wiczenia redakcyjne W klasach IIII Bibliografia wiczenia w
Ćwiczenia redakcyjne W klasach I-III
Bibliografia
Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu jako przygotowanie do tworzenia tekstów W klasie I podstawowymi ćwiczeniami w mówieniu są rozmowa nauczyciela z uczniem i swobodne wypowiedzi, które nazywamy wypowiedziami wielozdaniowymi, chociaż mogą zawierać tylko kilka zdań, np. na temat pracy zawodowej mamy. Wypowiedzi wielozdaniowe mogą dotyczyć wydarzeń z życia ucznia lub omawianego tekstu.
Ważne są ćwiczenia polegające na zbiorowym i indywidualnym układaniu opowiadań – najpierw na podstawie historyjek obrazkowych, wydarzeń i przeżyć z życia szkoły, klasy, domu, podwórka, czasem lektury, a w klasach kolejnych na podstawie z przedstawień teatralnych, audycji radiowych, filmów, komiksu.
Do opowiadania, w klasie I z początku tylko ustnego, przygotowujemy uczniów przez omawianie obrazków i historyjek obrazkowych. Najpierw dzieci podpisują wyrazami na karteczkach obrazki, nadając im tytuły, potem układają je w porządku chronologicznym, opowiadają treść obrazka, a potem komponują opowiadanie.
W przygotowywaniu tych ćwiczeń stosujemy zasadę stopniowania trudności: od układania wyrazów z rozsypanki sylabowej dotyczącej obrazków i podpisywania obrazków słowami z rozsypanki wyrazowej po tworzenie historyjki z rozsypanki zdaniowej.
Następnie uczymy układania planu czytanek, później – w klasie II lub III – uczniowie ustalają kolejność wydarzeń na podstawie lektury szkolnej: najpierw zbiorowo, potem mogą układać plan do fragmentów lektur indywidualnie.
Jeśli tekst jest skomplikowany, nauczyciel może ułatwić uczniom zadanie ułożenia planu przez podanie w kopertach gotowych punktów planu, ale rozsypanych. Uczniowie powinni ułożyć je chronologicznie. Ważne jest, żeby dzieci opanowały formułowanie punktów planu jednolicie: albo w formie zdań, albo równoważników zdań.
Lektura w klasie I W opracowywaniu lektury w klasie I, zwłaszcza utworu prozatorskiego, można stosować stare proste metody, które uwzględniają zasadę stopniowania trudności. Nauczyciel kieruje mówieniem o lekturze w określony sposób, taki, który prowadzi nie tylko do jej zrozumienia, ale także przeżycia. Proponuję następujący tok pracy z tekstem.
• Swobodne wypowiedzi na temat przeczytanego tekstu. • Wyodrębnianie i opowiadanie najciekawszych fragmentów. • Badanie stopnia zrozumienia utworu (wyjaśnianie trudnych słów, fragmentów, komentarze do lektury dotyczące funkcji zastosowanych przez autora środków obrazowania, np. rysunków).
• Ustalanie kolejności wydarzeń. • Przekład intersemiotyczny, czyli przekaz treści w innym systemie znaków niż pismo – oddanie sensu utworu rysunkiem, gestem, muzyką, • Praca z ilustracjami w książce, porządkowanie ich zgodnie z tekstem. • Czytanie z podziałem na role wybranych fragmentów i inscenizacje urozmaicające pracę z lekturą. • Komponowanie zgodnie z tekstem dalszego ciągu fabuły.
Klasa II i III • W klasach II i III należy omawiać zagadnienia, jakie porusza utwór, uświadamiać różnice między językiem literatury a językiem potocznym Dlatego, analizując dzieło, ustalamy lub określamy:
• Miejsce akcji, przestrzeń, czas akcji, bohaterów pierwszo- i drugoplanowych, najważniejsze wydarzenia i ich znaczenie dla rozwoju akcji (taki opis świata przedstawionego można wprowadzać już w klasie I, uwzględniając na początku stopniowo jego kolejne składniki).
