VCUT MEKANII VE HASTANN HAREKET ETTIRILMESI BE SALIK

VÜCUT MEKANIĞI VE HASTANıN HAREKET ETTIRILMESI BEÜ. SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ HEMŞİRELİK ESASLARI ANABİLİM DALI

AMAÇ Hastanın Vücut Mekaniğine Uygun Hareket Ettirebilme Egzersizin Ve Hareketsizliğin Organizmaya Etkilerini Açıklayabilme Hasta Transferi, Pozisyon Değiştirme ile Hastanın Mekaniğine Uygun Hareket Edebilme

HEDEFLER Vücut mekaniği tanımını yapabilmesi, Vücut mekaniği ilkelerini sayabilmesi, Hareketin önemini açıklayabilmesi, Hareketsizliğin patolojik etkilerini tanımlayabilmesi, Doğru vücut pozisyonlarını tanımlayabilmesi, Bireyin hareket ile ilgili gereksinimlerini tanımlayabilmesi, Hasta transferi, pozisyon değiştirme ve yardımcı araçla taşıma ilkelerini sayabilmesi, Bireyi güvenli bir biçimde sedye, sandalyeye alabilmesi, Hareketsiz hasta için uygun bakım planını hazırlayabilmesi.

İÇERİK 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Vücut Mekaniği Nedir? Vücut Mekaniği ve Hastanın Hareket Ettirilmesi Vücut Mekaniği İlkeleri Vücut Pozisyonları Vücut Mekaniğinin Doğru Kullanılması Hastanın Hareket Ettirilmesi Aktif/Pasif Egzersizler

VÜCUT MEKANIĞI Ø İnsandaki denge ve/veya hareket kuralları ile ilgili inceleme yapan bilime vücut mekaniği denir. Hastaya pozisyon verme, çevirme, kaldırma, yürümelerine yardım etme gibi uygulamalar sırasında vücut mekaniği ilkelerine uyulmalıdır. Ø Doğru vücut mekaniği, eklemlerin ve kasların doğru kullanılmasıdır. Ø Doğru vücut mekaniğinde dengenin sağlanmasındaki üç temel nokta ağırlık merkezi, destek alanı ve ağırlık çizgisidir.

VÜCUT MEKANİĞİ İLE İLGİLİ TERİMLER Kas tonusu; bir kasın dinlenme anında ve uyanıkken hafif kasılı olması durumu. Hipotoni; kasların kullanılmaması sonucunda kas tonusunun azalması. Kas atrofisi; hipotoninin uzun sürmesi sonucunda kas liflerinin kısalarak, küçülmesi Hipertrofi; egzersiz, kas gücü gerektiren işlerde çalışma gibi durumlarda ve sporcularda görülen, kasın fazla çalışması sonucu kasın büyümesidir. Atoni; kas tonusunun kaybı

VÜCUT MEKANIĞININ TEMEL İLKELERI 1. Ağırlık çizgisi ağırlık merkezinden geçmeli ve destek alanı içinde olmalıdır. Ağırlık çizgisi ayakta dik dururken başın tam ortasından başlayan ve göbek çukurunu keserek iki ayağın ortasına düşen hayali çizgidir.

2. Bir cismin ağırlık çizgisi destek alanına düşmelidir. Ağırlık çizgisi destek alanının dışına düşerse daha çok enerji harcanmasına neden olur 3. Ağırlık merkezi destek alanına yakın olmalıdır. 4. Mümkünse bir cisim kaldırılmak yerine itilerek, çekilerek yada kaydırılarak taşınmalıdır. 5. Bir cismi kaldırırken kaldıraç vb. kullanılmalıdır. 6. Sürtünme direnci azaltılmalıdır. 7. Yerden bir cismin alınması için vücut belden eğilmemeli, gövde dik tutulup, dizler bükülerek kalça destek alanına yaklaştırılmalıdır. 8. Yükün azaltılması için çok sayıda kas grubu birlikte çalıştırılmalıdır. 9. Yüz ve gövde hareket yönünde olmalıdır. Böylece omurganın kendi ekseni etrafında dönmesi engellenir. 10. Hareket yerçekimine uygun olmalıdır. Bir cismi düz zeminde hareket ettirirken, yokuş yukarı hareket ettirmekten daha az güç harcanır. 11. Uygun olmayan yükseklikte bulunan bir cismin hareketr ettirilmesi için fazla güç gerekir.

