VIII Wsplnoty narodoweetniczne i ojczyzna Opracowanie Mariola Pilarz

VIII. Wspólnoty narodowe/etniczne i ojczyzna Opracowanie: Mariola Pilarz nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 9 w Szczecinie

VIII. Wspólnoty narodowe/etniczne i ojczyzna Tematy lekcji; numery slajdów 1. Więzi narodowe Polaków; 3– 9 2. Obywatelstwo polskie; 10– 23 3. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce; 24– 29 4. Postawy współczesnych Polaków ; 30– 45 Bibliografia; 46 2

Temat 1: Więzi narodowe Polaków 3

Temat: Więzi narodowe Polaków Świadomość narodowa – zbiór przekonań o przynależności do określonego narodu, postrzeganie i rozumienie jego dziejów, zespół wyobrażeń o jego przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, oraz poczucie więzi z członkami tego narodu. 4

Temat: Więzi narodowe Polaków Wymiary polskości POLAK, CZYLI KTO? Wymiary polskości na podstawie badań opinii publicznej. Polak powinien: q Wymiar lokalny: ü dbać o najbliższe otoczenie (miejscowość, dzielnicę, osiedle); ü angażować się na rzecz lokalnej społeczności. q Wymiar globalny: ü w każdym miejscu na świecie dawać świadectwo wysokiej kultury, tolerancji i poszanowania innych kultur; ü nie wstydzić się własnego pochodzenia i języka; ü promować polską kulturę; ü mówić dobrze o Polsce. 5

Temat: Więzi narodowe Polaków Wymiary polskości q Wymiar historyczny: ü znać, zgłębiać i szanować tradycję historyczną; ü okazywać szacunek i cześć bohaterom narodowym; ü szanować dorobek poprzednich pokoleń; ü przekazywać pamięć i tradycję historyczną następnym pokoleniom; ü nie zapominać o własnych korzeniach rodzinnych. 6

Temat: Więzi narodowe Polaków Wymiary polskości q Wymiar społeczno-polityczny: ü wypełniać obowiązki obywatelskie; ü okazywać szacunek symbolom narodowym; ü szanować prawo i zwracać uwagę na jego łamanie; ü angażować się w życie polityczne (np. uczestniczyć w wyborach i referendach); ü angażować się w życie społeczne (np. udzielać się jako wolontariusz, w fundacji, stowarzyszeniach, pomagać słabszym i wykluczonym); ü reagować na zło i patologie społeczne; ü być gotowym do obrony ojczyzny; ü szanować tradycję oręża polskiego. 7

Temat: Więzi narodowe Polaków Wymiary polskości q Wymiar kulturowo-religijny: ü pamiętać i godnie obchodzić święta i rocznice narodowe; ü znać, zgłębiać i szanować dorobek kulturalny Polski; ü uczestniczyć w ważnych wydarzeniach kulturalnych w kraju; ü dbać o czystość języka narodowego; ü nie zaniedbywać nauki, stale podnosić poziom własnej edukacji; ü szanować i chronić polską naturę i środowisko przyrodnicze; ü szanować i doceniać dorobek i rolę Kościoła katolickiego. 8

Temat: Więzi narodowe Polaków Wymiary polskości q Wymiar ekonomiczny: ü przyczyniać się do wzrostu ekonomicznego Polski; ü preferować kupno polskich produktów; ü uczciwie płacić podatki; ü reagować na przejawy korupcji i przestępstw gospodarczych; ü pomnażać kapitał gospodarczy poprzez np. zakładanie własnych firm; ü promować polskie produkty, polską przedsiębiorczość i innowacyjność poza granicami kraju. 9

Temat 2: Obywatelstwo polskie 10

Temat: Obywatelstwo polskie Obywatelstwo a narodowość OBYWATELSTWO to więź prawna jednostki i państwa, objawiająca się poprzez funkcjonowanie systemu obustronnych praw i obowiązków obywateli wobec państwa i państwa w stosunku do obywateli. NARODOWOŚĆ to przynależność do narodu rozumianego jako wspólnota etniczno-kulturowa. 11

