VATANDALIK BLGS KONULAR YARDIMCI KAYNAKLAR LM VE KAZA

VATANDAŞLIK BİLGİSİ KONULAR: YARDIMCI KAYNAKLAR: İLMİ VE KAZA-İ İÇTİHATLAR HAZIRLAYAN: İSMAİL SÜNDÜK 4 -B 20070050

3. 3. YARDIMCI KAYNAKLAR Hukukun uygulanmasında yazılı ve yazısız kaynakların yanında başvurulması zorunlu olmayan, ancak uyuşmazlıkların çözümlenmesinde ve yargılamada kolaylık sağlayan ve gerekli görüldüğü takdirde başvurulan kaynaklardır. Bunlara dolaylı kaynaklar da denilmektedir.

Bunlara ancak hukukun asli kaynaklarında bir hüküm bulunamazsa başvurulur. “Hakim önüne gelen bir anlaşmazlığı çözerken bu kaynaklara mutlaka başvurmak zorunda değildir. (Gürpınar, 2008, s. 74) “Hakimin kendilerinden yararlanacağı bu kaynaklar (içtihadı birleştirme kararları hariç)doğrudan kaynak sayılmaz. ” (Ayan, 1998, s. 48) Yardımcı kaynaklar ilmi içtihatlar ve kaza-i içtihatlar olmak üzere ikiye ayrılır.

3. 3. 1. İlmi İçtihatlar Hukuki konularda hukuk bilginlerinin ileri sürmüş olduğu düşünce, fikir, görüş ve kanaatlerdir. İlmi içtihatlara öğreti veya doktrin de denilmektedir. Genellikle tartışmalı hukuk konularında özellikle de üniversitelerin hukuk fakültelerinde ileri sürülen görüşlerdir. Hukuk bilginleri pozitif hukuku açıklamaya, yorumlamaya, hukuk konularının asıl gayelerini ortaya çıkarmaya yönelik çalışmalar yaparlar.

Bunları yapmaktan amaçlanan asıl hedef de olması gerekeni (ideal hukuk) ortaya çıkarmaktır. Bu görüşler yasa koyucuya olduğu gibi yargıçlara da yol gösterir ve hukukun da gelişmesine katkıda bulunur. Ayrıca bu görüşler Türk veya yabancı hukukçulardan kaynaklanabilir. Yargıçlar dilerse bu ilmi içtihatlardan yararlanabilir, ancak uyma zorunlulukları yoktur. Başlıca ilmi içtihat kaynakları şunlardır:

3. 3. 1. 1. Şerhler “Şerhler, ele alınan konuyu kanundaki madde sırasına göre teker ele alıp inceleyen, kanun maddelerini cümle ve hatta kelime açıklamaya çalışan eserlerdir. ” (Ayan, 1998 s. 49) Bir maddeyle ilgili tüm açıklamaları kapsar. 3. 3. 1. 2. Sistematik Eserler Bir konuyu sistematik olarak bir plan dahilinde bütün olarak ele alan eserlerdir.

3. 3. 1. 3. Monografiler, belli bir konuyu tüm teferruatıyla ve derinlemesine inceleyen sistematik eserlerdir. Özellikle lisansüstü eğitim ve sonrasında yapılan akademik kariyer aşamalarında yazılan eserlerdir. 3. 3. 1. 4. Makaleler ilmi dergilerle gazetelerde yayınlanan belli bir konuyu on, onbeş sayfayı aşmayacak şekilde derinlemesine ele alan yazılardır.

3. 3. 1. 5. İçtihat Derlemeleri İçtihat derlemeleri mahkeme içtihatlarının kolaylıkla bulunup, onlardan yararlanmasını sağlayan eserlerdir. Yargıtay Kararları Dergisi, Anayasa Mahkemesi Kararları Dergisi bu eserlere örnek olarak verilebilir. 3. 3. 1. 6. Eser ve İçtihat Tahlilleri “Bir eserin veya mahkeme kararının çeşitli özelliklerini belirtmek ve eleştirmek üzere kaleme alınan yazılardır. ” (Ayan, 1998 s. 50). Özellikle daha sonra yazılacak eserler ve alınacak mahkeme kararlarına etkisi nedeniyle önemlidirler.

3. 3. 1. 7. Bibliyografyalar Hukukla ilgili olarak yayınlanan kitap, dergi gibi eserlerin isimlerini, yazarlarını, nerede, ne zaman yazıldığını, yayınevini ve sayfa adedini gösteren eserlere denir.

3. 3. 2. Kaza-i İçtihatlar Adli organların vermiş olduğu kararlara veya varmış olduğu hükümlere kaza-i içtihatlar denir. Yani mahkeme kararlarıdır. Hakim önüne gelmiş olan bir anlaşmazlığı çözümlerken öncelikli olarak hukukun doğrudan kaynaklarına başvurur ve burada öngörüldüğü şekilde anlaşmazlığı çözüme kavuşturur. Bu kararlar aynı zamanda benzer konularda meselenin çözüme kavuşturulmasında yardımcı rol oynarlar.

