UYGUN OLMAYAN DAVRANILARI AZALTMAK N OLUMLU YAKLAIM OKUL

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI AZALTMAK İÇİN OLUMLU YAKLAŞIM

OKUL YILLARIMIZI DÜŞÜNELİM

Uygun olmayan davranış, bireyin hem kendisi hem de çevresine zarar verdiği için bireyin sosyal yaşama uyumunu güçleştiren davranışlar olarak tanımlanır

Uygun olmayan davranışları azaltmak için cezaya dayalı yöntemlere sıkça başvurulmaktadır. Uygun olmayan davranışları azaltmanın tek yolu öğrencileri cezalandırmak değildir. Bu davranışları azaltmak için daha ılımlı ve olumlu yöntemler de kullanılmaktadır.

Uygun Olmayan Davranışları Azaltmaya Olumlu Yaklaşım Ilımlılık sıralaması En ılımlı En az ılımlı Davranış azaltma tekniği Uygun olmayan davranışın ortaya çıkmasını önleme Ayrımlı pekiştirme Sönme Tepkinin bedeli Mola Aşırı düzeltme Bedensel ceza

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI ÖNLEME Ön uyaranları değiştirmek yoluyla uygun olmayan davranışın oluşmasını önlemek ya da uygun davranışı ayrımlı pekiştirmek, uygun olmayan davranışı azaltmak için çabalamaktan çok daha etkilidir.

Davranış zincirini (kırma) durdurma: Uygun olmayan davranışın, davranış zincirini durdurmak yoluyla bu davranışlar azaltılabilir. Yakınlık kontrolü, l l Şakayla karışık kontrol, Beklenen davranışa ilişkin öğretimsel kontrol ve yönergeler sağlamak, Problem çözme fırsatı verme, Uyaran değişikliği

AYRIMLI PEKİŞTİRME Ayrımlı pekiştirmede, uygun olmayan davranışların azaltılması için uygun davranışların artırılması ya da sürdürülmesi söz konusudur. Diğer davranışlar görmezden gelinirken bir hedef davranış pekiştirilir. böylece pekiştirilen davranış artarken görmezden gelinen davranış azalır.

Beş farklı uygulama vardır 1. Diğer davranışları ayrımlı pekiştirme (DDAP) 2. Karşıt davranışları ayrımlı pekiştirme (KDAP) 3. Alternatif davranışları ayrımlı pekiştirme (ADAP) 4. Seyrek yapılan (azalan) davranışları ayrımlı pekiştirme (SDAP) 5. Yüksek oranda yapılan davranışları ayrımlı pekiştirme (YDAP)

1. Diğer davranışları ayrımlı pekiştirme(DDAP) Belirlenen bir zaman dilimi ya da gözlem süresi/aralığı içinde uygun olmayan davranışın hiç oluşmaması durumunda aralık sonunda bu durumun pekiştirilmesidir. Belirlenen zaman aralığı içinde diğer davranışlar dikkate alınmaz.

2. Karşıt davranışları ayrımlı pekiştirme (KDAP) Fiziksel olarak uygun olmayan davranışla aynı anda yapılamayacak davranışların pekiştirilmesidir. Her zaman uygun olmayan davranışın karşıtı bir davranış bulunmayabilir. Bu durumda alternatif ya da diğer davranışların pekiştirilmesi kullanılmalıdır. Başkasına ve kendine zarar verme davranışlarında etkili bir yöntemdir

3. Alternatif davranışları ayrımlı pekiştirme (ADAP) Azaltılması hedeflenen uygun olmayan davranışın daha uygun biçiminin pekiştirilmesidir. Diğer davranışların ayrımlı pekiştirilmesinde; gözlem aralığında davranışın yokluğu pekiştirilirken, alternatif davranışların ayrımlı pekiştirilmesinde, belirgin bir hedef davranış pekiştirilir. Örneğin; öğrencinin ‘ver’ yerine, ‘verir misin? ’ ya da ‘lütfen verir misin? ’ için pekiştirilmesidir. Bu durumda davranışın sosyal olarak daha kabul edilebilir durumundan söz edilir.

