VBAABA Het Deckmynarrest nader bekeken Naar een verruimd

VBA-ABA Het “Deckmyn-arrest” nader bekeken Naar een verruimd parodie-concept? Dirk Voorhoof Brussel 26 januari 2015

VBA-ABA Onze opdracht: De studie van alle vraagstukken inzake het auteursrecht (. . ) HJEU 3 september 2014 Deckmyn/Vandersteen

Op de uitnodiging: Het HJEU heeft een verrassend ruim Europees concept van parodie vooruitgeschoven, waardoor het voortaan veel gemakkelijker lijkt om een beroep te doen op de parodie-exceptie in het auteursrecht. Visuele kunstenaars, literaire auteurs, componisten, fotografen en cineasten kunnen vrezen dat de deur nu te wijd open staat en zij zich niet meer zullen kunnen verzetten tegen allerlei vormen van parodiërend gebruik van hun werken. (. . )

Op de uitnodiging: IP- en mediarechtadvocaten kunnen zich al opwarmen voor een toenemend aantal betwistingen, want in de reclame-, kunst- en mediawereld zal men de rekkelijkheid van het nieuw gedefinieerde parodie-concept willen uittesten. Dat zal in een aantal gevallen ongetwijfeld de toorn opwekken van sommige auteurs of hun rechthebbenden, met allerlei stakingsvorderingen of andere rechtszaken tot gevolg.

Van Giel / Tuymans Inbreuk op auteursrecht Geen parodie! Stakingbevel Vz. Rb. Antwerpen, Kamer ABKg 15 januari 2015

J. Deckmyn en Vrijheidsfonds VZW t. H. , C. , L. en I. Vandersteen, R. Dupont, Amoras II en WPG Uitgevers België Nieuwsjaarreceptie 2011 verspreiding van VB-kalender Tekening ook in “De Strop” en op VB-website “Fré, vrij naar Vandersteen” Inbreuk op auteursrecht: stakingsbevel Vz. Rb. Brussel 17 februari 2011, AM 2011/3, 340 Beroep: vragen aan HJEU Brussel 8 april 2013, AM 2013/5, 348, met nt. D. Voorhoof Parodie?

Waarom geen parodie Vz. Rb. Brussel 2011 - gebrek aan originaliteit, geen intellectuele schepping - teveel gelijkenis met beschermd werk - geen kritiek op stripalbum of cartoonfiguur Lambik - doel is beleid van de Stad Gent op de korrel te nemen 7

Hof van beroep Brussel 2013 Niet enkel art. 22, § 1, 6° AW: EU-context! - Art. 11 vs Art. 17 EU Handvest - EU-RL 2001/29 – optionele parodie-exceptie “Voor het gebruik van karikaturen, parodieën en pastiches” (art. 5, 3, k) - Parodie-concept is onduidelijk en wordt verschillend toegepast in aantal EU-landen Zie ook Rapport IPO UK 2013 – The Treatment of Parodies under Copyright Law in Seven Jurisdictions (VK, Frankrijk, Duitsland en Nederland, naast Canada, Australië en VS) 8

Prejudiciële vragen aan HJEU 1. Is parodie autonoom Uniebegrip - RL 2001/29? 2. Indien ja, wat zijn de voorwaarden? - originaliteit? - geen verwarring? - humor of spot? - kritiek gericht op werk zelf? (of op iets of iemand anders? ) - bronvermelding? 3. Zijn er eventueel nog andere voorwaarden? 9

HJEU 3 september 2014, C-201/13 1. Parodie is autonoom Uniebegrip, in hele EU eenvormige wijze van uitlegging Doel is vrijheid van meningsuiting Uitzonderingen wel eng, maar nuttig ifv te bereiken doel 2/3. De enige voorwaarden zijn a. duidelijk verschillend b. humor of spot + “rechtvaardig evenwicht” + in context van alle omstandigheden + in casu hebben rechtenhouders in beginsel een rechtmatig belang om niet geassocieerd te worden met een discriminerende boodschap (RL 2000/43) 10 Nationale rechter oordeelt finaal of het een parodie is (EU voorwaarden) + “rechtvaardig evenwicht”

