Vlaamse Milieumaatschappij Waterbodemkwaliteit in Vlaanderen Ward De Cooman

Vlaamse Milieumaatschappij Waterbodemkwaliteit in Vlaanderen Ward De Cooman VMM A. Van De Maelestraat 96 9320 Erembodegem 1

Inhoud n n Definities Triade-onderzoek l l n n 2 monsterneming Fysisch-chemische evaluatie Ecotoxicologische evaluatie Biologische evaluatie Waterbodemmeetnet en -databank Triade en milieubeleid

definities n n 3 Natuurlijke waterbodem: l Deel onder de sedimentlaag of bodem van de waterloop eigen aan de ecoregio waardoor de waterloop stroomt. Sediment: l Materiaal dat uit de waterkolom is bezonken en dat op de bodem een laag vormt (sedimentlaag)

Definities n 4 Waterbodem: l Is een deel van het aquatisch ecosysteem en bestaat uit de natuurlijke waterbodem en een sedimentlaag. Voor een triade-onderzoek wordt met waterbodem bedoeld de bodem van rivieren, meren en plassen, kanalen, sloten, schorren, slikken, de kust, d. i. de bodems van het hydrografisch net of de bodems die permanent of regelmatig onder water staan.

Definities n Specie: l Deel van de waterbodem, dat uit de waterlopen wordt verwijderd omwille van nautische-, hydraulische- en milieuredenen, of omwille van infrastructuurwerken. l 5 Meestal betreft het enkel de verwijdering van de sedimentlaag, soms kan echter ook een deel van de natuurlijke waterbodem worden verwijderd.

Waterbodemecosysteem 6

Inhoud n n Definities Triade-onderzoek l l n n 7 monsterneming Fysisch-chemische evaluatie Ecotoxicologische evaluatie Biologische evaluatie Waterbodemmeetnet en -databank Triade en milieubeleid

Monsterneming n n n 8 Van Veen grijper (2 liter/6 liter) Zig zag bemonstering in 50 meter zones of random bemonstering in ha-veld 40 -70 deelstalen Mengstaal : 50 liter Mengstaal verdelen voor 3 labo’s

9

10

11

12

13

14

Inhoud n n Definities Triade-onderzoek l l n n 15 monsterneming Fysisch-chemische evaluatie Ecotoxicologische evaluatie Biologische evaluatie Triade-concept Waterbodemmeetnet en -databank Triade en milieubeleid

Triade concept n n n 16 Fysico-chemie l chemische inhoud l maar: biobeschikbaarheid of effecten Ecotoxicologie: l effecten l maar: extrapolatie naar veldcondities Biologie: l effecten op levensgemeenschappen in situ l maar: wordt beïnvloed door andere factoren

Parameters Triade Fysico-chemie arseen cadmium chroom lood koper kwik nikkel zink fractieverdeling organische stof minerale olie EOX OCP PCB PAK 17 Ecotoxicologie Biologie Raphidocellis (groenwier) Biotische Waterbodem Index Thamnocephalus (kreeftachtige) Hyalella (amphipode) misvormingen bij muggenlarven

Parameters n n n 18 Zware metalen: l arseen, cadmium, chroom, koper, kwik, lood, nikkel, zink + tin, selenium organische verontreinigingen l minerale olie, eox, chloorpesticiden, pcb, pak, VOS Fysische parameters: l OS (TOC) l granulometrie (<2µ, <50µ, <63µ, >63µ) Ecotoxicologische parameters Biologische parameters

Klassificatie n n n 19 Berekenen van de afwijking t. o. v. de referentie (VTR) Omzetten in klassen van de verschillende componenten van de Triade Visualiseren door iedere klasse een kleur te geven

Fysisch-chemische verwerking Aanrijking (VTR) log. Index Klasse <2, 5 -<6, 3 -<15, 8 -<100 <0, 4 -<0, 8 -<1, 2 -<2 1 2 3 4 Globale Klasse 1 2 3 4 20 Betekenis niet afwijkend t. o. v. referentie licht afwijkend t. o. v. referentie sterk afwijkend t. o. v. referentie