VÜCUT MEKANIĞININ YANLıŞ KULLANıLMASı SONUCU GÖRÜLEN BOZUKLUKLAR Omurga ile ilgili bozukluklar Kifoz; sırt omurlarının dışa doğru çıkıntı yaparak, kamburluk oluşturması, boyun ve bel omurlarının içe doğru kıvrılmasıdır.

Lordoz; bel omurlarının içe doğru kıvrımının artması nedeni ile pelvis ve bel arasındaki açının büyümesidir. Sternum dışa doğru çıkıntı yapmıştır. Skolyoz; Omurların sağa yada sola doğru ‘S’ şeklini almasıdır. Omuzlar simetrik değildir. Biri diğerine göre daha aşağıdadır.

GÖĞÜS KAFESI ILE ILGILI BOZUKLUKLAR Kunduracı tipi göğüs; omurganın dışa doğru çıkması, sternumun içe doğru çökmesidir. Kuş tipi göğüs; omurganın içe doğru çökmesi, sternumun dışa doğru çıkmasıdır.

AYAK VE BACAK ILE ILGILI BOZUKLUKLAR Ayak düşmesi; ayağın öne doğru düşmesidir. Çoğunlukla başparmak dışa dönüktür. Düz tabanlık; tarslar ve metatarslar arasındaki ligamentlerin gevşeyerek, ayak tabanının düşmesidir. Hallux valgus; başparmağın içe doğru dönmesidir.

AYAK VE BACAK ILE ILGILI BOZUKLUKLAR Hallux varus; başparmağın dışa doğru dönmesidir. Geni-valgum; ayakta dururken dizlerin bitişik, ayakların birbirinden ayrı olması Geni-varum; ayakta duruken, ayakların birbirine yakın, dizlerin birbirinden ayrı durmasıdır.

A. YATıŞ POZISYONLARı SUPİNE Sırt üstü yatış pozisyonudur. Horizontal veya rekümbent olarak da isimlendirilir. Boyun ve bel omurları ile dizlerin altı desteklenmelidir. Baş ve omuzlar yastıkla hafifçe yükseltilir. Ayak düşmesini önlemek için ayak tabanına destek konulmalıdır.

PRONE Ø Yüz üstü pozisyonudur. Bacak ve kadınlarda göğüs altına ince bir destek konulabilir. Ø Baş yana çevrilir. Rahat bir uyku pozisyonudur. Aynı zamanda uzun süre yatakta kalan hastalarda, normal vücut şeklini sürdürmek için de kullanılır.

FAWLER Dik oturur pozisyonudur. Yatak içinde hastanın rahat etmesi ya da tedavi amacıyla kullanılabilir. Hastanın ihtiyacına göre, yatak başucu genellikle 45 -90 derece yükseltilir. Bu pozisyon hastanın beslenmesi, ziyaretçilerini kabul etmesi, kitap okuması ya da televizyon izlemesi için oldukça uygundur. Yatak başucunun 45 derece yükseltilmesi Semi Fawler/Yarı Dik oturur pozisyon olarak isimlendirilir.

