WAT WERKT NIET IN DE ONDERSTEUNING EN BEGELEIDING

WAT WERKT (NIET) IN DE ONDERSTEUNING EN BEGELEIDING VAN JONGVOLWASSENEN MET DYSLEXIE Eline Van Kerckhove HSN 27

CODE THOMAS MORE Code is het multidisciplinaire expertisecentrum van Thomas More voor ontwikkeling en leren. 29/11/2013

OPDRACHT CODE & praktijk 29/11/2013

Onderzoeksproject

ONDERZOEKSPROJECT (DE BRAUWER ET AL. , IN VOORBEREIDING) • Onderzoek naar werkzame aspecten rekening houdend met ervaringen jongvolwassene en zijn/haar netwerk ouder jongere studenten begeleider hulpverlener • Wetenschappelijk onderbouwd begeleidingsprogramma op maat van jongvolwassenen (cf. Steenbeek-Planting, Kleijnen & Verhoeven, 2011; Tijms & De Gelder, 2011) • Onderzoek naar effectiviteit van het ontwikkelde programma (tot op heden weinig onderzoek, zie Hellendoorn & Ruijssenaars, 2000; Nalavany, Williams Carawan & Rennick, 2011) 29/11/2013

CENTRALE ONDERZOEKSVRAAG Wat is werkzame ondersteuning voor jongvolwassenen eind secundair onderwijs en hoger onderwijs? 29/11/2013

ONDERZOEKSOPZET Literatuur Wetenschappelijke evidentie Interviews jongvolwassenen & ouders “Patient values” Interviews SSB en HV Klinische expertise 29/11/2013 STARTFASE Vragenlijst Kwantitatief onderzoek Begeleidingsprogramma Implementatie Effectiviteit Evaluatie

KWALITATIEF LUIK STUDIE 1 Semi-gestructureerd interview (+/- 1 u) (N=61) • Impact van de leerstoornis? • Werkzame & niet-werkzame aspecten van ondersteuning? • Werkzame & niet-werkzame aspecten van therapie? • Ervaren noden? 29/11/2013

KWANTITATIEF LUIK STUDIE 2 Online vragenlijst (N=102) Belangrijkste moeilijkheden en wat er werkt volgens de meeste jongvolwassenen met dyslexie: • • 29/11/2013 Compenserende strategieën Computer- en softwaregebruik Ondersteuning thuis en op school Interventie/therapie

EFFECTIVITEIT BEGELEIDINGSPROGRAMMA STUDIE 3 Literatuur Wetenschappelijke evidentie Interviews jongvolwassenen & ouders “Patient values” Vragenlijst Kwantitatief onderzoek Begeleidingsprogramma Implementatie Effectiviteit Evaluatie “Bij de laatste sessie ging er een lampje branden in mijn hoofd. ” Interviews SSB en HV Klinische expertise 29/11/2013 • Pretest-posttest design met controlegroep (wachtlijst) • N = 42

Dyslexie is meer dan moeilijkheden met lezen en spellen

IMPACT VAN DYSLEXIEKERNMOEILIJKHEDEN ouder STUDIE 1: problemen op het vlak van jongere begrijpend lezen en studeren staan op de hulpstudentenvoorgrond in beleving jongeren verlener begeleider “[…] bijvoorbeeld begrijpend lezen, ik denk dat er heel veel zijn die graag luidop zouden lezen en dat ze dat ook zouden moeten aanbieden om die tekst luidop te lezen of om hem voor te lezen. En dat dan inderdaad wel anders is dan voor alle andere leerlingen, maar alle andere leerlingen begrijpen die tekst wel als ze hem stillezen. “ (N. D. , hoger onderwijs) 29/11/2013

IMPACT VAN DYSLEXIEKERNMOEILIJKHEDEN STUDIE 2: begrijpend lezen één van de kernproblemen Spellen + lezen (VT + NL) Schrijven (structuur) Tijdsinschatting en planning Samenvatten 29/11/2013

