WIEK PRZEDSZKOLNY Rozwojowy potencja dziecka jak go rozpozna

WIEK PRZEDSZKOLNY Rozwojowy potencjał dziecka – jak go rozpoznać? Opracowanie: Anna Kotas - psycholog

WIEK PRZEDSZKOLNY JAKO OKRES PRZEJŚCIOWY Określenie „wiek przedszkolny” wskazuje na główne zadanie, które stoi przed dzieckiem – przygotowanie się do pójścia do szkoły. Wymaga to od dziecka osiągnięcia pewnej samodzielności. Wiek przedszkolny jest fazą przejściową między życiem w ograniczonym środowisku domowym, a życiem w otwartym środowisku pozadomowym (głównie: szkoła)

Osiągnięciem wczesnego dzieciństwa było opanowanie wzorców działania w różnych sytuacjach (naśladowanie rodziców – opanowanie wzorców domowych). Nowe sytuacje utrudniają jednak poprawne odtworzenie domowego wzoru działania. Dziecko musi nauczyć się działać w sposób dostosowany do wymogów zmieniających się warunków działania. Jest to czas związany ze: v zmianą typu środowiska działania z zamkniętego na otwarte; v zmianą mechanizmu działania dziecka z prymitywnych form działania na wyższe

KUSZĄCY ŚWIAT LUDZI I PRZEDMIOTÓW - SPONTANICZNOŚĆ Dziecko jest niezmiernie ciekawe świata. Przez większą część etapu przedszkolnego działa spontanicznie, ulega swoim pragnieniom, jeśli czegoś zechce, to chce tego od razu i często, bez zastanowienia, samo podejmuje odpowiednie działania, aby to osiągnąć. Im bliżej 7 roku życia, tym częściej, zanim dziecko zacznie coś robić, w jego przeżyciu będzie się pojawiał tak zwany moment intelektualny – dziecko zacznie myśleć o tym, co przeżywa. Działania dziecka będą coraz mniej naiwne i spontaniczne.

ROZWÓJ SPOŁECZNY PRZEDSZKOLE = szansa na uspołecznienie działań dziecka. � Integrowanie się dzieci w grupę społeczną � Kształtowanie się jednostki w grupie, – socjalizacja czyli proces dochodzenia do wzorów przeżywania, myślenia i działania w różnych sytuacjach. � TUTORING W wieku przedszkolnym dochodzi do istotnych zmian w społecznej sytuacji dziecka. Szczególnie intensywnie rozwijają się u dzieci uczucia rówieśnicze. Przedszkolak staje się stopniowo coraz bardziej gotowy do przebywania poza domem bez rodziców.

AUTORYTETY RODZICE STAJĄ SIĘ DLA DZIECKA AUTORYTETAMI. Przyglądając się rodzicom dziecko zauważa, że wiedzą oni i umieją dużo więcej niż ono. Mają oni, w opinii dziecka, niemal boskie moce. Z czasem stają się „wszechwiedząca wyrocznią”, jeśli czegoś nie wiedzą to dziecko i tak im nie wierzy- urastają do rangi postaci idealnych. Do miłości, którą dziecko darzyło do tej pory rodziców, dołącza też szacunek i uznanie. Dziecko, które szanuje swoich rodziców, podporządkowuje się im, bezkrytycznie przyjmuje wolę rodziców i ich polecenia.

DZIECKO, KTÓRE CZUJE SIĘ WEWNĘTRZNIE ZWIĄZANE ZE SWOIMI RODZICAMI I DOŚWIADCZA TEGO, ŻE NIE POZWALAJĄ MU NA WSZYSTKO, NAWET JEŻELI DŁUGI CZAS BĘDZIE POZOSTAWAŁO POZA ICH BEZPOŚREDNIM WPŁYWEM, NIE ZAPOMNI O NAUKACH, NAKAZACH CZY ZAKAZACH. NIE TYLKO SAMO BĘDZIE SIĘ DO NICH STOSOWAŁO, ALE BĘDZIE TEŻ TEGO OCZEKIWAŁO OD INNYCH DZIECI.

ZABAWA – NAJWAŻNIEJSZA FORMA DZIAŁALNOŚCI Zabawa sensomotoryczna, manipulacyjna Zabawa konstrukcyjna Gry z regułami wymagają akceptacji ustalonych zasad i respektowanie ich Zabawa na niby – stwarzanie wymyślonej sytuacji, dziecko: � spełnia swoje najważniejsze pragnienia, � rozwija się w niej społecznie, moralnie, emocjonalnie i umysłowo, � wchodzi w rolę, uczy się odróżniać fikcję od rzeczywistości.