LATERAL Yan yatış pozisyonudur. Bir çok kişinin rahat ettiği bu pozisyonda baş, skapula, sakrum ve topuk gibi kemik çıkıntılar basınçtan etkilenmez. Bacaklar ve ayaklar destek kullanılmaksızın hafif fleksiyon durumundadır. Sakıncası, altta desteklenememesidir. kalan vücut bölümlerinin

B. MUAYENE VE TEDAVI POZISYONLARı Sims pozisyonu: Yarı yüzükoyun pozisyondur. Çoğunlukla rektal muayene ve lavman uygulamaları için kullanılır. Dorsal rekümbent pozisyonu: Sırt üstü pozisyonunda olduğu gibidir. Ancak burada, hastanın dizleri bükük, ayak tabanları yatağın üstünde ve ayaklar hafifçe açılır. Perine bakımı, sürgü verme, vajinal ilaç uygulama vb. uygulamalarda kullanılır.

B. MUAYENE VE TEDAVI POZISYONLARı Diz-göğüs(secde) pozisyonu: Rektal muayene vb durumlarda kullanılır. Jenopektoral pozisyon olarak da isimlendirilir. Litotomi pozisyonu: Çoğunlukla jinekoloji muayenelerinde kullanılır. Hasta sırt üstü uzanmış, bacaklar dizlerden kıvrılarak, ayaklar bir destek üzerine yerleştirilmiştir. Bacaklar omuz genişliğinde açıktır.

B. MUAYENE VE TEDAVI POZISYONLARı Trendelenburg pozisyonu: Bazı ameliyatlarda ve ve postural drenaj için kullanılan bir pozisyondur. Hasta supine pozisyonda yatağın başucu alçak, ayakucu 30 derece kaldırılmıştır.

Ortopne pozisyon: Özellikle kalp ve akciğer yetmezliği olan hastalarda solunumu ve dolaşımı rahatlatma için kullanılan pozisyondur. Sandalyeye ters oturur. Yada yatağa oturduğunda etajer önüne yaklaştırılır yastık konur. Vücut hafif öne eğilir ve kollar baş altında çaprazlanır.

VÜCUT MEKANIĞININ DOĞRU KULLANıLMASı Ayakta duruş pozisyonu: Baş boyun omurlarında hafif bir eğim meydana getirecek şekilde dik, omuzlar dik, aynı hizada ve omurgaya maximum uzunluğu verecek şekilde dik ve çene biraz önde, Göğüs dik ve önde kalça kasları kasılmış pozisyondadır. Kollar vücudun iki yanına uzatılmış, ön kol vücuda yakın, el ayası içe dönük ve parmaklar hafif bükülü kavrama pozisyonundadır.

OTURMA POZISYONU Sandalye yüksekliği bireyin bacak uzunluğuna yakın olmalıdır. Baş dik çene ileride , omurga dik ve sandalyenin arkalığına tümüyle temas etmelidir. Ayak tabanları yere temas etmeli, dizler hafifçe sandalyenin oturma bölümünden 2 -4 cm ayrılmalıdır. Kolluklu sandalye yok ise eller kucakta olmalıdır.

YÜRÜME POZISYONU Yürüme sırasında omurga normal ayakta duruş pozisyonundaki gibidir. Baş göğüs dik kollar iki yana rahat biçimde sarkmıştır. Ağırlık merkezi ayakların dış kenarıdır.

YATıŞ POZISYONU Yatılacak yatak ne çok sert ne çok yumuşak olmalıdır. Supine veya prone pozisyonda yatarken omurga düz olmalıdır. Kullanılan yastık yüksekliği başboyun düzlemine uygun olmalıdır. Lateral pozisyonda gerekli vücut bölümleri desteklenmelidir.

TAŞıMA POZISYONU Taşınacak cisim çok ağır olmamalı, mümkün olduğunca kollarla aynı hizada olmalıdır. Bu nedenle eşya bir masa üzerinde olmalı yada bir ayak önde, kalçalar mümkün olduğunca yer düzlemine yakın olmalıdır. Vücut belden bükülmemelidir. Eşya masa üzerinde alınıp taşınılacaksa, dizler hafif kıvrık, bir ayak önde, ayak tabanları yerle temas etmelidir. Eşya kucağa tam yerleştirilmeli, dik pozisyonda iken ağırlık tam olarak hissedildikten sonra yürümeye başlanmalıdır.