Temat: Obywatelstwo polskie Obywatelstwo a narodowość KRYTERIUM OBYWATELSTWO ZAKRES Wąski – tylko niecałe 40 POJĘCIA mln osób posiada status prawny obywatela polskiego. WARUNEK Obywatelstwo wymaga ZAISTNIENIA istnienia państwa. WIĘZI CHARAKTER WIĘZI Jest sankcjonowana prawem. NARODOWOŚĆ Szeroki – za członków narodu polskiego uznaje się nie tylko osoby zamieszkujące w kraju, lecz także rodaków przebywających na stałe w ponad 80 krajach na świecie (ok. 53 mln osób). Więź narodowa nie zależy od istnienia państwa, np. Polacy w okresie zaborów byli członkami narodu polskiego, choć nie mieli statusu obywateli polskich. Ma wymiar duchowy i emocjonalny. 12

Temat: Obywatelstwo polskie Obywatelstwo a narodowość KRYTERIUM OBYWATELSTWO KONSEKWENCJE Zaniedbywanie przez UCHYLANIA SIĘ obywatela obowiązków OD wobec państwa OBOWIĄZKÓW (np. obrona ojczyzny, WYNIKAJĄCYCH płacenie podatków, Z WIĘZI przestrzeganie prawa) skutkuje karami. PROCEDURA Zasady uzyskania UZYSKANIA/ lub zrzeczenia się /REZYGNACJI obywatelstwa zostały określone w przepisach. NARODOWOŚĆ Jednostka niewypełniająca zobowiązań wobec narodu może zostać potępiona przez rodaków. TRWAŁOŚĆ Więź spaja ludzi w odrębną zbiorowość nawet wówczas, gdy przez długi czas są oni pozbawieni własnego państwa. 13 Więź istnieje tylko wtedy, gdy funkcjonuje państwo. Przynależność narodowa jest następstwem przyjęcia kultury i tradycji narodu oraz poczucia więzi z jego członkami.

Temat: Obywatelstwo polskie Sposoby uzyskiwania obywatelstwa polskiego Istnieją dwa sposoby nabycia obywatelstwa: § Prawo krwi (ius sanguinis) Stosowane w większości współczesnych państw – dziecko nabywa obywatelstwo rodziców bez względu na miejsce urodzenia. § Prawo ziemi (ius soli) Nabycie obywatelstwa dokonuje się z chwilą urodzenia na terytorium danego państwa, a także wtedy, gdy dziecko zostaje tam znalezione, a jego rodzice są nieznani. Uzyskanie obywatelstwa może nastąpić natomiast w wyniku decyzji odpowiedniego organu (naturalizacja) państwowego lub złożenia oświadczenia przez jednostkę (opcja). 14

Temat: Obywatelstwo polskie Sposoby uzyskiwania obywatelstwa polskiego opisano w Konstytucji RP. Regulacje te dotyczą tylko dwóch najczęstszych sytuacji: ünabycia obywatelstwa przez urodzenie (art. 34), ünaturalizacji cudzoziemca w wyniku decyzji Prezydenta RP (art. 137). 15

Temat: Obywatelstwo polskie Sposoby uzyskiwania obywatelstwa polskiego W Polsce przyjęto następujące zasady: § Obywatelstwo polskie nabywa każda osoba, której przynajmniej jedno z rodziców było obywatelem polskim w momencie jej urodzenia (prawo krwi); ünie ma znaczenia fakt, czy urodziła się ona w Polsce, czy też poza jej granicami, üakt urodzenia dziecka musi zostać zarejestrowany w urzędzie stanu cywilnego. 16

Temat: Obywatelstwo polskie Sposoby uzyskiwania obywatelstwa polskiego § Zawarcie małżeństwa przez obywatela polskiego z cudzoziemcem nie powoduje zmian obywatelstwa żadnego z małżonków; üjeżeli człowiek zdecyduje się zmienić obywatelstwo, nie skutkuje to zmianą obywatelstwa jego współmałżonka. üPolska przyjmuje zasadę wyłączności w sytuacji, gdy małżonkowie są obywatelami różnych państw i muszą wybrać jedno z przysługujących im obywatelstw – wówczas wyklucza się możliwość łączenia praw wynikających z posiadania przez jednostkę więcej niż jednego obywatelstwa. 17

Temat: Obywatelstwo polskie Sposoby uzyskiwania obywatelstwa polskiego § Nadanie obywatelstwa polskiego rodzicom powoduje uzyskanie go przez dzieci pozostające pod ich opieką rodzicielską; üjeśli jednak dziecko skończy 16 lat, do nabycia obywatelstwa polskiego konieczna jest jego zgoda, wyrażona w odpowiednim oświadczeniu. § Cudzoziemcy, którzy legalnie mieszkają na terenie Polski od co najmniej pięciu lat, mogą starać się o nadanie obywatelstwa polskiego poprzez naturalizację; üwystępują z wnioskiem w tej sprawie do Prezydenta RP. 18

