Witam Pastwa na wykadzie z podstaw makroekonomii RYNEK

Witam Państwa na wykładzie z podstaw makroekonomii, : )…

RYNEK PRACY 2

1. CO TO ZNACZY BEZROBOCIE? 3

Są dwa źródła danych o sytuacji na rynku pracy: - Badania Ekonomicznej Aktywności Ludności (BAEL); - Dane z urzędów pracy. 4

BAEL Ludność w wieku 15 i więcej lat Aktywni zawodowo Pracujący Bierni zawodowo Bezrobotni 5

BAEL (IV kwartał 2018) Ludzie w wieku 15 i więcej lat 30 411 tys. Aktywni zawodowo 17 058 tys. Pracujący 16 409 tys. Bierni zawodowo 13 353 tys. Bezrobotni 649 tys. PRACUJĄCY: (w wieku 15 i więcej lat) pracują zarobkowo lub pomagają w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego albo rodzinnej działalności gospodarczej. BEZROBOTNI (w wieku 15 -74 lat): nie pracują, chcą pracować, mogą pracować. BIERNI ZAWODOWO: (w wieku 15 i więcej lat) nieaktywni zawodowo (np. student „stacjonarny”). (Szczegółowe informacje zawiera Zeszyt metodologiczny. Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, Główny Urząd Statys 6 tyczny, Warszawa 2018).

BAEL (IV kwartał 2018) Ludzie w wieku 15 i więcej lat 30 411 tys. Aktywni zawodowo 17 058 tys. Pracujący 16 409 tys. Bierni zawodowo 13 353 tys. Bezrobotni 649 tys. Na podstawie BAEL oblicza się także: WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA (ang. employment rate), czyli udział pracujących w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej) ogółem oraz WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ (ang. activity rate), czyli udział aktywnych zawodowo w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej) ogółem. 7

BAEL (IV kwartał 2018) Ludzie w wieku 15 i więcej lat 30 411 tys. Aktywni zawodowo 17 058 tys. Pracujący 16 409 tys. Bierni zawodowo 13 353 tys. Bezrobotni 649 tys. Na przykład w Polsce, zgodnie z wynikami BAEL z IV kwartału 2018 r. : - WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA wynosił 54, 0%, - WSPÓŁCZYNNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ ludności w wieku 15 i więcej lat wynosił 56, 1%. 8

Współczynniki aktywności zawodowej (WAZ)A i wskaźniki zatrudnienia (WZ)B w 2014 r. w Polsce i w innych krajach (w %) KRAJ WAZ WZ Włochy 49, 1 55, 7 Grecja 51, 8 49, 4 Węgry 53, 7 61, 8 Polska 56, 2 61, 7 Francja 56, 3 64, 3 Portugalia 58, 8 62, 6 Finlandia 58, 9 68, 7 Hiszpania 58, 9 56 Czechy 59, 3 69 Japonia 59, 4 72, 7 Słowacja 59, 4 61 Meksyk 59, 8 - Irlandia 60 61, 7 Niemcy 60, 4 73, 8 Wielka Brytania 62, 7 71, 9 Stany Zjednoczone 62, 9 68, 1 Australia 64, 7 - Szwecja 64, 7 74, 9 Rosja 68, 5 (2013) - Szwajcaria 68, 7 79, 8 Dotyczy ludności w wieku 15 i więcej lat. B Dotyczy ludności w wieku 15 -64 lat. A Źródło: Dane GUS (WAZ) i dane Eurostatu (WZ). 9

URZĘDY PRACY (koniec grudnia 2018 r. )A Aktywni zawodowo 16 705, 2 tys. Pracujący 15 736, 3 tys. Bezrobotni 968, 9 tys. DANE Z URZĘDÓW PRACY [18 -59 lat (kobiety) i 18 -64 lata (mężczyźni)B] Pracujący (zatrudnieni i inni), zatrudnieni spełniają wymogi ustawy. Bezrobotni: nie pracują, chcą pracować, mogą pracować. --------------------------------------A Źródło: Dane Ministerstwa Rodziny, Pracy i Pomocy Społecznej. B Zob. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. nr 99 z dnia 1 maja 2004 r. , z późniejszymi zmianami). 10

W oparciu zarówno o dane baelowskie, jaki o dane z urzędów pracy oblicza się STOPĘ BEZROBOCIA: Aktywni zawodowo Pracujący Bezrobotni ■ STOPA BEZROBOCIA (ang. unemployment rate) jest to stosunek liczby bezrobotnych do liczby aktywnych zawodowo. BAEL, IV kwartał 2018: 3, 8%. URZĘDY PRACY, koniec lutego 2019 r. : 6, 1%. 11

Bezrobocie i stopa bezrobocia rejestrowane (w końcu roku) i „baelowskie”a (IV kwartał) w Polsce w latach 1990 – 2015 (w tys. ) Lata 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Ogółem 1126 2156 2509 2394 2890 2595 2838 2375 2629 2233 2360 1961 1826 1737 1831 1827 2350 2641 2703 2760 3115 3186 3217 3375 3176 3273 b 3000 3081 2773 2893 2309 2076 1747 1448 1474 1154 1893 1471 1955 1649 1983 1750 2137 1757 2158 1700 1825 1410 1563 1208 1335, 2 958 1081, 8 769 968, 9 649 Stopa bezrobocia (w %) 6, 5 12, 2 14, 3 13, 7 16, 4 14, 9 16, 0 13, 9 14, 9 13, 1 13, 2 11, 5 10, 3 10, 2 10, 4 10, 6 13. 1 15, 3 15, 1 16, 0 17, 5 18, 0 19, 7 b 20, 0 19, 3 19, 0 18, 0 17, 6 16, 7 14, 8 12, 2 11, 2 8, 5 9, 5 6, 7 11, 9 8, 5 12, 3 9, 3 12, 5 9, 7 13, 4 10, 1 13, 4 8, 8 11, 4 8, 1 9, 8 6, 9 8, 2 5, 5 6, 6 4, 5 5, 8 3, 8 Liczby pisane pogrubioną czcionką. 2003 r. wyniki badań są uogólniane przy wykorzystaniu danych pochodzących z Narodowego Spisu Powszechnego 2002 i nie są w pełni porównywalne z wy 12 nikami BAEL dla okresów wcześniejszych. a b Od Źródło: Dane GUS.