BIREYIN YATAK İÇINDE HAREKET ETTIRILMESI 1. Yatak içinde oturtma; Özellikle birey giysilerini giyeceği zaman kısa süreli olarak oturtulur. Birey süpine pozisyonunda olmalıdır. Sağlık bakım profesyonelinin yüzü ve gövdesi yatak başucuna bakacak şekilde durmalı, yataktan uzak olan ayak önde durmalıdır. Yatağa yakın olan kolumuzu bireyin boynunun altına yerleştirerek, diğer eli de destek olarak kullanacak şekilde hastayı oturturuz.

OTURTMA SıRASıNDA DIKKAT EDLECEK NOKTALAR: Oturtmadan önce NB ve TA, Bireyin nasıl hissettiği önemli, 15. 20 dakikadan uzun olmamalı, Ameliyat bölgelerine dikkat edilmeli, Basınç no. Ktaları desteklenmeli,

2. Yatağın başucuna çekme; Birey hareket edebiliyor ise destekli bir şekilde, supine pozisyonda iken dizlerini kırarak, ayak tabanlarını yatakla tam temas ettirip kendisini yukarı itmesini isteyebiliriz. Eğer hareket edemiyorsa iki sağlık personeli tarafında bu işlem gerçekleştirilir. İki kişi birbiri ile aynı hizada, bireyin boynunu destekleyerek, dizlerin altında kavrayarak yukarı çekme işlemini gerçekleştirirler.

3. Yatak kenarına çekme; genellikle felçli hastalara yapılacak uygulamalarda(saç bakımı) hazırlık için kullanılır. Hemşire, hastayı yatakta rahat kaydırabilmek için hastanın kollarını göğsünde çaprazlamalı, hemşirenin her iki ayağı yere basar pozisyonda, bir ayak önde ve dizden kırılmış, diz yatağa dayanmış olmalı, bir kol boyun altında uzatılarak baş ve boyun desteklenmelidir. Diğer kol scapula altında desteklenmelidir. Kalçalar hizasına geçilerek bir kol belin altına, diğer kol kalçaların altına, sonra bacaklar hizasına geçilerek bir kol dizlerin altına, diğer kol ayak bilekleri altına geçirilerek birey yatak kenarına geçirilir.

4. Yatak içinde yan çevirme; supine pozisyonda sağ yada sol tarafa lateral pozisyon verilebilir. Örneğin birey sağ yöne döndürülecek ise sol el ve ayak üstte olacak şekilde çaprazlanır. Kollar bireyin vücudu üzerinden uzatılıp, bir el ile omuz başı diğer el ile diz kıvrımından tutularak hasta döndürülür.

5. Ø Ø Ø Yataktan ayağa kaldırma; kaldırma birey ayağa kaldırılacak yöne doğru lateral pozisyona getirilir. Güvenlik için diğer taraf yatak kenarlıkları kaldırılır. Mümkün ise yatak başı kaldırılmalıdır. Sağlık bakım personeli bir kolunu bireyin omuz altından sokularak, baş ve boyunu destekleyecek biçimde tutulmalı, diğer kol, üstten uzatılarak diz altlarına yerleştirilmelidir. Bir taraftan bacaklar aşağı sarkıtılırken, diğer taraftan vücudun üst bölümü kaldırılır. Bir süre hasta bu pozisyonda yatak kenarında oturtulur ve baş dönmesi, göz kararması, bulantı, baygınlık açısından hasta izlenir. Bu belirtiler var ise hasta yataktan kaldırılmamalı, tekrar yatırılmalıdır.

