Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten Themas Wanneer

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten …

Thema’s Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Bereikbaarheid en communicatie Algemene afspraken m. b. t. het voorschrift Misbruik en verslaving Magistrale bereidingen Voorschrift op stofnaam en substitutie Wachtdienstregeling Zorgtrajecten

Bereikbaarheid en communicatie

THEMA’S Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Bereikbaarheid en communicatie Op welke manier en op welk tijdstip kunnen we elkaar bereiken? Wat bij dringende vragen buiten de gewone uren, zoals tijdens de wachtdienst? In welke situatie is het noodzakelijk om elkaar op de hoogte te brengen? In welke situatie is het noodzakelijk om elkaar vlot te kunnen bereiken?

THEMA’S Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Bereikbaarheid en communicatie Tot slot… • Welke belangrijkste boodschappen onthouden we? • Wat verwachten we van elkaar?

Algemene afspraken m. b. t. het voorschrift

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… î Vooraf î Verplichte gegevens î Voorschriftmodel voor terugbetaalde geneesmiddelen î Geldigheidsduur î Slaap- en verdovende middelen î Weigering om een voorschrift uit te voeren î Aflevering van voorschriftplichtige geneesmiddelen zonder voorschrift î Hoofdstuk IV: de aanvraag om terugbetaling î Hoofdstuk IV via My. Care. Net: de arts - de apotheker î Recip-e: de arts – de apotheker - de patiënt î Tot slot

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Het voorschrift Vooraf… • Waarvoor dient het voorschrift en de regels die eraan verbonden zijn? • Wat zijn de meest voorkomende problemen m. b. t. het voorschrift? • Welke van deze problemen dragen de meeste gevolgen?

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Welke gegevens moet een voorschift bevatten om geldig te zijn? • Voorschrijver: naam, voornaam, adres, handtekening • Patiënt: naam, voornaam • Geneesmiddel: o naam of algemene benaming van het geneesmiddel o toedieningsvorm en eenheidsdosis o aantal eenheden in de verpakking en het aantal verpakkingen, of de vermelding van de therapieduur in weken en/of dagen. ! de melding “grote verpakking” is niet geldig o posologie o aanduiding dat het geneesmiddel bestemd is voor een kind of zuigeling (indien van toepassing) • Datum van voorschrijven

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Het voorschrift Aan welke voorwaarden moet het voorschrijfmodel voor terugbetaalde geneesmiddelen voldoen? • Afgedrukt op wit papier An De Bast Verhaegen F. • Welke Formaat: 10, 5 cm bij 20 cm moeilijkheden ondervinden we hierbij? Geneesmiddel • RIZIV-nummer van de arts Eenheidsdosis in cijfers en streepjescode Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? Grootte verpakking • Naam en voornaam van arts S/ posologie Dr. Filip Verhaegen Lakensestraat 2 1000 Brussel 01/04/2015

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Hoe lang is een voorschrift geldig? • Geen wettelijke begrenzing van geldigheidsduur van het voorschrift. de Welke moeilijkheden ondervinden we met de MAAR geldigheid van de voorschriften? Het voorschrift is geldig voor terugbetaling tot concrete het einde van de derde kalendermaand Welke oplossingen kunnen dit verhelpen? die volgt op de datum van het voorschrift of de datum waarop de voorschrijver de aflevering wil uitgevoerd zien. •

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Hoe slaap- en verdovende middelen voorschrijven? • Volledig met de hand opgesteld • Vermelding van: o datum o naam en adres van de arts o voluit het aantal ampullen, tabletten, comprimés, granulen, pillen, poeders enz. o wanneer een arts een toxisch geneesmiddel voorschrijft aan een hogere dosis dan voorzien in de reglementering (farmacopee), moet hij deze dosis voluit in letters herhalen en door een nieuwe handtekening bevestigen

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wanneer mag de apotheker weigeren een voorschrift uit te voeren? Wanneer hij overtuigd is dat: Hoe kunt u nagaan of een voorschrift al dan niet • het geneesmiddel schade aan de gezondheid van de vervalst is? patiënt kan berokkenen. Wat kunnen we doen om valse voorschriften tegen • het voorschrift vervalst werd en hij dit vermoeden te gaan? niet kan bevestigen (bv. arts is niet bereikbaar).

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Het voorschrift Een patiënt vraagt een voorschriftplichtig geneesmiddel zonder voorschrift. Wat zegt de wet? Bij gebrek aan een voorschrift zal de apotheker de aflevering weigeren. Zijn er situaties waarbij het aanvaardbaar is om af Levert de apotheker af zonder voorschrift, dan is dat steeds te leveren zonder voorschrift? op eigen verantwoordelijkheid. Hoe kunnen we hier best mee omgaan? UITZONDERING De apotheker mag afleveren zonder voorschrift: insuline voor een diabeticus in nood in geval van nood, ten hoogste 2, 5 g opiumtinctuur, laudanum van Sydenham of Doverpoeder, uitgezonderd voor kinderen onder de 3 jaar

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Hoe terugbetaling aanvragen van geneesmiddelen ingeschreven in Hoofdstuk IV? 1. De arts stelt een aanvraag tot machtiging tot terugbetaling van een geneesmiddel op en geeft dit mee aan de patiënt. Maken we gebruik van My. Care. Net Hoofdstuk IV? 2. De patiënt bezorgt de aanvraag aan de adviserend geneesheer van zijn ziekenfonds. Welke moeilijkheden ondervinden we hierbij? 3. De adviserend geneesheer deelt zijn beslissing mee per brief aan de patiënt. Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? 4. Op basis van het voorschrift van de arts en de machtiging tot terugbetaling, levert de apotheker het geneesmiddel af in derdebetalersregel. 5. Wanneer het akkoord bijna vervalt, dient de patiënt een aanvraag tot verlenging van de machtiging, dat door de arts is ingevuld, op te sturen naar het ziekenfonds.