Bezrobocie i stopa bezrobocia rejestrowane i „baelowskie” w Polsce w latach 1990– 2015 (w tys. osób, w %) 25 20 15 Stopa bezrobocia 10 5 19 9 19 0 9 19 1 9 19 2 9 19 3 9 19 4 9 19 5 9 19 6 9 19 7 9 19 8 9 20 9 0 20 0 0 20 1 0 20 2 0 20 3 0 20 4 0 20 5 0 20 6 0 20 7 0 20 8 0 20 9 1 20 0 1 20 1 1 20 2 1 20 3 1 20 4 15 0 Lata Bezrobocie rejestrowane BAEL 13

Stopy bezrobocia w 2014 r. w Polsce i w innych krajach (w % siły roboczej) KRAJ Japonia Szwajcaria Meksyk Niemcy Rosja Australia Czechy Wielka Brytania Węgry Szwecja Finlandia Polska Francja Irlandia Włochy Słowacja Portugalia Hiszpania Grecja BEZROBOCIE 4, 0 (2013 r. ) 4, 2 4, 9 5, 0 5, 2 6, 1 6, 2 7, 8 7, 9 8, 7 9, 0 9, 7 (2013 r. ) 11, 8 12, 8 13, 2 14, 0 24, 5 26, 6 Źródło: OECD. (2016), OECD Labour Force Statistics 2015, OECD Publishing, Paris. DOI: http: //dx. doi. org/10. 1787/oecd_lfs-2015 -en , s. 53. 14

STRUKTURA POLSKIEGO BEZROBOCIA, dane GUS 15

STRUKTURA GEOGRAFICZNA polskiego bezrobocia (bezrobocie rejestrowane, koniec XII 2018 r. ; średnia dla Polski 5, 8%). (≈3, 35: 1, 00) WOJEWÓDZTWO STOPA BEZROBOCIA (w %) wielkopolskie 3, 1 śląskie 4, 3 małopolskie 4, 7 mazowieckie 4, 9 pomorskie 4, 9 dolnośląskie 5, 2 łódzkie 6, 1 opolskie 6, 3 zachodnio-pomorskie 7, 4 podlaskie 7, 8 lubuskie 8, 0 lubelskie 8, 0 świętokrzyskie 8, 3 kujawsko-pomorskie 8, 8 podkarpackie 8, 8 warmińsko-mazurskie 10, 4 Źródło: Dane MRPi. PS. 16

17

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈20, 25: 1, 00) Z jednej strony w woj. Mazowieckim w powiecie SZYDŁO- WIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 24, 3%, w przysuskim – 18, 3%, w radomskim – 17, 7%; 18

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈20, 25: 1, 00) Z jednej strony w woj. Mazowieckim w powiecie SZYDŁOWIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 24, 3%, w przysuskim – 18, 3%, w radomskim – 17, 7%; SZYDŁOWIEC Radom 19

Serwis internetowy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Szydłowcu (kwiecień 2018 r. ): Na terenie miasta i gminy Szydłowiec marazm, bezradność, brak motywacji, pesymizm, spowodowane brakiem pracy, stają się wręcz cechami społeczeństwa lokalnego. Prawie 40 -sto procentowe bezrobocie powoduje, że problem ten dotyczy każdego, który albo jest bezrobotnym, albo żyje w obawie o utratę pracy w przyszłości, lub też ktoś z jego bliskich boryka się z tym problemem. (…) Brak znaczących inwestycji, jak również brak zainteresowania inwestorów zewnętrznych naszym regionem, rozdrobnione i nieefektywne rolnictwo, słaba infrastruktura techniczna sprawiają, że miejsc pracy ubywa. Im dłużej osoba pozostaje bez pracy, tym trudniejsze stają się do pokonania bariery osobowościowe i charakterologiczne, spada wiara we własne możliwości i zmniejsza się zaradność życiowa, co opóźnia podjęcie pracy. http: //extra. natemat. pl/szydlowiec-polska-stolica-bezrobocia 20

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈20, 25: 1, 00). Z jednej strony w woj. Mazowieckim w powiecie SZYDŁOWIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 24, 3%, w przysuskim – 18, 3%, w radomskim – 17, 7%; w woj. warminsko–mazurskim w powiecie BRANIEWSKIM była ona równa 21, 0%, w bartoszyckim – 18, 8%, w węgorzewskim – 17, 5%; 21

Zróżnicowanie poziomu bezrobocia w Polsce jest jeszcze bardziej wyraźne NA POZIOMIE POWIATÓW (≈20, 25: 1, 00). Z jednej strony w woj. mazowieckim w powiecie SZYDŁOWIECKIM stopa bezrobocia wynosiła 24, 3%, w przysuskim – 18, 3%, w radomskim – 17, 7%; w woj. warminsko–mazurskim w powiecie BRANIEWSKIM była ona równa 21, 0%, w bartoszyckim – 18, 8%, w węgorzewskim – 17, 5%; w woj. zachodniopomorskim w powiecie BIAŁOGARDZKIM stopa bezrobocia wynosiła 18, 5%, w łobeskim 19, 9%; 22

Z drugiej strony – w POZNANIU stopa bezrobocia równała się – 1, 2%, w WARSZAWIE 1, 5%, w KATOWICACH – 1, 6%, w SOPOCIE – 1, 8%, we WROCŁAWIU - 1, 8%, w KRAKOWIE – 2, 4%, w GDAŃSKU – 2, 6%. (Bezrobocie zarejestrowane, dane dotyczą końca grudnia 2018 r. ) 23

WAŻNE GRUPY BEZROBOTNYCH Bezrobocie DŁUGOOKRESOWE 24

WAŻNE GRUPY BEZROBOTNYCH Bezrobocie DŁUGOOKRESOWE Skutki To ich i ich rodzin poziom życia obniża się najbardziej. To oni mają najmniej szans na znalezienie nowej pracy. Następuje wyobcowanie spowodowane przerwaniem kontaktów w środowisku zawodowym, dochodzi do powolnego zaniku kwalifikacji, pojawiają się: stres związany z poczuciem mniejszej wartości, choroby uzależnienia, rozwody, przestępstwa, bezdomność, samobójstwa 25

W końcu 2018 r. w Polsce pozbawionych pracy 12 i więcej miesięcy było 39, 6% osób bezrobotnych. Zarejestrowani bezrobotni w Polsce według czasu pozostawania bez pracy (w końcu grudnia 2018 r. ; w tys. ; w %) Czas pozostawania bez pracy (liczba miesięcy) Ogółem 968, 8 Do 3 295 3 -6 144 6 -12 146, 5 12 -24 143, 5 Ponad 24 239, 8 100, 0 30, 4 14, 9 15, 1 14, 8 24, 8 Źródło: Dane Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPi. PS). 26

BEZROBOCIE DŁUGOOKRESOWE Odsetek bezrobotnych pozostających w 2014 r. bez pracy przez rok lub dłużej w Polsce i w innych krajach (w %) KRAJ Meksyk Szwecja Australia Stany Zjednoczone Finlandia Rosja Wielka Brytania BEZROBOCIE 1, 2 16, 8 21, 8 23, 0 23, 1 28, 1 35, 7 Polska 36, 2 Japonia Szwajcaria Francja Niemcy Czechy Węgry Hiszpania Irlandia Portugalia Włochy Słowacja Grecja 37, 6 37, 7 42, 7 44, 3 44, 5 48, 9 52, 8 59, 2 59, 6 61, 4 66, 8 73, 5 Źródło: OECD. (2016), OECD Labour Force Statistics 2015, OECD Publishing, Paris. 27 DOI: http: //dx. doi. org/10. 1787/oecd_lfs-2015 -en.

