VIDOVI PROMJENE TONALITETA U PRAKTINOM POSTUPKU PROMJENE TONALITETA

VIDOVI PROMJENE TONALITETA Ø U PRAKTIČNOM POSTUPKU PROMJENE TONALITETA RAZLIKUJEMO DVA OSNOVNA NAČINA, ZAVISNO OD POLOŽAJA I ULOGE U OKVIRU MUZIČKOG OBLIKA I OD KONTRASNOG DEJSTVA KOJE SE NJIMA POSTIŽE. Ø KAO TONALNI SKOK SMATRA SE NASTUP NOVOG TONALITETA NEPOSREDNO POSLIJE KADENCE U PRETHODNOM. OVAKVA PROMJENA TONALITETA DOGAĐA SE NA GRANICI DVAJU MUZIČKOFORMALNIH CJELINA OD KOJIH SE JEDNA ZAVRŠAVA U JEDNOM , A NAREDNA ZAPOČINJE U DRUGOM TONALITETU, PA SE STIČE UTISAK DA JE MUZIČKI TOK „PRESKOČEN“ U DRUGI TONALITET.

Ø NAJJEDNOSTAVNIJI PRIMJERI TONALNOG SKOKA ZAPAŽAJU SE U KOMPOZICIJAMA JEDNOSTAVNE GRAĐE GDJE SE JEDNA OSNOVNA TEMATSKOFORMALNA CJELINA VIŠE PUTA UZASTOPNO PONAVLJA, PA SE KAO JEDINA PROMJENA I KONTRAST JAVLJA TRANSPOZICIJA TE ISTE CJELINE U DRUGI TONALITET. PRITOM SE NE VODI BRIGA O POVEZIVANJU TA DVA TONALITETA, NEGO NAPROTIV, SKOK SE KORISTI ZA ISTICANJE KONTRASTA. v PRIMJER 1

Ø IZ OVOG PRIMJERA SE VIDI DA JE TRENUTAK TONALNOG SKOKA PODVUČEN I DINAMIČKOM PROMJENOM (pp-f). Ø TO JE BILA SKORO REDOVNA POJAVA KOD ROMANTIČARA PA SE TAKVA POVEZANOST DINAMIČKOG I HARMONSKOG ČINIOCA U OSTVARENJU TONALNOG SKOKA MOŽE SMATRATI KAO PRAVILO. Ø OVAJ VID TONALNOG SKOKA JE KASNIJE I MODERNIZOVAN TAKO ŠTO SE PONEKAD VRŠI U TONALITET ZA POLUSTEPEN VIŠI OD DOTADAŠNJEG ČIME JE , USLJED VEĆE NESRODNOSTI MEĐU TONALITETIMA, DEJSTVO SKOKA IZRAZITIJE (POTENCIRANO).

v PRIMJER BR. 2 v U ovom primjeru se radi o obliku ronda u kome se osnovna tema javlja više puta, a u ovoj posljednjoj pojavi osvježena je pomjeranjem u dosta nesrodan – frigijski tonalitet. E dur u ovom slučaju treba shvatiti kao Fes dur, enharmonski notiran, pa prema osnovnom Es-duru to je tonalitet njegovog frigijskog akorda. ) v AKO TONALNI SKOK OBILJEŽAVA GRANICU KRUPNIJIH ODSJEKA FORME, ON JE PO PRAVILU OŠTRIJI TJ. VODI U UDALJENIJE - MANJE SRODNE TONALITETE.

