Wprowadzenie do prawa budetowego dr Przemysaw Pest Katedra

Wprowadzenie do prawa budżetowego dr Przemysław Pest Katedra Prawa Finansowego WPAE UWr

USTAWA BUDŻETOWA NA ROK 2015 z dnia 15 stycznia 2015 r. Art. 1. ust. 1. Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 1, łączną kwotę podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa w wysokości 297 197 818 tys. zł. 2. Ustala się, zgodnie z załącznikiem nr 2, łączną kwotę wydatków budżetu państwa w wysokości 343 277 818 tys. zł. 5. Deficyt budżetu państwa ustala się na dzień 31 grudnia 2015 r. na kwotę nie większą niż 46 080 000 tys. zł. Art. 3. ust. 1. Ustala się łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa w wysokości 421 538 779 tys. zł oraz łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa w wysokości 372 023 276 tys. zł (…).

Czy Mieszko I miał budżet państwa?

Historia budżetu państwa 1768 rok Ostrzeżenie percepty y expensy, wszystkich intrat skarbów obojga narodów, podług niżej opisanych tabell 1215 rok Magna Charta Libertatum 1374 rok Przywilej koszycki

Pojęcie budżetu państwa 1) publiczny plan finansowy (por. art. 51 i 52 u. f. p. ) 2) podstawa gospodarki finansowej państwa 3) obejmuje dochody i wydatki, przychody i rozchody, deficyt i sposób jego pokrycia 4) ustawa uchwalana przez Parlament (ustawa budżetowa ≠ budżet państwa!) 5) na jeden rok kalendarzowy (rok budżetowy)

Budżet państwa jako plan finansowy • Art. 51. ust. 1 u. f. p. Zamieszczenie w budżecie państwa dochodów z określonych źródeł lub wydatków na określone cele nie stanowi podstawy roszczeń ani zobowiązań państwa wobec osób trzecich, ani roszczeń tych osób wobec państwa. • Art. 52. ust. 1 u. f. p. Ujęte w budżecie państwa, budżetach jednostek samorządu terytorialnego i planach finansowych jednostek budżetowych: 1) dochody oraz przychody – stanowią prognozy ich wielkości; 2) wydatki oraz łączne rozchody – stanowią nieprzekraczalny limit.

Z czego składa się ustawa budżetowa? Załączniki Postanowienia Budżet państwa

Zakaz „obładowywania” ustawy budżetowej • Art. 109 ust. 5 u. f. p. Ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów zmieniających inne ustawy. • Ustawa budżetowa nie powinna zawierać przepisów powszechnie obowiązujących prawa materialnego i formalnego, skierowanych do osób trzecich znajdujących się poza organami administracji państwowej (T. Dębowska-Romanowska, Komentarz do prawa budżetowego państwa i samorządu terytorialnego wraz z częścią ogólną prawa finansowego, Warszawa 1995, s. 234 -135)

Funkcje budżetu Funkcja rozdzielcza (fiskalnoredystrybucyjna) Funkcja ewidencyjnokontrolna Funkcja interwencyjna (stymulacyjna) za: R. Kowalczyk [w: ] Prawo finansowe, pod red. R. Mastalskiego, E. Fojcik-Mastalskiej, Warszawa 2013, s. 60

Funkcja rozdzielcza (fiskalnoredystrybucyjna) • Jest sposobem zapewniania państwu środków publicznych, po to aby środki te następnie dystrybuować na realizację zadań publicznych

Funkcja ewidencyjno-kontrolna • Budżet dostarcza informacji na temat kształtowania się źródeł dochodów publicznych oraz wysokości i kierunków wydatków publicznych

Funkcja interwencyjna (stymulacyjna) • Budżet jest narzędziem oddziaływania państwa na gospodarkę • Ze względu na sposób oddziaływania można wyróżnić oddziaływanie za pośrednictwem dochodów publicznych (np. emisja papierów wartościowych w celu zgromadzenia nadwyżek finansowych z rynku) oraz oddziaływanie za pośrednictwem wydatków publicznych (np. wydatki na roboty publiczne w celu ograniczenia bezrobocia)