WAŻNE GRUPY BEZROBOTNYCH, cd. Bezrobocie DŁUGOOKRESOWE Bezrobocie MŁODYCH Uporczywy charakter ma bezrobocie ludzi młodych. Nie mają oni jeszcze doświadczeń zawodowych, a przedsiębiorstwa – zwłaszcza podczas kryzysu – niechętnie wydają pieniądze na szkolenia nowych pracowników. Także w tym przypadku skutki bezrobocia są szczególnie dotkliwe (przestępczość!). 28

W końcu 2018 r. w Polsce 40, 2% osób bezrobotnych miało mniej niż 35 lat. Zarejestrowani bezrobotni w Polsce według wieku (w końcu grudnia 2018 r. ; w tys. , w %). Ogółem Wiek (w latach) 18 -24 25 -34 35 -44 45 -54 55 -59 60 i więcej 968, 8 118, 6 271, 7 230, 1 173, 9 111, 4 63, 2 100, 0 12, 2 28, 0 23, 7 18, 0 11, 5 6, 5 Źródło: Dane MRPi. PS. 29

Stopa bezrobocia a wiek w 2014 r. w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej (w %)A KRAJ Unia Europejska (28 krajów) Niemcy Szwajcaria Czechy Wielka Brytania Węgry Finlandia Szwecja Irlandia Polska Francja Słowacja Portugalia Włochy Grecja Hiszpania A Osoby w wieku 15 -24 lat Wszystkie osoby 22, 2 10, 4 7, 7 8, 6 15, 9 16, 9 20, 4 20, 5 22, 9 23, 9 24, 2 29, 7 34, 8 42, 7 52, 4 53, 2 5, 1 4, 7 6, 2 6, 3 7, 8 8, 1 11, 5 9, 1 10, 3 13, 2 14, 5 12, 9 26, 7 24, 6 Osoby w wieku 15 – 64 lat. Źródło: Dane Eurostatu. 30

WAŻNE GRUPY BEZROBOTNYCH, cd. Bezrobocie DŁUGOOKRESOWE Bezrobocie MŁODYCH Bezrobocie UKRYTE i FIKCYJNE UKRYCI BEZROBOTNI to pozbawione pracy osoby, które – z różnych przyczyn – nie zarejestrowały się jako bezrobotne. Z kolei z BEZROBOCIEM FIKCYJNYM mamy do czynienia, gdy część zarejestrowanych bezrobotnych wcale nie chce podjąć pracy. 31

BEZROBOCIE A WYKSZTAŁCENIE Stopa bezrobocia a wykształcenie wyższe w 2014 r. w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej (w %)A Osoby z wykształceniem wyższym Wszystkie osoby 5, 7 9, 1 2, 5 2, 6 2, 7 3, 2 4, 0 4, 8 5, 5 6, 7 4, 5 4, 1 5, 9 Polska 4, 1 7, 7 Finlandia Francja Słowacja Irlandia Włochy Portugalia Hiszpania Grecja 4, 4 5, 8 6, 1 7, 6 8, 9 13, 8 19, 1 7, 1 8, 9 11, 8 10, 3 10, 8 12, 8 22, 4 24, 9 KRAJ Unia Europejska (28 krajów) Niemcy Czechy Węgry Wielka Brytania Szwajcaria Szwecja A Osoby w wieku 25 – 64 lat. Źródło: Dane Eurostatu. 32

Zarejestrowani bezrobotni z wykształceniem wyższym w Polsce (w końcu grudnia; w tys. , w % wszystkich bezrobotnych). Lata 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2018 Ogółem 205 226 251 259 225 200 136, 5 % 10, 5 11, 4 11, 7 12, 0 12, 3 12, 8 14, 1 Źródło: Dane MRPi. PS. 33

Zdaniem wielu obserwatorów rynku pracy: Absolwenci wielu wyższych uczelni w Polsce nie mają praktycznych umiejętności. Brakuje im też kreatywności, odpowiedzialności, lojalności i umiejętności radzenia sobie ze stresem. Do niskiego poziomu nauczania dochodzi zła struktura kształcenia. Wciąż uczelnie opuszczają humaniści czy specjaliści od marketingu i zarządzania, choć na rynku od lat nie ma dla nich pracy. Wyższe wykształcenie coraz bardziej się dewaluuje. 34

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY 35

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Między poszczególnymi zbiorami osób na rynku pracy (PRACUJĄCY, BEZROBOTNI i BIERNI ZAWODOWO) trwa zaskakująco intensywny ruch. Np. tylko w grudniu 2015 r. w Polsce napływ do zasobu bezrobocia (zarejestrowanego) wynosił 232, 4 tys. osób, a odpływ 199, 7 tys. osób (liczba bezrobotnych wynosiła wtedy 1208 tys. osób) (Dane MRPi. PS) 36

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Przepływy wewnątrz zbioru aktywnych zawodowo: BAEL: 16 409 tys. w IV kw. 2018 r. BAEL: 649 tys. w IV kw. 2018 r. (14 016, 0 tys. ) 37

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Przepływy między zbiorem aktywnych zawodowo, a zbiorem biernych zawodowo: BAEL: 16 409 tys. w IV kw. 2018 r. BAEL: 649 tys. w IV kw. 2018 r. (BAEL: 13 353 tys. ) 38

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Przepływy między zbiorem aktywnych zawodowo, a zbiorem biernych zawodowo: BAEL: 16 409 tys. w IV kw. 2018 r. BAEL: 649 tys. w IV kw. 2018 r. (BAEL: 13 353 tys. ) 39

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Przepływy między zbiorem aktywnych zawodowo, a zbiorem biernych zawodowo: BAEL: 16 409 tys. w IV kw. 2018 r. BAEL: 649 tys. w IV kw. 2018 r. (BAEL: 13 353 tys. ) 40

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Przepływy między zbiorem aktywnych zawodowo, a zbiorem biernych zawodowo: BAEL: 16 409 tys. w IV kw. 2018 r. BAEL: 649 tys. w IV kw. 2018 r. (BAEL: 13 353 tys. ) 41