DZIECIĘCE PRZYJAŹNIE W wieku przedszkolnym obserwuje się taki rodzaj uczuć, który pozwala podzielić rówieśników, przede wszystkim własnej płci, na wrogów i przyjaciół. Istnieje silna potrzeba bycia związanym z innym rówieśnikiem, ale przyjaźnie mają charakter tymczasowy. Początkowo atrakcyjny jest ten rówieśnik, który ma dostęp do lepszych zabawek. Z biegiem czasu dzieci coraz intensywniej okazują sobie sympatię, odwzajemniają uczucia, wspierają się wzajemnie.

ROZWÓJ UMYSŁOWY – MYŚLENIE DZIECKA Dzieci w wieku przedszkolnym znajdują się w stadium przedoperacyjnym: � Intensywnie rozwija się język i myślenie, � Dominują egocentryczna mowa i myślenie, � W percepcji i myśleniu dominuje centracja i nieodwracalność � Myślenie słowne i intuicyjne.

PRZEDSZKOLAK POZNAJE SIEBIE I SWOJE OTOCZENIE Dziecko zdobywa wiedzę i praktyczne umiejętności. Zachodzą zmiany w myśleniu i uczuciowości dziecka – stopniowo przestaje być skoncentrowane tylko na sobie. Nowa wizja świata i siebie w nim - dziecko przezwycięża chęć działania wyłącznie w celu spełnienia własnych pragnień. Rozwój teorii umysłu – rozkwit dziecięcych teorii umysłu, tj. spójnych koncepcji czy teorii przyczynowowyjaśniających, które pozwalają przewidywać i wyjaśniać zachowania innych osób przez odnoszenie się do nieobserwowalnych stanów umysłu takich jak: pragnienia, emocje, wrażenia czy przekonania. Rozwój fantazji i wyobraźni.

ROZWÓJ EMOCJONALNY Uspołecznienie uczuć – powstają pierwsze w pełni społeczne uczucia: � Rozwój uczuć interindywidualnych – przywiązanie, antypatie i sympatie, � Intuicyjne uczucia moralne, � Regulacja zainteresowań i wartości, � Wzrost samokontroli.

Duma, wstyd, poczucie winy, zazdrość, zakłopotanie – emocje te nie są tylko bezpośrednią reakcją na aktualną sytuację, ale są wynikiem uogólniania wielu wcześniejszych doświadczeń podobnego typu. Dziecko lepiej rozumie emocje własne i innych, potrafi manipulować uczuciami innych (np. poprzez przytulanie się), dzieli się emocjami z innymi. Wzrasta refleksja nad zachowaniem i emocjami, wzrasta zdolność do lepszego radzenia sobie z trudnymi emocjami. Bazą dla socjalizacji emocji jest więź emocjonalna łącząca dziecko z rodzicami.

Każdy wiek ma swoje lęki – wydaje się, że dziecko musi w czasie swojego rozwoju przejść przez pewne fazy stanów lękowych. Dzieci boją się: wytworów swojej wyobraźni: ciemności, „czarowników”, potworów pod łóżkiem… � takich rzeczy, którymi straszą je dorośli: tego, że ktoś ich zabierze, policjantów, starszych ludzi, obcych… � nowych miejsc, nieznanych sytuacji, rozstania z rodzicami, odgłosów maszyn, burzy… � Ucieczka przed źródłem lęku jest reakcją normalną. Lęk nie jest niczym złym i godnym potępienia. Nie wyśmiewaj dziecka, nie zawstydzaj, nie krzycz, nie zmuszaj do stawiania czoła lękotwórczej sytuacji, dopóki samo nie jest jeszcze gotowe. Zrozum lęk dziecka, nie mów: „nie bój się” ale: „to rzeczywiście może być straszne”; towarzysz dziecku w lęku – „jestem z tobą”, ale nie upewniaj – nie szukaj potworów…

AGRESJA Działanie podejmowane w zamiarze wyrządzenia komuś krzywdy lub zniszczenia przedmiotu. Wiek Od 2 do 4 lat Wiek Od 4 do 8 lat Agresja fizyczna W szczytowym nasileniu Zanika Agresja instrumentalna Rzadka w wieku 2 lat Wzrasta wraz z poprawą umiejętności językowych Dominująca forma agresji Cel agresji Skierowana na uszkodzenie lub pozyskanie przedmiotu, nie na bezpośrednie zranienie kogoś (INSTRUMENTALNA) Skierowana na zranienie kogoś lub jego uczuć (WROGA „ZORIENTOWANA NA OSOBĘ, WYUCZONA) Okazje do agresji Najczęściej jako reakcja na konflikt z rodzicami) Najczęściej jako reakcja na konflikt z rówieśnikami

Jak podają źródła (M. Kielar-Turska, 2007), w rozwoju dzieci agresja pojawia się wtedy, gdy zaczynają one rozumieć, że mogą być sprawcami czyjegoś smutku, niezadowolenia, a zarazem wtedy, gdy dziecko wie, co może uzyskać, pokazując, że samo jest niezadowolone.