Zasady budżetowe Zasada zupełności (powszechności) Zasada równowagi budżetowej Zasada jawności Zasada jedności budżetu (jedność formalna i materialna) Zasada szczegółowości za: R. Kowalczyk [w: ] Prawo finansowe, pod red. R. Mastalskiego, E. Fojcik-Mastalskiej, Warszawa 2013, s. 62 -65

Zasada zupełności (powszechności) • Zakłada objęcie budżetem w pełnych kwotach całości dochodów i wydatków form organizacyjnych realizujących zadania publiczne • We współczesnym rozumieniu zasada ta będzie respektowana nie tylko wtedy, gdy dochody i wydatki publiczne realizowane przez jednostki organizacyjne będą ujęte w pełni w budżecie, ale również wtedy, gdy będą objęte przez budżet kwotami globalnymi

Zasada równowagi budżetowej • Klasycznie – wydatki nie mogą przekraczać dochodów • Współcześnie – budżet państwa określa kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia (art. 110 pkt 3 u. f. p. ) • Art. 216 ust. 5 Konstytucji RP. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB • Procedury sanacyjne (art. 86 u. f. p. )

Zasada jedności budżetu • Zgodnie z zasadą jedności formalnej budżet powinien być opracowywany w formie jednego dokumentu obejmującego całość gospodarki budżetowej, zawartego w jednym akcie prawnym • Zgodnie z zasadą jedności materialnej budżetu całość dochodów budżetowych powinna być za pośrednictwem budżetu przeznaczana na pokrycie całości wydatków (wyjątek – art. 42 ust. 3 i 4 u. f. p. )

Zasada jawności • Gospodarka środkami publicznymi jest jawna (art. 33 ust. 1 u. f. p. ) • Zasada jawności gospodarowania środkami publicznymi jest realizowana m. in. przez jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz podawanie do publicznej wiadomości zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych (por. art. 34 ust. 1 u. f. p. )

Zasada szczegółowości • Budżetu państwa powinien zawierać nie tylko ogólne kwoty dochodów i wydatków • Dochody i wydatki powinny być pogrupowane według jednolicie przyjętych podziałek klasyfikacyjnych (por. art. 39 i 114 u. f. p. ): • części – odpowiadają organom władzy publicznej • działy i rozdziały – określają rodzaj działalności • paragrafy – określają rodzaj dochodu, przychodu, wydatku lub rozchodu

Prowizorium budżetowe • Art. 219 ust. 3 Konstytucji RP. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym.

Procedura budżetowa Opracowywanie projektu i uchwalanie budżetu państwa Wykonywanie budżetu państwa Kontrola wykonania budżetu państwa

Prace nad projektem ustawy budżetowej Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia do projektu budżetu państwa na następny rok (art. 138 ust. 1 u. f. p. ) Minister Finansów wydaje notę budżetową – rozporządzenie określające szczegółowy sposób, tryb i terminy sporządzania materiałów do projektu ustawy budżetowej (art. 138 ust. 6 u. f. p. ) Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedstawiają Ministrowi Finansów dysponenci części budżetowych (art. 138 ust. 2 u. f. p. )

Prace nad projektem ustawy budżetowej Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na następny rok wraz z uzasadnieniem (art. 139 ust. 1 u. f. p. ) Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedkłada go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy (art. 141 u. f. p. )

Opracowywanie projektu i uchwalanie budżetu państwa w Konstytucji RP • Art. 221 Konstytucji RP. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów. • Art. 222 Konstytucji RP. Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.

Opracowywanie projektu i uchwalanie budżetu państwa w Konstytucji RP • Art. 223 Konstytucji RP. Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.

Opracowywanie projektu i uchwalanie budżetu państwa w Konstytucji RP • Art. 224 Konstytucji RP. 1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5 (veto) • 2. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.