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Hoofdstuk IV via My. Care. Net: wat kan de huisarts doen? • Online een aanvraag indienen tot machtiging bij de adviserend geneesheer, met een onmiddellijk antwoord: . een akkoord, . een weigering of . de melding dat de aanvraag in behandeling is. • De eventuele reeds bestaande machtigingen van de patiënt raadplegen, onder bepaalde voorwaarden (bij het bestaan van een therapeutische relatie patiëntarts).

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Hoofdstuk IV via My. Care. Net: wat kan de apotheker doen? • Informatie verkrijgen (op basis van een voorschrift opgesteld voor een specialiteit die terugbetaalbaar is mits een voorafgaande machtiging van een adviserend geneesheer): o Het nummer van de machtiging o De toegestane periode (begindatum – einddatum) o Het type machtiging van hoofdstuk IV: paragraaf en categorie van terugbetaling o Het type van attest: model b, d of e • De bevraging kan slechts gebeuren voor een datum vroeger of gelijk aan de datum van de dag (m. a. w. de consultatie voor een toekomstige periode is niet mogelijk).

THEMA’S De voorschriften Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Recip-e: het elektronisch medisch voorschrift Arts • Via de voorschrijfmodule van het EMD-pakket wordt het voorschrift naar Recip-e opgeladen. • De Recip-e server antwoordt (binnen de seconde) met een unieke identifier (Recip-e ID of RID genoemd). • Het voorschrift wordt afgedrukt op het gekende formaat, maar met bovenaan de bijkomende barcode met het unieke RID-nummer. • Het papieren voorschrift wordt aan de patiënt gegeven die het kan aanbieden aan een apotheek naar keuze. • De arts heeft ook de mogelijkheid om een bericht te verzenden naar een specifieke apotheker.

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Recip-e: elektronisch medisch voorschrift

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Recip-e: elektronisch medisch voorschrift Apotheker • De patiënt biedt een voorschrift aan, voorzien van een RID (= barcode). • De apotheker scant het RID in met zijn barcodelezer. • Zijn pakket stuurt via de e. Health-connectie een opvraging naar de Recip-e databank, ontvangt het voorschrift en toont het op het scherm. • De apotheker heeft de mogelijkheid om feedback te verzenden naar de voorschrijvende arts.

THEMA’S Het voorschrift Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Recip-e: elektronisch medisch voorschrift Patiënt Er wordt een webtoepassing voorzien waarbij de patiënt: toegang verkrijgt tot zijn eigen voorschriften Maken we gebruik van het elektronisch voorschrift? niet afgeleverde voorschriften kan bekijken deze voorschriften kan aanbieden aan de apotheker naar Hoe staan we tegenover deze ontwikkelingen? keuze om de medicatie op te halen voorschriften uit het systeem kan verwijderen

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Het voorschrift Tot slot… • Welke belangrijkste boodschappen onthouden we? • Wat verwachten we van elkaar?

Misbruik en verslaving

THEMA’S Misbruik en verslaving Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… î Vooraf î De deontologische plichten: de apotheker – de arts î Benzodiazepines î Methadon î Tot slot

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Misbruik en verslaving Vooraf… • Krijgen we vaak te maken met gevallen van misbruik en verslaving? • Hoe reageren we wanneer we een verslaving vermoeden bij een patiënt? • Hoe reageren we wanneer we vermoeden dat de patiënt meerdere artsen raadpleegt (“medisch shoppen”)? • Hoe staan we tegenover substitutiebehandeling? Welke knelpunten ervaren we hierbij?

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Misbruik en verslaving Wat zijn de deontologische plichten van de apotheker tegenover een vermeende of vastgestelde overconsumptie? • Bij zelfmedicatie moet de apotheker: . zich verzetten tegen elke vermeende of vastgestelde overconsumptie. . de patiënt waarschuwen voor de mogelijke risico’s en gevaren en hem aanraden een arts te raadplegen. • Bij voorgeschreven geneesmiddelen moet de apotheker de nodige initiatieven te nemen “in het belang van de patiënt en de volksgezondheid”

THEMA’S Misbruik en verslaving Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat zijn de deontologische plichten van de arts tegenoverconsumptie? • Hij moet zich inzetten om elke vorm van afhankelijkheid te voorkomen. Welke moeilijkheden ondervinden we bij situaties • Hij wijst de onder meer op het verkeerd vanpatiënt misbruik of verslaving? gebruik en het misbruik van substanties die tot afhankelijkheid kunnen leiden evenals op de Hoe kunnen we (beter) samenwerken om misbruik risico’s bij langdurig gebruik ervan. en verslaving op te sporen en aan te pakken?

THEMA’S Misbruik en verslaving Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Welke mogelijkheden zijn er om ongewenst benzodiazepinegebruik te voorkomen? • Het verslavingsrisico en/of de ontwenningsverschijnselen bespreken met de patiënt. Hoe gaan we te werk wanneer we voor de eerste benzodiazepines voorschrijven of afleveren? • keer Kleine hoeveelheden voorschrijven voor een korte periode. Welke informatie geven we? • Waakzaam zijn bij beginnend chronisch gebruik en Hoe kunnen we samenwerken om ongewenst elkaar hiervan op de hoogte brengen. benzodiazepinegebruik te voorkomen? • Andere mogelijkheden?