Agresję często poprzedza FRUSTRACJA. Niezaspokojone potrzeby powodują frustrację, lęk, złość. Samorealizacji Szacunku i uznania Miłości i przynależności Bezpieczeństwa Fizjologiczne Piramida potrzeb Maslowa

POTRZEBY PSYCHICZNE Bezpieczeństwa Aktywności Poznawcza Samodzielności Kontaktu Przynależności Posiadania

Agresja modelowana – naśladowcza Agresja naśladowcza występuje w wyniku oddziaływania określonych modeli zachowania się. Stanowi ona wynik mimowolnego naśladownictwa modeli agresywnego zachowania się, z którymi dziecko styka się w swym otoczeniu. Z reguły dziecko nie uświadamia sobie, że zachowuje się agresywnie, ani też nie zdaje sobie sprawy ze związku między własnym zachowaniem się a oddziaływaniem określonych wzorów.

CO ROBIĆ BY UNIKNĄĆ AGRESJI? JAK REAGOWAĆ ? Rozwijać kompetencje społeczne, uczyć asertywności, tolerancji i empatii. Tworzyć warunki do rozwoju poprzez możliwość aktywności, samodzielności, rozmowy i aktywnego słuchania. Okazywać szacunek. Tworzyć atmosferę życzliwości i przychylności. Prezentować wzory prospołecznych zachowań w sytuacjach konfliktowych (modelowanie). Zachowaj spokój, nie krzycz - tłumacz. Nie bij! – w ten sposób uczysz agresji. Złap malucha za ręce, powiedz, że to boli i że tak nie wolno. Bądź konsekwentny. Mów do dziecka krótko i konkretnie. Pozwól dziecku ochłonąć. Rozmawiaj, gdy będziecie spokojni. Nie zostawiaj dziecka samego. Nie każ za okazywanie złości, ale naucz dziecko radzić sobie ze złością.

O ADAPTACJI SŁÓW KILKA Adaptacja oznacza przystosowanie do nowych warunków, poradzenie sobie, zgodę na zmianę. Adaptacja dotyczy przede wszystkim Rodziców, ponieważ małe dziecko naśladuje i uczy się od nich. Obserwuje rodziców i powtarza ich zachowania, gesty, miny, odczytuje mowę ich ciała – i naśladuje ją. Jak pomóc dziecku w adaptacji? : � Nie przeciągaj pożegnania w szatni. � Nie zabieraj dziecko do domu, kiedy płacze. � Nie obiecuj nagrody. � Nie okazuj negatywnych emocji. Kontroluj to, co mówisz. � Nie wymuszaj na dziecku, aby opowiadało o przedszkolu. � Pozwól dziecku na płacz – płakać zapewne będzie, to jest normalne. Pozwól dziecku na zmianę. � Nie strasz dziecka przedszkolem ani panią wychowawczynią.

Zaproponuj dziecku zabawę w przedszkole. Poczytajcie książeczki. Razem z dzieckiem przygotuj się do przedszkola. Tłumacz dziecku, że reguły obowiązujące w przedszkolu są dobre. W domu wprowadź zasady i pilnuj by były przestrzegane – to da dziecku poczucie bezpieczeństwa. Odzwyczaj dziecko od pampersa, smoczka czy picia z butelki. Ucz samodzielności. Chwal dziecko, że dzielnie sobie radzi w nowej sytuacji. Wytłumacz, że dorośli również się denerwują gdy robią coś pierwszy raz.

PRZEDSZKOLE – TU ROZWIJA SIĘ ŚWIAT DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!

BIBLIOGRAFIA: „Psychologiczne portrety człowieka” red. Anna Izabela Brzezińska, Gdańsk: GWP, 2005 „Rozwój psychiczny dziecka” F. Ilg, L. Bates Ames, S. Baker, Sopot: GWP, 2010 Artykuły K. Wnęk – Joniec „Dziecko idzie do przedszkola – jak pomóc dziecku w procesie adaptacji” na: www. dziecisawazne. pl