Wspczesne ideologie polityczne Faszyzm dr Micha Urbaczyk Katedra

Współczesne ideologie polityczne Faszyzm dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPi. A UAM Poznań

Faszyzm jest wytworem XX wieku, a raczej efektem Wielkiej Wojny. Protest przeciwko nowoczesności, zresztą dużo łatwiej powiedzieć przeciwko czemu występował faszyzmem niż czym był.

Faszyzm Partia Faszystowska we Włoszech powstała w 1919 roku, Duce został premierem w 1922 roku, w 1926 roku proklamowano jednopartyjne państwo faszystowskie, NSDAP powstała w 1919 roku, Hitler został kanclerzem w 19333 roku, rok później wprowadzając dyktaturę narodowosocjalistyczną.

Faszyzm W międzywojniu w Europie szereg państw odchodziło od struktur demokratycznych w stronę autorytaryzmu i autokratyzmu, ustanawiając reżimy polityczne noszące cechy faszystowskie.

Faszyzm Różnica między faszyzmem a autorytaryzmem i autokratyzmem Autorytaryzm – system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Szczególnie rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XX wieku, powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii, ani na masowym terrorze, a ogranicza się do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia.

Faszyzm Autorytarny system rządów często zachowuje pewne cechy i instytucje demokracji jak na przykład wybory, które jednak - podobnie jak w totalitaryzmie - nie mają większego znaczenia prawnego i politycznego. Z drugiej strony brak tu charakterystycznej dla totalitaryzmu ścisłej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego obywateli. Geneza słowa autorytaryzm nie pochodzi od auto- (samemu-, osobiście-, samodzielnie-), ale od słowa autorytet.

Faszyzm Autokratyzm - Autokracja (gr. autokratés, samowładny, αυτός sam + κρατέω rządzić) – system rządów sprawowany przez jedną osobę lub niewielką grupę osób, posiadającą nieograniczoną władzę, będącą poza jakąkolwiek kontrolą społeczną. Autokratyzm w czystej formie występuje np. w Korei Północnej i jest tam sprawowany przez Kim Dzong Ila Głównymi wyróżnikami autokratycznych systemów państwowych jest skoncentrowanie całej władzy państwowej w ręku jednostki bądź grupy, panującej za pomocą monolitycznie i hierarchicznie zorganizowanego aparatu nad społeczeństwem pozbawionym legalnych form wpływu na powoływanie i zmienianie rządzących oraz na programy i metody rządzenia [wg M. Gulczyński: "Nauka o polityce", Wyd. Druktur, Warszawa 2007].

Faszyzm - wytwór XX wieku, ideologiczna reakcja na wielką rewolucję, geneza w I wojnie światowej (póxn. Freikorpsy, pucz Kappa). historia partii faszystowskiej i NSDAP, • Żaden pojedynczy czynnik nie tłumaczy powstania faszyzmu: Perspektywa silnego przywództwa, Doświadczenie industrializacji zagrażające średniej klasie, Rewolucja bolszewicka, Światowy kryzys ekonomiczny, • Po 1945 roku marginalne sukcesy,

Faszyzm Geneza sukcesu faszyzmu: nowość i słabe zakorzenienie struktur demokratycznych, brak tradycji demokratycznych przy istnieniu silnych tradycji autokratycznych, . częste kryzysy polityczne, industrializacja i jej wpływ na niższą klasę średnią, obawa przed rewolucja bolszewicka i komunizmem, głęboki kryzys gospodarczy, spuścizna po Wielkiej Wojnie w postaci resentymentów i nierozstrzygniętych sporów oraz nowych punktów zapalnych.

Faszyzm Nie ideologia, lecz światopogląd (Weltanschauung) – ruch polityczny, religia polityczna Siła dzięki jedności Meine Ehre heißt Treue – moim honorem jest wierność

Faszyzm Opór wobec transcendencji (Nolte) Pragnienie skonstruowania totalnej wspólnoty charyzmatycznej (Gryffin) Palingenetyczny ultranacjonalizm Holistyczno-narodowa radykalna trzecia droga (Eatwell)

Faszyzm Spory o istotę faszyzmu

Faszyzm ANTYRACJONALIZM I. ANTYRACJONALIZM faszyzm czerpał w idei przeciwnych oświeceniu, np. Nietsche pisał, iż ludzie czerpią energię z sily ewoli, a nie rozumu, podobnie syndykalista Sorel pisał o „mitach politycznych”, antyrintelektualizm, gardzenie myśleniem abstrakcyjnym, działanie gadanie, bezczynność to śmierć polityka woli, negatywny i destrukcyjny charakter,

