egzekucja przeciw spadkobiercy wstępnemu (§ 2115 BGB) podlega ujawnieniu w księgach gruntowych

Konieczność stosowania prawa obcego Podstawienie powiernicze Problem skutków prawnorzeczowych w Polsce zarówno przy stosowaniu niemieckiego prawa spadkowego w Polsce (art. 7 PPM 2011, 31 rozporządzenia spadkowego), jak i przy uznawaniu niemieckich poświadczeń dziedziczenia (art. 1146 § 1 pkt 2, art. 40 lit. a rozporządzenia spadkowego) wątpliwa możliwość nadania podstawieniu powierniczemu pełnych skutków prawnorzeczowych w Polsce, konieczne uznanie jednego z sukcesorów za pełnego właściciela rzeczy w Polsce z utrzymaniem wyłącznie zobowiązaniowych skutków względem drugiego z sukcesorów (tzw. dostosowanie)

Konieczność stosowania prawa obcego Podstawienie powiernicze poświadczając dziedziczenie notariusz powinien w wypadku niemieckiego podstawienia powierniczego odesłać do sądu spadku, notariusz, który spotkał żyjącego niemieckiego testatora, który zastosował podstawienie powiernicze powinien przy majątku w Polsce podnieść problem skutków tej konstrukcji w Polsce i radzić zmianę testamentu

Dziękuję za uwagę Dr. iur. Marcin Margoński www. m-margonski. pl