Uyku Fizyolojisi ve Uyku Bozukluklar Dr gr y

Uyku Fizyolojisi ve Uyku Bozuklukları Dr. Ögr. Üy e si Esat ŞA N LI

UYKU Uyku Fizyolojisi, Uyku, homojen olmayan, farklı nöron gruplarının etkilendiği, amacı bilinmeyen ama gerekli, aktif ve karmaşık fizyolojik bir olaydır. Gece ve sabah tipi olmak üzere iki uyku tipi belirlenmiştir. Uyku gereksinimi yetişkin insanda 7 -8 saatken yenidoğan, süt çocukları ve ergenlerde bu süre daha fazladır. Dr. Esat ŞANLI

UYKU Farkındalığın ve çevreye yanıtın geri dönüşümlü olarak azaldığı, peryodik ve fizyolojik bir durumdur. EEG, kas tonusu ve göz hareketleri kayıtlarından elde edilen verilere dayanarak uykuda iki farklı fizyolojik durum tanımlanır: • REM (rapid eye movement) ve non. REM. Dr. Esat ŞANLI

EEG Aktiviteleri Dr. Esat ŞANLI

EEG Aktiviteleri Normal bir insanda EEG’de uyanıklıkta iki temel aktivite örüntüsü görülür: alfa aktivitesi ve beta aktivitesi. Alfa aktivitesi: 8 -13 Hz’lik düzenli dalgalardır. Kişinin sakin olduğu ve uyarılmadığı dinlenme döneminde baskın dalga tipidir. Dr. Esat ŞANLI Beta aktivitesi: 1330 Hz’lik düzensiz dalgalardır. Desenkronizasyon gösterir. Kişinin tetikte olduğu ya da bilgi işleme sürecinde olduğu dönemde baskın dalga tipidir.

EEG Aktiviteleri Delta aktivitesi: Uykunun daha ağır olduğu safhalarda ortaya çıkan 3, 5 Hz’den daha yavaş dalgalardır. Teta aktivitesi: Uykuya geçerken ortaya çıkan 3, 5 -7, 5 Hz aralığındaki düzenli dalgalardır. Dr. Esat ŞANLI

NREM Nedir? Gecenin ilk uyku periyodudur. • Buna genellikle sessiz uyku denir. Çünkü yavaştır, nefes alış verişler düzenlidir, bedensel hareket yoktur ve beyin aktivitesi düşüktür. • Bu durumda uyuyan kişi, beynin uyuşukluğuna bağlı olarak çevresiyle kontağı kaybetmiştir. • Yani artık çevresinden, beş duyu organından hiç birini kullanarak bilgi alamayacak durumdadır. • Bu yüzden de çevresine hiçbir suretle tepki vermez. Aslında beden, kişi bu durumdayken hareket edebilme yeteneğine sahiptir. Fakat bunu yapamaz çünkü beyin ona bu emri vermemektedir. Gece boyunca bir çok NREM durumu yaşanmaktadır. • İlki yaklaşık olarak 80 dakika sürer. Bu genellikle, 10 dakika süren ilk REM durumu arasında olur. Dr. Esat ŞANLI

Non-REM uyku Nöronal aktivite düşmüşken parasempatik aktivite artmıştır bu uyku çeşidinde. Kalp hızı ve kan basıncı azalır. Kas tonunu ve refleksler korunur. Beyin metabolizması en alt düzeydedir. Dr. Esat ŞANLI

Uyku Döngüsü 1. Evre 2. Evre 3. Evre Dr. Esat ŞANLI 4. Evre

Non Rem Uyku Aşamaları Evre 0 - Bütünüyle uyanıklık değişmiştir. Evre I- Uyku basması. Bu, uykuya dalmakta olan bir kişinin karşılaştığı durumdur. Eğer kişi uykunun bu evresinde uyandırılırsa etrafında olup bitenden tamamen haberdar olmamasına karşın genellikle uyanık olduğunu söyleyecektir. Evre II - Uykunun bu evresinde bilinç, kişi uyandırıldığında uykuda olduğunu hatırlayabilmesine yeterli olacak şekilde EEG paternleri. Evre III ve IV - Yavaş dalgalı uyku. Dr. Esat ŞANLI

