WADZA SDOWNICZA WADZA SDOWNICZA opiera swoje funkcjonowanie na

WŁADZA SĄDOWNICZA

WŁADZA SĄDOWNICZA opiera swoje funkcjonowanie na działaniu niezawisłych i niezależnych SĄDÓW mających monopol na rozstrzyganie konfliktów prawnych Ale SĄDY nie mogą dokonywać zmian w wydanych prawnych, na podstawie których orzekają aktach a pozostałe władze mogą wywierać pośredni bądź bezpośredni wpływ na nominacje sędziowskie i finansowanie działalności sądów w praktyce ZNACZENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ JEST na ogół MNIEJSZE niż dwu pozostałych

PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ 1. NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIÓW I NIEZALEŻNOŚĆ SĄDÓW • zagwarantowanie całkowitej niezależności w orzekaniu • brak jakichkolwiek nacisków ze strony innych władz • niezależność od opinii publicznej podstawą orzekania KONSTYTUCJA i USTAWY

GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ oddzielenie organów władzy sądowniczej od innych organów władzy niemożność ingerowania w orzecznictwo zasada INCOMPATIBILITAS nieusuwalność sędziów IMMUNITET sędziowski brak odpowiedzialności za orzecznictwo niezależność materialna GWARANCJE PROCESOWE

PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ 2. DWU- LUB TRZYINSTANCYJNOŚĆ postępowania 3. NADZÓR SĄDU NAJWYŻSZEGO 4. UDZIAŁ OBYWATELI w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości a) SĘDZIOWIE b) PRZYSIĘGLI ŁAWNICY 5. ZASADA POWSZECHNOŚCI DOSTĘPU DO SĄDU 6. ZAKAZ PROCESÓW INKWIZYCYJNYCH

STRUKTURA SĄDOWNICTWA SĄD NAJWYŻSZY SĄDY ADMINISTRACYJN E • Naczelny Sąd Administracyjny • wojewódzkie SA TRYBUNAŁY • Trybunał Konstytucyjny • Trybunał Stanu SĄDY POWSZECHNE SĄDY WOJSKOWE • rejonowe • okręgowe • apelacyjne • garnizonowe • okręgów wojskowych

SĄDY POWSZECHNE DOMNIEMANIE KOMPETENCJI ZRÓŻNICOWANA STRUKTURA SĘDZIOWIE POWOŁYWANI POPRZEZ WYBÓR LUB MIANOWANIE WYMOGI stawiane przed kandydatami na sędziów: • ukończenie studiów prawniczych • praktyka w zawodzie • zdanie egzaminu państwowego lub przejście postępowanie kwalifikacyjnego • cenzus wiekowy SĄDY ADMINISTRACYJNE sprawują kontrolę nad legalnością decyzji wydawanych przez administrację

SĄDY KONSTYTUCYJNE sprawują kontrolę nad zgodnością aktów prawnych z aktem uznawanym za nadrzędne źródło prawa (konstytucją) model SCENTRALIZOWANY I ABSTRAKCYJNY (model austriacki) • kompetencje do kontroli konstytucyjności ma tylko jeden, specjalnie do tego powołany sąd • usunięcie normy z systemu prawnego (ex nunc, ex tunc lub pro futuro) • inicjatywa zewnętrzna model ZDENTRALIZOWANY I KONKRETNY (model amerykański) • kontrola konstytucyjności przez wszystkie sądy • norma pomijana tylko w danej, konkretnej sprawie • z inicjatywy jednej ze stron

SĘDZIOWIE sądów konstytucyjnych są powoływani przez: • PARLAMENT • GŁOWĘ PAŃSTWA • PARLAMENT I GŁOWĘ PAŃSTWA • Przez organy wszystkich trzech władz na ogół na jedną kadencję, która trwa od 6 do 12 lat (w PL - 9); skład częstokroć jest odnawiany rotacyjnie albo poszczególnych sędziów powołuje się indywidualnie SĄDY WOJSKOWE istnieją tylko w niektórych krajach (nie jest to praktyka powszechna ) sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych

Do kompetencji władzy sądowniczej należy w szczególności: • orzekanie o odpowiedzialności osób sprawujących funkcje publiczne SĄD KONSTYTUCYJNY SĄD POWSZECHNY SĄDY SZCZEGÓLNE (np. Trybunał Stanu) • kontrola procesu wyborczego rozstrzygnięcie wyników wyborów kontrola przebiegu kampanii wyborczej możliwość podważenia decyzji o odmowie rejestracji • kontrola działalności partii politycznych • ochrona wolności obywatelskich

RELACJE POMIĘDZY WŁADZĄ WYKONAWCZĄ, USTAWODAWCZĄ I SĄDOWNICZĄ 1. Model oparty na analizie podażowo-popytowej Koszt ustawy S 1 S E 1 WPROWADZENIE PODZIAŁU WŁADZ E D Liczba wydawanych ustaw D – skłonność do płacenia lobbystom za promowanie danej ustawy S – możliwość wpłynięcia przez lobbystów na wprowadzanie w życie określonych aktów prawnych