PRZEPŁYWY NA RYNKU PRACY Przepływy między zbiorem aktywnych zawodowo, a zbiorem biernych zawodowo: BAEL: 16 409 tys. w IV kw. 2018 r. BAEL: 649 tys. w IV kw. 2018 r. !! !! (BAEL: 13 353 tys. ) 42

2. RODZAJE BEZROBOCIA 43

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 LF F LD N 44

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 LF F LD N 45

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 LF F LD N 46

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 LF F LD N Zdarza się, że zamiast zaakceptować ofertę pracy, bezrobotni wybierają np. zasiłek i świadczenia socjalne, wolny czas i możliwość natrafienia na szczególnie atrakcyjną ofertę pracy. 47

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 LF F LD N Zdarza się, że – wbrew deklaracjom – zamiast zaakceptować ofertę pracy, bezrobotni wybierają np. zasiłek i świadczenia socjalne, wolny czas i możliwość natrafienia na szczególnie atrakcyjną ofertę pracy. 48

Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 F LF LD N RÓWNOWAGA NA RYNKU PRACY oznacza, że - przy danej płacy - zapotrzebowanie na pracę równa się ofercie pracy (AJ) [punkt E na rysunku]. 49

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N LD 0 N Równowaga na rynku pracy oznacza, że zapotrzebowanie na pracę równa się ofercie pracy [punkt E na rysunku (a)]. Istnieje wówczas BEZROBOCIE NATURALNE (odcinek EF tamże). 50

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N 0 LD N Równowaga na rynku pracy oznacza, że zapotrzebowanie na pracę równa się ofercie pracy [punkt E na rysunku (a)]. Istnieje wówczas BEZROBOCIE NATURALNE (odcinek EF tamże). „Zamiast zaakceptować ofertę pracy, bezrobotni – wbrew deklaracjom – wybierają zasiłek i świadczenia socjalne, wolny czas i możliwość natrafienia na szczególnie atrakcyjną ofertę pracy”. 51

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N 0 LD N ■ NATURALNIE (DOBROWOLNIE) BEZROBOTNI należą do zasobu pracy, lecz z własnej woli (winy? ) nie pracują za rynkową płacę. ■ NATURALNA STOPA BEZROBOCIA jest to iloraz bezrobocia dobrowolnego (naturalnego) i zasobu pracy. 52

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N 0 LD N Jeśli realna płaca jest wyższa od płacy, której odpowiada równowaga na rynku pracy, pojawia się BEZROBOCIE PRZYMUSOWE [zob. odcinek AB na rysunku (b)]. 53

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N LD 0 N Jeśli realna płaca jest wyższa od płacy, której odpowiada równowaga na rynku pracy, pojawia się BEZROBOCIE PRZYMUSOWE [zob. odcinek AB na rysunku (b)]. ■ PRZYMUSOWO BEZROBOTNI to ci aktywni zawodowo, którzy nie mogą znaleźć pracy za obowiązującą na rynku płacę. 54

BEZROBOCIE NATURALNE I PRZYMUSOWE Równowaga i nierównowaga na rynku pracy W W E W* A B W 1 F C W 2 AJ 0 LF D AJ LD LF N 0 LD N NIEDOBÓR RĄK DO PRACY [zob. odcinek CD na rysunku (b)] istnieje przy płacy realnej niższej od płacy równowagi. 55

Rodzaje bezrobocia (I) BEZROBOCIE NATURALNIE (DOBROWOLNIE) PRZYMUSOWE ■ NATURALNIE (DOBROWOLNIE) BEZROBOTNI należą do zasobu pracy, lecz z własnej woli nie pracują za rynkową płacę. ■ PRZYMUSOWO BEZROBOTNI to ci aktywni zawodowo, którzy nie mogą znaleźć pracy za obowiązującą na rynku płacę. 56

BEZROBOCIE FRYKCYJNE, STRUKTURALNE, CYKLICZNE Ekonomiści rozróżniają także bezrobocie: FRYKCYJNE - spowodowane naturalną mobilnością pracowników (np. zmiany miejsca pracy młodocianych). 57

BEZROBOCIE FRYKCYJNE, STRUKTURALNE, CYKLICZNE Ekonomiści rozróżniają także bezrobocie: FRYKCYJNE - spowodowane naturalną mobilnością pracowników (np. zmiany miejsca pracy młodocianych) STRUKTURALNE - powstaje, gdy struktura zapotrzebowania na pracę – np. geograficzna, czasowa, kwalifikacji – nie odpowiada podaży pracy. 58

BEZROBOCIE FRYKCYJNE, STRUKTURALNE, CYKLICZNE Ekonomiści rozróżniają także bezrobocie: FRYKCYJNE - spowodowane naturalną mobilnością pracowników (np. zmiany miejsca pracy młodocianych). STRUKTURALNE - powstaje, gdy struktura zapotrzebowania na pracę – np. geograficzna, czasowa, kwalifikacji – nie odpowiada podaży pracy. CYKLICZNE - wywołane zmniejszeniem się zagregowanych wydatków, AEPL, w gospodarce. 59

BEZROBOCIE FRYKCYJNE, STRUKTURALNE, CYKLICZNE Rodzaje bezrobocia (II) BEZROBOCIE FRYKCYJNE STRUKTURALNE CYKLICZNE 60

Zdaniem wielu NATURALNE bezrobocie JEST SUMĄ bezrobocia STRUKTURALNEGO i FRYKCYJNEGO. Natomiast bezrobocie PRZYMUSOWE STANOWI głównie bezrobocie CYKLICZNE. 61

3. SZKODY POWODOWANE PRZEZ BEZROBOCIE Bezrobocie zmniejsza EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA. Z posiadanych zasobów trapione bezrobociem społeczeństwo wytwarza mniej dóbr niż przy pełnym zatrudnieniu. W efekcie potrzeby ludzi są gorzej zaspokojone. Np. pozbawieni pracy robotnicy budowlani nie budują nowych mieszkań, więc bezdomni mieszkają na dworcach. 62

3. SZKODY POWODOWANE PRZEZ BEZROBOCIE Bezrobocie zmniejsza EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA. Z posiadanych zasobów trapione bezrobociem społeczeństwo wytwarza mniej dóbr niż przy pełnym zatrudnieniu. W efekcie potrzeby ludzi są gorzej zaspokojone. Np. , pozbawieni pracy robotnicy budowlani nie budują nowych mieszkań, więc bezdomni mieszkają na dworcach. Bezrobocie zaprzecza także SPRAWIEDLIWOŚCI, bo powoduje żywiołowe (przez nikogo nie kontrolowane) zmiany dochodów. 63