• Opis i ocenę zachowania postaci. • Problemy i przesłanie autora. • Tło historyczne, społeczne, obyczajowe, geograficzne (np. w książkach o przygodach doktora Dolittle’a).
• Wartości książki – walory artystyczne, np. obrazowość (rola określeń, przenośni, porównań), cechy języka (np. w wierszu rola rymu, wyrazów dźwiękonaśladowczych), czasem budowę akcji w prozie (zob. część II tego podręcznika, w którym zajmuję się kształceniem literackim).
Rodzaje ćwiczeń słownikowych • Bogacenie słownictwa przez wprowadzanie nowych nazw – osób, rzeczy, zwierząt, roślin, zjawisk przyrodniczych i czynności, a także zwrotów wyrażających stosunki przestrzennoczasowe. Na nowe słowa zwracamy uwagę na wszystkich przedmiotach, nie tylko na języku polskim.
Wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i zwrotów. Można to robić różnymi sposobami – z kredą przy tablicy, pisząc lub rysując znaczenie, ustnie, za pomocą metod aktywizujących, np. za pomocą pantomimy – „Pokaż nam, co oznacza ten wyraz” (wyrażenie czy zdanie); można też porównywać tekst z ilustracją.
Gromadzenie wyrażeń i zwrotów zastępczych oraz o znaczeniu podobnym, czyli wyrazów bliskoznacznych (synonimów). Można się w tych ćwiczeniach posłużyć obrazkami, na których coś się dzieje. Polecamy uczniowi wymienić kilka nowych wyrazów, które mogą zastąpić pierwsze określenia. Ważne jest poprawne budowanie zdań.
W dzisiejszych czasach istnieje szczególna potrzeba aktywizacji słownictwa, czyli nie tylko gromadzenia i szukania wyrazów bliskoznacznych do tworzenia ciekawego związku frazeologicznego lub tekstu, ale także stosowania słownictwa biernego, zapomnianego, nieużywanego.
• Dobieranie wyrazów o znaczeniu przeciwnym (antonimów), np. mądry – głupi, pilny – leniwy, leniwy – pracowity, wysoki – niski, dobry – zły,
• Zestawianie i grupowanie wyrazów o znaczeniu nadrzędnym i podrzędnym. Tutaj zestawiamy wyrazy oznaczające: ptaki, owady, zabawki. Zaczynamy np. od nazywania poszczególnych przedmiotów na rysunkach, a potem dajemy im nazwę ogólną – określamy zbiór lalek, misiów, piłek nazwą „zabawki”.
Grupowanie wyrazów wokół określonego tematu. To ćwiczenie można urozmaicać zabawami, grami, metodami aktywizującymi, np. rozgrzewkami skojarzeniowymi. Przykładowo prosimy o wymienienie kilku wyrazów kojarzących się ze słowem „przyjaźń” – słowa wypisujemy wokół owalu ze słowem głównym.
Gromadzenie wyrazów pokrewnych oraz podstawowych i pochodnych. Okazji do wprowadzania nowych wyrazów dostarczają codzienne życie, życie społeczne i cywilizacja, rozwój nowoczesnych technologii. Wyrazy pokrewne służą często ćwiczeniom ortograficznym: kózka, bo koza, kozioł; ogród, bo ogrody; dróżka, dróżnik, bo droga.
• Rodzina wyrazów to grupa wyrazów mających wspólne pochodzenie, czyli wywodzących się od jednego wyrazu podstawowego. Taką grupą jest np. utworzona od wyrazu podstawowego dom, grupa wyrazów pochodnych: domowy, domownik, przydomowy, udomowiony, domek, domeczek, domostwo, bezdomny, podomka, domofon 7
Wyrażanie treści za pomocą prostych porównań i przenośni, np. gromadzenie epitetów przy opisie lasu (żółte, złociste liście, białe brzozy, smukłe topole i sosny, zielone świerki), sadu, polany, pola, nieba, wody. Las może wyglądać jak „barwny, mozaikowy dywan”, a jesień – to „piękna pani w zwiewnej sukience, w kolorach jesieni”.
