wiatowy Dzie Statystyki Uroczysta sesja Rady Statystyki Znaczenie

Światowy Dzień Statystyki Uroczysta sesja Rady Statystyki Znaczenie statystyki w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju Kilka refleksji Józef Stanisław Zegar zegar@ierigz. waw. pl 18 październik 2010 rok 1

Wprowadzenie • Znaczenie statystyki w rozwoju społeczno-gospodarczym kraju jest duże i nie do przecenienia. • Podjęcie naukowe tematu wymagałoby stosownych badań statystycznych. • Statystyka publiczna w Polsce znajduje się w stadium intensywnych przeobrażeń. • Ustawa o statystyczne publicznej (1995) nakłada na organy statystyki publicznej wymóg „dostarczania wiarygodnych, obiektywnych i systematycznych informacji na potrzeby społeczeństwa, organów państwowych i administracji publicznej oraz jednostek gospodarczych”. 2

Stan dostosowań polskiej statystyki do potrzeb • Zapotrzebowanie na dane (informację) statystyczne zależy od systemu ustrojowego (gospodarczego) oraz roli rządu, samorządu i organizacji społecznych w systemie kierowania procesami społeczno-gospodarczymi. • Triada: wizja − cele – instrumenty. • Prognozy są potrzebne w działaniach na rzecz urzeczywistniania wizji. • Od jakości danych statystycznych, od skuteczności ich spożytkowania zależy wizja i stopień dochodzenia do niej a zatem dobrobyt obywateli i w ogóle dobrostan społeczny. • Potrzeby systemu społeczno-gospodarczego wpływają na system statystyczny, zwłaszcza w zakresie kierunków rozwojowych oraz zestawu danych, ale też system statystyczny może kreować potrzeby poprzez edukację statystyczną, sposób udostępniania i prezentacji informacji statystycznej oraz ukazywanie możliwości statystyki. 3

Popyt (zapotrzebowanie) na informację statystyczną • Władza potrzebuje danych statystycznych (informacji) dla przygotowywania dokumentów strategicznych (prognoz, strategii), podejmowania decyzji, monitorowania stanu i realizacji (skutków) podjętych decyzji, ewaluacji wdrażanych programów, ale też dialogu ze społeczeństwem. • Wraz z umacnianiem samorządności rośnie zapotrzebowanie na dane statystyczne ze strony władz samorządowych wszystkich szczebli terytorialnego podziału kraju. • Uspołecznianie zarządzania państwem zwiększa rolę organizacji społecznych, zawodowych i politycznych. 4

Popyt (zapotrzebowanie) na informację statystyczną (c. d. ) • Środki masowego przekazu pełnią ważną rolę w upowszechnianiu informacji statystycznej w społeczeństwie, aczkolwiek ich rola nie jest jednoznaczna. Poważne czasopisma wykorzystują informację statystyczną do naświetlania ważnych problemów społecznych i gospodarczych. Ale też wiele środków masowego przekazu wykorzystuje dane statystyczne jako newsy, tabliodalnie, mając na uwadze własny komercyjny interes a nie odzwierciedlenie faktycznego stanu rzeczy. • Nauka potrzebuje danych statystycznych dla weryfikacji hipotez naukowych (teorii, poznawczym), dla analiz i prognoz użytecznych dla władzy, gospodarki oraz społeczeństwa. Świat nauki usiłując zajrzeć w przyszłość, odkrywa przyszłe wyzwania a zatem i potrzeby na dane statystyczne. Nauka, będąc użytkownikiem danych statystycznych, ma najlepsze możliwości oceny użyteczności tych danych a przez ich przetworzenie także użyteczności dla procesu decyzyjnego na wszystkich poziomach, jak również użyteczności dla społeczeństwa (opinii publicznej). 5

Podaż informacji statystycznej • Oferta polskiej statystyki jest bogata i coraz bogatsza. Nie umniejsza to oczywiście słabości czy mankamentów statystyki publicznej, o których w świątecznej atmosferze nie wypada mówić. • Podaż danych statystycznych przygotowywana jest w procesie realizacji Planu badań statystycznych statystyki publicznej, projekt którego corocznie opracowywany przez prezesa GUS jest przedkładany Radzie Ministrów przez Radę Statystyki. 6

Plan badań na 2011 r. • Zawiera 238 tematów, z tego 148 tematów realizowanych samodzielnie przez służby statystyki publicznej, 44 tematy we współpracy z ministerstwami, urzędami centralnymi i NBP oraz 46 tematów realizowanych we własnym zakresie przez ministerstwa, urzędy centralne i NBP. • Podstawowym kryterium przy opracowywaniu programu badań statystycznych statystyki publicznej powinno być zapewnienie stałej i dostosowanej do potrzeb obserwacji sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, zachodzących zmian oraz prowadzenie analiz i ocen na potrzeby procesu decyzyjnego organów władzy, organizacji przedsiębiorców, organizacji społecznych, podmiotów gospodarczych i obywateli, a także dla potrzeb prognozowania. 7

Udostępnianie wyników badań (2010 r. ) • • Publikacje: liczba tytułów wydanych przez GUS wynosi 110, zaś przez urzędy statystyczne 161 tytułów. Informacje sygnalne: 45 wskaźników z częstotliwością miesięczną, kwartalną oraz roczną. Wskaźniki ogłaszane przez prezesa GUS w Monitorze Polski i Dzienniku Urzędowym GUS: 38 wsk. (102). Dane dostępne bezpośrednio na portalu GUS. 8