NREM 1. evre: Uyanıklıktan uykuya geçiş evresidir. • • Göz kapakları yavaşça açılıp kapanabilir. Gözler yukarı ve aşağı hareket eder. Yaklaşık 10 dk sürer. Toplam uykunun %4 -5’ini oluşturur. Varsanısal imajlar (hipnogojik halüsinasyonlar) görülebilir. 2. evre: Uyku örüntüsü düzensizdir. • • Tüm uykunun %45 -55’ini oluşturur. Çeşitli kompleksler (uyku iğcikleri) ortaya çıkar Bu kompleksler gürültüyle ve ani uyaranlarla tetiklenir. Bu komplekslerin uyuyan kişinin uyanmasını engelleyen baskılaycı bir mekanizma ile ortaya çıktıkları tahmin edilmektedir. Dr. Esat ŞANLI

NREM 3. evre: Tüm uykunun %4 -6’sını oluşturur. Uyandırıldığında hiç uyumamış gibi bir algı oluşabilir. Ağır uykudur. Uyurgezerlik gibi durumlar genelde bu evrede ortaya çıkar 4. evre: Tüm uykunun %12 -15’ini oluşturur. Uykunun en ağır olduğu dönemdir. 3. evre ve 4. evrenin ikisine birden yavaş-dalga uykusu adı verilir. Dr. Esat ŞANLI

NREM Derin uykuda büyüme hormonu salınımı ve protein sentezi artar. Kardiyovasküler sistem ve solunum sistemi fizyolojik aktivitelerinde azalma olur. Metebolizma yavaşlar. Dr. Esat ŞANLI

REM nedir? REM uykusu ise, kısadır, el ve yüz kaslarında kasılmalar olur. • Eğer kişi horluyorsa duru ve nefes alıp verişleri düzenli bir hal alır. • Vücudu tamamen felç olur ve kollarını, bacaklarını ve gövdesini hareket ettiremez. • Böyle olmasaydı rüyadaki görüntü doğrultusunda hareket edebilirdik • Kan basıncı bu periyot esnasında yükselir ve uyuyan kişinin kalp atışları, sanki engelli koşu yarışında koşuyormuşçasına hızlanır. • En büyük özellik olarak ise, uyuyan kişinin gözleri sanki hareket eden bir nesneyi takip ediyormuş gibi, kapalı olan göz Dr. Esat ŞANLI kapakları altından sağa sola, hızlı hareket etmeye başlar.

Dr. Esat ŞANLI

REM ve Rüya Bilim adamları REM durumununda uyuyan bir kişinin uyandığında rüya görüyor olduğunu söyleyeceğini ifade ederler. Yani REM periyodu, insanoğlunun rüya gördüğü duruma işaret eder. Aynı fenomen hayvanlarda da gözlemlenmiştir ve bu durum bilim adamlarına insanların rüya gören tek tür olmadıklarını göstermiştir. Dr. Esat ŞANLI

REM ve Rüya 0 Rüya gören Köpek Dr. Esat ŞANLI

REM ve Rüya Tüm gece boyunca NREM ve REM uyku durumları iç içer geçerler. Döngü 70 ile 110 dakika arasında çeşitlilik gösterir, fakat ortalama süre 90 dakikadır. Uykunun başlarında, NREM periyotları uzundur fakat, gece ilerledikçe, REM periyotları daha uzun sürmeye başlar, hatta bazen 1 saat sürdüğü olur. Bu nedenle, genelde gece boyunca, yaklaşık her 90 dakikada bir rüya gördüğümüzü ve 8 saatlik uykunun ( kabaca bir hesapla ) 2 saatini rüya görerek geçirdiğimizi söyleyebiliriz. Dr. Esat ŞANLI