Ćwiczenia syntaktyczne – praca nad budową zdania • W klasie I zwracamy głównie uwagę na rozwijanie zdania pojedynczego. Zdań złożonych w piśmie jeszcze w klasie I nie stosujemy, ponieważ dziecko potrafi powiedzieć: „Jutro rano idę do nowej szkoły”, ale napisać w tym czasie potrafi tylko poszczególne słowa, np. dom, to my, to mama i tata. Różnica między językiem mówionym a pisanym stopniowo się zmniejsza.
• Rozwijamy zdania proste: „Kasia czyta książkę” , budując zdania pojedyncze rozwinięte: „Kasia czyta interesującą książkę o dzieciach z Bullerbyn”. Zdania takie stają się składnikami wypowiedzi wielozdaniowej. Zwracamy wtedy uwagę na jej spójność
Różne ćwiczenia potrzebne są dlatego, że dzieci mają skłonności do niezamykania myśli w granicach zdania kropką: „I pobiegłem na górkę, i zjechałem z niej na sankach, i przewróciłem się, i zabolała mnie noga, i popłakałem się, i uciekłem do domu”.
W klasie II utrwalamy pojęcie zdania i ćwiczymy budowanie zdań oznajmujących, pytających, rozkazujących. Ważne jest utrwalanie stawiania znaków przestankowych, takich jak: kropka, przecinek, pytajnik, wykrzyknik.
W klasie III wyróżniamy związki składniowe głównie na podstawie pytań. Ćwiczymy porządkowanie wyrazów w zdaniu i tworzenie związków wyrazowych oraz układanie zdań pojedynczych. Wdrażamy poprawne stosowanie w mowie zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie oraz przygotowujemy do pisania zdań podrzędnie złożonych. Utrwalamy budowę zdań pojedynczych i złożonych za pomocą ćwiczeń wynikających z obserwacji działań dzieci, np. :
„Tadek nie poszedł do kina, ponieważ zbił sobie kolano, chodząc na szczudłach”. (Zdanie złożone z dwóch, z których jedno określa drugie. )
• Przy zdaniach złożonych podrzędnie stosujemy różne spójniki: bo, ponieważ, i, albo, ale, lecz, a itd. • Podczas tych wszystkich tradycyjnych ćwiczeń można stosować różne ciekawe formy zabawy, gry, metody aktywizujące.
Pisma użytkowe: list, zaproszenie, życzenia, List Na początku nauki pisania listów i życzeń uczymy formy listu: data, tytuł, treść, podpis, formuły grzecznościowe. Wprowadzamy wyrazy: adresat, adres, adresowanie, nadawca, odbiorca. Wartość listu podnosi forma zewnętrzna – ładne, czytelne pismo, jasny styl, formuły grzecznościowe, pozdrowienia i życzenia, serdeczność (w korespondencji prywatnej), oficjalność zwrotów (w urzędowej).
List Wypowiedź pisemna skierowana do znanej nam osoby. Celem listu prywatnego jest podzielenie się wiadomościami o zdarzeniach, przeżyciach i refleksjach nadawcy.
Do zapamiętania dla ucznia Miejscowość i data Nagłówek Treść listu-zwroty grzecznościowe Podpis
Adresowanie listu
Zaproszenie Krótki tekst, w którym informujemy adresata o jakimś wydarzeniu i prosimy, aby wziął w nim udział.
Do zapamiętania dla ucznia Informacje zawarte w poprawnym zaproszeniu! Kto? Kogo? Kiedy? Gdzie? Na co?
Życzenia Pisemne lub ustne wyrażenie pragnienia, aby komuś się dobrze działo. Składamy je z okazji świąt, urodzin, imienin, ślubu …Treść życzeń powinna być dostosowana do odbiorcy i okazji.
Do zapamiętania dla ucznia Komu? Czego? Z jakiej okazji? Kto?
Ogłoszenie Krótki tekst, którego celem jest przekazanie informacji, dotyczących np: kupna, sprzedaży, ważnego wydarzenia, zguby.
Do zapamiętania dla ucznia Nagłówek Część informacyjna: Kto? Co? Kiedy? Gdzie? Po co? Kontakt
Notatka Krótki tekst informacyjny. Jej celem jest ułatwienie zapamiętywania najważniejszych informacji.
