Verginin Yansmas Tanm Vergi her zaman konulduu yerde

Verginin Yansıması

Tanım § Vergi, her zaman konulduğu yerde, kanun koyucunun mükellef olarak belirttiği kişiler üzerinde kalmayabilmekte, vergiyi ödeyen kişi onu başkalarına devredebilmektedir. Bu durumda vergi, bir mükelleften alındığı halde başka birisi tarafından ödenmiş olmaktadır. Herhangi bir ürün üzerinden üreticisi tarafından ödenmiş olan vergi ürünün fiyatının yükseltilmesi suretiyle onu tüketenlere devrolunmakta, tüketici yüksek fiyat içerisinde vergiyi ödemiş olmaktadır.

Yansıma Şekilleri § İleriye Doğru – Geriye Doğru Yansıma § Verginin yüksek fiyat içerisinde tüketicilere transferine “ileriye doğru” yansıma; verginin üretim faktörlerine doğru transferine ise “geriye doğru” yansıma denilmektedir. § Kanuni – Fiili Yansıma § Yasa koyucu, vergilerle ilgili yasal düzenlemeleri yaparken verginin mükellefi tarafından başkalarına aktarılmasını uygun görebilir. Örneğin KDV ve BSMV gibi. § Ekonomik işlemlerden yararlanmak suretiyle mükellefin vergi yükünü yasa koyucunun amaçlamış olmamasına rağmen başka kişilere devretmesine fiili yansıma denilmektedir. Örneğin bina sahibinin kirayı artırmak suretiyle vergiyi kiracıya ödetmesi gibi.

§ Sınırlı – Sınırsız Yansıma § Sınırlı yansıma, yansımanın belirli bir yönde olacağını ve belirli iktisadi unsurlar ya da kişiler üzerinde toplanacağını, yansıma sonucu verginin sonsuza kadar yayılmasından söz edilemeyeceğini ifade etmektedir. § Mansfield, Hamilton, Verri, Canard, Thiers gibi bazı yazarlar ve teorisyenler ise; yansımanın sınırsız olacağını, sırttan sırta yüklenmek, trasnsfer edilmek suretiyle vergi yükünün tüm topluma yayılacağını ve hissedilmeyecek hale geleceğini savunmuşlardır.

§ Mutlak Yansıma – Diferansiyel Yansıma § Mutlak yansıma, belirli bir vergideki artışın gelir dağılımı üzerindeki etkisini ifade etmektedir. Devlet harcamalarında ve diğer vergilerde herhangi bir değişiklik olmadığı durumda, bir vergide yapılan değişikliğin veya özel bir vergi uygulamasının yarattığı etkilerin dağılımını inceleyen yansıma şeklidir. § Diferansiyel yansıma, kamu harcamaları sabit varsayıldığında belirli bir vergi ile diğer bir verginin değiştirilmesi halinde, gelir dağılımında meydana gelen değişmedir.

DEVLET BÜTÇESİ

BÜTÇE TÜRLERİ § Klasik Bütçe; hangi kuruluşlarınhangi harcama kalemlerine ne miktar ödenek verileceği tespit edilerek ve ödenekler parlamento onayından geçirilmek suretiyle bütçeler oluşturulur. § Torba Bütçe; klasik bütçe sisteminde harcama kalemlerine ayrı ödenek verildiği halde, torba bütçe sisteminde ayrıntıya inmeden ödenekler toplu olarak verilir. Bu bakımdan torba bütçelerde harcamacı kuruluşlara verilen ödeneklerde harcama yerleri bakımından herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır.

Bütçe Türleri (Devam) § Klasik bütçe sisteminde her yıl gerçekleştirilen artışlar, uygulamada genellikle bir önceki yıl verilmiş olan ödeneklerin belirli yüzdeler şeklinde artırılması şeklinde olmaktadır. Sıfır tabanlı bütçe sisteminde, kurum bütçelerinin önceki yıl bütçeleriile ilişkileri tamamen kesilir.

Bütçe Türleri (Devam) § Plan-Program-Bütçe Sistemi; çeşitli aşamalardan oluşmaktadır. İlki sistemin planlamaya dayanarak oluşturulmasıdır; ikinci aşama programların gerçekleştirilmesidir. Son aşama kamu hizmetlerini fonksiyonel olarak sınıflandırmadır. Bütçenin daha önce hazırlanan plan ve programlar doğrultusunda hazırlanması gerekir.

