Wczesna opieka i edukacja a ksztatowanie kluczowych kompetencji

Wczesna opieka i edukacja a kształtowanie kluczowych kompetencji w społeczeństwie demokratycznym Magdalena Czub m. czub@ibe. edu. pl Wrocław, 10 -11 października 2013

DEMOKRACJA I WYCHOWANIE )wychowanie demokratyczne ) edukacja demokratyczna – nauczanie o demokracji ) wychowanie demokratyczne – kształtowanie kompetencji

Społeczeństwo demokratyczne = Kompetencje obywatelskie ) postawa uczestnictwa – gotowość do efektywnego angażowania się w życie publiczne (zrzeszanie się, wolontariat, działania w społeczności lokalnej) ) poczucie sensu działań wspólnych i na rzecz ogólnego dobra ) poszanowanie Prawa ) poczucie współodpowiedzialności ) zdolność do kompromisów ) tolerancja, akceptacja dla odmienności

DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013 (Czapiński, Panek, 2013) Badanie wykazało niski stopień rozwoju społeczeństwa obywatelskiego; niskie kompetencje obywatelskie: )niski procent udziału w wolontariacie (26%) )bardzo niski procent zrzeszania się i współpracy (10%) )bardzo niski procent pracy na rzecz społeczności lokalnej (15%) )brak utożsamiania się ze sceną polityczną (ponad 2/3 osób nie znajduje swojej reprezentacji) )akceptacja dla naruszania prawa (powyżej 50%) )akceptacja dla naruszania dóbr publicznych

DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013 (Czapiński, Panek, 2013) Polska nie spełnia ani jednego kryterium społeczeństwa obywatelskiego, co wyraża się głównie w braku zaufania (90% badanych deklaruje, iż nie można ufać innym): )niska wiara w dobre intencje innych ludzi ) niska tolerancja dla mniejszości / inności ) niskie zaufanie do instytucji społecznych Od 1992 r. stan ten nie ulega zmianie

DANE Z INNYCH BADAŃ ) Raport HBSC (Health Behaviour in School-Aged Children – badania prowadzone przez WHO) ) w rankingu dzieci, które deklarują, iż mają troje i więcej przyjaciół tej samej płci, Polska znajduje się na 36 miejscu (na 39!). ) Niemal najniższy w tym zestawieniu jest też odsetek naszych dzieci, które zgadzają się ze stwierdzeniem, że większość uczniów w ich klasach jest miła i pomocna.

DANE Z INNYCH BADAŃ ) Brak zrozumienia i wzajemnej akceptacji w relacjach nauczyciel – uczeń (Raport Młodzi 2011) ) Wzrastający odsetek dzieci i młodzieży, z trudnościami w zakresie zdrowia psychicznego (Raport Młodzi 2011) ) Wzrastający odsetek dzieci i młodzieży stosujących przemoc i naruszających prawo (Raport Młodzi 2011)

DANE Z INNYCH BADAŃ ) Nieuwzględnianie tzw. kompetencji miękkich (np. empatia, zdolności komunikowania się, umiejętności rozwiązywania problemów w relacjach z innymi, zdolność do współpracy, zdolność do przyjęcia krytyki, respektowanie zasad, poczucie odpowiedzialności, poczucie własnej wartości) w programach kształcenia (Raport Młodzi 2011) ) Brak zrozumienia i wzajemnej akceptacji w relacjach nauczyciel – uczeń (Raport Młodzi 2011) ) Niedopasowanie oferty edukacyjnej do wymogów współczesności – przygotowanie do życia w społeczeństwie ponowoczesnym (Raport Młodzi 2011)

W raporcie Polska 2030 Wyzwania Rozwojowe podkreśla się, że stymulowanie rozwoju kapitału społecznego stanowi jedno z głównych wyzwań rozwojowych w naszym kraju.

PODSTAWA KOMPETENCJI OBYWATELSKICH DO INNYCH DO SIEBIE DO ŚWIATA ZAUFANIE

Pierwsze lata życia Produktywność Inicjatywa, poczucie kompetencji Autonomia, samostanowienie Bazowe zaufanie do innych ludzi, świata i siebie 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Rozwój w pierwszych latach życia przywiązanie – bazowe zaufanie Zdolność do zaspokajania potrzeby pozytywnych relacji z innymi, czyli doświadczania autentycznej akceptacji, w dużej mierze, powstaje w pierwszych latach życia podczas kształtowania się relacji przywiązaniowej z głównym opiekunem. Wysoka jakość opieki nad małym dzieckiem prowadzi do: )swobodnej eksploracji )dobrego kontaktu z otoczeniem )zdolności do poszukiwania pomocy )przekonania o własnej wartości )pozytywnej atrybucji zdarzeń i intencji innych )adekwatnej i skutecznej regulacji emocji

