www valmirnuredini tk Prof dr Myrvete BadivukuPantina Lenda

www. valmirnuredini. tk Prof. dr. Myrvete Badivuku-Pantina Lenda: KRIZAT EKONOMIKE Ligj. 5

Veçoritë e krizes se vitit 1929 -33 n n n Nder shkaqet qe kushtezuan nje krize me permasa katastrofale ishte prosperiteti teper i larte qe perjetoi ekonomia kapitaliste ne ate periudhe kohore Potenciali ekonomik kolosal qe u krijua gjate Luftes se I-re Boterore per qellime luftarake (armatim, paisje ushtarake etj. ) ishte teper i madh ne te gjitha vendet nderluftuese Pas mbarimit te L. I B. , ky potencial industrial u riorientua per te prodhuar produkte per treg, per konsum te shtresave te gjera www. valmirnuredini. tk

Ky angazhim i ketij potenciali siguroi prosperitet teper te larte qe zgjati derisa u rindertua Evropa e shkaterruar, pra deri ne vitin 1929 n Ne momentin kur tregjet u mbushen me mallra, ne kushtet e nje kerkese gjithnje me te kufizuar, kushtezoi nje ngecje te papritur, duke u shnderruar ne krizen me te madhe ekonomike n www. valmirnuredini. tk

Nder karakteristikat kryesore te krizes ek. 1929 -33 jane: Kjo ishte kriza me e madhe qe perjetoi kapitalizmi ne historinëe vet n Kjo krize per here te pare perfshiu tere ekonomine boterore n Ne SHBA prodhimi indistrial pesoi rënie per 53. 8%, papunesia u rrit prej 1. 5 milion ne 12 milion (24. 9% të popullsisë aktive). n Kjo krize shkaterroi sidomos bujqesine, xehtarine dhe deget tjera qe prodhonin lende te pare dhe gjysme fabrikate n

Per here te pare iniciativa private si metode per nxjerrjen e ekonomise nga kriza nuk dha fryt, prandaj u desht intervenimi i shtetit n Ne kohen kur u paraqit kjo krize, centralizimi i kapitalit kishte mberritur nje nivel te larte dhe konkurenca ne treg kishte ndryshuar n

Roli i shtetit ne periudhen e kapitalizmit liberal Kjo ishte perioda e tregtise se lire “laissezfair” n Ne kete periode intervenimi i shtetit ishte i kufizuar vetem ne sektore te te hollave, politiken monetare, ne rregullimin e fondeve buxhetore, ne marredheniet ekonomike me vendet tjera dhe me disa masa tjera me qellim qe te ruaje ekonomine nacionale dhe tregun e brendshem nga konkurenca e huaj n

Prona shteterore , e cila ishte mjaft e vogel, sherbente, para se gjithash, si burim plotesues i mjeteve buxhetore n Qellimi dhe efekti i masave te marra nga ana e shtetit ishte qe t’i siguroje mundesi ligjore dhe stabilitet iniciatives dhe kapitalit privat n Sektoret e ekonomise, ne te cilet shteti me politiken e tij filloi te intervenoje per here te pare, ishte sektori monetar dhe ai i tregtise se jashtme, kete e kerkonin sidomos shtetet qe ishin ne zhvillim e siper, pervec Britanise se Madhe, e cila ne ate kohe ishte makineri e botes n

Intervenimi i shtetit ne kapitalizmin monopolist Intervenimi i shtetit pas L. I-re B. jo vetem qe nuk u eliminua, por, perkundrazi, tregohej gjithnje me i domosdoshem n Ai u tregua sidomos i nevojshem me rastin e krizes se madhe 1929 -33 n Dalja nga kjo krize nuk qe e mundur te behet ne menyre klasike, sepse forcat prodhuese kishin arritur shkalle te larte te zhvillimit (oferta e madhe ne treg, e cila nuk mundi te absorbohet nga kerkesa)-prandaj quhet krize e n

E vetmja fuqi e cila qe ne gjendje qe te ndikoje ne riprodhimin shoqeror, qe te ecë perpara, ishteti n Shteti sot kryen intervenimin ne ekonomi me ane te investimeve direkte, prej te cilave jane me rendesi ato joproduktive, investime me qellim qe ne menyre artificiale te ruhet fuqia blerese e masave te gjera n Si instrument tjeter me rendesi, ne te cilin intervenon shteti, eshte norma e kamates, ku duhet ndjekur nje politike kamate te ulet qe zgjon interesim per kredite te investitoret privatë n

Ne kete menyre shteti ndikon edhe ne strukturen e investimeve n Sot intervenimi i shtetit ndihet dukshem edhe ne drejtim te shtetezimit te disa degeve kyçe ekonomike (Angli, France, Austri, Japoni etj. ) n Arsyet, te cilat e shtyjne shtetin qe te nacionalizoje disa dege te ekonomise, jane dy llojesh: - Jane ato dege te ekonomise te cilat per kapitalin privat jane jorentabile n

Jane dege me rendesi te cilat per interes te zhvillimit ekonomik te vendit nuk lejohet te jene prone private n Ne Britanine e Madhe ne France u forcua kapitalizmi shteteror nepermjet nacionalizimit te degeve kyçe te ekonomise, masave fiskale, invetsimeve ekonomike, politikes tatimore (sidomos per stimulimin e bujqesise) -

Per sigurimin social, sherbimin mjekesor, ndihma per te papunet, mjetet e nevojshme buxhetore dhe shpenzimet ushtarake, shteti zbaton nje politike fiskale tejet rigoroze, duke tatimuar ne menyre progresive te ardhurat me te larta (shtetet Skandinave) n Pas Luftes se Dyte Boterore, per shkak te humbjes se luftes dhe veshtiresive te medha per ringjalljen e ekonomise kombetare intervenimi i shtetit u be gjithnje e me i domosdoshem ne Itali, ku shteti merrte pjese me mbi 50% te pronesise se minierave, metalurgjise, perpunimit te naftes etj. n

Austria poashtu ka pjesemarrje te larte te sektorit shteteror, sidomos ne prodhimin e xeheve, te hekurit, çelikut, energjise etj. n Ne SHBA pjesemarrja e sektorit shteteror nuk eshte aq prezente si ne Austri, Itali, France, Angli n www. valmirnuredini. tk

www. valmirnuredini. tk