Prace metodologiczne (2011 r. ) • Liczba tematów wynosi 95, w tym 83 tematy to badania kontynuowane. • Potrzebne jest zwiększenie koordynacyjnej roli GUS w zakresie standardów informacyjnych (klasyfikacyjnych), spójności metodologicznej oraz stopnia wykorzystania danych systemów administracyjnych. • Szersze spożytkowanie udoskonalanych systemów administracyjnych pozwoli wespół z rozwijaniem badań reprezentacyjnych uniknąć nadmiernego obciążania podmiotów czy obywateli sprawozdawczością statystyczną. 9

Uspołecznienie statystyki • Dla podaży informacji statystycznej ważne jest uspołecznienie statystyki: formułowania zapotrzebowania na dane statystyczne, tworzenie wieloaspektowych bazy danych, ułatwianie dostępu do informacji statystycznej oraz edukacja ekonomiczna społeczeństwa, w tym także edukacja statystyczna. Jesteśmy obznajomieni z pojęciem ładu przestrzennego czy ładu społecznego. Upowszechnia się pojęcie ładu środowiskowego (ekologicznego). Ładu wymaga także przekaz medialny. Dobrze byłoby poświęcić chociażby jeden serial czy teleturniej czy taniec z… na edukację ekonomiczną – a zresztą w ogóle edukację. 10

Refleksja 1 • Statystyka zasługuje na o wiele większe zainteresowanie szerokich kręgów społecznych: władz, organizacji społecznych i politycznych, przedsiębiorców, świata nauki, opinii publicznej. A to dlatego, iż statystyka stanowi źródło wiedzy dla ich potrzeb, pełni wobec nich rolę służebną. • Statystyka pełni ważne funkcje w czworoboku: stan (gospodarki, środowiska, społeczeństwa, instytucji) - prognozy – decyzje – skutki podejmowanych decyzji. We wszystkich tych elementach statystyka publiczna stanowi podstawowy człon infrastruktury informacyjnej państwa, która jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania państwa. 11

Refleksja 2 • Dostępność danych statystycznych obecnie jest daleko większa niż to było w przeszłości, kiedy to zbieranie danych nastręczało wiele trudności. Jeden z intelektualistów (Galsworthy) wyraził pogląd, iż „Uncja faktu jest warta całej tony teorii”. Obecnie, dzięki zwłaszcza technice oraz wykorzystaniu bogatej aparatury statystyki matematycznej, ekonometrii i innych dyscyplin naukowych, mamy nadmiar danych. • Współcześnie, wydaje się, iż mamy do czynienia z niedostatkiem teorii w stosunku do zasobów informacji statystycznych. 12

Refleksja 3 • Statystyka może nadążać za teorią i potrzebami lub też wyprzedzać potrzeby. Obecnie mamy do czynienia z kwestionowaniem dominującego paradygmatu ekonomicznego, tj. paradygmatu neoklasycznego w wydaniu szkoły chicagowskiej. Pojawiają się różne alternatywne teorie, w których wspólne są trzy kwestie. • Kwestia pierwsza to zastępowanie podejścia metodologicznego bazującego na redukcjonizmie przez podejście holistyczne. • Kwestia druga dotyczy dóbr publicznych. • Kwestia trzecia dotyczy PKB - wzrost gospodarczy po przekroczeniu pewnego poziomu umniejsza zdolności globalnego ekosystemu (biosfery), zagrażając podstawom habitatu ludzkiego, a także nie zwiększa dobrobytu, lecz przeciwnie powoduje jego umniejszenie. 13

Refleksja 4 • Jakość statystyki ma kluczowe znaczenie dla przydatności i właściwego pełnienia funkcji statystyki publicznej. Statystyka musi abstrahować od zasady, iż władca oczekuje tylko dobrej wieści, unikać manipulacji (jaką „prawdę” przedstawiają analitycy finansowi? ) czy przypadków świadomego fałszowania statystyki pod dyktando rządu (vide Grecja). • Należy także uwzględnić właściwą każdej organizacji tendencję do degeneracji, jeśli nie ma kontroli i presji zewnętrznej na stałe doskonalenie. Trudno zatem oczekiwać, iż GUS czy urzędy statystyczne (wojewódzkie) są wolne od skłonności do skostnienia. 14

Refleksja 5 • Gospodarka społeczna stanowi dynamicznie rozwijający się segment rozwoju społecznogospodarczego. Obecnie prowadzone są dwa rodzaje badań, a mianowicie: 1) badania działalności organizacji i instytucji będących podmiotami gospodarki społecznej; 2) badania dotyczące korzystania przez gospodarstwa domowe z usług dostarczanych przez podmioty gospodarki społecznej oraz zaangażowania ludzi w działalność tych podmiotów. 15

Zakończenie Dziękuję za uwagę Pozdrowienie i najniższe ukłony wszystkim Statystykom wraz z życzeniami satysfakcji ze służby publicznej, dobrego spożytkowania Waszego trudu, zdrowia oraz pomyślności i szczęścia osobistego 16