Wat is normaal De normale seksuele ontwikkeling 0

Wat is normaal? De normale seksuele ontwikkeling 0 -20 jaar Melanie Linssen-Meijer, huisarts Ad Stokmans, huisarts

EVEN VOORSTELLEN • Ad Stokmans - huisarts te Tilburg - seksuoloog NVVS - Seks. HAG • Melanie Linssen-Meijer - huisarts te Zutphen - Stichting Kind en Seksualiteit - co-auteur ‘De Baas over je Lijf’ - Seks. HAG

DOELSTELLINGEN: • Zicht op de seksuele ontwikkeling in fysieke, mentale en contextuele zin in de leeftijd van 0 tot 20 jaar • Zicht op wat is normaal en wat niet en wanneer moet u zich zorgen maken • Handvatten hoe dit onderscheid te maken m. b. v. het vlaggensysteem

De huisarts als eerste aanspreekpunt • Vragen ouders over genitalia van hun kinderen • Vragen ouders over seksueel getint gedrag van hun kinderen • Vragen ouders/pubers omtrent seksuele identiteit en gender • Vragen van pubers over hun genitalia • Vragen van pubers en hun ouders over anticonceptie • Vragen van pubers over hun seksuele gezondheid

HET VLAGGENSYSTEEM • Om een situatie te toetsen aan de hand van criteria • Groene – Gele – Rode – Zwarte vlag • Gebruik van de kleuren tijdens workshop - aantal casus toetsen aan criteria met vlag - enkele casus antwoorden met kleur

CRITERIA VLAGGENSYSTEEM 1. Wederzijdse toestemming 2. Vrijwilligheid 3. Gelijkwaardigheid 4. Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat 5. Contextadequaat 6. Zelfrespect

REACTIE VLAGGENSYSTEEM • GROEN: Benoem, leg uit • GEEL: Benoem, begrens, observeer • ROOD: Benoem, verbied, observeer extra • ZWART: Benoem, verbied, straf/verwijs door

CASUS BABYLEEFTIJD Moeder maakt zich zorgen om dochtertje van 16 maanden: Zij grijpt vaak naar eigen vagina. Bij uitwendige controle gb. Vlag?

Vlag? Groen: aanvaardbaar Geel: licht grensoverschrijdend Rood: ernstig grensoverschrijdend, eenmalig Zwart: zwaar grensoverschrijdend, herhaaldelijk

BABYLEEFTIJD • Vlag? • Rond 1 -1, 5 jaar doelgericht aanraken van geslachtsdelen • Masturbatie piek tussen 3 -6 jaar, soms gevolgd door orgasme

CASUS KIND VAN 2 - 4 Vader zorgen over zoontje van 2, 5 jaar: Is opeens overmatig bezig met geslachtsdelen: mee naar de wc, kijken, aanraken. Ook ontbloot hij soms opzettelijk zijn piemel en billen. Is dit normaal? Hoe kan hij hier het best op reageren?

Vlag? Groen: bekijk / beluister Geel: benoem / begrens / leg uit Rood: verbied en observeer extra Zwart: straf of zoek hulp

CRITERIA VLAGGENSYSTEEM 1. Wederzijdse toestemming 2. Vrijwilligheid 3. Gelijkwaardigheid 4. Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat 5. Contextadequaat 6. Zelfrespect

KINDEREN VAN 2 - 4 • Vlag? • 2 -4 jaar gender-identificatie, gevoelige periode voor geslachtsdelen. • Benoemen!

BENOEMEN GESLACHTSDELEN Spleetje Plasser Vagina Piemel Plasser Penis

CASUS KIND VAN 3 - 6 Moeder vertelt: Dochtertje van 5 heeft piemel van broer (8) in mond gehad, ‘ze wilde pijpen’ zei ze. Ze is vrolijk, geen andere klachten. Is dit normaal? Hoe kan ze het best reageren?

Vlag? Groen: aanvaardbaar Geel: licht grensoverschrijdend Rood: ernstig grensoverschrijdend Zwart: zwaar grensoverschrijdend, herhaaldelijk

CRITERIA VLAGGENSYSTEEM 1. Wederzijdse toestemming 2. Vrijwilligheid 3. Gelijkwaardigheid 4. Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat 5. Contextadequaat 6. Zelfrespect

KINDEREN VAN 3 - 6 • Vlag? • Nieuwsgierig, gefascineerd zijn, willen aanraken • Duidelijk verbieden en extra observeren • Geen aspecifieke symptomen

CASUS KIND 6 - 11 Moeder komt met jongetje van 8 op het spreekuur. Zij denkt dat zijn voorhuid te nauw is want deze kan nog steeds niet teruggetrokken worden. Hij lijkt er geen last van te hebben.