Rüyanın Hatırlanması Rüyanızı hatırlamak istiyorsanız her zamankinden 1520 dk. Önce uyanmaya çalışın! Dr. Esat ŞANLI

REM Uykusuna Duyulan İhtiyaç Gelişmiş uyku araştırmaları, insanoğlunun REM uykusuna ihtiyacı olduğu gerçeğini her seferinde yeniden gözler önüne sermişlerdir. Uyku laboratuarlarında uyurken gözlenmek için gönüllü olan kişilerin, REM periyotlarını tamamlamalarına izin verilmeyince, olumsuz tepkiler gösterdikleri kaydedilmiştir. Buna göre denekler sinirli, itici ve saldırgan davranışları göstermeye başlamışlar; daha sonra da rahatsız ve huzursuz uyudukları gözlemlenmiştir. Genel olarak çıkarılan sonuca göre; uyku gereklidir özellikle de uykunun rüyalarla ilgili olan bölümü. Dr. Esat ŞANLI

REM Tüm uykunun % 20 -25’ini oluşturur. EEG’de karmaşık frekanslı bir ritim görülür. Beyin metebolizma hızı ve aktivitesi en üst düzeydedir. Spontan hızlı göz hareketleri görülür. İskelet kasları çok gevşemiştir. Dr. Esat ŞANLI

REM Kalp atımı, kan basıncı ve solunum düzensiz ve değişkendir. Kısa süreli kas seğirmeleri görülebilir. Vücut ısı regülasyonu bozulmuştur. Rüyalar bu dönemde görülür. REM’in toplam uykuya oranı yaşla birlikte azalır. Dr. Esat ŞANLI

Erişkin sağlıklı kişide uyku Ilk evre 1 : 1 -7 dk , Ilk evre 2 : 10 – 25 dk. NREM - REM ortalama 90 dk ile birbirini izler. Yavaş dalga uykusu, gecenin ilk 1/3 ‘ünde yoğundur. REM gecenin son 1/3’unde yoğundur. Gecenin % 5’inden azında uyanıklık olur. Dr. Esat ŞANLI

UYKU-UYANIKLIK DÖNGÜSÜ Zamanında doğan bir bebek günün yaklaşık 16 saatini uykuda geçirir. Fetüs ise zamanının yaklaşık %90’ını aktif uykuda geçirir. Yenidoğanda aktif uyku (REM) uykunun yaklaşık yarısını oluşturur. Bu dönemde emme hareketleri ve yüzünü buruşturma şeklinde hareketler görülebilir. Üçüncü aydan itibaren REM ve NREM uyku ayırt edilebilir. Dr. Esat ŞANLI

Uyku ve yaşlılık Yaş arttıkça her iki cinstede REM uykusu azalır. Erkeklerde yaş arttıkça evre 1 uykusunda artma ve derin uykuda azalma belirgindir. Yaşlanma ile uyandıran uyaran sayısı artar Dr. Esat ŞANLI

UYKU BOZUKLUKLARI İnsomnia Parasomnia Hipersomnia ve narkolepsi Uykuda hareket bozuklukları Dr. Esat ŞANLI

İnsomnia Yeterli zaman ve fırsat olmasına rağmen uykuya başlamada, süresinde ve bütünlüğünde tekrarlayıcı güçlükler yaşanması olarak tanımlanır. Tanı konulması için bu semptomların gündüz işlevlerini bozması gerekir. Dr. Esat ŞANLI Genel olarak yaşam biçiminin yol açtığı uyku bozukluklarıdır.