THEMA’S Misbruik en verslaving Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Hoe kunnen we tussenkomen wanneer we ongewenst diazepinegebruik vaststellen? • Nauwe samenwerking tussen huisarts en apotheker om chronische gebruikers systematisch op te sporen. • Versturen van een brief door de huisarts (advies tot stopzetten en voorstel voor raadpleging) naar langdurige gebruikers. Hoe kunnen we samenwerken om ongewenst • Geleidelijke dosisreductie: een geleidelijke benzodiazepinegebruik aan te pakken? ontwenning in tien weken is aangeraden. • • • De dosisreductie kan bevorderd worden door beroep te doen op magistrale bereidingen of Individuele Medicatie Voorbereiding (IMV). Soms kan het noodzakelijk zijn om een medicatieschema op te stellen. Andere interventies?

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Misbruik en verslaving

THEMA’S Misbruik en verslaving Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Mag een huisarts methadon voorschrijven? Ja, maar schrijft hij het aan meer dan 2 patiënten voor, dan moet hij: een specifieke opleiding hebben gevolgd, of, voor 2006 reeds over expertise beschikken op dit vlak. geregistreerd zijn bij een erkend opvangcentrum, bij een erkend netwerk voor de opvang van druggebruikers of bij een erkend gespecialiseerd centrum. het bewijs kunnen leveren dat hij een continue opleiding volgt, wetenschappelijke artikels leest en deelneemt aan de activiteiten van een opvangcentrum, een netwerk of van een gespecialiseerd centrum. De apotheker moet en kan deze registratie niet nagaan.

THEMA’S Misbruik en verslaving Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Waaraan moet het voorschrift voor methadon voldoen? • Het voorschrift moet eigenhandig geschreven zijn. • Het aantal eenheden moet voluit geschreven zijn. • Het voorschrift moet gedateerd en ondertekend zijn door de arts.

THEMA’S Misbruik en verslaving Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Hoe moet de methadon worden afgeleverd? Indien de huisarts geen nauwkeurige instructies geeft op het voorschrift, is de apotheker verplicht: om dit persoonlijk aan de patiënt af te leveren, dagelijks, onder de vorm van unidosissen.

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Misbruik en verslaving Indien de dosissen niet in de apotheek moeten worden ingenomen en er meerdere dosissen per keer worden meegegeven, hoe moet de arts dit dan voorschrijven? De arts moet dit uitdrukkelijk specifiëren op elk voorschrift. Welke moeilijkheden ondervinden we bij het De huisarts is ook verplicht in het medisch voorschrift voor methadon? dossier: • de afwijkende wijze van aflevering , Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? • de toedieningswijze, • evenals de motivering ervan te noteren.

THEMA’S Misbruik en verslaving Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… En hoe moet de apotheker dit afleveren? • De apotheker moet steeds de methadon in verdeelde dagdosissen afleveren. • Methadonsiroop zal dus in aparte flacons (met veiligheidsdop) moeten worden meegegeven. ! Het Therapeutisch Magistraal Formularium (TMF) acht het niet raadzaam om voor een periode van langer dan één week af te leveren.

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Misbruik en verslaving Als de huisarts geen excipiens vermeldt om het middel moeilijk injecteerbaar te maken, moet de apotheker dit dan toevoegen? Ja De apotheker moet steeds een excipiens toevoegen waardoor het middel moeilijk injecteerbaar wordt, zowel voor methadoncapsules (gom, cellulosederivaat. . . ) als voor waterige oplossingen (eenvoudige siroop, sorbitolsiroop. . . ).

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Misbruik en verslaving Mag de apotheker een methadonvoorschrift weigeren uit te voeren? Nee Tenzij er twijfel bestaat over: Welke moeilijkheden ondervinden we bij het afleveren van methadon? • de veiligheid van de voorgestelde therapie (dosis, interacties. . . ) Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? • de authenticiteit van het voorschrift

THEMA’S Misbruik en verslaving Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Moet voor elke substitutiebehandeling een overeenkomst opgesteld worden? Nee De Geneeskundige Commissie adviseert echter om op vrijwillige basis een overeenkomst op te maken tussen patiënt, huisarts en apotheker, waarin modaliteiten voor de substitutiebehandeling zijn opgenomen. Voorbeeld van een dergelijk contract vindt u in de APB Apotheekrichtlijnen “Substitutiebehandeling van opiaten” op www. apb. be

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Misbruik en verslaving Tot slot… • Welke belangrijkste boodschappen onthouden we? • Wat verwachten we van elkaar?

Magistrale bereidingen

THEMA’S Magistrale bereidingen Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… î Vooraf î Voordelen î De kwaliteit waarborgen î De uitvoering van een magistrale bereiding weigeren î Therapeutisch Magistraal Formularium î Prijs en terugbetaling î Tot slot

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Magistrale bereidingen Vooraf… • Schrijven we vaak magistrale bereidingen voor? Bereiden we vaak magistrale bereidingen? Waarom (niet)? • Welke voordelen bieden magistrale bereidingen voor de patiënten? • Welke problemen ondervinden we bij magistrale bereidingen?