Temat: Obywatelstwo polskie Sposoby uzyskiwania obywatelstwa polskiego REPATRIANCI – osoby polskiego pochodzenia, które przybywają do Polski z zamiarem osiedlenia się na stałe; ünabywają obywatelstwo polskie w dniu przekroczenia granicy RP, jeśli posiadają wizy repatriacyjne – otrzymuje się je po złożeniu w konsulacie wniosku oraz dowodów potwierdzających polskie pochodzenie. 19

Temat: Obywatelstwo polskie Zrzeczenie się obywatelstwa polskiego Nikt nie może pozbawić obywatela obywatelstwa. Obywatele polscy mogą wnioskować do Prezydenta RP o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa. 20

Temat: Obywatelstwo polskie a unijne Obywatelstwo unijne zostało ustanowione traktatem z Maastricht z 1992 roku. § Polscy uzyskali status obywateli Unii Europejskiej wraz z przystąpieniem do niej naszego państwa (2004 r. ). § Obywatelstwo polskie nie zostało wtedy zlikwidowane czy zastąpione nowym, lecz rozszerzone o dodatkowe uprawnienia. 21

Temat: Obywatelstwo polskie a unijne Prawa obywateli Unii Europejskiej § Prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej państwa członkowskiego UE. § Możliwość swobodnego poruszania się na obszarze krajów należących do UE. § Prawo do zamieszkania w dowolnym kraju członkowskim. § Możliwość podjęcia legalnej pracy na terenie UE. § Prawo do udziału w wyborach deputowanych do Parlamentu Europejskiego. § Prawo do udziału w wyborach lokalnych w kraju zamieszkania. § Możliwość składania petycji do Parlamentu Europejskiego i skarg do europejskiego rzecznika praw obywatelskich. 22

Temat: Obywatelstwo polskie Konstytucyjne obowiązki obywatela RP § § § Wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne. Przestrzeganie prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków. Obrona ojczyzny. Dbałość o stan środowiska. 23

Temat 3: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce 24

Temat: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce Mniejszość narodowa a etniczna Mniejszość narodowa, zgodnie z polskim prawem: Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, to grupa obywateli polskich, która: ü ma mniejszą liczebność niż pozostała ludność Polski; ü odróżnia się pod względem kulturowym od większości obywateli; ü stara się zachować swoją kulturę, tradycję i język; ü ma świadomość swojej historycznej wspólnoty narodowej, wyraża ją i chroni; ü ma przodków zamieszkujących terytorium państwa polskiego co najmniej 100 lat wcześniej; ü utożsamia się z narodem posiadającym własne państwo. Jeśli dana grupa nie spełnia warunku dotyczącego istnienia własnego państwa, jest określana jako mniejszość etniczna. 25

Temat: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce Mniejszości narodowe w Polsce Obecnie w Polsce status mniejszości narodowej posiada 9 mniejszości: ü niemiecka – 144 tys. ü białoruska – 44 tys. ü ukraińska – 39 tys. ü rosyjska – 9 tys. ü litewska – 7, 4 tys. ü żydowska – 7, 4 tys. ü czeska – 2, 8 tys. ü słowacka – 2, 7 tys. ü ormiańska – 1, 7 tys. 26

Temat: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce Mniejszości etniczne w Polsce Obecnie w Polsce status mniejszości etnicznej posiadają 4 mniejszości: ü romska – 17 tys. ü łemkowska – 9, 6 tys. ü tatarska – 1, 8 tys. ü karaimska – ok. 300 osób 27

Temat: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce Prawa mniejszości narodowych i etnicznych Najważniejsze akty prawne zawierające przepisy o ochronie wolności i praw mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce § Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. (art. 35) § Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym § Konwencja ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych § Traktaty dwustronne zawarte przez państwo polskie 28