IMPACT: DYSLEXIE IS MEER DAN… Grote verscheidenheid (Gerber, 2009; Ruijssenaars & van den Bos, 2011) q q q q 29/11/2013 Technisch lezen (NL + VT) Spelling (NL + VT) Begrijpend lezen Schrijven (structuur) Planning – timemanagement Samenvatten Socio-emotioneel (studies, dagelijks leven)

IMPACT: DYSLEXIE IS MEER DAN… Grote verscheidenheid (Gerber, 2009; Ruijssenaars & van den Bos, 2011) One size does not fit all Hoe? 29/11/2013

Implicaties voor werkzame ondersteuning en begeleiding

STARTPUNT BIJ DE JONGERE psycho-educatie Inzicht in eigen sterktes en zwaktes Inzicht in de eigen stoornis Belang? protectieve factoren bij socio-emotionele moeilijkheden (zie o. a. Cosden et al. , 2008 Spekman; Goldberg & Herman, 1992) voorwaarden voor een gedragsverandering bij begeleiding (zie o. a. Prochaska & Diclemente, 1984; Van Bilsen, 1992) aanknopingspunten voor begeleiding op maat (motivatie!) 29/11/2013

ZELFWIJZER - ERVARINGSWIJZER 29/11/2013

ZELFWIJZER - ERVARINGSWIJZER “Het feit dat we de eerste bijeenkomst gesproken hebben over elkaars problemen. Dit gaf veel moed. Zoiets van, ik ken dit, dit gaat bij mij ook niet, … Erkenning. ” 29/11/2013

STARTPUNT BIJ DE DOCENTEN Uit de resultaten blijkt dat: Kennis q 78% vindt dat de meeste docenten weten wat dyslexie is q 64% vindt dat docenten weten hoe ze moeten omgaan met studenten met dyslexie q 63% vindt dat docenten oog hebben voor de ervaren moeilijkheden q 69% vindt dat de meeste docenten begrip tonen voor studenten met dyslexie q 79% zegt zich meer te zullen inzetten voor een vak als ze begrip ervaren q 83% zegt meer zelfvertrouwen te krijgen als ze begrip ervaren van een docent Begrip 29/11/2013

TER ILLUSTRATIE q Maken mensen met dyslexie typische lees- en spellingfouten ? q Is er bij dyslexie een gradatie in ernst ? q Klopt het dat als dyslectische mensen lezen, de lettertjes ‘dansen’ ? q Is dyslexie een modeverschijnsel? Komt het nu meer voor dan vroeger ? q Doet een school er goed aan zo veel mogelijk faciliteiten te voorzien ? 29/11/2013

BARRIÈRE TOEKENNEN VS GEBRUIK VAN ONDERWIJSFACILITEITEN Proportie deelnemers Knelpunt: toekenning van onderwijsfaciliteiten versus effectief 1 gebruikt 0. 9 0. 8 0. 7 0. 6 0. 5 toegekend_prop 0. 4 gebruik_prop 0. 3 0. 2 0. 1 29/11/2013 ep ng aa re de an _o pd r n lrk r_ vr a ge ud es t ed _m 's no ta ie s no tit vo or le z _l ap to p en 0

BARRIÈRE: TOEKENNEN VS GEBRUIK SOFTWARE STUDIE 1 barrières voor gebruik STUDIE 2 27% gebruikt software, voornamelijk thuis Werkt afleidend Het gevoel ‘anders’ te zijn Kostprijs Geen digitaal cursusmateriaal School weet niet hoe de software werkt dus geen begeleiding hiervoor op school • Extra stress in examensituaties • Technische en praktische belemmeringen • Moeite en tijd als student en docent • • • 29/11/2013 Zij die het niet gebruiken: • ik denk niet dat het mij zal kunnen helpen (46%) • alles inscannen kost te veel tijd dus begin ik er niet aan (41%) • ik ken dit niet (27%) COMMUNICATIE