BEZROBOCIE A EFEKTYWNOŚĆ Największym marnotrawstwem we współczesnej gospodarce jest wartość dóbr, które nie zostały wytworzone z powodu bezrobocia. Marnotrawstwo gospodarcze w okresach wysokiego bezrobocia Okres Wielki Kryzys (1930 -1939) Stagnacja lat 50. XX w. (1954 -1960) Stagnacja lat 1975 -1984 Utracona produkcja Przeciętna stopa w mld dolarów w % przeciętnego bezrobocia (w %) PNB z tego okresu z 1984 r. 18, 2 2100 340 5, 2 40 2 7, 8 1150 35 Źródło: P. A. Samuelson. W. D. Nordhaus, Ekonomia, t. I, Warszawa 1995, s. 327. 64

„POLSKI” PRZYKŁAD: Według wyliczeń Mieczysława Kabaja z IPi. SS w Warszawie np. wzrost bezrobocia w Polsce w latach 1999– 2002 o 1, 3 mln osób spowodował utratę PKB o wartości około 115 mld zł (15, 7% PKB i 82% dochodów budżetu państwa w 2001 r. ). 65

Także CZĘŚĆ wartości zasiłków i pomocy socjalnej dla bezrobotnych jest dla społeczeństwa kosztem. (Wszak te zasoby można by wykorzystać inaczej). Jednakże reszta tych środków służy właściwej alokacji pracy (dzięki nim na rynku pracy podaż i popyt są lepiej dopasowane, co zwiększa wydajność pracy). 66

BEZROBOCIE A SPRAWIEDLIWOŚĆ Bezrobocie jest również niesprawiedliwe, bo powoduje niekontrolowane zmiany dochodów. Zyski i straty konkretnych osób często nie są wtedy „zasłużone” (nie odpowiadają akceptowanym przez społeczeństwo kryteriom sprawiedliwości), lecz są przypadkowe. Na przykład, ktoś traci pracę (i dochody) na skutek bankructwa firmy, które jest niezależne od niego. 67

Zdaniem wielu ekonomistów, BEZROBOCIE DOBROWOLNE jest mniej niesprawiedliwe, od BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO. Dobrowolnie (frykcyjnie i strukturalnie) bezrobotni w znacznej mierze SAMI decydują o swoim losie. Np. zamiast zmiany kwalifikacji, pracy i zarobku wybierają zasiłek i świadczenia socjalne, wolny czas i możliwość natrafienia na szczególnie atrakcyjną ofertę pracy. 68

Jednakże dobrowolne bezrobocie ZWYKLE pogarsza sytuację dotkniętych nim osób. Pomyśl o strukturalnych bezrobotnych postawionych przed wyborem między migracją w poszukiwaniu pracy w nie swoim zawodzie, a brakiem jakiejkolwiek pracy. Skoro tak, to również bezrobocie dobrowolne MOŻE zostać uznane za przyczynę niesprawiedliwości. . . 69

Jeszcze bardziej dotkliwe od dobrowolnego jest BEZROBOCIE PRZYMUSOWE. . . Przedłużający się spadek dochodów prowadzi do obniżenia się poziomu życia. Następuje wyobcowanie spowodowane przerwaniem kontaktów w środowisku zawodowym, dochodzi do powolnego zaniku kwalifikacji, pojawiają się: stres związany z poczuciem mniejszej wartości, choroby, uzależnienia, rozwody. 70

Zwykle bezrobocie najmocniej dotyka osoby z niskimi dochodami. Skutkiem bywają wtedy nędza, bezdomność, przestępstwa, SAMOBÓJSTWA. 71

Oto wypowiedź rzecznika prasowego GUS, prof. Wiesława Łagodzińskiego: „Na samym dole drabiny społecznej znajdują się ubodzy ubogich, czyli ludzie żyjący w nędzy (. . . ). W Polsce jest takich ludzi blisko 1 mln 900 tys. – 5% społeczeństwa. Znajdują różne sposoby na przeżycie – mieszkają na dworcach lub w kanałach, żyją w śmietnikach, zdecydowana większość przymiera głodem. Niektórzy z rozpaczy podejmują próby samobójcze. Samobójstwo z powodu nędzy jest w naszym kraju nowym zjawiskiem, podobnie jak dziedziczenie biedy. Dotyczy często bezdomnych, narkomanów, alkoholików, chorych na AIDS (. . . ). Szczególnie biedotwórcze jest BEZROBOCIE”. (E. Olczyk, Strach przed biedą, „Rzeczpospolita” z 27 sierpnia 1999 r. ) W latach 1990– 1995 liczba dokonanych samobójstw w Polsce wzrosła o około 56%. 72

BEZROBOCIE A SAMOBÓJSTWA W POLSCE Liczba bezrobotnych (w tys. ) i samobójstw w Polsce, 1990 -2000. (Zob. Kurowska, A. Bezrobocie a zamachy samobójcze, „Ekonomista”, nr 3; 2006 r. )

BEZROBOCIE A SAMOBÓJSTWA W POLSCE II (Zob. Kurowska, A. Bezrobocie a zamachy samobójcze, „Ekonomista”, nr 3; 2006 r. ) 74

Opinie osób bezpośrednio stykających się z problemem „bezrobocie a samobójstwa” są dość jednoznaczne. Oto typowa wypowiedź. „Co trzeci łodzianin, który podjął próbę samobójczą, przyznaje, iż bezpośrednią przyczyną desperackiego kroku była utrata pracy. Psychologowie ostrzegają, że w mieście przybywa bezrobotnych, którzy nie widzą dla siebie przyszłości. Potwierdza to przerażająca statystyka: każdego dnia co najmniej kilka osób pozostających bez pracy usiłuje się zabić. (. . . ) – Każdego roku mamy coraz więcej wizyt u potencjalnych samobójców - mówią w centrum powiadamiania ratunkowego Wojewódzkiej Stacji Ratownictwa Medycznego w Łodzi. Na swe życie najczęściej usiłują targnąć się kobiety w wieku 35 - 50 lat. - (. . . ) Brak pracy i środków na utrzymanie rodziny powoduje bezsilność, która może doprowadzić ludzi o słabszym systemie obronnym do głębokiej depresji - twierdzą eksperci od ludzkiej duszy. -Wtedy są tylko o krok od targnięcia się na własne życie. Urzędnicy z łódzkich „pośredniaków” potwierdzają, że większość bezrobotnych jest w złym stanie psychicznym. Osoby bez pracy tracą wiarę, gdy systematycznie zgłaszają się po oferty w wyznaczonych terminach, ale wciąż nie ma dla nich etatu”. [es, Bezrobotni nie chcą żyć, Expres Ilustrowany, 27 lutego 2004 r. ].