5. Ø Ø Ø Yataktan sandalyeye alma; birey ayağa kaldırılacak yöne doğru lateral pozisyona getirilir. Güvenlik için diğer taraf yatak kenarlıkları kaldırılır. Mümkün ise yatak başı kaldırılmalıdır. Hasta bacaklarını tamamen hareket ettiremiyor ise sandalye arkalığı yatak başucu ile aynı yöne bakacak şekilde yatağa paralel yerleştirilmelidir. Hasta yatak kenarında oturtulur ve baş dönmesi, göz kararması, bulantı, baygınlık açısından hasta izlenir. Bu belirtiler var ise hasta yataktan kaldırılmamalı, tekrar yatırılmalıdır. Birey kendini rahat hissediyor ise sağlık bakım personeli ellerini hastanın beline sararken, hastadan da elleriyle omzuna tutunmasını istemelidir. Sağlık bakım profesyoneli, dizlerini hafifçe bükerek, dizlerin ön kısmını, hastanın dizlerinin ön kısmına dayayarak, aynı anda yukarı doğru hareket etmeli ve seri bir hareketle hastayı kendi ekseni etrafında 90 derece döndürerek sandalyeye oturtulmalıdır. Yatak kilitleri ve sandalye kilitlerine dikkat

B. YÜRÜMEYE YARDıM ETME Hasta ayağa kaldırıldıktan sonra, hasta ile aynı yöne bakacak biçimde sağ yada sol yanına geçilir. Bireyin sol yanında duruluyor ise, sol kol ile bireyin sağ kolu alttan kavranarak desteklenmeli, diğer kol ile bireyin beli kavranmalıdır. Bu sırada bireye karşıya bakması ve derin nefes alıp vermesi söylenmelidir.

C. HASTAYı YATAKTAN SEDYEYE ALMA Hareket kabiliyetini kaybetmiş ya da oturması ve ayağa kalkması yasak olan hastaların taşınması, başka birime sevk edilebilmesi için sedyeye alınması gerekir. Hasta yatak içinde supine pozisyona getirilir, kollar göğüs üzerinde, ayaklar ise birbiri üstüne çaprazlanmalıdır. En az iki taşıyıcı ile hasta sedyeye alınır. Uzun boylu olan baş kısmında durur.

C. HASTAYı YATAKTAN SEDYEYE ALMA Çarşaf Kullanarak Hastayı Sedyeye Alma; sedye yatağa paralel olarak yerleştirilmelidir. Hasta önce lateral pozisyona getirilir ve taşıyıcı çarşafın uçları pili yapılarak hastanın altına doğru sıkıştırılır. Hasta supine pozisyonuna getirilerek çarşafın uçları diğer yana doğru çekilir. Taşıyıcılar yüzleri ve vücutları yatağa dönük olarak, yatağın ve sedyenin yanında durmalıdır.

C. HASTAYı YATAKTAN SEDYEYE ALMA Taşıma Tahtası Kullanarak Hastayı Sedyeye Alma; işlem basamakları, hastanın çarşafla taşınmasına benzerdir. Hasta lateral pozisyona getirildikten sonra, taşıma tahtası yatak üzerine konur ve hasta supine pozisyonuna getirilirken tahta üzerine çekilir.

C. HASTAYı YATAKTAN SEDYEYE ALMA Elektronik yada mekanik taşıyıcı ile sedyeye alma; bu taşıyıcılar hasta ünitesinde tavanda sabit olabileceği gibi, tekerlekli ve taşınabilir de olabilir.

AKTIF VE PASIF EGZERSIZLER Kas gruplarının kasılıp gevşemesi ile yapılan hareketlere aktif egzersiz denir. Aktif egzersiz kas direncini izometrik sürdürmek ve egzersizlerdir. Pasif amacıyla izokinetik egzersizlerde uygulanır. İzotonik, egzersizler ise kas aktif direnci sürdürülemez, ancak kontraktür oluşumu engellenir.