BARRIÈRE: TOEKENNEN VS GEBRUIK SOFTWARE STUDIE 1 barrières voor gebruik STUDIE 2 27% gebruikt software, voornamelijk thuis Werkt afleidend Het gevoel ‘anders’ te zijn Zij die het niet gebruiken: Kostprijs Geen digitaal cursusmateriaal • ik denk niet dat het mij zal School weet niet hoe de kunnen helpen (46%) software werkt dus geen • alles inscannen kost te veel tijd begeleiding hiervoor op school dus begin ik er niet aan (41%) • Extra stress in examensituaties • ik ken dit niet (27%) • Technische en praktische “Ik heb veel bijgeleerd uit dit belemmeringen begeleidingsprogramma, ik weet nu hoe ik moet • Moeite en tijd als student ener hulpmiddelen bestaan. ” studeren en dat docent • • • (effectiviteitsstudie) 29/11/2013

BARRIÈRE: EVALUATIE VAN FACILITEITEN Knelpunt: evaluatie van faciliteiten • 71% krijgt faciliteiten op maat • Bij 46% worden de faciliteiten geëvalueerd “Het is ook bijna elk jaar hetzelfde handelingsplan, denk ik. Pff, dat is zo wat het enige dat bij ons in school… Zo van… hier is een handelingsplan…we doen er iets voor en dan is iedereen content. Alé, zo komt dat bij mij over. ” Lies, secundair onderwijs 29/11/2013 Do

BARRIÈRE: REKENING HOUDEN MET FACILITEITEN Knelpunt: rekening houden met faciliteiten hangt samen met Docent Do • Het kunnen omgaan met studenten met dyslexie Schoolbeleid Do • Aanwezigheid contactpersoon (die overlegt bij problemen) • Begrip tonen voor studenten met dyslexie • De school is bezig met het onderwerp • Oog hebben voor de moeilijkheden die zij ervaren • Faciliteiten op maat, met evaluatie 29/11/2013

WERKZAME BEGELEIDING BIJ JONGEREN STUDIE 1: Do Kenmerken van effectieve begeleiding: • Expliciete (compensatie)strategieën worden aangebracht én ingeoefend • Nadruk op herhaling • Er is communicatie tussen hulpverlener en andere actoren (jongere, ouders, school) • Geduld en begrip van de hulpverlener Let op: motivatie en beperkt aanbod voor jongvolwassenen kunnen als barrière ervaren worden 29/11/2013 Don’t

WERKZAME BEGELEIDING BIJ JONGEREN “Misschien nog het positiefste was ook wel STUDIE 1: dat zij in het begin van het schooljaar mee kwam, om dan nog een keer te vertellen dat het probleem was en welke Kenmerken van effectievewat interventie: maatregelen dat zij zou voorstellen om dan toch toe te passen. ” • Expliciete (compensatie)strategieën worden aangebracht én (moeder van jongere HO) ingeoefend • Nadruk op herhaling • Er is communicatie tussen hulpverlener en andere actoren (jongere, ouders, school) • Geduld en begrip van de hulpverlener Let op: kunnen 29/11/2013 “Toen kreeg ik van motivatie en beperkt aanbod voor jongvolwassenen iedereen andere regeltjes als barrière ervaren worden om de spelling te doen. En daardoor kreeg ik alles door elkaar (lacht). ”

WERKZAME BEGELEIDING BIJ JONGEREN STUDIE 2: Werkzaamheid therapie: M = 4. 67; SD = 1. 18 op een schaal van 1 tot 6 (dus tussen eerder wel werkzaam en werkzaam) Waarom werkzaam? • Ik heb daar strategieën en trucjes geleerd (74%) • De hulpverlener had veel geduld (71%) • De inhoud was aangepast aan mijn behoeften (70%) • Er werd heel veel herhaald (68%) 29/11/2013 Do

FACTOREN WERKZAME BEGELEIDING Directe instructie en strategie-instructie (Goetry et al. , 2006; Mastropieri et al. , 2003; Swanson, 1999, 2012) • • • Opsplitsing in kleine deelstappen + integratie (inoefenen & herhalen) Aanleren van strategieën ‘Think aloud’ model Onmiddellijke, gerichte, individuele feedback Sterke focus op metacognitie 29/11/2013