4. CO MOŻE ZROBIĆ PAŃSTWO? „KLASYCY” i „KEYNESIŚCI” w teorii makroekonomii KLASYCY – intelektualni spadkobiercy Adama Smitha. KEYNESIŚCI – intelektualni spadkobiercy Johna Maynarda Keynesa. 76

4. CO MOŻE ZROBIĆ PAŃSTWO? ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO Żeby zmniejszyć przymusowe bezrobocie, KLASYCY chcą ułatwiać rynkowi pracy osiągnięcie stanu równowagi (np. chcą osłabiać związki zawodowe). W H G E W* AJ F LF LD 0 N 77

ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO Zdaniem KEYNESISTÓW takie środki nie są skuteczne, bo – w krótkim okresie - płace są względnie stabilne, a główna przyczyna bezrobocia to za mały popyt na pracę. Ich zdaniem lekarstwem na bezrobocie cykliczne jest ekspansywna polityka budżetowa i pieniężna. W H G E W* F LD 1 AJ LF LD 0 N 78

ZADANIE Rysunek pokazuje sytuację na rynku pracy, na którym płaca realna wynosi A. a) Wskaż wielkość: (1) zatrudnienia, (2) bezrobocia dobrowolnego, (3) bezrobocia przymusowego (wykorzystaj gotowe oznaczenia). b) Okazało się, że ta gospodarka odpowiada poglądom klasyków sprzed Wielkiego Kryzysu; jeszcze raz wykonaj polecenie (a). a) (1) AB, (2) CD, (3) BC. b) (1) EG, (2) GF, (3) Nie istnieje. 79

ZADANIE Rysunek pokazuje sytuację na rynku pracy, na którym płaca realna wynosi A. a) Wskaż wielkość: (1) zatrudnienia, (2) bezrobocia dobrowolnego, (3) bezrobocia przymusowego (wykorzystaj gotowe oznaczenia). b) Okazało się, że ta gospodarka odpowiada poglądom klasyków sprzed Wielkiego Kryzysu; jeszcze raz wykonaj polecenie (a). a) (1) AB, (2) CD, (3) BC. b) (1) EG, (2) GF, (3) Nie istnieje. 80

ZADANIE Rysunek pokazuje sytuację na rynku pracy, na którym płaca realna wynosi A. a) Wskaż wielkość: (1) zatrudnienia, (2) bezrobocia dobrowolnego, (3) bezrobocia przymusowego (wykorzystaj gotowe oznaczenia). b) Okazało się, że ta gospodarka odpowiada poglądom klasyków sprzed Wielkiego Kryzysu; jeszcze raz wykonaj polecenie (a). a) (1) AB, (2) CD, (3) BC. b) (1) EG, (2) GF, (3) Nie istnieje. 81

ZADANIE Rysunek pokazuje sytuację na rynku pracy, na którym płaca realna wynosi A. a) Wskaż wielkość: (1) zatrudnienia, (2) bezrobocia dobrowolnego, (3) bezrobocia przymusowego (wykorzystaj gotowe oznaczenia). b) Okazało się, że ta gospodarka odpowiada poglądom klasyków sprzed Wielkiego Kryzysu; jeszcze raz wykonaj polecenie (a). a) (1) AB, (2) CD, (3) BC. b) (1) EG, (2) GF, (3) Nie istnieje. 82

ZADANIE Rysunek pokazuje sytuację na rynku pracy, na którym płaca realna wynosi A. a) Wskaż wielkość: (1) zatrudnienia, (2) bezrobocia dobrowolnego, (3) bezrobocia przymusowego (wykorzystaj gotowe oznaczenia). b) Okazało się, że ta gospodarka odpowiada poglądom klasyków sprzed Wielkiego Kryzysu; jeszcze raz wykonaj polecenie (a). a) (1) AB, (2) CD, (3) BC. b) (1) EG, (2) GF, (3) Nie istnieje. 83

ZADANIE Rysunek pokazuje sytuację na rynku pracy, na którym płaca realna wynosi A. a) Wskaż wielkość: (1) zatrudnienia, (2) bezrobocia dobrowolnego, (3) bezrobocia przymusowego (wykorzystaj gotowe oznaczenia). b) Okazało się, że ta gospodarka odpowiada poglądom klasyków sprzed Wielkiego Kryzysu; jeszcze raz wykonaj polecenie (a). a) (1) AB, (2) CD, (3) BC. b) (1) EG, (2) GF, (3) Nie istnieje. 84

ZADANIE Rysunek pokazuje sytuację na rynku pracy, na którym płaca realna wynosi A. a) Wskaż wielkość: (1) zatrudnienia, (2) bezrobocia dobrowolnego, (3) bezrobocia przymusowego (wykorzystaj gotowe oznaczenia). b) Okazało się, że ta gospodarka odpowiada poglądom klasyków sprzed Wielkiego Kryzysu; jeszcze raz wykonaj polecenie (a). a) (1) AB, (2) CD, (3) BC. b) (1) EG, (2) GF, (3) Nie istnieje. 85

ZADANIE Rysunek pokazuje sytuację na rynku pracy, na którym płaca realna wynosi A. a) Wskaż wielkość: (1) zatrudnienia, (2) bezrobocia dobrowolnego, (3) bezrobocia przymusowego (wykorzystaj gotowe oznaczenia). b) Okazało się, że ta gospodarka odpowiada poglądom klasyków sprzed Wielkiego Kryzysu; jeszcze raz wykonaj polecenie (a). a) (1) AB, (2) CD, (3) BC. b) (1) EG, (2) GF, (3) Nie istnieje. 86

ZADANIE Rysunek pokazuje sytuację na rynku pracy, na którym płaca realna wynosi A. a) Wskaż wielkość: (1) zatrudnienia, (2) bezrobocia dobrowolnego, (3) bezrobocia przymusowego (wykorzystaj gotowe oznaczenia). b) Okazało się, że ta gospodarka odpowiada poglądom klasyków sprzed Wielkiego Kryzysu; jeszcze raz wykonaj polecenie (a). a) (1) AB, (2) CD, (3) BC. b) (1) EG, (2) GF, (3) Nie istnieje. 87

ZADANIE Rysunek pokazuje sytuację na rynku pracy, na którym płaca realna wynosi A. a) Wskaż wielkość: (1) zatrudnienia, (2) bezrobocia dobrowolnego, (3) bezrobocia przymusowego (wykorzystaj gotowe oznaczenia). b) Okazało się, że ta gospodarka odpowiada poglądom klasyków sprzed Wielkiego Kryzysu; jeszcze raz wykonaj polecenie (a). a) (1) AB, (2) CD, (3) BC. b) (1) EG, (2) GF, (3) Nie istnieje. 88

ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO cd. PRAWO OKUNA i HISTEREZA (samoutrwalanie się bezrobocia) utrudniają walkę z bezrobociem. 89

ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO cd. PRAWO OKUNA i HISTEREZA (samoutrwalanie się bezrobocia) utrudniają walkę z bezrobociem. PRAWO OKUNA: żeby stopa bezrobocia zmieniła się o 1 p. proc. , potrzebna jest skierowana w przeciwną stronę zmiana wielkości produkcji (PKB) o 2, 0 -2, 5%. 90

ZWALCZANIE BEZROBOCIA PRZYMUSOWEGO cd. PRAWO OKUNA i HISTEREZA (samoutrwalanie się bezrobocia) utrudniają walkę z bezrobociem. PRAWO OKUNA: żeby stopa bezrobocia zmieniła się o 1 p. proc. , potrzebna jest skierowana w przeciwną stronę zmiana wielkości produkcji (PKB) o 2, 0 -2, 5%. HISTEREZA (samoutrwalanie się bezrobocia, „efekt zapadki”) W czasie recesji pracodawcy i pracobiorcy „odzwyczajają się” od szukania – odpowiednio – pracowników i zatrudnienia. W efekcie po przeminięciu recesji zatrudnenie w gospodarce nie powraca do wyjściowego poziomu. 91

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO BEZROBOCIE NATURALNE Równowaga na rynku pracy W E W* AJ 0 F LF LD N Równowaga na rynku pracy oznacza, że zapotrzebowanie na pracę równa się ofercie pracy (punkt E na rysunku). Istnieje wówczas BEZROBOCIE NATURALNE (odcinek EF tamże). Zdarza się, że – wbrew deklaracjom – zamiast zaakceptować ofertę pracy, bezrobotni wybierają np. zasiłek i świadczenia socjalne, wolny czas i możliwość natrafienia na szczególnie atrakcyjną ofertę pracy. 92

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO cd. Instrumenty służące zmniejszaniu bezrobocia naturalnego. Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy. (Pamiętasz? Podatek podnosi cenę płaconą przez nabywcę, obniża cenę otrzymywana przez sprzedawcę i ZMNIEJSZA SKALĘ HANDLU OPODATKOWANYM DOBREM…). S’ PB S P 1 E 1 P* B P 2 A E D Q 1 Q* Q 93

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO cd. Instrumenty służące zmniejszaniu bezrobocia naturalnego. Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy. (Pamiętasz? Podatek podnosi cenę płaconą przez nabywcę, obniża cenę otrzymywana przez sprzedawcę i ZMNIEJSZA SKALĘ HANDLU OPODATKOWANYM DOBREM…). S’ PB S P 1 E 1 P* B P 2 A E D Q 1 Q* Q Skoro tak, to obniźenie (zniesienie) podatku zwiększa skalę handlu wchodzącym w grę dobrem, czyli – na przykład – zwiększa zatrudnienie (zmniejsza bezrobocie). 94

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO cd. Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). -------------------------------------------*Zasiłek ten państwo wypłaca przez pewien czas bezrobotnemu po utracie przezeń pracy w celu ochrony jego poziomu życia. Na przykład, w kwietniu 2016 r. w Polsce wypłacany co miesiąc przez pół roku (w zasadzie) zasiłek wynosił 831, 1 zł (pierwsze 3 miesiące, brutto), a potem 652, 6 zł (następne 3 miesiące, brutto). 95

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO cd. Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). 3. Środki służące aktywnemu zwalczaniu bezrobocia; np. : - ulepszanie systemu pośrednictwa pracy, 96

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). 3. Środki służące aktywnemu zwalczaniu bezrobocia; np. : - ulepszanie systemu pośrednictwa pracy, - ułatwianie pracownikom zdobycie nowych kwalifikacji (tanie szkolenia, dotowanie firm zatrudniających na okres próbny absolwentów itp. ), Np. „bon szkoleniowy” (w Polsce w 2016 r. bezrobotny do 30 roku życia zarejestrowany w Urzędzie Pracy mógł ubiegać się o przyznanie bonu szkoleniowego; bon ten umożliwia opłacenie kosztów, które zostaną poniesione w związku z podjęciem szkolenia). 97

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). 3. Środki służące aktywnemu zwalczaniu bezrobocia; np. : - ulepszanie systemu pośrednictwa pracy, - ułatwianie pracownikom zdobycie nowych kwalifikacji (np. tanie szkolenia, dotowanie firm zatrudniających na okres próbny absolwentów), -tanie kredyty na założenie przez bezrobotnych własnej firmy. 98

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). 3. Środki służące aktywnemu zwalczaniu bezrobocia; np. : - ulepszanie systemu pośrednictwa pracy, - ułatwianie pracownikom zdobycie nowych kwalifikacji (np. tanie szkolenia, dotowanie firm zatrudniających na okres próbny absolwentów), -tanie kredyty na założenie przez bezrobotnych własnej firmy. 4. Zwiększanie mobilności bezrobotnych. Np. „bon na zasiedlenie” (w Polsce w 2016 r. pieniądze przyznane w ramach „bonu na zasiedlenie”, maksymalnie 200% przeciętnego wynagrodzenia za pracę, przeznacza się np. na pokrycie kosztów zamieszkania związanych z podjęciem zatrudnienia). 99

ZWALCZANIE BEZROBOCIA NATURALNEGO Należą do nich m. in. : 1. Obniżki opodatkowania dochodów z pracy, 2. Zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych* (niższa relacja zasiłku do płac, czyli tzw. stosunek zastąpienia). 3. Środki służące aktywnemu zwalczaniu bezrobocia; np. : - ulepszanie systemu pośrednictwa pracy, - ułatwianie pracownikom zdobycie nowych kwalifikacji (np. tanie szkolenia, dotowanie firm zatrudniających na okres próbny absolwentów), -tanie kredyty na założenie przez bezrobotnych własnej firmy. 4. Zwiększanie mobilności bezrobotnych. Np. „bon na zasiedlenie” (w Polsce w 2016 r. pieniądze przyznane w ramach „bonu na zasiedlenie”, maksymalnie 200% przeciętnego wynagrodzenia za pracę, przeznacza się np. na pokrycie kosztów zamieszkania związanych z podjęciem zatrudnienia). Istotne są: stan sieci transportu, a także dostępność mieszkań. 100

4. Zwiększanie mobilności bezrobotnych. Ogólnie, istotny jest stan sieci transportu (z Szydłowca do Warszawy jest tylko około 125 km…), a także dostępność mieszkań. SZYDŁOWIEC Radom 101