İzotonik egzersiz; bu egzersizde, kaslar kasılarak kısalır ve eklemler oynatılarak, aktif hareket ortaya çıkar. Yürüme, koşma, yüzme vb. . İzometrik egzersiz; bu egzersizde kaslar kısalma olmadan kasılır. Eklem hareket etmez bu nedenle hareket görülmez. İzokinetik egzersiz; kasların dirence karşı kasıldığı aktif egzersizlerdir. Diz yaralanmalarında, ayak bileğine ağırlık bağlanarak yapılan egzersiz izokinetik egzersize örnektir.

EGZERSIZ VE HAREKETSIZLIĞIN ORGANIZMAYA ETKILERI Dolaşım Sistemi Sindirim Sistemi Egzersizin Etkisi Hareketsizliği Etkisi -Kardiak output artar. -Kalp atımı ve kan basıncı artar. -Kan dolaşımı ve dokuların oksşjenlenmesi artar. -Kalbin iş yükü artar. -Ortostatik hipotansiyon riski artar. -Venöz tromboz rsiski artar. Egzersizin Etkisi Hareketsizliği Etkisi -İştah artar. -Besinlerin sindirimi ve boşaltımı kolaylaşır. -İştahsızlık görülür. -Besin alımı gereksinimden azdır. -Sindirim yavaşlar kabızlık görülür.

Üriner sistem Kas-İskelet sistemi Egzersizin Etkisi Hareketsizliğin Etkisi -Böbreklere kan akımı artar. -Atık maddelerin idrarla dışarı atılımı sağlanır. -Üriner dolgunluk artar. -Böbrek taşı oluşma riski artar. -Mesanenin kas tonusu azalır. İnkontinans veya retansiyon riski azalır. Üriner enfeksiyon riski artar. Egzersizin Etkisi Hareketsizliğin Etkisi -Kas gücü artar -Koordinasyon artar. -Sinir uyarılarının taşınması hızlanır. -Kas hacmi tonusu ve gücü azalır, atrofi riski artar. -Eklem hareketliliği ve esnekliği azalır. -Osteoporoz görülür, kemik kırığı riski artar.

Solunum Sistemi Metabolizma Egzersizin Etkisi Hareketsizliğin Etkisi -Solunumun derinliği ve hızı artar. -Alveolar düzeyde gaz değişimi artar. -Karbondioksit atılım hızı artar. -Solunumun derinliği ve hızı azalır. -Sekresyon birikimi olur. -Alveolar düzeyde gaz değişimi güçleşir. -Atalektazi riski artar. Egzersizin Etkisi Hareketsizliğin Etkisi -Bazal metabolizma hızı artar. -Vücut sıcaklığı kolay düzenlenir. -Bazal metabolizma hızı yavaşlar. -Pankreatik aktivite azalır. -Böbreklerden kalsiyum salınımı artar. -Sıvı elektrolit dengesizliği riski artar.

PASIF EGZERSIZDE, Flebit, derin ven trombozu, yaralar, kemik kırıkları, osteoporoz gibi durumlarda uygun değil, aynı zamanda kanser, artrit, kan hastalıkları olan bireylerde dikkatli olunmalı, 24 saat içinde başlanmalı, her 8 saatte bir egzersiz programı uygulanmalı, Yavaş sakin ritmik olunmalı, Hastanın durumuna dikkat etmelidir. Mümkünse aktif egzersize daha çok yer verilmeli , dinlenme araları verilmeli, yorulan hastalara daha çok ve kısa oturumlar düzenle. Nmeli, VÜCUT MEKANİĞİ İLKELERİNE DİKKAT!!!

HEMŞIRELIK TANILARI TRAVMA RİSKİ, KORKU, İLETİŞİMDE BOZULMA, AKTİVİTE İNTOLERANSI, DERİ BÜTÜNLÜĞÜNDE BOZULMA, ENFEKSİYON RİSKİ, BİREYSEL BAKIMDA YETERSİZLİK, HAVA YOLLARI AÇIKLIĞINDA YETERSİZLİK, UYKU DÜZENİNDE BOZULMA.

TEŞE KKÜR LER. .