İnsomnia Akut insomnia Psikofizyo lojik insomnia Paradoksal insomnia İdiyopatik insomnia Dr. Esat ŞANLI Psikiyatri k bozuklara bağlı insomnia Yetersiz uyku hijyeni Tıbbi duruma bağlı

Akut insomnia (Uyumsal insomnia) Tanımlanabilir bir stressörle ilişkili ortaya çıkar. Kısa sürelidir. Birkaç gün ila birkaç hafta arası sürer. 3 ayı geçmez. Stressörün ortadan kalkması yada bireyin stressöre uyum sağlaması ile uyku ile yakınmalar ortadan kalkar. Dr. Esat ŞANLI

Psikofizyolojik insomnia Kronik insomniaların büyük çoğunluğunu oluşturur. Toplumda %1 -2 oranında görülür. Artmış uyarılmışlık ve uykuya dalma sırasında yoğun kaygılar vardır. Uyku sorunu üzerine artmış bir odaklanma vardır. Dr. Esat ŞANLI

Paradoksal insomnia Hastalarda uyku süresi ve kalitesi normaldir. Uyku süresi ve biçimi ile ilgili hatalı algılar paradoksal isomnianın temelini oluşturur. Psodoinsomniadır. Uyku bozukluğu olduğunu işaret eden objektif bulgular olmaksızın ortaya çıkan uykusuzluk yakınmasıdır. Dr. Esat ŞANLI

İdiopatik insomnia İdiopatik: Oluşumunda bir sebeb gösterilemeyen. Erken çocuklukta başlar. Yaşam boyu insomnia semptomları sürebilir. Tedaviye dirençlidir. Eşlik eden başka bir ruhsal bozukluğa bağlı değildir. Dr. Esat ŞANLI

İnsomnia Günde 4 saatten daha az uyku uyuma erken ölüm riskini artırır. Genel toplumda sıklığı % 30’larda. Tüm uyku bozuklukları içinde sıklığı %50 -80 civarında 65 yaş üzerinde % 45 Kadınlarda erkeklere oranla 1. 5 kat daha fazla görülüyor. Dr. Esat ŞANLI

İnsomnianın tedavisi Uyku eğitimi Uyku hijyeni Relaksasyon egzersizleri Dr. Esat ŞANLI İlaçlar

Uyku hijyeni İlaçlar Egzersiz Diyet Kafein, alkol Çevre Sabah uyanınca yataktan çıkma Gündüz uyumama Uyumak için yatakta çabalamama Dr. Esat ŞANLI

Parasomnia uyku sırasında ortaya çıkan istenmeyen davranış ve deneyimlerdir. En sık görülen parasomnialar: • Kabus Bozukluğu • Uyku Terörü • Uyurgezerlik Dr. Esat ŞANLI

Kabus Bozuklu. Gu Korkuyla uyanmaya yol açan uzun ve korkutucu düşlerdir. REM uykusunda ortaya çıkar. Gece yarısına doğru sıklıkla görülür. Çocuklarda daha sık. Yaşla azalır. Günlük yaşamla ilgili korkular ve gelişimsel korkularla ilişkili olabilir. Dr. Esat ŞANLI

Uyku Terörü NREM Genellikle çocuklarda görülür. Yaşla sıklığı azalır. Genelikle 7 yaşından önce başlar. Erkeklerde daha sıktır. Gece uykusunun başlarında sık görülür. Gece 1 -2 dakika sürer. Sabahları hatırlanmaz. Çıldırmış gibi davranırlar. Korkulu tepkiler ve fiziksel tepkiler vardır. Uyaranlara tepki vermezler. Dr. Esatoranda ŞANLI kendiliğinden ortadan kalkar. Ergenlikteki beyin gelişimiyle birlikte yüksek

Uyurgezerlik (Somnanbulizm) NREM Çocuklarda daha sık. Çocuklarda %15 oranında erişkinlerde %2, 5 oranında görülür. Gecenin ilk 1/3’lük kısmında görülür. 15 -20 dk kadar sürer. Yataktan kalkma, konuşma, dışarı çıkma, giyinme gibi organize motor hareketler sıklıkla görülür. Nadiren uyanma olur. Sabahları hatırlanmaz. Dr. Esat ŞANLI

