VUNA PRIRODNA VLAKNA IVOTINJSKOG PORIJEKLA PRIRODNA VLAKNA IVOTINJSKOG

VUNA PRIRODNA VLAKNA ŽIVOTINJSKOG PORIJEKLA

PRIRODNA VLAKNA ŽIVOTINJSKOG PORIJEKLA • U prirodna vlakna životinjskog porijekla spadaju dlake sa tijela ovce, koje se nazivaju vuna, dlake nekih drugih životinja ( koze, kamile i lame, zeca) i prirodna svila. • Zajedničko svojstvo ove grupe vlakana jeste građa sastavljena od bjelančevina, odnosno proteina. Zato ova vlakna često nose naziv i proteinska vlakna. Bjelančevina vune i ostalih dlaka naziva se keratin, a bjelančevina svile nosi naziv fibroin. Svileno vlakno se sastoji iz dvije niti koje su povezane i obložene bjelančevinom sericin (svileni lijepak) • Pojam aminokiselina i bjelančevina - belančevine odnosno proteini su makromolekulska jedinjenja veoma snažnog hemijskog sastava sastoje se od najmanje 17 do 18 različitih aminokiselina.

VUNA • Vuna je mekana dlaka krzna pojedinih sisara, posebno ovaca (ovčija vuna). Koža ovaca, zajedno sa dlakom koristila se mnogo vijekova prije nego što je došlo do saznanja da vlakna mogu da se predu. Mesopotamija je vjerovatno bila prva oblast gdje su se gajile pripitomljene ovce I vuna prerađivala za odjeću. • Oblasti gajenja ovaca I rase ovaca • Danas je ovčarstvo veoma važna privredna grana, a ovce se grade skoro po čitavom svijetu. U svijetu postoji više rasa ovaca I sve se one razvrstavaju u više kategorija, u zavisnosti od toga da li se gaje zbog vune, vune I mesa, samo mesa, mlijeka I dr. • Merino rasa daje vunu najboljeg kvaliteta I ta vrsta predstavlja neku vrstu standarda prema kojoj se mjeri kvalitet ostalih vrsta vuna. • Ove rase gaje se prvenstveno radi dobijanja vune.

• U Velikoj Britaniji stvorene su rase prvenstveno za dobijanje mesa, ali se ništa manje, koristi I njihova vuna. • To su: lajčester, linkoln, kotstvold – ovce duge dlake, romni marš- sa dlakom srednje dužine, sautdaun I ševiot – ovce kratke dlake. • Ukrštanjem merino I engleskih rasa nastale su ukrštene rase sa srednje finom vunom. Primjer je koridal – rasa ovaca koja se gaji u Australiji I na Novom Zelandu. • Ovčarstvo u našoj zemlji je oduvijek bilo razvijeno. Zastupljene su dvije rase: pramenka I cigaja • Pramenka je naša najrasprostranjenija rasa ovaca. Naziv je dobila zbog dugih pramenova u kojima uglavnom preovladava gruba osjasta dlaka. Gaji se u planinskim predjelima. • Cigaja je ravničarska ovca. Naziv je dobila zbog toga što su joj njuška, uši I noge pokrivene crnom dlakom, a tijelo bijelom. Dlaka joj je nešto finija nego dlaka pramenke. •

VRSTE VUNE • U zavisnosti od načina dobijanja I porijekla, vunu dijelimo na: Runsku Tabačku Vunu sekundarnog porijekla (regenerat ili reciklirana) • Runska vuna se dobija striženjem (šišanjem) vune živih ovaca. • Tabačka vuna skida se sa tela zaklanih ili uginutih ovaca, a nosi naziv I kožarska ili štavarska vuna. • Vuna sekundarnog porijekla nastaje raščupavanjem, odnosno razvlakivanjem mehaničkim putem otpadaka vune nastalih prilikom dobijanja ili prerade pret pređe, tkanina, pletenine ili stare vunene ili poluvunene odjeće.

U ZAVISNOSTI OD FINOĆE, VUNA SE DIJELI NA: Merino Ševiot Ukrštenu Ponovo ukrštenu vunu • Merino vuna je pojam za finu vunu. Ona je meka, talasasta (kovrdžava), relativno kratka, bez srži I velike je finoće. • Ševiot je pojam za grubu vunu. Ona je tvrdog opipa, prava, duga, ima srž I male je finoće. • Ukrštena vuna, poznata kao krosbred srednje je finoće. • Ponovo ukrštena vuna ili, kako se drugaćije naziva, kambek vuna nastaje ukrštanjem ukrštenjh rasa ovaca sa merino rasama u cilju poboljšavanja finoće vune.

DOBIJANJE VUNE • Runska vuna predstavlja najveći izvor vune koji se prerađuje u tekstilnoj industriji. Nekada se šišanje ovaca vršilo ručnim makazama, što je bilo prilično sporo. Danas se to radi uglavnom električnim mašinama za šišanje. • Vunena vlakna su manje ili više međusobno povezana u pramenove, što zavisi od stepena kovrdžavosti; ukoliko je kovrdžavost veća, posle šišanja tj. Striženja se dobija cjelina koja se naziva runo. • Cjelovitost runa je veoma važna jer vuna nije istog kvaliteta na svim djelovima tijela. • Posle striženja, runo se podiže sa poda I nosi na specijalne pokretne stolove gdje se prvo obavi okrajičavanje. To je odsijecanje krajeva, zaprljanih I oštećenih djelova runa I grubo razvrstavanje, pakovanje u bale koje se obavijaju tkaninama od jute ili polipropilena I otpremanje u pogone na dalju preradu. • Vuna se klasira, odnosno sortira prije svega prema finoći, zatim dužini, boji, količini nečistoća, biljnih primesa, itd. • Vuna najboljeg kvaliteta se dobija sa plećki, slabina, vrata I leđa. Najlošijeg kvaliteta dobija se sa repa, nogu, glave I trbuha.