“De toepassing in een concreet geval van de beperking ten aanzien van de parodie in de zin van artikel 5, lid 3, sub k, van richtlijn 2001/29 moet bijgevolg een rechtvaardig evenwicht in acht nemen tussen, enerzijds, de belangen en evenwicht de rechten van de in de artikelen 2 en 3 van deze richtlijn bedoelde personen en, anderzijds, de vrije meningsuiting van de gebruiker van een beschermd werk die zich beroept op de beperking ten aanzien van de parodie in de zin van dat artikel 5, lid 3, sub k. ” (r. o. 26 en verklaring voor recht) 11

1. Parodie als autonoom Uniebegrip De uitzondering/beperking van art. 5, 3, k van de RL 2001/29 nochtans slechts optioneel/facultatief. HJEU is expliciet! Indien lidstaat beperking vrij zou kunnen interpreteren zou toepassing van lidstaat tot lidstaat verschillen, wat zou indruisen tegen het doel van Rl 2001/29 (r. o. 16) Discussiepunt 1 12

2. De enige voorwaarden zijn a. duidelijk verschillend b. humor of spot - Duidelijk verschillend? - Humor en spot te beoordelen door rechter, + moeilijk criterium (“ 50 tinten humor”) - Essentieel kenmerk van kritiek / contrast verdwenen of toch onderdeel van humor en vooral spot? - Naast parodie ‘op’, voortaan ook parodie ‘met’! 13 Discussiepunt 2

3. Uniebegrip parodie als uitzondering op vermogensrechten, los van de morele rechten (cons. 19 RL 2001/29) Hoewel bronvermelding hoeft dus niet (r. o. 21) Maar toch via achterpoortje “rechtvaardig evenwicht” + beoordeling door de nationale rechter + art. 22, § 1, 6° AW (nu: art. XI. 190, 10° WER) “rekening houdend met de eerlijke gebruiken” Wel enkel ifv morele rechten voortaan - geen andere vw vermogensrechten Parodie als inherente maar begrensde aantasting van de morele rechten? 14 Discussiepunt 3

4. Implicaties Deckmyn-arrest voor België Van zeven voorwaarden naar twee voorwaarden: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. De parodie moet zelf origineel zijn moet een ironisch of humoristisch karakter hebben moet een element van kritiek bevatten of contrast oproepen met het originele werk mag niet meer vormelementen overnemen dan strikt noodzakelijk is mag niet tot verwarring leiden met het oorspronkelijke werk (duidelijk verschillend) mag niet louter of hoofdzakelijk een commercieel doel nastreven mag niet louter of hoofdzakelijk de intentie hebben het originele werk te schaden (*) Te ruim en te vaag? Beoordeling “humor”-karakter doorslaggevend! 15 Discussiepunt 4

5. Implicaties Deckmyn-arrest voor EU Einde van het optioneel/facultatief karakter a. - Van art. 5, 3, k. RL 2001/29 b. - Van de andere uitzonderingen of beperkingen in art. 5 RL 2001/29 die een waarborg zijn voor het door art. 10 EVRM en art. 11/13 EU Handvest gewaarborgde recht op expressie- en informatievrijheid, kunst en wetenschap (RL 2001/29, art. 5, 3, c-f) 16 Discussiepunt 5

6. Discriminerende boodschap? Is het een discrimerende boodschap? Is dat genoeg? Omzetting RL 2000/43 door Antiracismewet (30 juli 1981/ 10 mei 2007) Rechtsbescherming civielrechtelijke (slachtoffers/Centrum) Strafrechtelijk : - Aanzet tot discriminatie (art. 20) - Verspreiden van denkbeelden gegrond op rassuperioriteit/-haat (art. 21) Zie Gw. H 12 februari 2009, nr. 17/2009: bijzonder opzet EHRM: politieke expressievrijheid, limiet is ‘hate speech’ = aanzetten tot… Aanzet tot discriminatie niet via auteursrecht aanpakken? Negatieve associatie door parodie basis voor legitiem verzetsrecht? Discussiepunt 6 17