Znaczenie opieki – przywiązanie – regulacja emocji FAZA I 1 – 3 msc. DZIECKO ·Regulacja pobudzenie przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne ·Brak zaangażowania w komunikację OPIEKUN ·Rozpoznawanie sygnałów płynących od dziecka ·Ustanawianie rutyny kontaktów FAZA II 3 – 6 msc. DZIECKO ·Początki zaangażowania w komunikację OPIEKUN ·Stymulowanie i regulowanie pobudzenia u dziecka FAZA III do ok 1 r. ż. DZIECKO ·Aktywna rola w komunikacji ·Dążenie do regulowania pobudzenia, skierowane w stronę opiekuna Diadyczna regulacja emocji OPIEKUN ·Współuczestni czenie w regulacji pobudzenia FAZA IV od ok 1, 5 r. ż. DZIECKO ·Regulacja emocji przez self ·Autonomiczne Ja OPIEKUN ·Wybiórcza pomoc w regulowaniu pobudzenia ·Kierowanie ekspresją napięcia

Znaczenie opieki - przywiązanie – reprezentacje umysłowe Wczesne doświadczenia z opiekunem zostają uwewnętrznione i stają się umysłowymi, dynamicznymi i operacyjnymi modelami self i figury przywiązania, które służą do regulacji, interpretacji i przewidywania zachowań, myśli i uczuć zarówno figury przywiązania jak i self (Bretherton, Munholand, 1999). Te umysłowe reprezentacje wpływają na: )przekonania na własny temat (samoocena, poczucie własnej wartości) )sposób postrzegania innych (interpretacja intencji) )sposoby osiągania bliskości i akceptacji (zwracanie się po pomoc, współpraca)

Rozwój w pierwszych latach życia autonomia Kształtujące się w 2 -3 roku życia poczucie autonomii wynikające z szanowania przez opiekunów odrębności i indywidualności dziecka przejawia się w zdolności do: )samodzielnego podejmowania decyzji )odmowy w sposób akceptowany społecznie )rozróżniania swoich motywów od motywów innych ludzi )samodzielnego działania lub działania w zespole )kontynuowania raz podjętego działania i ukończenia go )samodzielnego decydowania co jest dobre, a co złe )decentracji i uwzględniania zdania oraz potrzeb innych )samoorganizacji

Rozwój w pierwszych latach życia inicjatywa Okres przedszkolny to okres twórczości, inicjatywy i, co za tym idzie kształtowania się poczucia kompetencji dziecka. Możliwość swobodnego realizowania swoich pomysłów – inicjatyw, skutkuje: )aktywnym podejściem do rozwiązywania problemów )akceptacją dla zmienności )szybkim rozpoczynaniem działania )samodzielnością w stawianiu sobie celów )zdolnością do podejmowania inicjatywy i roli lidera )wysokim poziomem energii )zdolnością czerpania radości z działania )zdolnością czerpania radości z uczenia się i ciekawością )wysoką potrzebą osiągnięć )pracowitością, wytrwałością i poczuciem dumy

PODSTAWOWE POTRZEBY I FORMY WSPOMAGANIA ROZWOJU Okres życia wiek niemowlęcy wiek poniemowlęcy wiek przedszkolny Wiek (okres prenatalny) 0 – 1 rok życia 2 – 3/4 rok życia 3/4 – 6/7 rok życia Układ potrzeb podstawowych R–A–K Dominująca potrzeba WIĘŹ / relacja AUTONOMIA KOMPETENCJA Oddziaływania otoczenia opieka > edukacja opieka i edukacja opieka < edukacja Czynniki wspierające rozwój - kompetencje emocjonalne opiekuna - jakość kontaktu z opiekunem Czynniki ryzyka medyczny model opieki ) deprywacja potrzeby ) kontaktu emocjonalnego brak u dziecka i opiekuna poczucia bezpieczeństwa - kompetencje społecznoemocjonalne opiekuna - wsparcie społeczne dla rodziny instrumentalizacja edukacji )deprywacja emocjonalna i społeczna )hiperstymulacja poznawcza - kompetencje poznawcze opiekuna - jakość oferty wczesnej edukacji infantylizacja edukacji )deprywacja / przeciążenie poznawcze )szkolny model edukacji (nacisk na reaktywność)