Faszyzm ANTYFILOZOFIA: anty…

Rewolucja nihilizmu, - Wolność to ślepe podporządkowanie, postęp to nieustanna walka, demokrację zrównano z absolutyzmem, - Siła twórcza, kreatywna destrukcja, - Odrzucając rozum faszyzm całą wiarę pokłąda z historię, kulturę, idei organicznej wspólnoty,

Faszyzm HERDER: Każdy naród ożywiany jest przez swego zbiorowego ducha – VOLKSGEIST Wspólnota narodowa – VOLSKGEMEINSCHAFT

Faszyzm Jednym z filozoficznych korzeni faszyzmu był XIXwieczny antyracjonalizm i sprzeciw wobec myśli oświeceniowej. Nietzsche wskazywał, że człowiek kieruje się raczej emocjami, wolą, a nie racjonalnym rozumem, podobnie Sorel podkreślał znaczenie mitów politycznych. Antyracjonalizm dał faszyzmowi: a) antyintelektualizm przejawiający się w pogardzie dla myślenia abstrakcyjnego i szacunku dla działania, ważniejsze było idee o propagandowym (idea wojny totalnej –po klęsce pod Stalingradem Goebbels na stadionie berlińskim), polityka woli – faszyzm nie jest jednak po prostu irracjonalny, jest to swoisty zbiór przekonań.

Faszyzm b) antyfilozofia – faszyzm ma charakter negatywny i destrukcyjny, nazizm jako rewolucja nihilizmu , zachodnie wartości zostały zdefiniowane na nowo: postęp to nieustanna walka, wreszcie faszyzm widział siebie jako „kreatywną destrukcję” c) zwrócenie się w stronę historii, kultury i organicznej wspólnoty. Volksgemeinschaft – wspólnota narodowa – niepodzielna całość. Volksgeist Herdera

Faszyzm WALKA II. WALKA Charles Darwin – o powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, - Herbert Spencer – przetrwanie najlepiej przystosowanych, Ludzka egzystencja zasadza się na walce i konkurencji (1914), - ostateczny sprawdzian stanowi wojna – niezmienne prawo całego życia, - dobro utożsamiono z siłą, zło ze słabością, całkowite odejście do humanistycznych wartości,

Faszyzm - kult potęgi i siły, - pogarda dla słabości, eliminacja słabych, sterylizacja, eugenika (selektywne rozmnażanie), lata 1939 -1941 - program eutanazji (akcja T 4 Aktion 4), - słabości i ułomności nie można tolerować, - życie jest nieustanną walką – ekspansjonistyczny i niespokojny charakter,

Faszyzm Spencer – idea najlepiej przystosowanych, darwinizm społeczny – ludzka egzystencja opiera się na walce i konkurencja i konflikt, wojna jako niezmienne prawo całego życia, wojna jest dobrem samym w sobie

Faszyzm Darwinizm wyposażył faszyzm w takie wartości, które połączyły „dobro” z siłą, zło ze słabością”. Odrzucono tradycje humanistyczne, wartości religijne, opiekuńczość, solidarność, współczucie, zamiast nich podnoszono lojalność, posłuszeństwo, powinność, poświęcenie. , kult potęgi i siły,

Faszyzm Eliminacja słabszych staje się wręcz obowiązkiem wobec „gatunku” – rasy, efektem czego były programu eugeniki rasowej i eutanazji (T-4) w nazistowskich Niemczech, Życie jako nieustający konflikt – celem istnienia państwa jest podbój.

Faszyzm PRZYWÓDZTWO - I ELITARYZM elitaryzm, - patriarchalny, - społeczeństwo składa się z trzech rodzajów ludzi: przywódcy, elit i mas, - idea Ubermescha przekształcona w teorię bezwzględnego i najwyższego przywództwa politycznego: duce i Fuhrer, - Mussolini ma zawsze rację,

Faszyzm - Idea wodzostwa – zasada władzy absolutnej, monopol na ideologiczną wiedzę, zna „prawdziwą wolę ludu”, jednocześnie – jak mówił Rousseau – istnieje jedna niepodzielny interes społeczny, prawdziwa demokracja jest absolutną dyktaturą, absolutyzm i suwerenność ludu stapia się w jedną formułę demokracji totalitarnej, - Tradycyjne dyktatury dążą do wyłączenia mas z polityki, totalitarne dyktatury dążą do pozyskania mas, ciągła propaganda i agitacja polityczna.