Fysisch-chemische verwerking gemeten gehalte gecorrigeerd gehalte referentiegehalte log(c/µ) klasse Cr (mg/kg) Pb (mg/kg) As (mg/kg) Cd (mg/kg) Cu (mg/kg) Hg (mg/kg) Ni (mg/kg) Zn (mg/kg) 14, 87 52, 06 22, 13 66, 16 17, 57 0, 68 6, 90 723, 23 19, 15 56, 31 24, 33 66, 72 19, 17 0, 75 8, 23 749, 00 17, 00 14, 00 11, 00 0, 38 8, 00 0, 05 11, 00 67, 00 0, 05 0, 60 0, 34 2, 00 0, 38 1, 18 0, 00 1, 05 1 2 1 4 1 3 APKWS (mg/kg) EOX (mg/kg) SOCP (µg/kg) PCB 7 (µg/kg) PAK 6 (µg/kg) 16, 00 39, 00 0, 00 8, 00 2, 73 21, 51 52, 42 0, 00 10, 75 0, 37 37, 00 31, 00 3, 90 5, 10 0, 22 0, 00 0, 23 0, 00 0, 32 0, 22 1 1 1 Eindklasse 21 4

Hyalella azteca Ecotoxicologische verwerking Gemiddelde VTR 1 1 -150 150 -300 >300 % sterfte <20 20 -50 50 -75 >75 Raphidocellis subcapitata Klasse 1 2 3 4 klasse Betekenis 1 2 3 4 Thamnocephalus 22 platyurus geen acute impact licht acute impact ernstige acute impact

Ecotoxicologische verwerking E. E. VTR klasse Selenastrum 2. 1 210 3 Thamocephalus 0. 01 1 1 105. 5 2 % Poriënwater Hyalella Eindklasse 23 100 4 4

Biologische verwerking Klasse BWI Betekenis 1 2 3 4 goede biologische kwaliteit 7 -10 5 -6 3 -4 0 -2 <10 matige biologische kwaliteit 10 -20 slechte biologische kwaliteit >20 -40 zeer slechte biologische kwaliteit <40 Globale Klasse 1 2 3 4 24 %misv. Betekenis niet afwijkend van referentie matig afwijkend van referentie sterk afwijkend van referentie zeer sterk afwijkend van referentie Betekenis goede biologische kwaliteit matige biologische kwaliteit slechte biologische kwaliteit zeer slechte biologische kwaliteit

Biologische verwerking waarde klasse BWI 4 3 % misvormingen 69, 7 4 Eindklasse 25 4

Klasse Fysico-chemie (C) Ecotoxicologie (E) 1 2 3 4 + + C + + 26 + + + E + + + + - Biologie (B) + + + Triade kwaliteitsbeoordeling 4 3 2 1

27

Inhoud n n Definities Triade-onderzoek l l n n 28 Monsterneming Fysisch-chemische evaluatie Ecotoxicologische evaluatie Biologische evaluatie Waterbodemmeetnet en -databank Triade en milieubeleid

Waterbodemmeetnet n n 29 Door VMM opgestart in 2000 na methodologische studie AMINAL/AWZ/VMM Kwaliteit van de bodems van de Vlaamse waterlopen in kaart brengen m. b. v. het Triade concept: l fysisch-chemische beoordeling l ecotoxicologische analyse l biologische analyse l integrale index of triadekwaliteitsbeoordeling 150 verschillende meetplaatsen per jaar 600 meetplaatsen na 4 jaar

Procentuele verdeling van de triadekwaliteitsbeoordeling (TKB) 1% 18% TKB 1 TKB 2 45% TKB 3 TKB 4 36% 30

31

Triadekwaliteitsbeoordeling per bekken 100% 80% sterk verontreinigd 60% verontreinigd licht verontreinigd 40% niet verontreinigd 20% 32 Nete Maas Leie Ijzer Gentse Kanalen Dijle & Zenne Dender Demer Brugse Polders Boven-Schelde Beneden. Schelde 0%

Fysico-chemie - Vlaanderen 100% 90% 80% 70% sterk afwijkend 60% afwijkend 50% licht afwijkend 40% niet afwijkend 30% 20% 10% 0% As t Cd t Cr t Cu t Hg t Ni t Pb t Zn t EAS tce 33 EOX OCP t PAK 6 PCB t

1% 13% 25% Fysico-chemie - Schelde 61% 100% 80% 60% sterk afwijkend licht afwijkend 40% niet afwijkend Zn t PCB t Pb t PAK 6 OCP t Ni t Hg t EOX Cu t EAS tce 34 Cr t As t 0% Cd t 20%

0% 24% Fysico-chemie - Leie 76% 100% 80% sterk afwijkend 60% afwijkend licht afwijkend 40% niet afwijkend Zn t PCB t Pb t PAK 6 OCP t Ni t Hg t EOX Cu t EAS tce 35 Cd t As t 0% Cr t 20%