Zmiana podejścia: ECE - ECEC 1. Wczesna edukacja (ECE) 2. Wczesna opieka i edukacja (ECEC) OPIEKA EDUKACJA ROZWÓJ POZNAWCZY SPOŁECZNO-EMOCJONALNY ADAPTACJA

WCZESNA OPIEKA I EDUKACJA )opieka i edukacja powinny stanowić jednolitą całość, której celem jest wspieranie rozwoju indywidualnego każdego dziecka, na każdym etapie jego rozwoju i edukacji ) ECEC jest jednym z elementów uczenia się przez całe życie

WCZESNA OPIEKA I EDUKACJA Zintegrowane i spójne podejście do polityki społecznej i świadczeń wobec wszystkich dzieci i rodziców niezależnie od ich statusu społeczno ekonomicznego; obejmuje opiekę, edukację, wsparcie społeczne (OECD, 2001: 14) Cel nadrzędny: wspieranie rozwoju dziecka i jakości jego życia (well – being) oraz rodziców, poprzez: n Ośrodki opieki nad dziećmi (żłobki, klubiki, opiekunki / nianie) n Ośrodki wczesnej edukacji (żłobki, NGO, przedszkola, szkoły)

wspomaganie rozwoju w pierwszych latach życia Dwa filary wspomagania rozwoju: )sposób rozumienia przebiegu wczesnego rozwoju jego znaczenia człowiek podzielony vs człowiek jako całość )organizacja systemu państwa SYSTEM PODZIELONY VS SYSTEM ZINTEGROWANY i

SYSTEM WCZESNEJ OPIEKI I EDUKACJI SYSTEM PODZIELONY ) rozdział opieki i edukacji w zależności od wieku dzieci i traktowanie osobno okresu od 0 do 3 lat i okresu od 3 do 6 lat; ) traktowanie dzieci do 3 roku życia jako wymagających opieki, rozumianej jako czynności pielęgnacyjne z wyłączeniem wartości edukacyjnych takiej opieki; ) podział odpowiedzialności za różne aspekty rozwoju dziecka pomiędzy różne agencje i ministerstwa (np. zdrowia, edukacji, polityki społecznej), a co za tym idzie oddzielne finansowanie poszczególnych obszarów. Kiedy różne aspekty systemu podlegają różnym agencjom, obniża się jakość usług - brak jednej wizji, koordynacji działań oraz zróżnicowania standardów.

SYSTEM WCZESNEJ OPIEKI I EDUKACJI SYSTEM ZINTEGROWANY Zgodnie z głównymi zaleceniami UNICEF/OECD uważa się, iż najskuteczniejszy jest zintegrowany, jednolity ( unitary) system wczesnej opieki i edukacji. Oznacza on: ) umiejscowienie odpowiedzialności za wszystkie aspekty opieki i edukacji w jednej agencji (np. ministerstwie) na poziomie rządu danego państwa; ) objęcie jednolitą polityką dzieci w wieku od 0 do 6 lat oraz dedykowanych im wszelkich rodzajów usług i poszczególnych aspektów systemu (finansowania, opracowywania programów, kształcenia i opłacania kadry, zbierania danych, monitorowania, planowania). ) zintegrowane i spójne podejście do polityki społecznej i świadczeń wobec wszystkich dzieci i rodziców niezależnie od ich

Podsumowanie wczesny rozwój – podstawy samoregulacji samoregulacja emocji świadomość emocji i ich kontrola tolerancja frustracji decentracja i empatia samoregulacja w obszarze działania samoregulacja motywacji motywacja wewnętrzna (wiem czego chcę; mam swoje cele, swoje wartości; na czymś mi zależy) zdolność odraczania gratyfikacji è działanie zgodnie z nabytymi normami / zasadami / regułami postępowania samoregulacja w obszarze poznawczym ciekawość i otwartość poznawcza zdolność wnioskowania myślenie krytyczne, autorefleksja è stworzenie planu działania i jego realizacja è nabywanie reguł è dostosowanie środków do celów è elastyczność planowania i działania è umiejętność rozwoju pracy samodzielnej Daleki cel wczesnej edukacji wspomaganie dojrzałej lub tożsamości psychospołecznej w grupie zależnie od okoliczności

„Badanie jakości i efektywności edukacji oraz instytucjonalizacja zaplecza badawczego” Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Instytut Badań Edukacyjnych ul. Górczewska 8, 01 -180 Warszawa tel. : (22) 241 71 00, e-mail: ibe@ibe. edu. pl