Faszyzm ◦ odrzucenie egalitaryzmu, głęboko elitarystyczny i paternalistyczny, ◦ absolutne przywództwo i rządy elit są czymś naturalnym, ◦ wódz, elita i masy, które należy prowadzić,

Faszyzm nietzscheańska teoria nadczłowieka – niezwykle utalentowanej i potężnej jednostki, wyrasta ponad instynkt standy i żyje według własnych pragnień, faszyści przekształcili ją w teorię bezwzględnego przywództwa politycznego, charyzmatyczne przywództwo, które jest nieograniczone w swej treści,

Faszyzm ◦ idea wodzostwa, ◦ dołożyć do tego należy teorię Rousseau o prawdziwej woli ludu – niepodzielnym interesie publicznym, prawdziwa demokracja staje się dyktaturą absolutną –przywództwa ma uświadamiać ludziom interes wspólnoty,

Faszyzm tradycyjne dyktatury dążą do wyłączenia mas z polityki, natomiast dyktatury totalitarne (nie tylko faszystowskie, ale i komunistyczne) dążą do zmobilizowania mas w jak największym stopniu: plebiscyty, referenda (89% poparło skupienie władzy w ręku Hitlera w 1934 roku), wiece, powszechne demonstracje.

Faszyzm IV. SOCJALIZM - cyniczna próba pozyskania zwolenników, z drugiej strony socjalizm był obecny w niższych warstwach NSDAP czyli S. A. , - kolektywizm – sprzeczny z kapitalizmem, wspólnota ponad dobrem osobistym, - polityka gospodarcza w socjalistycznym stylu,

Faszyzm marginalizacja – noc długich noży, - słynny referat Georgija Dymitrowa na VII Kongresie Kominternu 25 VII – 20 VIII 1935 , gdzie faszyzm został określony jako „jawna terrorystyczna dyktatura najbardziej reakcyjnych, najbardziej szowinistycznych i najbardziej imperialistycznych elementów kapitału finansowego”; „najbardziej reakcyjną” odmianą faszyzmu mianowany został niemiecki narodowy socjalizm, nie mający, jakoby, „nic wspólnego z socjalizmem”, - polityka gospodarcza – pragmatyzm,

Faszyzm 25 pkt program NSDAP: • Żądamy reformy agrarnej odpowiedniej do naszych narodowych wymagań oraz wprowadzenie prawa konfiskującego ziemię dla celów publicznych bez rekompensaty; zniesienia czynszu ziemskiego i zakazanie wszelkich spekulacji na temat ziemi. • Żądamy bezwzględnego postawienia pod sąd tych, których działania szkodzą dobru publicznego - przestępców, lichwiarzy, paskarzy, itp. muszą być ukarani śmiercią, niezależnie od tego jakiej są rasy i wyznania. • Żądamy nacjonalizacji wszystkich gałęzi przemysłu poprzez formowanie ich w korporacje. • Żądamy podziału zysków w wielkich przedsiębiorstw przemysłowych. • Zniesienie przychodów nie zyskanych przez pracę. • Wszyscy mieszkańcy muszą mieć identyczne prawa i obowiązki.

Faszyzm • Szereg poglądów socjalistycznych – odraza do systemu kapitalistycznego, sprzeciw wobec władzy wielkiego biznesu i instytucji finansowych, • Lewicowe poglądy popularne były zwłaszcza wśród członków SA Sturmabteilung (SA, niem. Die Sturmabteilungen der NSDAP, pol. Oddziały Szturmowe NSDAP) • Faszyzm pobodnie jak socjalizm wpisuje się w nurt kolektywizmu – dobro wspólnoty przed dobrem jednostki, • Odrzucenie materializmu • Liczne były próby (często skuteczne) podporządkowania gospodarki państwu – polityka nacjonalizacji, regulacji państwowej,

Faszyzm • Osuszanie błot pontyjskich we Włoszech Faszystowski socjalizm ma jednak kilka słabych punktów: • Szybka marginalizacja po dojściu do władzy elementów lewicowych, • Pragmatyzm, a nie ideologia wyznaczały działania w dziedzinie gospodarki, • Nie chodziło o rewolucję społeczną, lecz o rewolucje duchową.

Faszyzm V. UTRANACJONALIZM 1. Faszyzm i państwo - Korporacjonizm - Modernizacja - Polityka rasy 2. Faszyzm i rasa - polityka rasy, - nazistowskie teorie rasy (antysemityzm) - ideologia ludowa w nazizmie (pochwała wsi),

Faszyzm Skrajna wersja tradycji szowinistycznego i ekspansywnego nacjonalizmu, narody to rywalizujące ze sobą byty, przy czym faszyzm wskazywał na absolutną wyższość jednego narodu nad drugim, • Głębokie i przesycone militaryzmem poczucie tożsamości narodowej, integralny nacjonalizm • Poczucie mesjańskiej i fanatycznej misji, obietnica narodowej świetności, • Imperializm, podbój, drang nach osten, imperium autarkiczne