Opracowywanie projektu i uchwalanie budżetu państwa w Konstytucji RP • Art. 225 Konstytucji RP. 1. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

Ważne terminy! 30 września projekt ustawy budżetowej wraz z uzasadnieniem powinien wpłynąć do Sejmu Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, Prezydent RP może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu Senat – 20 dni Prezydent RP – 7 dni Trybunał Konstytucyjny – 2 miesiące

Jednostki sektora finansów publicznych uregulowane w u. f. p. Jednostka budżetowa Samorządowy zakład budżetowy Instytucja gospodarki budżetowej Agencja wykonawcza Państwowy fundusz celowy

Jednostka budżetowa • Jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego (art. 11 ust. 1 u. f. p. )

Jednostka budżetowa • Osobowość prawna – brak • Państwowa lub samorządowa • Zasada – budżetowanie brutto (całość dochodów i wydatków włączona do budżetu) • Wyjątek – budżetowanie netto (możliwość posiadania wyodrębnionego rachunku bankowego, por. art. 11 a u. f. p. , art. 163 u. f. p. , art. 223 u. f. p. )

Jednostka budżetowa • Tworzenie, łączenie, likwidacja – państwowe: • • Prezes Rady Ministrów, ministrowie kierownicy urzędów centralnych wojewodowie inne organy działające na podstawie odrębnych ustaw – samorządowe: • organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego

Samorządowy zakład budżetowy • Zadania własne jednostki samorządu terytorialnego w określonym zakresie mogą być wykonywane przez samorządowe zakłady budżetowe (art. 14 u. f. p. ) • Samorządowy zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania, pokrywając koszty swojej działalności z przychodów własnych (art. 15 u. f. p. )

Samorządowy zakład budżetowy • Zakres zadań, m. in. : – gospodarka mieszkaniowa – drogi, ulice, mosty, place – wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku – lokalny transport zbiorowy – zieleń gminna – kultura fizyczna i sport – cmentarze

Samorządowy zakład budżetowy Osobowość prawna – brak Tylko samorządowe Budżetowanie netto Zasada samofinansowania Tworzenie, łączenie, likwidacja – organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego • Obowiązek rozliczania nadwyżki środków obrotowych z budżetem • • •

Agencja wykonawcza • Agencja wykonawcza jest państwową osobą prawną tworzoną na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa (art. 18 u. f. p. ) • Osobowość prawna – tak • Tylko państwowa • Budżetowanie netto • Tworzenie, łączenie, likwidacja – ustawa • Obowiązek rozliczania nadwyżki środków obrotowych z budżetem

Instytucja gospodarki budżetowej • Instytucja gospodarki budżetowej jest jednostką sektora finansów publicznych tworzoną w celu realizacji zadań publicznych, która: – odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania – pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów (art. 23 ust. 1 u. f. p. )

Instytucja gospodarki budżetowej • • • Osobowość prawna – tak Tylko państwowa Budżetowanie netto Zasada samofinansowania Brak obowiązku rozliczania nadwyżki środków obrotowych z budżetem

Instytucja gospodarki budżetowej • Tworzenie, łączenie, likwidacja – minister lub Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, za zgodą Rady Ministrów, udzieloną na jego wniosek – organ lub kierownika jednostki, o których mowa w art. 139 ust. 2 u. f. p. (organy państwowe posiadające tzw. autonomię finansową), jako organ wykonujący funkcję organu założycielskiego

Państwowy fundusz celowy • Państwowy fundusz celowy stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister wskazany w ustawie tworzącej fundusz albo inny organ wskazany w tej ustawie (art. 29 ust. 4 u. f. p. ) • Przychody państwowego funduszu celowego pochodzą ze środków publicznych, a koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych (art. 29 ust. 2 u. f. p. )

Państwowy fundusz celowy Osobowość prawna – brak Tylko państwowy Budżetowanie netto Odstępstwo od zasady jedności materialnej (zasady niefunduszowania) • Tworzenie, łączenie, likwidacja – ustawa • Brak obowiązku rozliczania nadwyżki środków obrotowych z budżetem • •