Temat: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce Status prawny mniejszości narodowych i etnicznych Podstawowe prawa mniejszości narodowych w Polsce § Zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, które głoszą nienawiść rasową i narodowościową. § Wolność zachowania języka, obyczajów i tradycji. § Możliwość tworzenia instytucji społecznych, edukacyjnych i religijnych. § Prawo posługiwania się własnym językiem oraz jego nauczania w szkołach. § Możliwość wprowadzenia podwójnego nazewnictwa miejscowości, ulic i placów oraz używania języka mniejszości jako pomocniczego w gminach, w których dana mniejszość stanowi co najmniej 20% mieszkańców. 29

Temat 4: Postawy współczesnych Polaków 30

Temat: Postawy współczesnych Polaków Symbole Rzeczypospolitej Polskiej q Flaga Polski § Kolory biały i czerwony stały się barwami oficjalnie symbolizującymi Polskę w wyniku ustawy sejmowej Królestwa Polskiego z 1831 r. § Barwy flagi złożone są z dwóch poziomych pasów: białego oraz czerwonego. Są odwzorowaniem kolorystyki godła państwowego, który stanowi orzeł biały na czerwonym polu. Zgodnie z zasadami heraldyki pas górny reprezentuje białego orła, a dolny czerwone pole tarczy herbowej. Kolory te według symboliki używanej w heraldyce mają następujące znaczenie: ükoloru białego używa się w heraldyce jako reprezentację srebra; oznacza on także wodę, a w zakresie wartości duchowych czystość i niepokalanie; ükolor czerwony jest symbolem ognia i krwi, a z cnót oznacza odwagę i waleczność. 31

Temat: Postawy współczesnych Polaków Symbole Rzeczypospolitej Polskiej q Godło Polski § Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu tarczy. § Jego archetypem jest dynastyczny herb Piastów – pierwszych władców Polski. § Godło w obecnej formie zostało ustanowione ustawą z grudnia 1989 r. (przywrócenie korony) oraz ustawą z lutego 1990 r. (nowy wzór godła) i nawiązuje do wizerunku obowiązującego przed II wojną światową. 32

Temat: Postawy współczesnych Polaków Symbole Rzeczypospolitej Polskiej q Hymn Polski § „Mazurek Dąbrowskiego” lub „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. § Słowa pieśni napisał Józef Wybicki w północnych Włoszech w 1797 r. podczas formowania się Legionów Polskich u boku Republiki Cisalpińskiej (faktycznie u boku Napoleona Bonaparte). § Kompozytor melodii jest nieznany do dziś. § Za oficjalny hymn Polski uznany został w 1927 r. na mocy decyzji Sejmu RP. 33

Temat: Postawy współczesnych Polaków Symbole Rzeczypospolitej Polskiej Inne cechy: ü symbole narodowe podlegają ochronie prawnej; ü w dniu 2 maja obchodzone jest Święto Flagi Rzeczypospolitej Polskiej; ü symbole są obecne w różnych miejscach publicznych, m. in. w szkołach, urzędach państwowych, na ulicach w trakcie świąt narodowych, ü hymn słyszymy m. in. podczas uroczystości państwowych czy międzynarodowych zawodów sportowych z udziałem Polaków. 34

Temat: Postawy współczesnych Polaków Symbole Rzeczypospolitej Polskiej Funkcje symboli: ü są wyrazem poczucia przynależności obywateli do wspólnoty i identyfikacji z narodem; ü mają szczególny wpływ na kształtowanie się tożsamości narodowej; ü są istotną częścią narodowej kultury. 35

Temat: Postawy współczesnych Polaków Postawa patriotyczna Patriotyzm – wszelkie umiłowanie ojczyzny jako miejsca swojego pochodzenia i/lub zamieszkania. To również gotowość do poświęcenia się dla ojczyzny, stawianie dobra swego kraju ponad partykularne interesy własne i własnej klasy, profesji, partii. Patriotyzm jest przeciwstawiany nacjonalizmowi, jako tylko takie przywiązanie do ojczyzny i tylko taka solidarność z własnym narodem, którym nie towarzyszy wrogość do innych narodów i chęć ich poniżenia, duma narodowa zaś nie przekształca się w megalomanię. 36

Temat: Postawy współczesnych Polaków Tożsamość społeczno-kulturowa Tożsamość – cechy wyróżniające jednostki i grupy, określające, kim lub czym jest ta jednostka lub grupa i co ma dla nich znaczenie; najważniejszymi źródłami tożsamości są płeć, orientacja seksualna, narodowość lub etniczność i przynależność klasowa. Tożsamość społeczna – tożsamość jednostki, grupy społecznej lub zbiorowości, dzięki której i poprzez którą umiejscawia ona samą siebie w jakimś obszarze rzeczywistości społecznej bądź też sama jest osadzana w tej rzeczywistości przez zewnętrznego obserwatora (inną jednostkę, grupę, zbiorowość). 37