Do zapamiętania dla ucznia Notatka może być formą : Tabeli Wykresu Streszczenia Schematu Mapy myśli Planu
Kartka pocztowa Służy do korespondencji, wysyłana bez koperty w celu złożenia życzeń, pozdrowień z wycieczek i wyjazdów. .
Do zapamiętania dla ucznia Nadawca – autor kartki Adresat- odbiorca Grzecznościowe zwroty do adresata: Mamo, Dziadku, Ty, Ciebie, Cię, Wasz, Twój, Twoja itp. .
Formy podawcze: opowiadanie, opis, sprawozdanie, Stopniowo wprowadzamy formy trudniejsze. Od początku uczymy opowiadania, ale najpierw ustnego, potem pisemnego. Tę pisemną formę podawczą rozwijamy w klasie III.
Opowiadanie ma swoją strukturę: wstęp – rozwinięcie akcji – zakończenie. Elementy składające się na opowiadanie to: narrator, postacie, wydarzenia, czas i miejsce akcji
• Elementy składające się na opowiadanie to: narrator, postacie, wydarzenia, czas i miejsce akcji. • Należy też zwracać uwagę na akapity, czyli wcięcia zaczynające nowy fragment tekstu. Każda część struktury opowiadania powinna rozpoczynać się akapitem
Najlepiej używać w opowiadaniu czasowników w czasie przeszłym. Im więcej w opowiadaniu czasowników, zwłaszcza czasowników ruchu, tym lepiej. Akcja jest wtedy dynamiczna. Przy czasownikach stoją zawsze przysłówki. Jeśli bohater biegnie, to jak – szybko, zwinnie, lekko.
Wypowiedź wielozdaniowa Przyszła do nas zima Zima jest pociechą dla dzieci. Dzieci lepią zimą bałwana, ubierają choinkę, dokarmiają zwierzęta i ptaki. Zima jest mroźna i ludzie mają kłopoty ze zwierzyną. Dzieci też mają kłopoty z dojeżdżaniem do szkoły. Ja zimę lubię średnio. (Klasa III)
Opowiadanie Przygoda na Wenus Pewnego razu wyszłam na spacer. Nagle zobaczyłam małe zielone stworzonka, które zapytały mnie: – Czy chciałabyś z nami polecieć na Wenus? Odpowiedziałam im, że tak. Więc podeszliśmy do dziwnego pojazdu i weszliśmy do niego. Jechaliśmy około 5 minut. Na Wenus było bardzo ładnie: rosło dużo pomarańcz, winogron i innych ciekawych owoców. Były też piękne kwiaty, a domy były zbudowane z czekolady, pierników i innych słodyczy. Kiedy mnie oprowadzili po całej Wenus, zapytali mnie, czy mi się tam podoba. Odpowiedziałam: tak, ale chcę wrócić na Ziemię. Później podziękowałam im i wróciłam do domu. Sylwia B. , kl. III
Różnice Widać wyraźnie, że pierwszy tekst jest rzeczową informacją, czyli wypowiedzią wielozdaniową. Tekst drugi to opowiadanie, ma jego strukturę. Wyróżnione wcięciami akapitowymi są: wstęp wprowadzający do akcji, akcja (przygoda) i zakończenie. Cytowane opowiadanie jest krótkie, brak w nim np. dialogów. Znajdują się w nim elementy opisu i sprawozdania, ale dominuje jednak opowiadanie o tematyce science fiction.
Monotonii opowiadania zapobiegają zwroty oznaczające najrozmaitsze stosunki czasowe (wyrazy modalne): najpierw, następnie, przedtem, nagle, wtedy, wreszcie. Zainteresowanie akcją wzbudzają zwłaszcza zwroty zaciekawiające: nagle, niespodzianie, stało się coś niezwykłego, nikt się nie spodziewał, a także pytania (np. I wiecie, co się stało? ).