THEMA’S Magistrale bereidingen Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Welke voordelen bieden magistrale bereidingen? Flexibiliteit in de keuze van dosering, galenische vorm en/of voor te schrijven hoeveelheid Kunnen we concrete situaties uitwisselen waarbij Nuttige, afgeschafte of niet-beschikbare een magistrale bereiding een oplossing bood? specialiteiten vervangen Mogelijke en gerechtvaardigde associaties Welke moeilijkheden ondervinden we bij Psychologisch en relationeel voordeel magistrale bereidingen? Socio-economisch voordeel Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? Betere opvolging van de behandeling van de patiënt Betere controle van de automedicatie

THEMA’S Magistrale bereidingen Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Hoe wordt de kwaliteit gewaarborgd? De kwaliteit van de gebruikte grondstoffen wordt gewaarborgd door een autorisatienummer of een analysecertificaat van een erkend laboratorium. Elke grondstof wordt geïnventariseerd in de officina volgens aankomstdatum om de traceerbaarheid te waarborgen. De apotheker houdt een kwaliteitshandboek bij en maakt gebruik van weegfiches volgens de richtlijnen van de GGOFP (Gids voor Goede Officinale Farmaceutische Praktijken). De apotheker beschikt over moderne apparatuur (de gebruikte weegschalen worden regelmatig gekalibreerd en geijkt).

THEMA’S Magistrale bereidingen Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Mag de apotheker een magistrale bereiding weigeren uit te voeren? Nee, tenzij: • • er medische, wetenschappelijke redenen zijn. Heeft u al eens de uitvoering van een magistrale de bereiding beantwoordt niet aan de wetgeving. bereiding geweigerd en om welke reden? De apotheker: · overlegt met de voorschrijver en stelt alternatief voor. · Motiveert en documenteert de weigering. Welke concrete oplossingen kunnen dergelijke situaties helpen vermijden? Omdat de apotheker niet beschikt over de nodige installatie en uitrusting. Om de kwaliteit te garanderen kan hij bepaalde bereidingen uitbesteden (limitatieve lijst hernomen in de wetgeving).

THEMA’S Magistrale bereidingen Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat is het Therapeutisch Magistraal Formularium (TMF)? Het Therapeutisch Magistraal Formularium (TMF) is een referentiewerk van magistrale bereidingen. Schrijft u soms formules voor uit het TMF, De tweede uitgave van het TMF werd uitgegeven in en zo ja, welke formules? november 2010, en bestaat uit twee versies: . een apothekersversie (cd-rom) Vinden we dat de formules uit het FTM moeten angemoedigd worden? Waarom (niet)? . een artsenversie (cd-rom en gedrukte versie)

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Magistrale bereidingen Volgens welke voorwaarden kan de arts een formule uit een naslagwerk verkort voorschrijven? • Mits vermelding van het officieel erkende werk. • Indien het gaat om formules uit de Belgische of Europese farmacopee of het Therapeutisch Magistraal Formularium volstaat de benaming. • Indien het gaat om formules uit andere werken (bv. MFS, NF, PMF, FNA, NF 6), moet de apotheker de formule op het voorschrift volledig uitschrijven en paraferen.

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Magistrale bereidingen Volgens welke voorwaarden kan de arts een bereiding verkort voorschrijven via het bereidingsnummer (repetendum)? • Mits het werd voorgeschreven door dezelfde arts en voor dezelfde patiënt. Welke moeilijkheden ondervinden we hierbij? • Mits de arts op het voorschrift het volgende vermeldt: · naam van de patiënt · naam van de voorschrijver Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? · volledige identiteit van de apotheek waar de magistrale bereiding, waarvan het nummer is voorgeschreven, werd afgeleverd • Mits de apotheker op de keerzijde van het voorschrift de volledige formule vermeldt die overeenstemt met dat nummer.

THEMA’S Magistrale bereidingen Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat bepaalt de prijs van een magistrale bereiding? Het honorarium De prijs van de grondstoffen De eventuele prijs van de verwerkte specialiteiten De toebehoren (= recipiënten en hulpstoffen) De patiënt betaalt de totale prijs of het remgeld (indien de bereiding terugbetaald is) plus de verpakking. Voor het RIZIV bestaan er officiële honoraria en prijzen van grondstoffen, deze prijzen moeten worden gebruikt als er terugbetaling van toepassing is. Als er geen terugbetaling is, kan de apotheker de prijzen vrij bepalen.

THEMA’S Magistrale bereidingen Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat zijn de voorwaarden voor de terugbetaling van een magistrale bereiding? Opdat een magistrale bereiding vergoedbaar zou zijn, mag ze enkel bestanddelen bevatten die voorkomen in de positieve lijsten: L 1 = Chemische actieve grondstoffen L 2 = Fytotherapeutische actieve bestanddelen L 3 = Geregistreerde geprefabriceerde preparaten L 4 = Producten waarvan de vergoedbaarheid afhangt van een attest/vermelding L 5 = Excipientia en adjuvantia (hulpstoffen) L 6 = Verbandstoffen • De bereiding moet minstens één bestanddeel bevatten uit lijst 1, 2, 3 of 4, m. a. w. minstens één actief bestanddeel. Uitz: vaste dermatologische bereidingen (crème, gel, zalf, pasta) met minstens 2 producten van lijst 5

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Magistrale bereidingen Met welke beperkingen moet er rekening gehouden worden opdat een magistrale bereiding vergoedbaar zou zijn? Beperkingen in de hoeveelheid per récipé (aantal toegestane modules), bv. maximum 6 modules van 10 gelulen per voorschrift. Beperkingen in verband met de producten zelf (bv. erythromycine: maximum 5 gram per module en maximum 2 modules).