Nadir Görülen Parasomnialar Uykuda kafa sallama Diş gıcırdatma (bruksizm) Nokturnal paroksismal distoni: Uykudan uyandıran ağrılı spamlardır. Dr. Esat ŞANLI

Uyku-Uyanıklık Geçiş Bozuklukları Konfüzyonel Uyanma • Uyanma sırasında mental konfuzyon, konfuzyonel davranış • Bebeklerde ve çocuklarda en sıktır. Ancak bazen erişkinlerde de olabilir. • Ağlama ve yatağın etrafında şaşkın şekilde gezme ile başlar. • Dışarıdan bakıldığında uyanık ama şaşkındır. Bu sırada uyandırmak güçtür. Süresi yarım saate kadar uzayabilir. • Çoğunlukla sonunda uyanır , ne olduğunu hatırlamaz ve tekrar yatağa gidip uyumak ister. • Zaman ve yer dezoryanntasyonu • Uygunsuz davranışlar • Epizodun süresi sıklıkla 5 -15 dakika • Uyanık görünüm var ancak canlılık durumunda ve bilişsel fonksiyonlarda bozukluk Dr. Esat ŞANLI

Uyku-Uyanıklık Geçiş Bozuklukları Tekrarlayan Uyku Paralizisi • Uykuya dalarken veya uyanırken gövde ve tüm ekstremiteleri hareket ettirememe. • Epizod saniyeler veya birkaç dakika sürer. • Kişi tamamen farkındalık halindedir ancak konuşamaz. • Bağırma çabaları fısıltı halinde duyulabilir. • Sonrasında hatırlanır. Dr. Esat ŞANLI

Hipersomnia Artmış uyku ihtiyacı ve fazla uyumadır. Gece yeterli sürede uyunmasına karşın gündüz uyuklamalar görülür. Ergenlerde gelişim sürecinde hipersomnialar görülebilir. Tedavide düzenli egzersiz ve ilaç tedavileri önerilebilir. Dr. Esat ŞANLI

Narkolepsi Kronik seyirli nöropsikiyatrik bir uyku bozukluğudur. Ergenlik ve genç erişkinlikte başlar. Ani dayanılmaz uyku atakları, katapleksi ( bilinç değişimi olmadan kas tonusunun aniden azalması) ve hipnogojik halüsinasyonlar görülür. REM uyku anomalisiyle karakterizedir. Çok hızlı REM uykusuna geçerler. Birkaç saniyeden yarım saate kadar süren epizotlar vardır. Geçici bir dinlenme hissi oluşur. Dikkat ve bellek sorunları sık görülür. Dr. Esat ŞANLI

Uykuda hareket bozuklukları Huzursuz bacak sendromu Uykuda periodik hareket bozukluğu Dr. Esat ŞANLI

Huzursuz bacak sendromu Uyanıklık sırasında da ortaya çıkar. Uykuya dalma ve - veya sürdürmede zorluğa yol açar. Ekstremitelerde tarifi mümkün olmayan anormal duyum (dizestezi) Dr. Esat ŞANLI

Huzursuz bacak sendromu 0 Genellikle bacaklarda huzursuzluk hissi ve ya hoş olmayan duyuma eşlik eden hareket etme ihtiyacı vardır. 0 Genç erişkinlikte başlar. 0 45 yaş sonrasında şiddeti artar. Dr. Esat ŞANLI

Uykuda periodik hareket bozukluğu 0 Periodik epizodlar halinde 0 Özellikle alt ekstremitelerde(Bacaklarda) belirgin 0 Tekrarlayıcı 0 Streotipik hareketler Dr. Esat ŞANLI

0 TEŞEKKÜRLER. . Dr. Esat ŞANLI