Oczywiście w opowiadaniu ważne są rzeczowniki i przymiotniki. One informują o zdarzeniach i ubarwiają je. Natomiast czasowniki i przysłówki budują napięcie. Elementy języka mówionego – równoważniki zdań, przytoczenia dialogów, rozmów bohaterów – także dynamizują akcję i nadają jej lekkości.
Cztery podstawowe źródła wypowiedzi uczniów • świat duszy dziecka, dziecięce doznania, odczucia, przeżycia, zamysły, pragnienia dążenia; • przedmioty, osoby, zjawiska, stosunki między nimi zachodzące; • obrazy, rzeźby, inne dzieła ludzkich rąk; • czytanki, wiersze, dzieła literackie, wszystkie utwory pisane, także pieśni i utwory muzyczne.
Nauka opowiadania – zarówno ustnego, jak i pisemnego – to proces długotrwały i złożony. Składają się na niego różne ćwiczenia: w klasie I są to ćwiczenia polegające na tworzeniu i rozwijaniu zdań, gromadzeniu słownictwa do opowiadań ustnych, wypełniania tekstów z lukami;
• różne ćwiczenia składniowe, np. układanie i redagowanie opowiadania zbiorowego w klasie II z wykorzystywaniem określeń ubarwiających tekst; • rozmaite ćwiczenia pisemne rozbudowujące opowiadanie, tworzenie jego różnych wersji, czytanie i pisanie coraz dłuższych tekstów i utrwalanie świadomości istoty opowiadania w celu odróżniania go od innych form wypowiedzi.
• Warto zwrócić uwagę na fakt, że nadawanie samodzielnie przez dzieci tytułu opowiadaniom jest jednym z ważniejszych ćwiczeń językowych, które sprzyjają wzmacnianiu u nich świadomości istoty takiej formy wypowiedzi jak opowiadanie, pozwalają uwierzyć we własne możliwości. W praktyce edukacyjnej częściej nauczyciel proponuje dzieciom, że napiszą opowiadanie na określony temat.
Opis jest formą, która rzeczowo lub artystycznie prezentuje cechy wyglądu człowieka, cechy jakiegoś przedmiotu, zjawiska, przestrzeni. Uczymy opisu prostego, najlepiej po rozmowie dzieci na temat obserwowanego przedmiotu. W klasach I–III opisujemy głównie pojedyncze konkretne przedmioty, ale opis wyglądu postaci też należy ćwiczyć.
Opis
Opis przedmiotu
Opis osoby
Przykłady z podręczników
Mój pies nazywa się Reksio. Jest to bardzo wesoły kundel. Ma odstające uszy i białą łatkę na mordce. Jego sierść jest czarna, lśniąca. Reksio ma długie nogi i biega bardzo szybko. Dla znajomych jest bardzo miły, a szczeka na obcych i samochody. Najlepiej smakują mu kości i resztki mięsa. Bardzo lubię swojego psa.
Sprawozdanie to chronologiczny zapis jakiś ważniejszych wydarzeń np. z życia klasy, szkoły, rodziny. Musi odpowiadać na pytania: „co? ”, „gdzie? ”, „kiedy? ”, „jak? ”. Jest zwięzłą informacją o wydarzeniu. Stosuje się w nim wyrazy oznaczające stosunki czasowe: najpierw, potem, następnie, wreszcie, jak w opowiadaniu.
Dnia 19 kwietnia wybraliśmy się na cmentarz, aby uczcić pamięć poległych żołnierzy. W tym miejscu Niemcy rozstrzelali w 1943 roku 30 Polaków. Zabraliśmy ze sobą wiązanki kwiatów i znicze. Najpierw uprzątnęliśmy z pomnika zeschłe liście i trawę. Potem położyliśmy świeże kwiaty i zapaliliśmy znicze. Na koniec uczciliśmy chwilą ciszy pamięć poległych. Na cmentarzu było cicho i smutno.