STRUKTURA I SVOJSTVA VUNE • Svako vuneno vlakno sastoji se od dva ili tri osnovna sloja, a to su: pokožica, kora I srž. Struktura vune • Poprečni presjek – U poprečnom presjeku vunena vlakna su okruglog ili ovaknog oblika. • Struktura površine I spoljašnji izgled – Vuna spada u vlakna sa najhrapavijom površinom I najrazvijenijim reljefom površine. Boja vune potiče od pigmentnih materija koje se nalaze u kori. Ona može biti bjeličasta, žućkasta, sivkasta, mrka do crne. Najbolja je bjeličasta vuna jer onda može da se boji u sve boje I tonove. Sjaj vune zavisi od strukture krljušti I stepena talasavosti. Fine vune imaju manji sjaj od grubih vuna. Sjaj može biti svilast, srebrnkast ili staklast. • Dužina – Dužina vunenih vlakana je veoma različita, što zavisinod rase ovaca, uzrasta, vremena striže I položaja vune na tijelu ovce I iznosi od 25 do 500 mm. • Finoća –Finoća predstavlja najvažnije svojstvo vune, prema kome se ona dijeli na klase. • Talasavost(kovrdžavost) –Talasi (kovrdže) poboljšavaju neka svojstva proizvoda od vune, kao što su toplotno-izolaciona svojstva, veća punoća, ljepši izgled I prijatniji opip. • Jačina –Vunena vlakna imaju prekidnu jačinu od 10 do 16 c. N/tex. U poređenju sa pamukom jačina je znatno manja.

• Izduženje I elastičnost –Vuna spada u prirodna vlakna sa najvećom sposobnošću istezanja. Pod uticajem toplote, vlage I pritiska, proizvodi od vune mogu se oblikovati prema želji. • Sposobnost filcanja –Sposobnost filcanja je veoma složena pojava, a javlja se kod vune I još nekih dlaka. U vodenoj sredini, a pod uticajem spoljašnjih sila pritiska, dolazi do međusobnog pomijeranja vunenih vlakana koja, zbog krljušti, ne mogu više da se vrate u prvobitni položaj, već se međusobno mrse I prepliću, stvarajući gust materijal poznat po imenom filc. Za proizvodnju tkanina kao što je filc (za izradu šešira), čoja, flanel, ćebad namjerno se povećava gustina tkanina I vrši filcanje. Taj proces poznat je pod nazivom valjanje. • Gustina –Vuneno vlakno ima najmanju gustinu od svih prirodnih vlakana. Ovo svojstvo je veoma dragocjeno pri izradi tkanina koje predstavljaju mješavinu vune I sintetizovanih vlakana, jer su takve tkanine veoma lagane. • Sorpciona svojstva –Voda je veoma hidrofilno platno. Vlažnost vune pri normalnom uslovima iznosi 13 -16%. Zbog ovako velike sposobnosti upijanja vlage vlakna ne pokazuju sklonost da se statički naelektrišu, pa se time objašnjava njihovo svojstvo da ne privlače I ne zadržavaju nečistoće. • Otpornost prema djelovanju svjetlosti –Dugotrajno djelovanje svjetlosti dovodi do fotohemijske oksidacije vune. Vunena odjeća obično nije dugo izložena suncu jer se obično nosi zimi.

• Termička svojstva – Vuna je veoma osjetljiva prema dejstvu visokih temperatura. Na temperaturama iznad 100 stepeni vuna počinje da žuti, na 130 počinje njena razgradnja, a na 300 stepeni celzijusovih se ugljeniše. Pod dejstvom suve toplote postaje kruta, gubi jačinu I elastičnost, pa se zbog toga proizvodi od vune peglaju preko vlažne krpe na temperaturama 140 -170 stepeni. Kada se spali ima miris sličan kosi kada se oprlji. Vuna ima veoma dobra toplotno-izolacionasvojstvajer su bjelančevine slabi provodnici toplote. • Otpornost prema djelovanju hemijskih agenasa – Vuna odnosno keratin je jako osjetljiva prema dejstvu alkalija. Zato se za pranje proizvoda od vune koriste neutralna sredstva (sapuni, deterdženti). • Vuna nije osjetljiva (ili veoma malo) prema dejstvu kiselina. Razblažena sumporna kiselina se zato koristi u procesu karbonizovanja vune, tj. Odvajanja biljnih primesa sa vune. Vuna se dobro boji. Ne boji se samo kao vlakno već I u obliku pređe, tkanina, pletenine ili gotove odjeće. • Otpornost prema djelovanju mirkorganizama – Pored bakterija I gljivica, vunu napadaju I insekti (moljci). Otpornija je nego pamuk

UPOTREBA VUNE • Zahvaljujući izvanrednim svojstvima kao što su mek I topao opip, velika hidrofilnost, izvanredna toplotno-izolaciona svojstva, velika elastičnost I mala sposobnost gužvanja, vuna ima neograničenu upotrebu. Najviše se koristi za odjeću I predmete u domaćinstvu. • Češljana pređa se koristi za izradu kaputa, odijela, haljina, pletenina, rublja, čarapa. Vlačena pređa se koristi u izradi čojice, čoje, I filca za šešire, kape, teniske loptice, u industriji putnih torbi I kofera. U domaćinstvu, vuna se koristi za izradu ćebadi, prekrivača, tepiha I materijala za punjenje. U industriji se koristi za izradu toplotno-izolacione odjeće, radničkih kombinezona I materijala za filtriranje. PROIZVODI OD VUNE