Temat: Postawy współczesnych Polaków Tożsamość społeczno-kulturowa Tożsamość kulturowa – względnie trwała identyfikacja grupy ludzi i pojedynczych jej członków z określonym układem kultu owym tworzonym przez zespół idei, przekonań, poglądów, z konkretnymi zwyczajami i obyczajami oraz z danym systemem aksjologicznym i normatywnym. Zbiór wierzeń i zachowań, wspólny język, który odróżnia grupy etniczne od siebie i od kultury dominującej. Człowiek przynależy równocześnie do wielu grup, więc tożsamość kulturowa tworzy się poprzez nakładanie się różnych wpływów, którym jednostka podlega. Jeśli te wpływy są zbieżne, to wzmacniają się wzajemnie, dzięki czemu identyfikacja jednostki z kulturą jest pełna. W przeciwnym razie tworzy się dysonans kulturowy powodujący niespójną tożsamość. 38

Temat: Postawy współczesnych Polaków Tożsamość społeczno-kulturowa Tożsamość narodowa – poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowane przez czynniki narodowotwórcze, takie jak: symbole narodowe, język, barwy narodowe, świadomość pochodzenia, historia narodu, świadomość narodowa, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego, kultura, terytorium, charakter narodowy. Poczucie tożsamości narodowej szczególnie ujawnia się w sytuacjach kryzysowych, gdy potrzebne jest wspólne działanie na rzecz ogólnie pojętego dobra narodu, na przykład planowanie powstań narodowych. Pozytywnym wyrazem tożsamości narodowej jest patriotyzm, a negatywnym szowinizm. 39

Temat: Postawy współczesnych Polaków Postawy nietolerancyjne Ksenofobia – postawa charakteryzująca się niechęcią lub wrogością do obcych (rasowo, religijnie lub etnicznie) i do tworzonej przez nich kultury; przeważnie połączona z afirmatywnym stosunkiem do własnej grupy. 40

Temat: Postawy współczesnych Polaków Postawy nietolerancyjne Rasizm – nienaukowy pogląd zakładający istnienie zróżnicowania kulturowego, wynikającego bezpośrednio z różnic fizycznogenetycznych cech członków danej populacji. Prawie zawsze łączy się z tezą o wyższości jednaj rasy nad innymi; wyższość ta uważana jest często za wystarczające usprawiedliwienie specyficznej polityczno-społecznej ekspansji, dokonywanej kosztem niższych ras. Rasizm instytucjonalny – polega na silnie uwidacznianej nierówności traktowania przedstawicieli innych ras, wynikającej z takich norm i wartości w danej organizacji formalnej, które pobudzają instytucjonalne prześladowanie i dyskryminowanie określonych grup rasowych. Współcześnie głoszenie poglądów rasistowskich w większości państw jest karane. 41

Temat: Postawy współczesnych Polaków Postawy nietolerancyjne Szowinizm – postawa i ideologia wyrażająca się bezkrytycznym stosunkiem do własnego narodu (przecenianie zalet i niedostrzeganie wad), przybierająca postać skrajnego nacjonalizmu. W sferze politycznej prowadzi do nietolerancji, dyskryminacji, wyzysku i nienawiści do innych narodów. 42

Temat: Postawy współczesnych Polaków Postawy nietolerancyjne Antysemityzm – rodzaj rasizmu polegającego na prześladowaniu, dyskryminowaniu, nienawiści i uprzedzeniach w stosunku do Żydów; wywoływany jest m. in. przez ich rzekomą niższość rasową, różnice religijne, współzawodnictwo ekonomiczne oraz postrzeganie ich jako obcych w danym społeczeństwie. 43

Bibliografia Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Mikusińska A. (red. ): Wiedza o społeczeństwie. Encyklopedia szkolna PWN, Warszawa 2009. Olechnicki K. , Załęcki P. : Słownik socjologiczny, Toruń 1997. Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. http: //mniejszosci. narodowe. mswia. gov. pl/mne/prawo/zapisy-z-konstytucjir/6481, Podstawowe-prawa. html 44