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Magistrale bereidingen Aan welke voorwaarden moet voldaan worden voor de terugbetaling van een magistrale bereiding waarin een specialiteit verwerkt wordt? De specialiteit is terugbetaald; Welke problemen ondervinden we bij de Alle overige bestanddelen van de magistrale bereiding zijn terugbetaald; terugbetaling van magistrale bereidingen? Het actief bestanddeel van de specialiteit bestaat niet als terugbetaalde grondstof; kunnen we samenwerken om het voorschrift Hoe De toedieningsweg wordt niet gewijzigd (uitz. oftalmologische bereidingen); aan te passen zodat de patiënt een terugbetaling De voorgeschreven eenheidsdosis bestaat niet onder vorm van kan genieten? terugbetaalde of niet-terugbetaalde specialiteit (uitz. oftalmologische bereidingen, dermatologische bereidingen ); De verwerking is noodzakelijk omdat het gaat om een vorm die niet kan toegediend worden in de voorgeschreven dosis; De specialiteit is geen vorm met vertraagde afgifte of een vorm die niet geschikt is voor verwerking.

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Magistrale bereidingen Tot slot… • Welke belangrijkste boodschappen onthouden we? • Wat verwachten we van elkaar?

Voorschrift op stofnaam en substitutie

THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… î Vooraf î Voorschrift op stofnaam î Substitutie î Het afleveren van een antibioticum of een antimycoticum î Voorwaarden voor terugbetaling van meerdere verpakkingen bij een voorschrift î Tot slot

THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Vooraf… • Hoe staat u tegenover het voorschrift op stofnaam (VOS)? Wat is volgens u het nut van het VOS? • • Hoe staat u tegenover substitutie? In welke situaties lijkt substitutie u aanvaardbaar? •

THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat is een voorschrift op stofnaam? Een voorschrift op stofnaam (VOS) is een voorschrift: voorgeschreven door een arts, waarbij de arts het werkzame bestanddeel of de algemene benaming van een geneesmiddel voorschrijft.

THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Welke gegevens moet een geldig voorschrift op stofnaam bevatten? de stofnaam: de gemeenzaam gebruikte term voor het werkzaam bestanddeel of de “algemene benaming van een geneesmiddel” (DCI) Wat zijn de voordelen van een voorschrift op de toedieningsvorm stofnaam? (voor de patiënt, de apotheker en de geneesheer) de sterkte de dagdosering de therapieduur verplichte specificaties: specificaties qua vrijstelling (immediate release versus modified release) en m. b. t. het vehiculum (dermatologie).

THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wanneer is voorschrijven op stofnaam niet aangewezen? • Bij geneesmiddelen die worden gekwalificeerd als “NO VOS” door het FAGG (bv. biologische geneesmiddelen). In welke situaties of voor welk type behandeling is • Bij geneesmiddelen die worden gekwalificeerd als het voorschrijven op stofnaam voor iedereen “NO SWITCH”, waarbij het FAGG aanbeveelt om aanvaardbaar? de beginkeuze van een geneesmiddel te behouden voor de hele duur van de behandeling (bv. geneesmiddelen met nauwe therapeutische marge). • Bij geneesmiddelen met een specifieke indicatie die niet geregistreerd, noch vergoedbaar is voor alle specialiteiten op basis van dezelfde stofnaam (bv. bupropion).

THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Hoe levert de apotheker een voorschrift op stofnaam af? De officina-apotheker levert sinds 1 april 2012 verplicht een farmaceutische specialiteit af die beantwoordt aan het voorschrift en behoort tot de groep van de “goedkoopste” geneesmiddelen. Indien de patiënt alsnog een geneesmiddel wenst dat niet onder de goedkoopsten hoort, moet hij/zij de volledige prijs betalen. In geval van overmacht, mag de apotheker echter een ander zo goedkoop mogelijk beschikbaar en terugbetaalbaar geneesmiddel buiten de groep van “de goedkoopste geneesmiddelen” afleveren.

THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat verstaat men onder “overmacht”? onbeschikbaarheid binnen de 12 uur van de goedkoopste geneesmiddelen bij de voor de apotheker gebruikelijke groothandelaars-verdelers en groothandelaars. Op basis van welke andere criteria bepaalt u als apotheker bij een voorschrift op stofnaam welke dringende aflevering voor een behandeling die specialiteit u zal afleveren? onmogelijk kan uitgesteld worden of waarvan het uitstel de continuïteit van de behandeling in gevaar brengt. aflevering onder omstandigheden waarbij een patiënt zich onmogelijk kan bevoorraden bij een andere apotheek in de omgeving tijdens de wachtdienst.

THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Mag de apotheker substitueren? Enkel in bepaalde situaties: Voor de acute behandeling met antibiotica en Inantimycotica, voor zover de arts geen therapeutisch welke situaties of voor welk type behandeling is bezwaar vermeld heeft tegen de substitutie voor iedereen aanvaardbaar? In dringende gevallen en tijdens de wachtdiensten. Welke acties verwacht de voorschrijver van de in geval van substitutie? ! In België apotheker is het principe van de substitutie sinds 1993 in de wetgeving opgenomen. Er werden evenwel nog geen uitvoeringsbesluiten genomen. Substitutie is dus theoretisch mogelijk, maar in de praktijk kan ze in België (nog) niet worden toegepast.

