UYGULAMALI DAVRANI ANALZ 1 Sosyal olarak nemli gzlenebilir

UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİ 1

Sosyal olarak önemli, gözlenebilir ve objektif olarak tanımlanabilir. İnsan davranışlarını anlamaya, değiştirmeye ve geliştirmeye yönelik olarak edimsel koşullama ve sosyal öğrenme kuramlarının ilkelerini sistematik olarak uygulamayı içeren bilimsel bir disiplindir. 2

Uygulamalı davranış analizindeki davranış değiştirme ilkeleri: • • • -Pekiştirme -Ceza -Sönme -Ayrımlı pekiştirme -Şekil vermedir 3

Uygulamalı Davranış Analizinin Güçlü Yanları: • Öğretmenler ve diğer kişiler tarafından göreceli olarak daha kolay öğrenilmesi. • Sürekli yapılan değerlendirmelere bağlı olarak öğretimin etkililiğinin ve verimliliğinin artması. • Bilimsel dayanaklı bir uygulama olması. 4

• Farklı özellikteki bireylerle farklı ortamlarda (ev, merkez, kaynaştırma ortamı vb. ) farklı davranışlara yönelik olarak kullanılabilmesi • Çeşitli becerilerin öğretiminde kullanılabilmesi • Bireylerin bağımsız yaşama becerilerini arttırmak için işlevsel becerilerin öğretimine önem verilmesi 5

Eleştiriler: Veri toplama ve analiz sürecinin çok zaman alması. Davranışın yapılma olasılığını arttırmak amacıyla davranışı izleyen durumda ortama eklenen pekiştireçlerin rüşvet anlamına gelmesi, ceza tekniklerinin kullanılması, sadece davranış sonrası olaylara önem verilmesi 6

Uygulamalı davranış analizinin temel hedefleri 1. Öğrencilere yeni davranışlar kazandırmak, 2. Öğrencilerin mevcut davranışlarını artırmak, 3. Öğrencilerin uygun olmayan davranışlarını önlemek, 7

Uygulamalı davranış analizinin temel hedefleri 4. öğrencilerin uygun olmayan davranışlarını azaltmak/ ortadan kaldırmak, 5. Davranış değişikliklerinin kalıcılığını sağlamak, 6. Davranış değişikliklerinin genellemesini sağlamak. 8

Davranış Değiştirme Planı Hedef davranışı belirleme Kayıt Davranış değişikliğini planlama ve uygulama Davranış değiştirme planını değerlendirme 9

Hedef Davranış/Davranış Sorunu-devam Davranış sorunlarının olası nedenleri: Sosyal ilgi ve dikkat çekme. Nesne elde etme. İstenmeyen etkinlikten, ortamdan kaçma. Duyusal uyaran elde etme. 10

Hedef davranışların belirlenmesi ve tanımlanması, Davranışsal amaç yazma: Sosyal önemi olan, işlevsel, önkoşul olan ve değiştirilmesi hedeflenen davranış Değişmesi durumunda çocuğun ve/veya çevresindeki kişilerin yaşamını kolaylaştıracak, yaşam kalitesini yükseltecek davranış. 11

Bir başka deyişle hedef davranış; işlevsel mi? Pekiştireç sağlayıcı mı? Önkoşul niteliği sağlıyor mu? Yaşam kalitesini arttırıyor mu? Bağımsız yaşama katkı sağlıyor mu? Yaşa uygun mu? Öğrenme ve diğerleriyle ilişkileri kolaylaştırıyor mu? 12

Örnek ABC Kaydı : Gözlem tarihi: Öğrenci ad-soyad: Gözlem başlama ve bitiş zamanı: Davranış Öncesi Uyaran: Anne telefonda konuşuyor. Davranış: A. legoyu annesine attı. Davranış Sonrası Uyaran: Anne telefonu kapatıp, A. ’nın yanına gitti. Davranışa Zemin Hazırlayan Durumlar: Bu forma davranışa zemin hazırlayan uyaranlarda yazılabilir. Davranış öncesi ve sonrası uyaranlar dışında davranışın ortaya çıkmasına zemin hazırlayan durumlarda söz konusu olabilir. Örneğin, çocuk o gün hasta olduğu için davranış sorunu sergiliyor olabilir. Dolayısıyla bu tür durumlarda gözlenerek not edilmelidir. 13