7. Inmenging “nodig” in democratische samenleving – artikel 10 EVRM. Politieke expresssievrijheid: kritiek op beleid van stadsbestuur. Stakingsbevel pertinent en proportioneel? Minder verregaande maatregelen mogelijk? Dwingende sociale behoefte? Botsende grondrechten: Art. 1 Prot. 1/Art. 10 EVRM Discussiepunt 7 18

De parodie-exceptie Implicaties voor de (rechts)praktijk ? 19

Rb. Brussel 8 oktober 1996 (Humo/Kuifje covers) Parodie-exceptie niet van toepassing Nu wel? Duidelijk verschil / humor! Morele rechten?

HOF VAN BEROEP ANTWERPEN 18 OKTOBER 2000 Jommeke/Pommeke “Erop of eronder” Geen geoorloofde parodie Strafrechtelijke veroordeling! NU: - duidelijke verschillen - humor of spot? + morele rechten!

Antwerpen 2 mei 2006 Bruna/Deng: “Ieder zijn lijntje” (cocaïne) Parodie-exceptie niet van toepassing NU wel? Duidelijk verschil, humor/spot – morele rechten Bruna?

Rosea Lake v. Vz. Rb. Antwerpen 25 oktober 2013 Anti-islamcampagne Stakingsbevel Parodie is niet origineel, misbruik Aantasting morele rechten: anti-islamcampagne NU: (beroep) - verschil / humor-spot - morele rechten? 23

Magritte, La reproduction interdite, 1937 Rotterdam, Boymans van Beuningen, Inv nr 2923 (MK), “Portret” van Edward James Karl Meersman Magritte meets Hergé Nav opening Magritte Museum Kuifje/Hergé museum – Juni 2009 Uit circulatie NU terug: parodie? = duidelijk verschil/humor 24 morele rechten?

Brussel 14 juni 2007 Moulinsart, Rodwell, Herscovici t. Ole Ahlberg Toen: parodie (maar cass. /procedure) Nu: parodie - duidelijk verschil / humor - morele rechten ?

R. Magritte, Golconde, 1953 O. Ahlberg, Représentation Interdite, 1998

Campagne LDD 2007 - Morris Rb. Brugge: parodie-exceptie ! Gent 3 januari 2011 - Geen kritiek - Geen contrast - Recuperatie pp Nu: - duidelijke verschillen - humor of spot - morele rechten? 27

Van Giel /Tuymans Vz. Rb. Antwerpen 15 januari 2015 Foto is beschermd werk In abstracto: - “De parodie moet onbetwistbaar zijn” - “Het moet een vervormde weergave zijn” - “En op treffende ludieke/humoristische uitvergroten of totaal vertekende weergave” - “hoedanook moet blijken dat enige doel de spot, parodie of sarcasme was” In casu: - Schilderij is “niet meer noch minder overname” persfoto - Beide werken zijn “volledig gelijklopend” - Uit niets blijkt dat werk van T. de persfoto “clownesk, parodiërend of op sardonische wijze” overneemt - Opvallende gelijkenissen (hoewel zwarte achtergrond) - Tuymans handelde “te kwader trouw”

Van Giel /Tuymans Vz. Rb. Antwerpen 15 januari 2015 Geen verwijzing naar HJEU 3/9/2014, wel imperfect verwerkt (schijn) Uitbreiding voorwaarden parodie (onbetwistbaar, totaal vertekend, enig doel) Negatie van HJEU ivm nuttig/doel Geen enkele verwijzing naar expressievrijheid Geen poging tot zoeken naar rechtvaardig evenwicht tss. botsende grondrechten Geen aandacht voor vraag ivm proportioneel karakter van vaag en ruim stakingsbevel Los van vraag in concreto: duidelijk verschil / parodie? Hof van beroep Antwerpen moet beter kunnen

