VER YNETM UZM DR EBRU KAYA BAAR AKDENZ
VERİ YÖNETİMİ UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Araştırmanın Planlanması Problemin belirlenmesi Ön amaçların belirlenmesi Literatür taraması Amaçların yeniden belirlenmesi Araştırma değişkenlerinin ve ölçeklerin belirlenmesi Problemlerin tanımlanması ve hipotezlerin belirlenmesi Hedef populasyon/örnek belirlenmesi Araştırma, veri toplama yöntemlerinin ve araştırma düzenlerinin belirlenmesi Verilerin toplanması (anket, deneme vs. ) Verilerin özetlenmesi UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Sıkça Yapılan Hatalar Araştırma öncesi yapılan hatalar Hipotez ve araştırma sorularını verileri topladıktan sonra belirleme. Hatta belirlememe! Literatüre hakim olmadan çalışmaya başlama/Yetersiz istatistik okur yazarlığı Araştırma sorusuna en etkili şekilde cevap veren doğru deneme planının kurulmaması Kontrol grubu almama Deney ve kontrol gruplarının benzer olmaması Tekerrür almadan yapılan çalışmalar Uygun örneklem büyüklüğü hesaplamama UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Sıkça Yapılan Hatalar Araştırma öncesi yapılan hatalar Uygun örneklem yöntemini seçememe ‘Her şeyi toplayalım, gerekirse kullanırız’ mantığı Kritik değişkenleri dahil etmeme Verilerin ham hali yerine özet haliyle analiz edileceğini düşünme (ortalama, frekans) Verileri bilinçsiz olarak sınıflandırma Yanlış anlaşılmaya açık sorular belirleme Veri formunu birden fazla kişinin oluşturması nedeniyle standardizasyon hataları UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Sonuç? Çalışmanın kalitesi düşer. Çalışmanın süresi uzar. Çalışmanın maliyeti artar. Araştırmacının fark ettiği/fark etmediği hatalı sonuçlar üretilir. Çalışma iptal edilir. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Veri ve veri elde etme yöntemleri Belirli amaçlar için toplanan bilgilerdir. Mevcut kaynaklardan (eski kayıtlar, arşivler, raporlar, yıllıklar) yaralanarak veri elde etme Anket yoluyla veri elde etme Deney yaparak veri elde etme Simülasyon çalışması yaparak veri elde etme UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Değişken (Variable) v. Deneklere ait özellikler Kişi ise yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, kan değerleri, … Bitki ise boy, klorofil miktarı, renk, dane sayısı, … Hayvan ise canlı ağırlık, süt miktarı, yumurta sayısı, beslenme şekli, doğum şekli, döllenme, . . UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
İstatistik analizi için yapılacak en önemli iş, !! değişkenlerin nasıl ölçüldüğünün belirlenmesidir!! UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Neden Önemli? Veri girişini daha bilinçli ve hatasız yapmamızı sağlar. Doğru şekilde hipotez kurmamıza yardımcı olur. Doğru analiz yöntemini seçmemizi sağlar. Nominal: Sayma ve sınıflama işlemleri yapılır. Ortalama alınmaz, korelasyon yapılmaz. Gruplar arası oran farkı, Ki-Kare testleri Ordinal: Sınıflama ve medyan, sıra farkları, korelasyon. + Nonparametrik testler. İnterval: Toplam ve farka dayalı istatistiklerin tamamı. + Parametrik testler. Ratio: Ölçek düzeyinde çarpma ve bölme dahil tüm istatistikler UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Değişken Sınıflaması Neden/Sonuç • Bağımlı • Bağımsız Yapı Özellik • Nitel • Nicel Değer • Kategorik • Kesikli • Sürekli UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Nitel Sıralanabilir Nicel Sınıflanabilir Kesikli Sürekli Aralık Ölçek UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ Oran Ölçek
Değişken Türü Nitel Kategorik Kodlama şart! Nicel Sürekli/ Sayısal Örnek Nominal (Sınıflayıcı) Sağ kalım (1: Ölü; 2: Sağ) Ürün durumu (0: Kusurlu; 1: Sağlam) Döllenme durumu (0: Yok; 1: Var) Grup (0: Kontrol; 1: Muamele) Ordinal (Sıralayıcı) Gübre seviyesi (1: 2 kg/parsel; 2: 3 kg/parsel; 3: 4 kg/parsel) Yaşanılan yer (1: Köy; 2: Belde; 3: İlçe; 4: Şehir merkezi) Rakım (1: 0 -400; 2: 401 -800; 3: 801 -1200) Çıkış ağırlığı (1: <100 gr; 2: 100 -250 gr; 3: 250+gr) Döllenme sayısı (0: Yok; 1: 1; 2: 2 ve üzeri) Sayısal-Kesikli Böcek sayısı, dane sayısı, sıcaklık, Döllenme sayısı, Sayısal-Sürekli Bitki boyu, Canlı ağırlık, Rakım, Basınç, Kullanılan su miktarı, Çıkış ağırlığı, süre UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ Benlik saygısı ölçek puanı, tükenmişlik puanı gibi tüm ölçek veya test skorları