FACTOREN WERKZAME BEGELEIDING Op maat werken (Eding et al. , 1994; Roberts et al. , 2008; Ruijssenaars et al. , 2009) • Directe transfer naar eigen studiemateriaal • Individueel studie- en schrijfpad op basis van sterktes/zwaktes • Geïntegreerde aanpak 29/11/2013

Effectiviteit Wijzer op weg

DOELEN WIJZER OP WEG Zelfwijzer 1. Kennis over dyslexie verhogen 2. Inzicht in wat dyslexie voor hen betekent verhogen 3. In studiemethode handelen o. b. v. verworven inzichten Studiewijzer 1. Minder moeilijkheden ervaren met het verwerken van studiemateriaal 2. Teksten sneller en accurater kunnen verwerken 3. Meer strategieën toepassen 4. Meer hulpmiddelen kennen en toepassen en deze hulpmiddelen als werkzamer ervaren 29/11/2013

EFFECTIVITEIT ZELF- EN STUDIEWIJZER Experimentele groep Controlegroep Week 1 ca. 1 u 15´ Online pretest Week 2 Sessie 1 (30´) Pretest (afspraak) Week 2 Sessie 1 (2, 5 u) Workshop 1 (Zelfwijzer) Week 3 Sessie 2 (1 u) Posttest Zelfwijzer & Pretest Studiewijzer Week 3 Sessie 2 (2, 5 u) Workshop 2 (Studiewijzer) Week 4 Sessie 3 (2, 5 u) Workshop 3 (Studiewijzer) Week 5 Sessie 4 (2, 5 u) Workshop 4 (Studiewijzer) Week 6 Sessie 5 (1, 5 u) Posttest Studiewijzer Week 6 ca. 45 min Online posttest Na 3 m ca. 45 min Online uitgestelde posttest 29/11/2013 Posttest Zelfwijzer & Pretest Studiewijzer

CONCLUSIES EFFECTIVITEITSSTUDIE De studenten ü weten méér over dyslexie en passen de kennis toe op zichzelf ü ervaren minder moeilijkheden met het verwerken van studiemateriaal ü rapporteren minder faalangst ü passen strategieën gerichter toe ü kennen meer hulpmiddelen, passen deze meer toe en ervaren deze hulpmiddelen als werkzamer ü ervaren het werken met eigen studiemateriaal en op maat als werkzaam kunnen teksten die niet tot hun studiemateriaal behoren sneller en accurater verwerken 29/11/2013

DOELEN WIJZER OP WEG Schrijfwijzer 1. Minder moeilijkheden ervaren met het maken van schrijfopdrachten 2. De kwaliteit van schrijfopdrachten verbeteren 3. Meer strategieën en regels toepassen voor het schrijven van een goede tekst 4. Meer hulpmiddelen kennen en toepassen en deze hulpmiddelen als werkzamer ervaren Tijdwijzer 1. Een persoonlijke, concrete, realistische en flexibele planning kunnen maken 2. Zich aan een eigen opgestelde planning kunnen houden 29/11/2013

TOT SLOT Basisvoorwaarden werkzame begeleiding • Inzicht in brede en verscheiden impact en rol van omgeving op ervaren impact (Gerber, 2009; Ruijssenaars & van den Bos, 2011; De Brauwer et al. , in voorbereiding) • Sterke communicatie tussen alle actoren (Verhoeven & Wentink, 2008, De Brauwer et al. , in voorbereiding) • Nood aan een geïntegreerde aanpak op maat • Ervaren noden als startpunt voor effectieve begeleiding (motivatie) (Eding, Loykens, Van den Bos & Van Gemert, 1994; Prochaska & Diclemente, 1984) 29/11/2013

MEER WETEN? www. codelessius. eu/wijzeropweg 29/11/2013

Bedankt voor jullie aandacht! Eline Van Kerckhove Jolien De Brauwer Ellen Meersschaert Annelies Aerts Maaike Loncke Astrid Geudens Tel. 0032 3241 0809 | eline. vankerckhove@thomasmore. be code@thomasmore. be www. thomasmore. be/code