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Wat moet de apotheker sinds 1/5/2012 verplicht afleveren bij een voorschrift voor antibiotica of antimycotica? Een specialiteit dat bij de “goedkoopsten” hoort. Concreet kunnen er zich drie situaties voordoen: De arts schrijft een antibioticum of antimycoticum voor op stofnaam: de regelgeving “afleveren voorschrift op stofnaam” is van toepassing. De arts schrijft een antibioticum of antimycoticum voor dat hoort tot de “goedkoopsten”: de apotheker levert het voorgeschreven geneesmiddel af. Hij mag het geneesmiddel substitueren, op voorwaarde dat het goedkoper is. De arts schrijft een antibioticum of antimycoticum voor dat niet hoort onder de “goedkoopsten”: de apotheker is verplicht om te substitueren voor een geneesmiddel uit de “goedkoopsten”.

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie In welke gevallen is substitutie van antibiotica of antimycotica niet toegelaten? Indien er een gezondheidsreden bestaat om de voorgeschreven merkspecialiteit te behouden. De voorschrijver vermeldt “niet-substitueerbaar wegens Welke moeilijkheden ondervinden we bij deze therapeutische bezwaar” op het voorschrift. De reden moet hij in het patiëntendossier opnemen. regelgeving? Indien de patiënt allergisch of intolerant is aan een hulpstof met erkende werking vermeldt de voorschrijver Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? “allergie voor xxx” op het voorschrift. De apotheker zal een geneesmiddel uit de groep van de goedkoopste afleveren dat de hulpstof niet bevat. Bij de behandeling met een antibioticum of antimycoticum waarvoor een attest vereist is, dat beschouwd wordt als een chronische behandeling.

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Op welke voorwaarden wordt de terugbetaling van meerdere verpakkingen per recipe bij een voorschrift toegestaan? Als het een voorschrift op stofnaam betreft. Welke moeilijkheden ondervinden we bij deze Als de dagdosering duidelijk vermeldt wordt. regelgeving? Als de behandelingsduur duidelijk vermeldt wordt en beperkt is tot 3 maanden (13 weken of 92 dagen). Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? Rekening houdend met de voorgeschreven toedieningsvorm, concentratie en dagdosering mag de apotheker de voorgeschreven behandelingsduur niet overschrijden.

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Voorschrift op stofnaam en substitutie Tot slot… • Welke belangrijkste boodschappen onthouden we? • Wat verwachten we van elkaar?

Wachtdienstregeling

THEMA’S Wachtdienstregeling Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… î Vooraf î Een huisartwachtdienst vinden î Een apotheek van wacht vinden î Het voorgeschreven geneesmiddel is niet (meer) in voorraad î Verplichte geneesmiddelen in de apotheek î Hoogdringendheidshonorarium in de apotheek î Urgentietrousse î Tot slot

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Wachtdienstregeling Vooraf… Hoe wordt de wachtdienst van huisartsen en van apothekers geregeld? Waar en hoe kunnen de huisartsen en apothekers van wacht geraadpleegd worden? Heeft u reeds problemen met een patiënt ondervonden tijdens uw wachtdienst? Welke soort problemen?

THEMA’S Wachtdienstregeling Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Waar vind ik de huisartsen van wacht? Nederlandstalige wachtdienst: • • Mobiele wachtdienst: 02/242. 43. 44 (BHAK) Huisartsenwachtpost: www. wachtpostterranova. be Tweetalige wachtdienst: · Mobiele wachtdienst en huisartsenwachtposten: 02/201. 22 (Garde Bruxelloise-Brusselse Wachtdienst – FAMGB)

THEMA’S Wachtdienstregeling Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Waar vind ik de apotheken van wacht? www. apotheek. be of per telefoon 0903 99 000 (1, 50 €/min) Elke apotheek hangt een document op waarop de apotheken van wacht duidelijk aangegeven worden.

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Wachtdienstregeling Wat kan de apotheker doen als het voorgeschreven geneesmiddel niet (meer) voorradig is? KB 2009: De apotheker vervangt het door een geneesmiddel dat in essentie gelijkwaardig is en Welke moeilijkheden ondervinden we met de brengt de patiënt, en indien mogelijk ook de arts, (on)beschikbaarheid van de voorgeschreven daarvan op de hoogte. Indien dat onmogelijk is, doet hij al het mogelijke om het voorgeschreven geneesmiddelen tijdens de wachtdienst? geneesmiddel zo snel mogelijk te verkrijgen. Bij gebrek verwijst hij de patiënt door naar een andere Welke maatregelen kunnen we nemen om apotheker van wacht nadat hij zich ervan vergewist onbeschikbaarheden te vermijden? heeft dat deze laatste het voorgelegde voorschrift kan afhandelen. Deontologische code: in dringende gevallen en tijdens de wachtdienst mag de apotheker het geneesmiddel vervangen zonder het voorafgaand akkoord van de voorschrijvende arts.