ÖNEMLİ!! Veri toplarken sayısal değişkenleri, ordinal değişkenlere dönüştürmeyin. Gerçek değerleri ile kaydedin. Veri toplandıktan sonra SPSS’de ‘recode’ komutu ile sürekli değişkeni orijinal veriyi koruyarak dönüştürebiliriz. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Veri Analizi Hazırlık Verilerin gözden geçirilmesi Uygun analiz yönteminin seçilmesi İstatistik Analiz Yorum İstatistik Verilerin Sunulması UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Zaman ve Emek Beklentisi Araştırmacı Gözünden İstatistik Danışmanı Gözünden Verileri analize hazırlama Analiz UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
HAZIRLIK-veri girişi Verileri kodlayın ve bilgisayar ortamına aktarın. Çalışmanız anket ise anketlere; petri kabı, bitki, saksı vs ise kaba veya bitkiye, hayvana numara verin (eksik veya hatalı veri girişinde tekrar dönüp bakmak için) Sayısal verilerin virgülden sonraki basamak sayısı karar verin. Hipotezleri tekrar gözden geçirerek kullanmayacağınız verileri girmeyin. Yarısından fazla verisi eksik olan veya en önemli bulguları eksik olan denekleri çıkarın. ‘ 0’ girilecek veri ile boş bırakılacak verileri ayırt edin. Birden fazla seçim yapılan durumları ayrı sütunlara 0 -yok, 1 -var olarak girin. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Veri giriş yöntemlerini karşılaştırma Y 1: İki kez veri girişi (n=65) Y 2: Her formun tek görsel kontrolü (n=65) Y 3: Tek seferde yavaş ve en doğru şekilde girme (n=65) 42 soruluk 30 anket, toplam 1260 veri. Süre: Y 3 < Y 2 < Y 1 Katılımcıların her yöntem için doğru istatistiği elde etme yüzdesi UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Veri girişinde en sık yapılan hatalar Bilgi eksikliği Aralık dışı (out-of-range) %11 Aralık içi (in-range) %89 Kodlamamak (k, e) Dolu olan hücreyi boş bırakmak Sayıların sırasını değiştirme (125 yerine 152) Boş veriyi ‘ 0’ veya ‘ölçülmedi’ olarak girmek Boş veri için bir değer girmek Yanlış rakamı tekrarlama (496991 yerine 496691) Farklı birimlerle veri girmek (Süre: 1 ay-1 yıl) 2 yerine 7 girmek (aralık 1 -5) 2 yerine 5 girmek (aralık 1 -5) Verileri birleşik girmek (Koordinat girişi) Bir hücreye iki yanıt (290 yerine 290384) Hesap gerektiren değerleri manuel hesaplamak Birden fazla seçenek girmek (1, 2, 6) Aynı tuşa birden fazla basma (2 yerine 22) Virgülden sonraki basamakları ihmal etmek Ordinal veriyi sıra gözetmeden girmek (lise: 1 -lisans: 3 -lisansüstü: 2) Uç değer ile aralık dışını ayırt edememek Kadını erkek olarak girmek Üst sınırı geçen verileri >2 olarak girmek Kaydırma yapmak Birden fazla veri tabanı oluşturmak Tarih farkı alırken negatif çıkması Farklı değişkenlerde uyumsuz veriler Farklı kişilerin veri girişi yapması ve farklı şekilde girmesi Mükerrer veri girişi UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Anket Soruları Kategori Soruları: Kategorilerden sadece biri seçilir. Kategoriler çakışmamalı. “Yaşınız: 20 -24; 25 -29; 30 -34; 35 -39; …” gibi. Ölçek Soruları: “ Kesinlikle katılıyorum/ fikrim yok/ katılmıyorum/ kesinlikle katılmıyorum” Liste Soruları: Birden çok seçenek işaretlenebilir. Kızgınlık belirleme yöntemleri , besleme şekli, tercih edilen iletişim araçları, vb. Nicelik Soruları: Yaş, kilo, doğum sayısı, vb. Açık Uçlu Sorular: Diğer _____; Eklemek istediğiniz bir konu var mı? _____ UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Ölçek Soruları !!Dikkat: Ters Sorular!! UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Liste soruları- I. Yöntem Çoktan seçmeli sorularda her seçenek için ayrı bir sütun açılır. Her bir sütun var: 1 -yok: 0 olacak şekilde kodlanır. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
!!Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Liste soruları- II. Yöntem UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Liste soruları- II. Yöntem UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Liste soruları- II. Yöntem UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Açık Uçlu Sorular UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Veri girişinden sonra verilerin gözden geçirilmesi Verilerde hata kontrolünü yapın. ü Min-max kontrolü ü Çapraz kontrol ü Aşırı değer (outlier) kontrolü Çok kategorili değişkenlere ne yapılacağına karar verin. Gruplar birleştirilebilir Gruplar birleştirilemez ise örneklem az olan grup analize dahil edilmez. Değişken ile test yapılmayacaksa işleme gerek yok Yeni kategoriler oluşturulacak mı? Kategorik veriden mi? Sayısal veriden mi? Eksik verilere ne yapılacağına karar verin. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