Bütçe Türleri (Devam) § Plan ve programların yaşama geçme süresinin bir yıldan daha uzun bir süreyi kapsaması nedeniyle bütçeler yıllık yapılsa dahi, yapılan hizmetin toplam maliyeti ile ülkeye sağlayabileceği sosyal yararın birlikte değerlendirilmesidir. § Performans Esaslı Bütçeleme; üç aşamadan oluşmaktadır. Birincisi bütçelerin yapılacak işlere göre sınıflandırılmasıdır. Bu sınıflandırma sırasında hangi işlerin yapılacağının tespiti önemlidir. İkinci aşama tespit edilen işlerin maliyetlerinin hesaplanmasıdır. Üçüncü ve son aşamada elde edilen çıktı ve sonuçların ölçülmesi, başarı ya da başarısızlıkların tespit edilmesidir.

Bütçe Türleri (Devam) § Dünya uygulamalarında karşımıza çıkan modelleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür; § Stratejik plan ile bütünleştirilmiş performans bütçe sistemi, § Performans sözleşmesine dayalı modeller, § Bütçe formatına (kanun yapısına) dönüştürülmüş performans bütçe modeli.

Bütçeleme İlkeleri § Genellik İlkesi; bütün gelir ve giderlerin bütçede yer alması, bütün kamu gelirlerinin bütün kamu giderlerinin karşılığı olarak kabul edilmesidir. § Safi usul § Gayrisafi Usul § Adem-i Tahsis ilkesi (Hazine Birliği İlkesi); devletin belirli gelirlerinin belirli giderlere ayrılamamasına denilmektedir.

Bütçe İlkeleri (Devam) § Birlik ilkesi; tüm gelir ve giderlerinin tek bir bütçede gösterilmesini öngörür. § Ön İzin İlkesi; mali yıla girmeden önce bütçenin onaylanmış ve kanunlaşmış olmasını öngörmektedir (izin ve yetki verilmesi). § Yıllık Olma İlkesi; bütçe hemen her ülkede bir yıl için geçerlidir.

Bütçe İlkeleri (Devam) § Açıklık ve Alenilik İlkeleri; açıklık ilkesine göre bütçe herkes tarafından anlaşılabilir olmalı; alenilik ilkesi ise, bütçe ilgili tüm işlem ve uygulamaların, herkesin gözü önünde herhangi bir gizlenmeye başvurulmaksızın gerçekleştirilmesini öngörmektedir. § Doğruluk ve Samimilik İlkesi; bütçe öngörüleri elden geldiği ölçüde gerçek durumu yansıtmalı ve mevcut koşulları içtenlikle ortaya koymalıdır.

Bütçe İlkeleri (Devam) § Samimilik ilkesi, bütçe uygulaması sonunda gerçekleşen gelir ve giderlerin bütçe tahminleriyle tutarlı bir biçimde mali yılın ekonomik koşullarına göre uygunluğunu ifade etmektedir.

Türkiye’de Kamu Mali Yönetimi § Kamu yönetimi reformunun mali ayağını oluşturan 5018 sayılı Kanun 10 Aralık 2003 tarihinde TBMM’ce kabul edilmiştir. § Kanun kamu mali yönetimini, “Kamu kaynaklarının tanımlanmış standartlara uygun olarak etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasını sağlayacak yasal ve yönetsel sistem ve süreçler olarak tanımlamaktadır. § Kanun uyarıca genel bütçeli idareler, özel bütçeli idareler ve düzenleyici ve denetleyici kurum bütçelerinden oluşmaktadır.

5018 Sayılı Kanun ile Getirilen Yenilikler § Bütçe türleri, uluslararası standartlarda benimsenen biçimde yeniden tanımlanmış ve sınıflandırılmıştır. § Bütçelerin kapsamı genişletilmiş döner sermayeli işletmeler ile fonlar ilgili oldukları idare bütçelerinin içine alınması sağlanmıştır. § İdarelerin tüm gelir ve giderleri bütçelerde yer alması sağlanmıştır.

5018 Sayılı Kanun ile Getirilen Yenilikler § Stratejik planlama ve performans esaslı bütçeleme, yeni sistemin temel ayakları olmuştur. § Harcama öncesi kontrol yapma ve harcama sonrası iç denetimi gerçekleştirme görevleriilgili kamu idarelerine devredilmiştir. § Mahalli idareler ile sosyal güvenlik kurumlarının bütçe büyüklükleri TBMM bilgisine sunulması sağlanmıştır.

5018 Sayılı Kanun ile Getirilen Yenilikler § Vergi muafiyeti, istisna ve indirimleri ile benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen kamu gelirleri cetveli bütçe kanunlarına eklenmesi sağlanmıştır.

