Wczesny Wszechwiat w laboratorium czyli Big Bang i

Wczesny Wszechświat w laboratorium. . . … czyli Big Bang i “small bang” w jednym miejscu Marek Kowalski Instytut Fizyki Jądrowej PAN, Krakowie Małopolska Noc Naukowców 2016 30 września 2016 Adam Matyja, Małopolska Noc Naukowców, Kraków, 27 września 2013

Materia jest złożona Kwarki wewnątrz nukleonu są powiązane ze soba gluonami 6/15/2021 Nie można usunąć kwarku z nukleonu MNN 2016 ALICE 2

Ale… Zgniatając i podgrzewając materię jądrową możemy uwolnić kwarki 6/15/2021 Plazma Kwarkowo-Gluonowa MNN 2016 ALICE 3

13. 7 mld lat 8. 8 x 1023 km P K-G R~1 mm LHC jest maszyną czasu 6/15/2021 MNN 2016 ALICE 4

Wielki Wybuch w laboratorium Przed zderzeniem Zderzenie Plazma Kwarkowo-Gluonowa Hadronizacja (Cząstki) Pb Rekonstrukcja 6/15/2021 Detekcja MNN 2016 ALICE 5

Jak gęsta i jak gorąca jest Plazma Kwarkowo-Gluonowa Plazma kwarkowo-gluonowa T = 6 x 1012 K ALICE ρ = 4 x 1013 kg/cm 3 Gwiazda neutronowa Słońce Najgorętszy i najbardziej gęsty (poza czarną dziurą) obiekt we Wszechświecie ρ ~ 1011 kg/cm 3 T=16 x 106 K 6/15/2021 MNN 2016 ALICE 6

) r e d i l l o C n o r d a LHC (Large H Jezioro Genewskie a r u r ó G J y CERN Adam Matyja, Małopolska Noc Naukowców, Kraków, 27 września 2013

Waga – 10 000 ton Wysokość – 16 m Długość – 28 m Detektor ALICE 1500 naukowców ze 130 instytucji TPC Wieża Eiffla Waga – 10 000 ton PHOS Zespół 18 subdetektorów 6/15/2021 MNN 2016 ALICE 8