THEMA’S Wachtdienstregeling Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Welke zijn de geneesmiddelen die verplicht in de apotheek aanwezig moeten zijn? Het KB 2009 geeft een lijst van geneesmiddelen, medische hulpmiddelen en grondstoffen die steeds voorhanden moeten zijn in de apotheken. Lijkt het nuttig indien de arts rekening kan houden met deze lijst van geneesmiddelen die verplicht U kan de volledige lijst raadplegen op aanwezig moeten zijn? www. upb-avb. be (rubriek Beroepsontwikkeling > Dossiers > KB 2009 09)

THEMA’S Wachtdienstregeling Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wordt het hoogdringendheidshonorarium van de apotheker terugbetaald? Ja Het RIZIV neemt het wachthonorarium ten bedrage van 5, 11 euro (in 2014) volledig ten laste mits: het voorschrift minstens één terugbetaalde specialiteit of Welke moeilijkheden ondervinden we in verband bereiding bevat. met het wachthonorarium? de aflevering tussen 19 u en 8 u of op zondag of een feestdag gebeurt. Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? de arts de melding “dringend” heeft aangebracht op het voorschrift. Bij gebrek hieraan moet de apotheker op het voorschrift vermelden dat hij de klaarblijke dringende noodzakelijkheid heeft vastgesteld. de apotheker ingeschreven is op de wachtrol. Het honorarium slechts eenmaal per voorschrift of per groep voorschriften (nl. per bezoek) wordt aangerekend.

THEMA’S Wachtdienstregeling Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Aan welke voorwaarden moet een voorschrift voor de urgentietrousse voldoen? Het bevat enkel geneesmiddelen voor menselijk gebruik. De geneesmiddelen moeten zijn voorgeschreven of Welke moeilijkheden ondervinden we hierbij? besteld op een origineel, gedateerd en ondertekend document met de volgende gegevens: de naam en Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? het adres van de voorschrijver alsook de vermelding ‘urgentietrousse’. Slaap- en verdovende middelen of psychotrope stoffen mag de apotheker enkel afleveren indien hij in dezelfde provincie is gevestigd als de voorschrijver. De geneesmiddelen voor de urgentietrousse kunnen nooit terugbetaald worden door de mutualiteit.

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Wachtdienstregeling Tot slot… • Welke belangrijkste boodschappen onthouden we? • Wat verwachten we van elkaar?

Zorgtrajecten

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… î Vooraf î Zorgtraject î Inclusiecriteria î Patiënt: voordelen en engagementen î Rol van de huisarts – apotheker î Voorschriften î Diabeteseducator î De vermelding ZTD, ZTN of DC î Het ZTD, de educatie en zelfzorg en de diabetesconventie î Informatie î Tot slot

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Zorgtrajecten Vooraf… • Waarom een zorgtraject aan de patiënt voorstellen? • Wat is de rol van de huisarts en de apotheker in een zorgtraject? • Welke praktische problemen ervaart u bij het toepassen van een zorgtraject? • Hoe kunnen we de begeleiding en opvolging van patiënten in een zorgtraject beter op elkaar afstemmen?

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat is een zorgtraject? • Een zorgtraject organiseert en coördineert de aanpak, de behandeling en de opvolging van een patiënt met een chronische ziekte. • Een zorgtraject beoogt een multidisciplinaire samenwerking tussen de zorgverleners en de patiënt. • 2 zorgtrajecten, voor subgroepen van patiënten met: Chronische nierinsufficiëntie en/of Diabetes type 2

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Welke patiënten komen in aanmerking voor een zorgtraject? De toegang tot een zorgtraject is afhankelijk van medische criteria en gebeurt in overleg met de huisarts. Inclusiecriteria diabetes type 2 § maximale orale antidiabetica, insuline wordt overwogen § 1 of 2 insuline-inspuitingen per dag of incretinemimetica Inclusiecriteria chronische nierinsufficiëntie § stadium 3 b, 4 en 5 (GFR<45, 2 keer bepaald door middel van een bloedanalyse) § een proteïnurie van meer dan 1 g/dag, 2 keer bepaald door middel van een urineonderzoek)

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Welke patiënten komen in aanmerking voor een zorgtraject? • Andere voorwaarden: o Een globaal medisch dossier (GMD) hebben. o. Welke In staat zijn om op raadpleging te gaan. moeilijkheden ondervinden we met de inclusie van patiënten? • Voorwaarden om het zorgtraject te behouden: Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? o minimaal 2 contacten/jaar bij de huisarts (raadpleging of huisbezoek) o minimaal 1 raadpleging/jaar bij de specialist

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat zijn de voordelen voor de patiënt? • Consultaties bij de huisarts en bij de specialist worden volledig terugbetaald. • Welke Gedeeltelijke terugbetaling diëtetiek: 2 x 30 andere voordelen bieden de zorgtrajecten min. /jaar naast de verhoogde tegemoetkoming? • Gedeeltelijke terugbetaling podologie: 2 x 45 min. /jaar (te beginnen met risicogroep 1) • Educatie en materiaal: volledig vergoed door de mutualiteit (gedeeltelijk voor de bloeddrukmeter)

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Welke engagementen neemt de patiënt? • Persoonlijke doelstellingen bereiken, volgens een concreet zorgplan dat met de huisarts wordt opgesteld (bv. stoppen met roken, gezonde voeding, regelmatige beweging, griepvaccinatie, …) Hoe kunnen we samenwerken om erop toe te zien de objectieven van de patiënt bereikt worden? • dat Zijn GMD laten beheren door de huisarts. • Minstens 2 contacten per jaar met de huisarts. • Minstens 1 maal per jaar de specialist raadplegen.

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat doet de huisarts in een zorgtraject? De huisarts: informeert de patiënt over de inhoud en betekenis van het zorgtraject. spreekt samen met de patiënt een persoonlijk zorgplan af en begeleidt de patiënt verder. registreert 4 gegevens (Hb. A 1 c, bloeddruk, LDL, BMI). schrijft de specifieke voorschriften voor (2 x/jaar).