HJEU / EU Handvest + EVRM ook in kader RL 2001/29 “national authorities and courts must strike a fair balance between the protection of copyright and the protection of the fundamental rights of individuals (. . )” 30

HJEU 3 september 2014, Deckmyn “Het staat aan de verwijzende rechter om, rekening houdend met alle omstandigheden van het hoofdgeding, te oordelen of de toepassing van de beperking ten aanzien van de parodie (. . ), dit rechtvaardige evenwicht in acht neemt”. rechtvaardige evenwicht 31

EHRM Ashby Donald ea t. Frankrijk, 10 januari 2013 Il reste à déterminer si l’ingérence (la condamnation pour contrefaçon par diffusion ou représentation d’œuvre de l’esprit au mépris des droits de l’auteur) était « nécessaire, dans une société démocratique » . 32

Neij en Sunde t. Zweden (The Pirate Bay) 19 februari 2013 The applicants’ convictions (for breach of the copyright Act) interfered with their right to freedom of expression. Such interference violates Article 10 unless it was “prescribed by law”, pursued one or more of the legitimate aims referred to in Article 10 § 2 and was “necessary in a democratic society” to attain such aim or aims 33

DECKMYN/VANDERSTEEN Hof van beroep Brussel terug aan zet : a. is het een parodie? b. grondige motivering nodig ivm bereiken van “rechtvaardig evenwicht” / morele rechten / discriminatie In kader van botsende grondrechten Art. 1 Prot. 1 en Art. 10 EVRM Na Luxemburg “De Wilde Weldoener” ook in Straatsburg? Ter overweging: - rol van IP-advocaten als filter? - bemiddeling of ADR? Coda (. . )

US Supreme Court /Oh pretty woman Parody 2 Live Crew Supreme Court “The goal of copyright, to promote science and the arts, is generally furthered by the creation of transformative works” The parody is targetting another audience No dilution of the market Campbell v. Acuff-Rose Music Inc. , 1994. http: //www. whosampled. com/sample/12487/2 -Live-Crew-Pretty. Woman-Roy-Orbison-Oh, -Pretty-Woman/ “Transformative use” niet opsluiten in eng parodie-concept: op naar “faire use”-exceptie in Europa… 35

Biblio D. VOORHOOF, “Brussels hof van beroep met parodie naar HJEU (noot onder Brussel 8 april 2013 en Gent 13 mei 2013)”, Auteurs & Media 2013/5, 356 -359. D. VOORHOOF and I. HØEDT-RASMUSSEN, “Case Law Luxembourg: Deckmyn v. Vandersteen. Court broadens concept of parody and returns hot potatoes to national court”, Inforrm’s Blog 8 September 2014. D. VOORHOOF, “Hof van Justitie rekt parodiebegrip op, maar hete aardappel komt terug op het bord van de nationale rechter” (noot onder HJEU 3 september 2014, Deckmyn/Vandersteen, C-201/13), Mediaforum/Tijdschrift voor Media- en Communicatierecht, 2014/11 -12, 296 -299. D. VOORHOOF, “De parodie als geharmoniseerd EU-concept. Op zoek naar een rechtvaardig evenwicht tussen auteursrecht en expressievrijheid”, AMI/Tijdschrift voor Auteurs, Media- en Informatierecht, 2014/6, 179 -185. D. VOORHOOF, “Freedom of Expression and the Right to Information : Implications for Copyright”, in C. GEIGER (ed. ), Research Handbook on Human Rights and Intellectual Property, Edward Elgar Publ. – EIPIN, 2015, 744 p. (Chapter 17, 35 p. ) (Feb. 2015).