Antwoorden Groen: is heel normaal, gewoon afwachten Geel: is nog normaal maar zowel moeder als jongetje stimuleren toch te oefenen onder de douche Rood: schrijf corticosteroïdcrème voor en controleer over 4 weken Zwart: verwijs direct naar de uroloog voor circumcisie

KINDEREN VAN 6 -11 • Antwoord? • Tot de leeftijd van 10 jaar kan phimosis normaal zijn • Spelenderwijs ‘oefenen’ in bad of onder douche, niet forceren • Evt. hormooncrème 4 wk • Verwijzen bij rec. balanitis, plasproblemen of pijn

KINDEREN VAN 6 - 11 Vader heeft chat gezien van zoon (10 jr): Meerdere gesprekken met oudere jongen (16) met grof seksueel taalgebruik. Hij vindt dit niet normaal, hoe kan hij het beste reageren?

Vlag? Groen: bekijk / beluister Geel: benoem / begrens / leg uit Rood: verbied en observeer extra Zwart: straf of zoek hulp

CRITERIA VLAGGENSYSTEEM 1. Wederzijdse toestemming 2. Vrijwilligheid 3. Gelijkwaardigheid 4. Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat 5. Contextadequaat 6. Zelfrespect

KINDEREN VAN 6 - 11 • Vlag? • Leeftijdsverschil grens 3 jaar/dominantie • Verbieden, leg uit, observeer extra, verwijs evt. door

TRANSGENDERISME Zoontje van 12 geeft aan: Wil liever een meisje zijn, speelt met poppen en trekt graag jurkjes aan. Vader maakt zich zorgen: transgender of homo?

Antwoorden Groen: is heel normaal, komt veel voor en gaat vaak vanzelf over Geel: benoem, bespreek, observeer, maar gaat bij 80 -90% gewoon over Rood: verwijs naar kinderpsycholoog voor nadere exploratie en om frustratie te voorkomen Zwart: verwijs naar Transgenderafdeling van VU

TRANSGENDERISME (I) • < 12 jaar 80% gaat over • Wachten op ≥ 12 jr + Tanner st. 2 -3

TRANSGENDERISME (II) • 12 -16 jaar puberteitsremming met hormonen • > 16 jaar crossgender hormonen • > 18 jaar geslachtsoperatie Jeugd: Volwassenen: VUmc en LUMC VUmc en UMCG

TRANSGENDERISME (III) Van de Nederlandse bevolking: • 5, 7% mannen transgender/ambivalente gevoelens • 4, 0% vrouwen 0, 024% van NL bevolking een geslachtsverandering

CASUS KIND 10 -12 Moeder komt met dochter van 10 op het spreekuur Maakt zich zorgen om lichamelijke ontwikkeling. Zij is bang dat ze al in de puberteit is. Is dit niet een beetje vroeg? Bij uitvragen zit meisje in Tannerstadium II.

Puberteitskenmerken

Antwoorden Groen: is volkomen normaal, geen verdere actie Geel: is wat aan de vroege kant maar verder actie is niet noodzakelijk Rood: te vroeg, monitoren vervolg Zwart: is veel te vroeg, verwijzing kinderarts

KINDEREN VAN 10 - 12 • Antwoord? • Puberteitsontwikkeling: - bij meisjes bij 10, 5 jaar (spreiding 9 -12) - bij jongens bij 11 jaar (spreiding 9 -13)

CASUS PENISLENGTE “Hoi, ik ben een jongen van 16 jaar en heb volgens mij een te kleine penis. Hij is 3 cm in rust en 9 cm stijf. Voor de rest zit ik al volop in de puberteit: baardgroei, snor, lichaamsbeharing” Kevin

Wat is gemiddelde lengte penis in erectie? Groen: 9 tot 12 cm Geel: 12 tot 18 cm Rood: 18 tot 25 cm Zwart: doet er niet toe, vrouwen vinden omtrek belangrijker

Wat is normaal? Gemiddelde Lengte • Slap: 8 cm • Erectie: 13 cm Gemiddelde Omtrek • Slap: 9 cm • Erectie: 12 cm

Antwoord Geel: 12 tot 18 cm • Geruststellen • Penis groeit nog door

CASUS BULTJES PENIS “Ik heb witte spikkeltjes/bultjes op de rand van mijn eikel ontdekt. Is dat normaal? Heb ik een SOA? ” Sven (17)

1. Condylomata acuminata 2. Pearly penile papules 3. Hypertrofische talgkliertjes 4. Balanitis plasmacellularis (ziekte van Zoon)

Pearly Penile Papules (PPP) • Goedaardige bindweefsel’flapjes’, incidentie 8 -20% • Geen klachten • Geen SOA, niet besmettelijk • Kunnen psycho- seksuele problemen geven • Om cosmetische reden soms (cryo/laser)therapie Tasseron e. a. 2007

CASUS DE PIL Moeder komt met 14 - jarige dochter op het spreekuur met vraag om de pil. Dochter is naar bed geweest met vriendje (15) die ze al een tijdje kent. Moeder: maakt zich zorgen, is het te vroeg? Vlag?