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat doet de apotheker in het zorgtraject? De apotheker: levert zelfzorgmateriaal, op basis van het voorschift van de huisarts en het attest van de educator voor de glucometer. Hoe zorgen we voor eenduidige legt de werking van het toestel uit en geeft de communicatie naar de patiënt? noodzakelijke uitleg over het goed gebruik als aanvulling bij de uitleg van de huisarts of diabeteseducator. volgt de medicamenteuze behandeling op en geeft bijkomstig advies over de glycemiemeting, bloeddrukmeting, levensstijl, hypertensie, . . .

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… 1. Eerste voorschrift voor 6 maanden: • Voorschriften voor het materiaal • Voorschrift voor educatie Glucometer, 150 strips en 100 lancetten «ZORGTRAJECT» 2. Vernieuwing materiaal na 6 maanden: Moet in 3 gevallen verplicht voorzien zijn van een voorschrift voor educatie: • bij start van 1 injectie (5 x 30 m) • bij overgang naar 2 injecties (2 x 30 m) • Metabole controle > 58 mmol/mol 7. 5% (2 x 30 m) 150 strips en 100 lancetten «ZORGTRAJECT» 3. Vernieuwing glucometer: • Voorschrift voor de vernieuwing van de glucometer na 3 jaar • Voorschrift voor educatie Vernieuwing glucometer «ZORGTRAJECT»

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Attest van de educator dat nodig is voor de aflevering van een glucometer in een zorgtraject diabetes

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat zijn de aandachtspunten bij het opstellen van het voorschrift voor materiaal? • De strips en lancetten moeten steeds samen voorgeschreven worden. Welke moeilijkheden ondervinden we met De melding van het aantal strips en lancetten is deze praktische modaliteiten? facultatief gezien de hoeveelheden vastliggen. De opvolging van de voorschriften om de Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? terugbetaalde hoeveelheden niet te overschrijden, valt onder de verantwoordelijkheid van de huisarts. Het attest van de educator is enkel nodig voor de aflevering van een glucometer in het kader van een zorgtraject diabetes.

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wie zijn de diabeteseducatoren binnen het zorgtraject? Diabeteseducatoren zijn verpleegkundigen, diëtisten, podologen of kinesitherapeuten die een bijkomende opleiding diabeteseducatie gevolgd hebben (150 uur). De diabeteseducatoren in Brussel vindt u op: • www. huisvoorgezondheid. be of 02 412 31 66 (NL) • www. rmlb. be of 02 375 12 97 (FR)

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat is de taak van diabeteseducatoren? Informatie en ziekte-inzicht geven: oorzaak, ziekteverloop, verwikkelingen, levensverwachting, … Motiveren tot levensstijlaanpassingen: evenwichtige voeding, rookstop, beweging, … Informeren hoe hypo- en hyperglycemie voorkomen, herkennen en corrigeren. Uitleg geven over het effect van bepaalde geneesmiddelen op de glycemie (o. a. siropen). Aanleren van de inspuittechniek van insuline, rotatie van injectieplaatsen. Uitleg geven over de werking en bewaring van insuline. Aanleren van glycemiemetingen met glucometer, lancetten en strips (autocontrole). Uitleg geven over levensverzekeringen, rijbewijs, sollicitaties, reizen, …

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wanneer moet de vermelding ZTD, ZTN of DC op het voorschrift? Bij een zorgtraject of diabetesconventie wordt een reeks specialiteiten vergoed als de huisarts één van volgende vermeldingen op het voorschrift plaatst: moeilijkheden ondervinden we met • Welke ZTN (Zorgtraject chronische nierinsufficiëntie) • deze praktische modaliteiten? ZTD (Zorgtraject diabetes) • DC (Diabetesconventie) Welke concrete oplossingen kunnen dit verhelpen? • De huisarts is verantwoordelijk om na te gaan of de patiënt in aanmerking komt voor terugbetaling van de specialiteit. • Wanneer de huisarts geen vermelding op het voorschrift plaatst, is er nog steeds een attest van de adviserend geneesheer vereist voor tegemoetkoming. Het volledig overzicht van de betrokken specialiteiten en de vereiste melding vindt u op www. upb-avb. be, rubriek Tarificatie > Nuttige documenten.

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Wat is het verschil tussen het ZTD, de educatie en zelfzorg en de diabetesconventie? Educatie Materiaal Via de apotheek: Zorgtraject Diabetes “ZTD” Diabeteseducator 1 glucometer (mits attest diabeteseducator) - hernieuwing mogelijk na 3 jaar 3 x 50 strips en 100 lancetten per 6 maanden Via de apotheek: Educatie en Zelfzorg Huisarts “EZ” Diabetes Conventie “DC” Conventiecentrum (2 e lijn) 1 glucometer - hernieuwing mogelijk na 3 jaar 2 x 50 strips en 100 lancetten per jaar In het conventiecentrum, niet via de apotheek

THEMA’S Zorgtrajecten Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… Waar vindt u informatie over de zorgtrajecten? Zorgverleners kunnen terecht bij de LMN’s voor: • informatie • documentatie • contactlijsten van de verschillende zorgverleners in het zorgtraject De zorgtrajectpromotoren in Brussel vindt u op: www. huisvoorgezondheid. be (NL) www. rmlb. be (FR)

Wanneer huisarts en apotheker elkaar ontmoeten… THEMA’S Zorgtrajecten Tot slot… • Wat onthouden we uit deze uitwisseling? • Wat verwachten we van elkaar?