Ø ZA RAZLIKU OD TONALNOG SKOKA MODULACIJA JE TAKVA PROMJENA TONALITETA KOJA SE DOGAĐA U TOKU JEDNE MUZIČKO-FORMALNE CJELINE I PREDSTAVLJA POSTEPEN, LOGIČAN I ORGANIZOVAN PROCES POVEZIVANJA DVA TONALITETA ODREĐENIM HARMONSKIM SREDSTVIMA. ØU TOM PROCESU RAZLIKUJU SE POLAZNI I CILJNI TONALITET, KAO I SAM TRENUTAK MODULACIJE (MJESTO PREZNAČENJA – PRELOMNA TAČKA NA PRELAZU IZ JEDNOG TONALITETA U DRUGI). Ø PREMA NAČINU I SREDSTVIMA KOJA SU PRIMJENJENA DA BI SE MODULACIJA IZVRŠILA, RAZLIKUJU SE NJENE 3 VRSTE:

ü DIJATONSKA ü ENHARMONSKA ü HROMATSKA. Ø PROCES MODULACIJE ZAVRŠAVA SE STABILIZACIJOM DOSTIGNUTOG CILJNOG TONALITETA, A TO SE POSTIŽE KADENCOM U TOM TONALITETU (POTPUNOM I AUTENTIČNOM). Ø AKO SE DOSTIGNUTI TONALITET NE UČVRSTI KADENCOM, TAKVA PROMJENA SE NE SMATRA MODULACIJOM NEGO SAMO TONALNIM ISTUPANJEM.

ØPRIMJER BR. 3 (skretnično istupanje)

Ø TONALNO ISTUPANJE MOŽE BITI SKRETNIČNO ILI PROLAZNO, ZAVISNO DA LI SE POSLIJE NJEGA MUZIČKI TOK VRAĆA U PRETHODNI TONALITET, ILI PRELAZI U NEKI DALJI. Ø ISTUPANJE JE DAKLE PRIVREMENA NEPOTVRĐENA MODULACIJA. v PRIMJER BR. 4 (prolazno istupanje) v U ovom pr. je moguće da se harmonski tok sve do ulaska u ciljni F-dur tumači u okviru polaznog d -mola, kao što je to učinjeno duplim tumačenjem u zagradi. Prednost ipak treba dati drugom tumačenju koje uključuje prolazno istupanje u gmol iz koga se zatim prelazi u F-dur. )

Ø POJAVA PROLAZNOG ISTUPANJA SE UKLJUČUJE I U PROCES POSREDNE MODULACIJE JER SE PRELAZAK IZ POLAZNOG U CILJNI TONALITET ČESTO NE VRŠI DIREKTNO NEGO PUTEM POSREDNOG (TREĆEG) TONALITETA KOJI KAO POSREDNIK IMA ZAJEDNIČKIH ELEMENATA I SA POLAZNIM I SA CILJNIM, A OD PRAVOG CILJA MODULACIJE SE RAZLIKUJE PO TOME ŠTO SE U NJEMU NE KADENCIRA I UGLAVNOM DUGO NE ZADŽAVA. Ø ULAZAK U POSREDNI TONALITET MOŽE DA BUDE I PUTEM TONALNOG SKOKA, ALI DALJI IZLAZAK U CILJNI TONALITET NE MOŽE.

v PRIMJER BR. 5 Iz polaznog d-mola u posredni F-dur prešlo se tonalnim skokom, a iz posrednog F-dura u ciljni a-mol -modulacijom

Ø EVENTUALNO KADENCIRANJE U POSREDNOM TONALITETU UKINULO BI NJEGOV POSREDNIČKI KARAKTER I UČINILO GA TRENUTNIM CILJEM MODULACIJE. Ø AKO BI SE UZASTOPNO NANIZALO VIŠE OVAKVIH TONALNIH PROMJENA, SA KADENCOM I KRATKIM BORAVKOM U SVAKOM DOSTIGNUTOM TONALITETU, ONDA TO U CJELINI SAGLEDANO, DJELUJE KAO LANAC MODULACIJA. Ø ZBOG UČESTALIH TONALNIH PROMJENA I DINAMIČKOG KARAKTERA LANAC MODULACIJA SE OBIČNO SE NALAZI U RAZVOJNIM DIJELOVIMA VEĆIH MUZIČKIH OBLIKA GDJE PONEKAD POKAZUJE VRLO SMIŠLJENU SISTEMATSKU GRAĐU (REDOSLIJED TONALITETA PO KVINTNOM KRUGU, PO TERCAMA ILI PRAVILNO SMJENJIVANJE TONSKIH RODOVA ).