Ćwiczenia w redagowaniu tekstów Dzieci początkowo piszą tak, jak mówią. Nadużywają słów, wielokrotnie je powtarzają, zwłaszcza swoje ulubione zwroty. W jednym tekście od tego typu wyrażeń może się zaczynać każde zdanie:
Przykład Jak ja byłam małą dziewczynką, to często płakałam bez powodu. Jak rodzice prosili, żebym się uspokoiła, to zaczynałam krzyczeć. Tata się denerwował, mama miała łzy w oczach. Ale jak mi kupili rower, to tak byłam zajęta nauką jazdy, że nie płakałam nawet wtedy, kiedy spadałam z roweru. W domu nastał święty spokój.
Wykonując różne ćwiczenia redakcyjne, dzieci uczą się zastępować nadużywany zwrot innymi, np. : zamiast stosujemy Jak szedł, to śpiewał. Jak tylko wrócił do domu… Jak nadeszła pogoda zimowa… Jak był mały, to złamał nogę. Szedł, śpiewając. Po powrocie do domu… Wraz z nadejściem złej pogody… W dzieciństwie złamał nogę.
Poprawa tekstu dziewczynki Jak byłam małą dziewczynką… – Kiedy byłam małą dziewczynką…; W dzieciństwie… Jak rodzice prosili, żebym przestała płakać… – Prośby rodziców nie pomagały… lub – Gdy rodzice prosiła… A jak mi kupili rower… – Pewnego dnia kupili mi rower.
Zredagowany inaczej tekst koleżanki: W dzieciństwie często płakałam bez powodu. Kiedy rodzice prosili, żebym się uspokoiła, zaczynałam krzyczeć. Tata się denerwował, mama miała łzy w oczach. Gdy pewnego dnia kupili mi rower, przestałam płakać. Tak byłam zajęta nauką jazdy, że nie płakałam nawet wtedy, kiedy spadałam z roweru. W domu nastał święty spokój.
Ważne! Niekiedy dzieci powtarzają w tekście ten sam wyraz, chociaż można go zastąpić innym, np. opowiadanie o przygodzie Stasia w lesie naszpikowane jest imieniem „Staś” odmienianym przez wszystkie przypadki. A przecież można napisać: chłopiec, malec, on, berbeć, dziecko, brzdąc.
Spójniki ważne przy redagowaniu tekstów • Spójniki wskazujące: – przeciwieństwo: a, jednak, lecz, ale, za to, natomiast; – skutki: więc, zatem, toteż; – przyczynę: bo, bowiem, ponieważ, gdyż, dlatego, że, aby, żeby; – przyczynę niedostateczną: chociaż, mimo że, wprawdzie; – cel: aby, żeby; – wybór: lub, albo, czy;
Spójniki ważne przy redagowaniu tekstów • – łączność: i, oraz, zarówno…, jak też…; – warunek: jeśli, jeżeli, gdyby, jeśliby. • Zaimki: gdy, kiedy, jak, skąd, tam, gdzie, dopóty. • Wyrażenia spajające: mimo to, podczas gdy, w gruncie rzeczy, z drugiej strony.
Nauczyciel powinien zwracać uczniom uwagę na różnorodne spójniki, zaimki i wyrażenia spajające, aby nauczyli się je w tekstach dostrzegać, a potem stosować. Należy pamiętać o zasadzie stopniowania trudności. W edukacji wczesnoszkolnej początkowo proponujemy proste spójniki i zaimki: i, oraz, bo, żeby, aby, ale, lecz, lub, albo, gdy, chociaż, ponieważ, który, tamten, wtedy.
Jednak na pierwszym etapie edukacji nauczyciel może zachęcać do używania innych wyrażeń spajających i trudniejszych zaimków oraz spójników, szczególnie gdy wystąpią one w tekście omawianym na zajęciach.
Oprócz przedstawionych tradycyjnie wdrażanych form podawczych uczymy dzieci poezjowania, czyli tworzenia wierszy, proponujemy też układanie dialogów w opowiadaniach (klasa III), pisanie współczesnych baśni, z uwzględnieniem tematyki fantastycznej, co zresztą dzieci chętnie czynią. Poprawiamy uważnie teksty, zwracamy uwagę na słownictwo (tępimy wulgaryzmy), na poprawność logiczną i stylistyczną.
Dziękują za uwagę! Życzę zdrowych i wesołych świąt!
- Slides: 96