HATA KONTROL YÖNTEMLERİ UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Hata Örnekleme hatası Sistematik hata Veri toplama/seçim hatası UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ Veri giriş hatası
Veri girişi esnasında yapılan hatalar En fazla hata bilgisayara veri girişinde Hızlı olmak için ekrana bakmadan veri girişi yapmak, kaydırmayla sonuçlanır. Aynı tuşa birden fazla basma, 2 yerine 22, 222 gibi Farklı kişilerin veri girişi yapması ve farklı şekilde kodlama yaparak veriyi girmesi Verileri gözle kontrol etmek UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
1. Minimum ve maksimum değerlere bakın! Analyze Descriptive Statistics Frequencies UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Minimum ve maksimum değerlere bakın. . UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
2. Çapraz Kontrol! UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Çapraz Kontrol. . Analyze Descriptive Statistics Crosstabs UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
3. Uç değer tespiti Uç değerler, diğer verilerle karşılaştırıldığında veri setine uygun olmadığı düşünülen aşırı değerlerdir. Bu aşırı değerler hatalı olabileceği gibi gerçeği de yansıtabilir. Bu nedenle hata ayıklaması yapılmalı ve doğruluğu kontrol edilmelidir. Bir kadının 190 cm boyunda olması bir uç değerdir. Ancak, nadir de olsa bu durum mümkündür. Varsa bu bireyin yaş ve ağırlık verilerine de bakarak yorum yapabiliriz. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Uç değer tespiti Saplı kutu grafikleri (boxplots) yaparak bakılabilir: Saplı kutu grafiklerinde sap kısmının dışında işaretlenen bireyler uç değerleri ve aşırı değerleri temsil etmektedir. Uç değerlerin gerçeği yansıttığına karar verdiğimizde bu değerleri korumalıyız. Bir uç değer ancak şüpheli bulunması halinde silinmelidir. Uç değerlerin fazla olması yapacağımız istatistiksel analizleri de etkileyebilir. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
SPSS çıktısında uç değerler (outlier) daire ile, aşırı değerler (extreme) ise yıldızla görülmektedir. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Kategorik (çok grup) Kategorik (az grup) UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Sayısal Kategorik UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Eksik Veri I ØÖncelikle eksik veriler anketlere/bitkiye vs. (hasat edilmemişse) ulaşılarak kontrol edilir. ØVeri gerçekten eksik ise / ankete-bitkiye vs. ulaşmak kolay ise eksikler doldurulmaya çalışılır. ØBir deneğin çoğu verisi eksikse veya önemli verileri eksikse o denek çalışmadan çıkarılır (satır silme işlemi). UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Eksik Veri II ØEksik veri ‘ 0’ olarak mı girilecek, boş mu bırakılacak? Dikkat: Verinin ‘ 0’ olarak girilmesi ortalamayı düşürür!! ØVerilerde eksik varsa deneğin diğer bulgularından eksik olan veri tahmin edilmeye çalışılabilir. ØVeri sayısı fazla ise eksik verilere medyan/ortalama değeri atanabilir. ØRegresyon ile eksik veri tahmini yapılabilir. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Eksik Veri III ØEksik verilerin birkaç nedeni olabilir: 1 - Birey reddettiği için veri alınamamıştır (örneğin, birey alkol kullanma durumunu belirtmek istemeyebilir) 2 - Bireye uygun olmadığı için veri alınamamıştır (örn. erkek katılımcı “doğum kontrol hapı kullanıyor musunuz? ” sorusunu boş bırakacaktır) 3 - Veri alınmıştır ama bilgisayara girilmemiştir (sekreter hatası). UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Eksik Veri IV ØEksik veri, sebebi ne olursa olsun istenmeyen bir durumdur. ØVeri eksikliği olan değişken esas araştırma konumuz (sonuç ölçütü) ise bu durum daha da ciddidir. ØHatta bazı analizler yapılamaz veya sonuçların güvenilirliği etkilenir. UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
Sonuç olarak Veri toplama yönteminin amaca uygun seçilmesi Veri toplarken dikkatli ve sistematik olma Değişken tipini ve analizi düşünerek veri girişi yapmak Verilerin veri tabanına doğru şekilde aktarıldığına emin olma Verileri toplarken veya topladıktan sonra uygun dönüşümler yapma Doğru Veri Analizi UZM. DR. EBRU KAYA BAŞAR AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ İSTATİSTİK DANIŞMA BİRİMİ
- Slides: 55