Faszyzm VI. FASZYZM A PAŃSTWO Faszyzm włoski kładzie nacisk na państwo, niemiecki narodowy socjalizm kładzie nacisk na rasę i rasizm. Totalitarny ideał - skrajny kolektywizm, chęć stworzenia nowego człowieka, nadrzędność interesu wspólnoty, - brak rozróżnienia między państwem a społeczeństwem, między sferą prywatną a publiczną – aktywne uczestnictwo i zupełnie oddanie „sprawie”

Faszyzm • Włoski kult państwa – wszystko dla państwa, nic poza państwem, nic przeciw państwu, Korzeni można szukać w filozofii Hegla, który odrzucał teorię umowy społecznej, wyrażał bezkrytyczny podziw dla państwa, zwłaszcza dla autokratycznego państwa pruskiego, • Naziści widzieli w państwie jedynie narzędzie do realizacji celów rasy panów, moc leżała nie w państwie lecz w narodzie.

Faszyzm Korporacjonizm Modernizacyjne oblicze faszyzmu -Wg Mussoliniego miała to być trzecia droga między socjalizmem a kapitalizmem. Korporacjonizm zakłada wspólnotę interesów pracodawców i pracobiorców w obowiązkowym działaniu na rzecz wspólnego dobra, dając przy tym jako organizacja pewne przywileje swym członkom. Dlatego też celem jest solidaryzm poprzez niwelowanie przeciwności pomiędzy kapitałem a pracą. W praktyce oznaczało to kontrolę państwa nad korporacjami poprzez tworzenie z nich jednostek administracji państwowej. Wprowadzono też monopol reprezentacji zawodowej.

Faszyzm W polityce oznaczało to przekonanie, że wolę ludu powinny reprezentować nie partie polityczne, lecz siły ekonomiczne społeczeństwa. Przedstawicielstwa narodowe stały się w ten sposób czynnikiem łączącym interesy biznesmenów, robotników, rolników itd. Istniał też przymus przynależności do korporacji. Idee korporacyjne były realizowane we Włoszech za B. Mussoliniego, w Portugalii za A. Salazara, w Austrii za E. Dollfussa. Po drugiej wojnie światowej w Hiszpanii za F. Franco, Argentynie za J. D. Peróna.

Faszyzm Modernizacja Państwo było narzędziem modernizacji – włoski faszyzm podkreślał konieczność modernizacji, wprowadzanie nowości technologicznych, wynikało to po części z wpływu futuryzmu (gloria fabryk, maszyn i życia przemysłowego). Faszyzm i rasizm

Faszyzm Włochy oparte były na woluntarystycznej odmianie faszyzmu, Mussolini przyjął ustawy antysemickie dopiero w 1937 roku. Faktem jednak jest, że faszyzm często łączył się z rasizmem, a kulminacja tego związku miała miejsce w narodowosocjalistycznych Niemczech.

Faszyzm Polityka rasowa Naród jest bytem kulturowym, zbiorem ludzi, których łączy wspólny język, tradycja, często religia. Rasa natomiast odnosi się do biologicznych, genetycznych uwarunkowań – nazizm operował rasistowskim pojęciem narodu.

Faszyzm Rasizm – pogląd mówiący iż idea zakładająca podział ludzkości na różniące się biologicznie rasy ma polityczne i społeczne konsekwencje. Między ludzkością istnieją zasadnicze różnice genetyczne i gatunkowe i te różnice przekładają się różnice kulturowe, intelektualne i moralne. Ponadto wskazuje na wyższość jednych ras nad drugimi. W węższym znaczeniu oznacza wrogość do innych ludzi ze względu na ich pochodzenie rasowe.

Faszyzm Nazistowskie teorie rasy antysemityzm, postawa niechęci bądź wrogości wobec Żydów lub osób pochodzenia żydowskiego, ich prześladowanie i dyskryminacja, poglądy uzasadniające takie działania. Gobineau – hierarchia ras na szczycie której znajduje się rasa biała Aryjskość – Chamberlain – Teutonowie, najlepsze cechy przypisywał Niemcom, Niemcy obwiniali Żydów o porażkę w Wielkiej Wojnie Aryjczycy, osoby niosące kulturę Żydzi

Faszyzm Druga różnica między faszyzmem włoskim a nazizmem było to, iż nazizm głosił wyraźnie antymodernistyczne poglądy – niechęć do współczesności oskarżanej o zepsucie, krew i ziemia Blut und Boden, tradycje ludowe. Jednakże polityka ekspansjonistyczna wymuszała industrializację i rozwój przemysłu.

Faszyzm Koniec Dziękuję za uwagę