Vlag? Groen: aanvaardbaar Geel: licht grensoverschrijdend Rood: ernstig grensoverschrijdend Zwart: zwaar grensoverschrijdend, herhaaldelijk

DE EERSTE KEER • Vlag? • Gemiddelde leeftijd 16, 7 jaar • Varieert tussen VMBO – VWO (22% van 14 -jarige VMBO scholieren) • Seksuele carrière vrij standaard

12 t/m 14 jaar Jongens 80% 66% 47% 11% 10% 28% In het hoofd. . Seksueel dagdromen/fantaseren Wel eens opgewonden geweest “ik ben er nog niet aan toe” Schaamte gevoel Schuldgevoel bij masturberen “ik vind seks belangrijk” Meiden 66% 33% 69% 17% 15% 11%

15 t/m 18 jaar Jongens 85% 78% 75% 71% 50% 40% 38% 7% 7% Uit het hoofd. . . Masturbatie C a r r i e r e Porno kijken Zoenen Strelen Aftrekken/vingeren Orale seks Coitus Anale seks Online seks Meiden 44% 26% 76% 69% 54% 43% 6% 3%

CASUS PESTEN Ouders zijn gebeld door school: Zoon (16) herhaaldelijk schuldig aan seksuele pesterijen via app-groep (blote foto’s sturen, uitschelden hoer/homo, seksuele opmerkingen over uiterlijk). School: ouders actie ondernemen. Vlag?

Vlag? Groen: bekijk / beluister Geel: benoem / begrens / leg uit Rood: verbied en observeer extra Zwart: straf of zoek hulp

CRITERIA VLAGGENSYSTEEM 1. Wederzijdse toestemming 2. Vrijwilligheid 3. Gelijkwaardigheid 4. Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat 5. Contextadequaat 6. Zelfrespect

JONGEREN 15 - 17 • Vlag? • Waar ligt grens groen-geel-rood-zwart?

CASUS HOMOSEKSUALITEIT Jongen van 16 komt op het spreekuur; is enigszins in verwarring: Samen met een vriend zich afgetrokken, beiden vonden het spannend en leuk. Ben ik nu homo?

Antwoorden Groen: nee hoor, de meeste jongens hebben dat wel eens gedaan Geel: meerdere jongens doen dat als ze aan het experimenteren zijn met seks Rood: bij het ontdekken van je seksuele oriëntatie kun je er pas achter komen als je het probeert Zwart: verwijzen naar psycholoog om er achter te komen hoe het zit

Homoseksualiteit • Antwoord? • Wel moeilijk onderwerp voor jongeren • Binnen moslimjongeren minder tolerant en minder zichtbaar ontwikkeling naar coming-out en acceptatie gaat vaak niet op

Homoseksualiteit • Homoseksuele identiteit: gevoel, gedrag, identiteit fantaseren seks/verliefdheid, zonder behoefte eraan in echte leven homoseksuele seks zonder zich homoseksueel te voelen (experimenteren)

Cijfers homoseksualiteit • 2% valt op eigen geslacht 1% weet het nog niet • 3% jongens, 11% meisjes fantaseert • 3% jongens, 2% meisjes ≥ 1 x seks gehad • 6% jongens, 13% meisjes zou seks willen proberen

Samenvatting, criteria vlaggensysteem • • GEDRAG : GROEN – GEEL – ROOD - ZWART Wederzijdse toestemming Vrijwilligheid Gelijkwaardigheid Leeftijds- en ontwikkelingsadequaat Context Zelfrespect REACTIE: GROEN – GEEL – ROOD - ZWART

Seks sites • • www. sekshag. nl www. sense. info www. kindenseksualiteit. nl: 0 -12 jaar www. uwkindenseks. nl: > 9 jaar www. seksindepraktijk. nl: eerstelijns professionals www. opeigenbenen. nu: jongeren met lich. beperking www. begrensdeliefde. nl: professionals mbt jongeren met verst. /lich. beperking • www. seksuelevorming. be: professionals • www. weetal. nl: dove en slechthorende jongeren

Kernpunten Veel is normaal Vlaggensysteem is handig hulpmiddel Noem een leerpunt dat u meeneemt na vandaag……………

Dank u voor uw aandacht!