Hedef davranış DDAP ADAP KDAP Yerinden kalkma Yokluğu pekiştirilir İzin isteyerek yerinden kalkma Yerinde oturma pekiştirilir Etkinliği yerine getirmeme Yokluğu pekiştirilir -------- Etkinlikle uğraşma pekiştirilir Vurma Yokluğu pekiştirilir işbirliği/konuşma pekiştirilir Kollarını bağlama pekiştirilir Öfke nöbeti Yokluğu pekiştirilir İsteme/rica etme pekiştirilir ------- Gereksiz konuşma Yokluğu pekiştirilir Parmak kaldırma pekiştirilir Sessiz durma pekiştirilir Nesneleri fırlatma Yokluğu pekiştirilir Basketbol oynama pekiştirilir Yazı yazma pekiştirilir Elini ağzına sokma Yokluğu pekiştirilir Dişlerini fırçalama Kollarını bağlama pekiştirilir Küfür etme Yokluğu pekiştirilir Uygun dil kullanma pekiştirilir Sessiz olma pekiştirilir

4. Seyrek yapılan (azalan) davranışları ayrımlı pekiştirme (SDAP) Bazı davranışlar normalde yapılması gerektiğinden daha fazla yapıldıklarında uygun olmayan davranış olarak tanımlanabilirler. seyrek yapılan davranışları ayrımlı pekiştirilmesi, başlama düzeyi verileri ile karşılaştırıldığında, hedef davranışın oranında ki küçük azalmaların pekiştirilmesidir.

5. Yüksek oranda yapılan davranışları ayrımlı pekiştirme (YDAP) Çocuğun repertuarında bulunan ancak yeterli sıklıkta ortaya çıkmayan davranışların pekiştirilmesidir. Örnek: Yemekten sonra ellerini yıkama Örneğin; öğrenci bir şey isterken “lütfen” ya da bir şey aldıktan sonra “teşekkür ederim” diyordur. Ancak lütfen demeksizin ya da izin istemeksizin bir şey isteme davranışını daha sık gösteriyordur. Bu teknikle “lütfen” diyerek istekte bulunması arttırılırken, izinsiz isteme davranışının azaltılması amaçlanır.

l. Uygun Olmayan Davranışlarda Cezanın Kullanımı

CEZA…. Davranış izleyen bir olayın cezalandırıcı uyaran olabilmesi, davranışın ileride oluşum sıklığını azaltmasına bağlıdır. l Birinci tür ceza l İkinci tür ceza

BİRİNCİ TÜR CEZA l l davranışı rahatsız eden durumların izlemesine bağlı olarak, o davranışın ileride olmasının azalması söz konusudur. Davranışları azaltmak için beden üzerinde güç kullanma ya da aşağılayıcı sözlerle küçük düşürme birinci tür cezaya örnek olabilir

Cezanın yan etkileri a. Uzak durma l b. Cezadan Kaçınmak İçin Oluşan Sorunlu Davranışlar l c. Çekingenlik l d. Ceza Modeli Olma l

İkinci tür ceza, davranışın pekiştireçle sonuçlanmasına son vermeye ya da pekiştirecin geri çekilmesine bağlı olarak, davranışın ilerde oluşumunun zayıflaması, azalmasıdır. Sönme, mola, tepkinin bedeli, düzeltme, olumlu alıştırma ve aşırı düzeltme uygun olmayan davranışları azaltmada yaygın olarak kullanılır. Bu teknikler uygun davranışı artırma teknikleriyle birlikte kullanılmalı, hiçbiri tek başına kullanılmamalıdır.

SÖNME Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranıştan pekiştirmenin geri çekilmesi yoluyla hedef davranışın yoğunluğunun ve/veya sıklığının dereceli olarak azaltılması sürecidir. Sönme, Davranışı ortadan kaldırmak için, çevrenin davranış üzerindeki etkisini geri çekmek ve sürdürmemektir.

Uygulayıcı daha önceden pekiştirdiği davranışı görmezden gelmeye başlayınca ne olur? l l l Çocuk uygulayıcının dikkatini elde etmek için davranışının sıklığını ve yoğunluğunu arttırır. Bu sönme patlamasıdır. Bu durumda da görmezden gelmeye devam edilmelidir. Eğer sıklığı ve yoğunluğu arttığında davranışı görmezden gelmek mümkün değilse sönme yöntemi seçilmemelidir.

Sönmeyi etkili şekilde kullanmak için izlenecek basamaklar l l l Hedef davranışı izleyen bütün pekiştireçleri ayrıntılı bir şekilde belirle. Hedef davranışı izleyen bütün pekiştireçleri geri çek. Hedef davranış her yapıldığında görmezden gel, tutarlı ol. Sönme programı süresince uygun davranışları belirle, pekiştir. Kendiliğinden geri gelme ve sönme patlaması gerçekleşirse karar verdiğin süreci uygulamaya devam et.