Przedmiotem sporów jest skuteczność PRZEPISÓW CHRONIĄCYCH MIEJSCA PRACY (ang. employment protection legislation, EPL) Chodzi o PRAWNE UTRUDNIENIE PRZEDSIĘBIORSTWOM ZWALNIANIA PRACOWNIKÓW (np. długie okresy wypowiedzenia, wysokie odprawy). 102

Prawne utrudnienie przedsiębiorstwom zwalniania pracowników (np. długie okresy wypowiedzenia, wysokie odprawy). Maleje wtedy popyt na pracę, LD, i podaż pracy, AJ i LF. 1. Firmy niechętnie zatrudniają pracowników w niepełnym wymiarze czasu pracy. 2. Powoduje to np. zawodową dezaktywizację kobiet. 103

Prawne utrudnienie przedsiębiorstwom zwalniania pracowników (np. długie okresy wypowiedzenia, wysokie odprawy). Maleje wtedy popyt na pracę, LD, i podaż pracy, AJ i LF. 1. Firmy niechętnie zatrudniają pracowników w niepełnym wymiarze czasu pracy. 2. Powoduje to np. zawodową dezaktywizację kobiet. Wielkość bezrobocia zwykle się nie zmienia. Trudniej jest stracić pracę i trudniej jest znaleźć pracę. Korzystają już pracujący, tracą bezrobotni. Ludzie przeciętnie mają pracę dłużej, a także dłużej szukają pracy. Rośnie odsetek długookresowych bezrobotnych. 104

PODSUMOWANIE Różne kraje zwalczają bezrobocie różnymi metodami. . . 105

PODSUMOWANIE Różne kraje zwalczają bezrobocie różnymi metodami… STANY ZJEDNOCZONE unikają interwencji państwa na rynku pracy (słabe związki, niskie podatki od wynagrodzeń, niskie zasiłki, niskie wydatki na aktywne wspieranie zatrudnienia, słaba prawna ochrona miejsc pracy). 106

PODSUMOWANIE Różne kraje zwalczają bezrobocie różnymi metodami. STANY ZJEDNOCZONE unikają interwencji państwa na rynku pracy (słabe związki, niskie podatki od wynagrodzeń, niskie zasiłki, niskie wydatki na aktywne wspieranie zatrudnienia, słaba prawna ochrona miejsc pracy). SZWECJA działa odwrotnie (silne związki zawodowe, wysokie podatki od wynagrodzeń, wysokie zasiłki, wysokie wydatki „aktywne”). 107

PODSUMOWANIE Różne kraje zwalczają bezrobocie różnymi metodami. STANY ZJEDNOCZONE unikają interwencji państwa na rynku pracy (słabe związki, niskie podatki od wynagrodzeń, niskie zasiłki, niskie wydatki na aktywne wspieranie zatrudnienia, słaba prawna ochrona miejsc pracy). SZWECJA działa odwrotnie (silne związki zawodowe. A, wysokie podatki od wynagrodzeń, wysokie zasiłki, wysokie wydatki „aktywne”). ------------------------------------------A Obserwatorzy zwracają uwagę na zalety koordynacji, czyli scentralizowa- nego charakteru negocjacji płacowych w Szwecji. Zapobiega ona wzajemnej rywalizacji silnych gałęziowych związków o wysokość podwyżek płac i WYŚCIGOWI ROSZCZEŃ PŁACOWYCH. Podobne zalety ma koordynacja działań reprezentantów pracodawców. 108

PODSUMOWANIE Różne kraje (np. Stany Zjednoczone i Szwecja) zwalczają bezrobocie różnymi metodami. Mimo to w obu krajach poziom bezrobocia jest podobny (np. w Szwecji przeciętna stopa bezrobocia w latach 1985 -2005 wynosiła 5, 5%, a w Stanach 5, 7%B). ------------------------------------------B Zob. OECD, Employment Outlook; obliczenia własne. 109

Tablica zawiera oszacowanie siły oddziaływania różnych metod obniżania bezrobocia w Wielkiej Brytanii i w Holandii u schyłku XX w. Sugeruje ono podobną skuteczność brytyjskich metod rynkowych i holenderskiej intensywnej interwencji państwa. Przyczyny spadku bezrobocia w Holandii i w Wielkiej Brytanii w latach 90. XX wieku Przyczyna Mniejsze związki zawodowe Słabszy wpływu związków na płace Aktywne zwalczanie bezrobocia Koordynacja negocjacji płacowych Stosunek zastąpienia Podatki od wynagrodzeń ŁĄCZNIE Zmiana udziału w stopie bezrobocia (w p. proc. ) Holandia Wielka Brytania -0, 83 -1, 47 0, 58 -1, 25 -1, 09 -2, 53 -0, 41 -0, 24 -4, 52 0, 16 0 -0, 48 -0, 72 -3, 76 Źródło: S. J. Nickel, J. van Ours, The Netherlands and the UK: A European Unemployment Miracle, w: Economic Policy, 2000, vol. 30, s. 135 -80. 110

Przyczyny spadku bezrobocia w Holandii i w Wielkiej Brytanii w latach 90. XX wieku Przyczyna Mniejsze związki zawodowe Słabszy wpływu związków na płace Aktywne zwalczanie bezrobocia Koordynacja negocjacji płacowych Stosunek zastąpienia Podatki od wynagrodzeń ŁĄCZNIE Zmiana udziału w stopie bezrobocia (w p. proc. ) Wielka Brytania Holandia -0, 83 -1, 47 0, 58 -1, 09! -2, 53! -0, 41 -0, 24 -4, 52 -1, 25 0, 16 0 -0, 48 -0, 72 -3, 76 Źródło: S. J. Nickel, J. van Ours, The Netherlands and the UK: A European Unemployment Miracle, w: Economic Policy, 2000, vol. 30, s. 135 -80. 111

Przyczyny spadku bezrobocia w Holandii i w Wielkiej Brytanii w latach 90. XX wieku Przyczyna Mniejsze związki zawodowe Zmiana udziału w stopie bezrobocia (w p. proc. ) Holandia -0, 83 Wielka Brytania -1, 47! Słabszy wpływu związków na płace 0, 58 -1, 25! Aktywne zwalczanie bezrobocia -1, 09 Koordynacja negocjacji płacowych -2, 53 Stosunek zastąpienia -0, 41 Podatki od wynagrodzeń -0, 24 ŁĄCZNIE -4, 52 0, 16 0 -0, 48 -0, 72! -3, 76 Źródło: S. J. Nickel, J. van Ours, The Netherlands and the UK: A European Unemployment Miracle, w: Economic Policy, 2000, vol. 30, s. 135 -80. 112