BÜTÇENİN HAZIRLANMASI

Bütçe Tahmin ve Gerçekleşmeleri 1999 2000 2001 2002 2003 Bütçe Bütçe Tahmini Gerç. 27. 143. 467 28. 084. 685 46. 713. 341 46. 705. 028 48. 360. 006 80. 579. 065 98. 131. 000 115. 682. 350 146. 996. 389 140. 454. 842 7. 952. 784 9. 172. 790 13. 040. 209 13. 613. 937 16. 049. 781 20. 448. 022 28. 783. 230 31. 107. 959 37. 139. 699 38. 513. 866 5. 603. 000 6. 911. 927 9. 200. 000 9. 978. 784 11. 300. 000 15. 211. 894 21. 000 23. 089. 184 27. 986. 669 30. 209. 473 2. 349. 784 2. 260. 863 3. 840. 209 3. 635. 153 4. 749. 781 5. 236. 128 7. 783. 230 8. 018. 775 9. 153. 030 8. 304. 393 1. 340. 593 1. 544. 427 2. 351. 784 2. 475. 116 3. 469. 629 4. 149. 580 5. 735. 940 6. 891. 836 8. 950. 125 7. 179. 667 17. 850. 090 17. 367. 468 31. 321. 348 30. 615. 975 28. 840. 596 55. 981. 463 63. 611. 830 77. 682. 555 100. 906. 565 94. 761. 309 10. 300. 000 10. 720. 840 21. 132. 975 20. 439. 862 16. 677. 400 41. 062. 226 42. 795. 000 51. 870. 659 65. 450. 000 58. 609. 163 9. 500. 000 9. 824. 622 19. 802. 975 18. 791. 862 14. 297. 400 37. 494. 301 36. 900. 000 46. 807. 038 58. 050. 000 52. 718. 886 800. 000 896. 218 1. 330. 000 1. 648. 000 2. 380. 000 3. 567. 925 5. 895. 000 5. 063. 621 7. 400. 000 5. 890. 277 386. 100 416. 800 594. 600 885. 908 847. 100 1. 107. 081 1. 655. 000 2. 170. 000 1. 881. 000 193. 050 176. 442 198. 200 248. 200 187. 150 513. 150 40. 000 25. 000 60. 000 40. 000 891. 000 1. 159. 991 966. 225 1. 632. 049 1. 300. 200 2. 918. 206 3. 400. 000 5. 665. 750 6. 762. 000 8. 335. 922 2. 350. 000 2. 750. 000 3. 468. 500 3. 321. 098 4. 335. 000 5. 112. 000 7. 930. 000 11. 205. 000 14. 923. 000 15. 922. 000 970. 000 1. 035. 000 1. 620. 285 1. 775. 000 2. 250. 000 2. 625. 000 4. 822. 000 5. 890. 000 6. 145. 000 793000 1. 105. 000 822. 530 400. 000 430. 000 730. 000 1. 670. 000 3. 180. 000 4. 589. 000 4. 505. 000 587000 610. 000 1. 025. 685 1. 050. 685 1. 380. 000 1. 437. 000 1. 740. 000 2. 943. 000 4. 094. 000 4. 922. 000 0 95. 413 275. 000 320. 000 520. 000 260. 000 350. 000 845460 985. 797 1. 377. 490 1. 995. 073 911. 100 1. 480. 497 300. 000 234. 000 280. 000 2. 884. 480 1. 157. 598 3. 583. 358 2. 093. 785 4. 582. 646 3. 788. 303 7. 491. 830 6. 512. 146 11. 550. 565 9. 693. 224

BÜTÇENİN HAZIRLANMASI § Bütçenin Hazırlanma Esasları § Bakanlar Kurulu Mayıs ayının sonuna kadar toplanarak makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri kapsayacak orta vadeli programı onaylaması ile başlar. Orta vadeli program, kalkınma planları ve hükümetlerin öncelikleri ile uyumlu olmak zorundadır. Orta vadeli program DPT hazırlanır ve Bakanlar Kurulu’nun onayı ile resmi gazetede yayımlanır. Orta vadeli planın süresi kanunda belirtilmemekle birlikte 3 ilâ 5 yıldır.

§ İkinci önemli belge orta vadeli mali plândır. Orta vadeli mali plân orta vadeli program ile uyumlu olmalıdır. Söz konusu plân 3 yıl süre için Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanıp YPK’nca Haziran ayının 15’ine kadar karara bağlanıp Resmî Gazetede yayımlanır. Orta vadeli mali plân gelecek üç yıla ilişkin gelir ve gider tahminlerini içerir. Malî plân hedef bütçe dengesini ve açık varsa bunun ne şekilde finanse edileceğini, fazla varsa bunun ne şekilde kullanılacağını belirtir. § Orta vadeli mali plânın en önemli unsurlarından birisi kamu idarelerinin ödenek taleplerine bir üst sınır getirilmesidir.