TEPKİNİN BEDELİ l Tepkinin bedeli, uygun olmayan davranışın hemen ardından, çocuğun sahip olduğu pekiştireçlerin ya da yıldız, gülen yüz, para gibi sembol pekiştireçlerin sistematik olarak geri alınmasıdır.

Tepkinin bedeli uygulamasına yer verildiğinde, çocuğa sözlü ve yazılı olarak bir liste ile her uygun olmayan davranışı için geri alınacak pekiştireç kaybetmesinin sonuçları açıklanmalıdır. Uygulayıcı pekiştireç verme-alma dengesini iyi kurmalıdır.

Tepkinin bedelini kullanırken dikkat edilmesi gerekenler. 1. Tepkinin bedeli, hedef davranışın hemen ardından uygulanmalıdır. 2. Tepkinin bedeli tutarlı şekilde uygulanmalıdır. 3. Tepkinin bedeli uygulamasında eksi puanların birikmesine ya da çocuğun borçlanmasına izin verilmemelidir.

4. Pekiştireçlerin geri alınması cezalandırıcı olmamalı. Örneğin, öğrencinin pekiştireci bağırıp kızarak değil, uygun davrandığında tekrar kazanabileceği söylenerek geri alınmalıdır.

MOLA Mola, Pekiştireçlerin çocuktan uzaklaştırılması ya da çocuğun pekiştirme kaynaklarından uzaklaştırılması şeklinde uygulanabilir. Mola uygulamasında, çocuğun belli bir zaman dilimi için pekiştirme kaynaklarından (pekiştirici etkinlik ya da ortamdan) fiziksel olarak uzaklaştırılması üç farklı biçimde yapılabilmektedir. l

MOLA (devam) 1. 2. Çocuk uygun olmayan davranışı sürdürürken gruptan uzaklaştırılır. Ancak bir köşeden ya da uzaktan arkadaşlarını ve etkinlik alanını izlemesine izin verilir. Uygun davranmaya başlayınca gruba katılır. Bu süreçte çocuk pekiştirici çevre ya da etkinliği izleyemez, etkinlik alanının dışındadır ve yüzü genellikle pekiştirici olmayan bir duvara dönüktür. Uygun davranmaya başladıktan kısa bir süre sonra etkinlik alanına döner.

MOLA (devam) 3. Her iki maddede anlatılan durumda etkinlik alanında yarım kalan bir etkinlik varsa bu etkinlik tamamlatılır. Çocuğun pekiştirici çevreden alınarak pekiştirici olmayan bir alana konulması anlamına gelir.

Onarıcı ve Aşırı Düzeltme Aşırı düzeltme/onarma; 1. Onarıcı düzeltme, 2. Olumlu alıştırma 3. Olumlu alıştırmalarla aşırı düzeltme olmak üzere üç şekilde uygulanabilir.

Düzeltme (onarma), çocuğun çevreyi uygun olmayan bir davranışı yapmadan önceki haline getirmesidir. Örneğin; çocuğun sütü yere döktükten sonra yerdeki süt bulaşıklarını temizlemesidir. Çok küçük çocukların bağımsız olarak çevreyi düzeltmesi mümkün olmayabilir. Bu durumda uygulayıcı yaş ve yeteneklere bağlı olarak işin bir bölümünü çocuktan ister. Diğer kısmında yardım eder. Buna yardımla düzeltme adı verilir.

ONARICI AŞIRI DÜZELTME Çocuğun uygun olmayan davranışı ile bağlantılı olarak çevrenin yalnızca eski haline getirilmesi onarıcı aşırı düzeltmede ilk adımdır. Ancak buna çevredeki başka şeylerin de düzeltilmesi eklenerek bir tür ceza verilir. Onarıcı aşırı düzeltme, amaçsız ya da kazaen gerçekleşen durumlarda kesinlikle kullanılmamalıdır.

Olumlu Alıştırma Uygun olmayan davranıştan sonra, bu davranışın sonucunu düzelten bir uygun davranışın tekrarlanmasına olumlu alıştırma denir. Olumlu alıştırmada çocuk, uygun olmayan davranışı gösterdiği anda yapılan etkinlik durdurulur ve uygun davranış sözel olarak tanımlanır. Daha sonra, uygun davranışın tekrar edilmesi sağlanır.

Olumlu Alıştırmalarla Aşırı Düzeltme Olumlu alıştırmadan farkı, uygun olmayan davranıştan sonra davranışın uygun biçiminin birden fazla sayıda tekrarlatılması ve bir tür cezaya dönüştürülmesidir.