RELACJE POMIĘDZY WŁADZĄ WYKONAWCZĄ, USTAWODAWCZĄ I SĄDOWNICZĄ 2. Model przetargowy A priori zakłada się wprowadzenie zasady podziału władz, a legislatywa i egzekutywa mają udział w ostatecznym wprowadzeniu aktu prawnego 0 Emax zbiór DYSKUSYJNY zbiór PRZETARGOWY L 0 Lmax poziom wydatków związanych z danym aktem prawnym

2. Model przetargowy – c. d. UWZGLĘDNIENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ A S 0 Emax L 0 Lmax poziom wydatków związanych z danym aktem prawnym A – ustawa w kształcie uzgodnionym przez legislatywę i egzekutywę S – ustawa preferowana przez władzę sądowniczą Jeśli S mieści się w ZBIORZE PRZETARGOWYM, wówczas przedstawiciele legislatywy i egzekutywy nie zareagują na działania władzy sądowniczej zmianą ustawy.

SYSTEM PRAWNY systemy oparte na PRAWIE ZWYCZAJOWYM (common law) sędziowie tworzą prawo istotną rolę odgrywają precedensy, w oparciu o które tworzone są normy generalne sąd może odstąpić od uwzględnienia precedensów, ale jedynie, gdy wykaże znaczące różnice pomiędzy nimi a rozpatrywaną sprawą systemy oparte na PRAWIE STANOWIONYM (systemy kontynentalne) sędziowie nie tworzą prawa precedensy nie są wiążące odstąpienie od precedensów nie rodzi skutków prawnych

HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH KONSTYTUCJA lub AKTY O RANDZE KONSTYTUCYJNEJ ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO USTAWY ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY ROZPORZĄDZENIA AKTY RZĄDOWE PRAWO MIEJSCOWE

KONSTYTUCJA AKT PRAWNYCH O NAJWYŻSZEJ MOCY PRAWNEJ w państwie, w którym określone są zasady organizacji państwa, jego cele i zadania, podmioty władzy i sposoby jej sprawowania, podstawowe prawa i wolności obywatelskie jednostek oraz zasady zmiany zawartych w niej norm PISANE (formalne) NIEPISANE (nieformalne) PEŁNE KONSTYTUCJE NIEPEŁNE (małe)

METODY WPROWADZANIA KONSTYTUCJI • przez monarchę (KONSTYTUCJA OKTROJOWANA) • przez naród (REFERENDUM KONSTYTUCYJNE) • przez KONSTYTUANTĘ • przez PARLAMENT + rozwiązania pośrednie

NOWELIZOWANIE KONSTYTUCJI • POPRAWKI do konstytucji nowelizacje są dodawane do tekstu konstytucji bez modyfikowania jej pierwotnej treści • ZMIANY TEKSTU konstytucji nowelizacja wiąże się z każdorazową zmianą treści konstytucji (wykreślenie nieaktualnych przepisów) NOWELIZACJE mogą być dokonywane przez: • PARLAMENT • NARÓD (referendum) • w państwach autorytarnych - ORGAN WŁADZY WYKONAWCZEJ

EKONOMIA KONSYTUCYJNA James BUCHANAN (ur. 1919) NAGRODA NOBLA 1986 r. EKONOMIA KONSTYTUCYJNA próba wyjaśnienia właściwości działania alternatywnych zestawów zasad prawnoinstytucjonalno-konstytucyjnych, które określają ramy, w jakich dokonują się wybory podmiotów ekonomicznych i politycznych. KONSTYTUCJA każdy zestaw zasad ograniczających aktywność jednostek w dążeniu do osiągania własnych celów

EKONOMIA KONSYTUCYJNA Przedmiot badań: konstytucje oparte na wzajemnych UMOWACH, a w szczególności z jednej strony ograniczenia nakładane na przedstawicieli władzy państwowej, a z drugiej ograniczenia nakładane przez władzę na obywateli W jaki sposób różne zestawy przyjmowanych w poszczególnych społeczeństwach zasad konstytucyjnych wpływają na poziom dobrobytu? POTWIERDZENIE WNIOSKU EKONOMISTÓW KLASYCZNYCH KLUCZOWE JEST WPROWADZENIE I PRZESTRZEGANIE ZASAD WOLNOŚCI GOSPODARCZEJ

II poł. XX wieku w krajach Zachodnich próba przebudowania gospodarki wedle nowych zasad opartych na koncepcjach J. M. Keynesa: INTERWENCJONIZM jako środek pozwalający (1) uchronić kapitalizm przed upadkiem (2) i dający szansę na budowę „PAŃSTWA DOBROBYTU” BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE „OD KOŁYSKI AŻ PO GRÓB” WZROST ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE obok podstawowego, RYNKOWEGO mechanizmu alokacji zasobów coraz większego znaczenia zaczęło nabierać rozdzielanie ich na podstawie DECYZJI POLITYCZNYCH