Gider Bütçesinin Hazırlanması § Gider Bütçesinin hazırlanması ile ilgili genel ilke ve standartlar Bütçe Çağrısı ve Yatırım Genelgesi ile belirlenmektedir. Bütçe Çağrısı Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanır ve Başbakan tarafından onaylanır. Yatırım genelgesi de yatırım programının hazırlanması ile ilgili genel esasları belirlemekte ve DPT tarafından hazırlanır. Bu belgeler en geç Haziran ayının sonuna kadar Resmî Gazetede yayımlanır. Kamu idarelerince hazırlanan gider bütçeleri Temmuz ayının sonuna kadar Maliye Bakanlığına; Yatırım bütçeleri ilgili esaslar çerçevesinde yine Temmuz ayının sonuna kadar DPT gönderilir.

Gider Bütçesinin Hazırlanması § Düzenleyici ve denetleyici kuruluşların yatırım harcaması niteliğindeki harcamalarının bilgi için ilgili yatırım programlarında yer verilmesi öngörülmüş DPT belirleyici rolünün olmadığı ifade edilmiştir. § Sosyal Güvenlik Kurumları ile mahalli idarelerin yatırım harcamalarında DPT belirleyici rol oynamaktadır. § Kamu yatırım projelerinin gerçekleşme ve uygulama sonuçları, ilgili kamu idaresi tarafından izleyen yılın Mart ayı sonuna kadar bir rapor halinde Sayıştay Başkanlığı’na, Maliye Bakanlığı’na ve DPT Müsteşarlığı’na gönderilmektedir.

Gider Bütçesinin Hazırlanması § Kamu idarelerinin yetkilileriyle Ağustos ayının ikinci yarısından itibaren bütçenin TBMM sunulmasına kadar geçen süre içinde görüşmeler yapılır. § İdarelerle ayrı yapılan görüşmelerde, teklifler ayrıntılı olarak irdelenir, açıklığa kavuşturulması gerekli hususlar idarelerin temsilcileri ile tartışılır ve ödenek tahsis edilecek faaliyet ve projeler en etkin kaynak kullanımı sağlayacak şekilde belirlenir.

Gider Bütçesinin Hazırlanması § Düzenleyici ve denetleyici kurumlar, stratejik plân ve programları hedefleri doğrultusunda hazırlayacakları bütçelerinin Eylül ayı sonuna kadar doğrudan TBMM; bir örneğini de Maliye Bakanlığı’na gönderirler. § Makro göstergeler ve bütçe büyüklüklerinin en geç Ekim ayının ilk haftası içinde YPK’nda görüşülmesinden sonra son şekli verilen ve Maliye Bakanlığı tarafından konsolide edilen bütçe mali yılbaşından en az 75 gün önce Bakanlar Kurulu tarafından TBMM’ne gönderilir.

Gelir Bütçesinin Hazırlanması § Gelir Bütçesini hazırlama yetkisi Maliye Bakanlığı’na verilmiştir. Her yılın Ekim ayının 17’sine kadar bağlanmış olmaktadır. § Gelir Bütçesinin Hazırlanmasında 3 temel yaklaşım bulunmaktadır: § Bir Önceki Yıl Artış Usulü § Ortalama Artış Usulü (Geçmiş 3 -5 yılın ortalamasına göre artışın yapılması) § Doğrudan Doğruya Takdir Usulü

Bütçe Kanun Tasarısının Görüşülmesi § Mali yıl başından 75 gün önce (17 Ekim) TBMM sunulan kanun tasarısı Plân ve Bütçe Komisyonuna sevk edilir (Anayasa madde 162). § Kırk üyeden oluşan Plân ve Bütçe Komisyonu’nda Bütçe ve ekleri görüşülür. Elli beş gün içinde görüşülüp oylanmak zorundadır. Tasarıya muhalefet edenler komisyon raporunda muhalefet nedenlerini belirtmek zorundadırlar. Komisyonun bütçe tasarısı üzerinde her türlü değişikliği

Genel Kurulda Görüşülmesi § Anayasa’nın 162 maddesi uyarınca 55 gün içinde karara bağlana bütçe mali yıl başına kadar TBMM genel kurulunda görüşülüp karara bağlanmak zorundadır. § Bölümler ve değişiklik önergeleri görüşme yapılmaksızın okunup oya sunulur. Üyeler gider artırıcı ve gelir azaltıcı öneride bulunamazlar. Genel Kurul bütçeleri, daireler ve bölümler itibariyle ayrı görüşür ve oylar.