“Bir hakim önüne getirilmiş olan herhangi bir uyuşmazlığı çözümlerken, buna benzer buna emsal teşkil edebilecek bir uyuşmazlığı daha önce sonuca bağlayan herhangi bir mahkeme kararının var olup olmadığını araştırır ve böyle bir kararın varlığını tespit ederse ondan yararlanabilir. ”(Gürpınar, 2008 s. 74).

Bir konuyla ilgili mahkeme içtihatlarına başvurmadan önce hukukun doğrudan, yani asli kaynaklarının incelenmiş olması gerekir. Ancak burada açık bir hüküm bulunmadığı takdirde içtihatlara başvurulup yararlanılabilir. “Yargı kararları, benzer durumlarda hangi düşünme yönteminden yararlandığını göstermesi, içtihat birliğinin sağlanması ve en adaletli çözüm biçimine ulaşılmasına yardımcı olması bakımlarından uygulama alanlarında önemli rol oynamaktadır. ”(Akı, 1985 s. 75)

Mahkeme kararları nitelik olarak olay kararlar ve prensip kararlar olmak üzere ikiye ayrılır. Olay kararlar, kanun hükümlerinin basit bir uygulaması ile uyuşmazlığı çözen kararlardır. Prensip kararlar ise bir kanun hükmünün yorumu, bir kanun boşluğunun doldurulması açısından önemli olan ve bir prensip ortaya koyan veya teyit eden kararlardır.

İçtihadı Birleştirme Kararı: Yüksek Yargı Organlarının (Yargıtay, Danıştay, Sayıştay vb. )bir konuya ilişkin diğer yargı organları arasındaki yorum ve hüküm uyuşmazlıklarını çözmek için verdiği kararlardır ve bu kararlar tüm yargı organlarını bağlayıcı niteliktedir. Teziç’e göre Yargıtay ve Danıştay’ın içtihadı birleştirme kararları yasama niteliğindedir. ” (Gürpınar, 2008). İçtihadı birleştirme kararlarında herhangi bir uyuşmazlığı çözmek söz konusu değildir. Belli bir konuda prensip ortaya koymaktadır ve bu prensip bütün mahkemeleri bağlar niteliktedir.

4. HUKUKUN BAŞLICA AMAÇ VE İŞLEVLERİ Hukukun amacını genel olarak toplum düzenini sağlamak, bireylerin hak ve hürriyetlerini güvence altında tutarak adaleti gerçekleştirmek olarak ifade edebiliriz. “Hukuk her şeyden önce, insanların canından, malından ve kişiliğine bağlı manevi değerlerinden emin olarak yaşamasını sağlamak amacını taşır. ”(Atasoy, 2007 s. 11).

Hukuk, herkesi içine alacak şekilde kişilerin davranışlarını belli esaslar çerçevesinde düzenleyerek toplum düzenini sağlamayı amaçlar. Bu şekilde de hukuk, getirmiş olduğu düzenlemelerle toplumu meydana getiren insanların ortak yararını sağlamış olur. İnsanlar sahip oldukları düşünme, şefkat duygusu, kin duygusu, şehvet, yeme-içme, merhamet, sevgi, saygı, sahip olma duygusu, mülk edinme hırsı, makam hırsı gibi birçok duygu ve yetiye bağlı olarak ve bu yetileri kötü kullanarak başkalarının çıkarlarını hak ve hürriyetlerini zedeleyici şekilde sadece kendi çıkarları doğrultusunda hareket edebilmektedir.

İşte insanların sahip oldukları güce ve diğer özelliklerine bakılmaksızın kimsenin çıkarını bir başkasına feda etmeyecek şekilde herkesi sahip oldukları haklar bakımından eşit tutmak hukukun temel amacıdır. Bu şekilde bir arada yaşamak zorunda olan ve birbirlerine belli oranda muhtaç olan insanların hakkı, hukuku korunmaya çalışılarak adaleti sağlamak hedeflenir.

Hukukun işlevi denince hukukun sosyal işlevi akla gelmektedir. Hukuk hem bireysel hem de toplumsal çıkarları uyum içinde düzenlemektedir. İnsanlar çoğu zaman yaratılışı gereği çıkarları doğrultusunda hareket edip çıkarlarından vazgeçmezler. Hukuk kurallarının bir kısmı da bu bireysel çıkarları korumak amacıyla konulmuştur.

Hukuk aynı zamanda evlenmek, doğum, ölüm, insanların birbiriyle ilişki kurması gibi biyolojik ve psikolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. “Özetle hukuk, bireylerin toplum içinde barış, güven ve huzurla yaşamaları, çalışarak refaha ve mutluluğa erişebilmeleri için gerekli ortamı hazırlar. ”(Akı, E, s. 21). Böyle bir toplumda bireyler hak ve özgürlüklerini hukuki çerçevede devlet güvencesi altında kullanırlar.

Özetle hukuk; �Toplumda barışı sağlar. �Toplumda güveni sağlar. �Toplumda düzeni sağlar. �Toplumda hürriyeti sağlar. �Toplumda eşitliği sağlar.