Inhoud n n Definities Triade-onderzoek l l n n 36 Monsterneming Fysisch-chemische evaluatie Ecotoxicologische evaluatie Biologische evaluatie Waterbodemmeetnet en -databank Triade en milieubeleid

37

Sectoraal Uitvoeringsplan Bagger- en Ruimingsspecie n n n 38 Kwaliteitsgegevens: beschikbare fysischchemische resultaten bij waterbodemonderzoek Kwantiteitsgegevens: beschikbare kwantiteitsgegevens van baggeren ruimingwerken Koppeling van bestaande kwaliteitsgegevens aan bestaande kwantiteitsgegevens geeft inschatting van de hoeveelheid verontreinigde specie en in welke mate dit verontreinigd is.

Ramingen van historische achterstand en jaarlijkse aangroei cijfers in tds (bron AMINAL, AWZ, VMM) Bekken Bevaarbare waterlopen Afdeling Bovenschelde Afdeling Zeeschelde Afdeling Waterwegen Kust Afdeling Maas en Albertkanaal + Dienst voor de Scheepvaart Afdeling Maritieme Toegang NV Zeekanaal Haven Gent Haven Antwerpen Totaal bevaarbare waterlopen Onbevaarbare waterlopen Beneden-Schelde Boven-Schelde Brugse Polders Demerbekken Denderbekken Dijle-Zenne Gentse Kanalen IJzerbekken Leiebekken Maasbekken Netebekken Totaal onbevaarbare waterlopen Algemeen totaal 39 Historische achterstand Jaarlijkse aangroei 1. 472. 000 7. 311. 000 978. 000 328. 400 180. 000 58. 800 280. 000 320. 000 760. 000 90. 000 p. m. 11. 211. 000 56. 000 187. 800 72. 000 75. 000 300. 000 1. 258. 000 3. 226. 000 602. 000 1. 028. 000 650. 000 260. 000 853. 000 2. 363. 000 1. 162. 000 1. 063. 000 576. 000 610. 000 12. 394. 000 23. 605. 000 2. 000 16. 000 19. 000 10. 000 22. 000 15. 000 1. 000 4. 000 97. 000 1. 355. 000

Specieaanbod per TKB-klasse en voor hergebruik als bodem cijfers in tds TKB 1 TKB 2 TKB 3 TKB 4 Onbevaarbare Bevaarbare 749. 000 404. 000 2. 659. 000 1. 637. 000 4. 261. 000 3. 251. 000 4. 726. 000 5. 920. 000 Totaal 1. 153. 000 4. 296. 000 7. 512. 000 10. 646. 000 Onder norm < 60% zand > 60% zand Boven norm < 60% zand > 60% zand Onbevaarbare Bevaarbare 2. 030. 000 1. 564. 000 2. 289. 000 4. 954. 000 3. 541. 000 1. 564. 000 4. 534. 000 3. 129. 000 Totaal 3. 594. 000 7. 243. 000 5. 105. 000 7. 663. 000 40

En verder. . . 1. 2. 3. 4. 41 Meetnet verder uitbreiden: 1. uitbreiden meetplaatsenbestand en verder uitwerken van het waterbodemmeetnet 2. voor en na situatie in kaart brengen 3. erkenning triadesysteem als OBO 4. normen en kwaliteitsdoelstellingen voor waterbodems 5. … Meetnet afstemmen op palingpolluentenmeetnet e. a. Waterbodemdatabank verder actualiseren en optimaliseren Verder onderzoek : optimalisatie van het triadesysteem

En verder. . . n 42 Ondersteuning van het waterbodembeleid l onderlinge afstemming van decreten en uitvoeringsbesluiten l erkenning labs l verder wetenschappelijk onderzoek l centrale waterbodemdatabank VMM l Advies- en kenniscentrum waterbodems l werkbare normen inzake bagger- en ruimingsspecie l sedimenttoevoer in waterlopen beperken

Andere projecten n n n 43 Opvolgen WVO-vergunning (UGT en CTT): terugstorten van baggerspecie in de Westerschelde opvolgen VLAREM-vergunning terugstorten van baggerspecie in de Zeeschelde zwevende stof campagnes (Laak & Winterbeek, Scheppelijke & Molse Nete, Dommel, Maas, …) Onderzoek: sediment effect concentraties Onderzoek: diepere lagen onder sedimentlaag Kosten-Baten analyse van wetgeving (VLAREA/VLAREBO) Samenwerking met andere instanties