Özel Eğitime Muhtaç çocuğun eğitiminde akılda tutulacak noktalar şunlardır: 1. İşi basitleştirin, 2. İşi kısaltın, 3. Düzeni muhafaza edin, 4. Düşünmeyi öğretin. 14

OLUMSUZ DAVRANIŞI KALDIRMADA İZLENECEK YOLLAR 15

1. Olumsuz davranışın tanımı yapılmalıdır. Davranış nedir? 2. Olumsuz davranışın oluşum sıklığı veya süresi saptanmalıdır. Davranışın sıklığı : Davranış günde kaç kere yapılıyor. Davranışın süresi : Davranışın süresi nedir. 16

3. Olumsuz davranışın öncesinde ne olduğuna bakılmalıdır. Davranış öncesinde ne oluyor? Örneğin; çocuk şiddetle ağlıyor. Öncesinde : Bir istediği mi yapılmadı? Bir yeri mi ağrıyor? Dışarı mı çıkmak istiyor? 17

4. Olumsuz davranış sırasında ne olduğuna bakılmalıdır. Davranış sırasında ne oluyor? Örneğin; çocuk şiddetle ağladığı sırada etrafındakiler ona susması için maddi bir şeyler mi veriyor Ya da, çocuk karşısındakine vururken karşısındaki de ona mı vuruyor? 18

5. Olumsuz davranış sonrasında ne olduğuna bakılmalıdır. Davranış sonrasında ne oluyor? Örneğin; çocuk şiddetle bağırarak ağladıktan sonra arkadaşları ona bağırıyor mu? Ya da, çocuğun bağırarak ağlaması sonrasında arkadaşları elinden herhangi bir şeyini alıyor mu? 19

OLUMSUZ DAVRANIŞI ORTADAN KALDIRMA YA DA AZALTMA YÖNTEMLERİ 20

PEKİŞTİRME YÖNTEMİ 21

Olumlu Pekiştirme : Bir davranışı izleyen durumda ortama bir uyaranın eklenmesiyle o davranışın ileride yapılma olasılığının arttırılmasıdır. ÖRNEK: Öğrenciye düzenli çalışmasından dolayı üstün başarı gösterdiğini belirten kart verilir. Bunun üzerine arkadaşları ve ailesinden övgü dolu sözler işitir. 22

PEKİŞTİREÇLER: 1. Nesnel Pekiştireçler ( oyuncak, eşya, araç) 2. Etkinlik Pekiştireçi ( şarkı Söylemek) 3. Sosyal Pekiştireçler ( gülümseme, övme) 4. Sembol Pekiştireçler ( yıldız, kupon, jeton) 23

Olumsuz Pekiştirme : Olumsuz bir davranışı arttıran uyaranın ortamdan çekilmesiyle istenilen davranışa ulaşmayı hedefler. Olumsuz Pekiştirme nin ortamdan çekilmesi ile gerçekleşir. 24

Örneğin; Sınıfta yaramazlık yapan öğrenci sınıftan çıkarılmaktadır. Öğrencinin yaramazlık yapması artmaktadır. Öğrencinin yaramazlık yapması onu hoş olmayan sınıf ortamından kurtarmaktadır. O halde, yaramazlık yapma olumsuz pekiştirmeden dolayı artmaktadır. 25

PEKİŞTİRME TARİFELERİ 26

SÜREKLİ PEKİŞTİRME Artırılacak hedef davranışın her meydana gelişinden sonra pekiştirilmesi. Örnek: Hedef davranış: Çocuğun “lütfen” kelimesi kullanması Sürekli pekiştirme: Her “lütfen” kelimesinden sonra çocuğun pekiştirilmesi. 27

SABİT ORANLI PEKİŞTİRME Hedef davranışın oluşum sıklığı/sayısı dikkate alınır. Uygun davranışın önceden belirlenmiş sabit sayıda oluşumundan sonra pekiştirilmesidir. Örneğin, her 2. 4. 6. davranışın pekiştirilmesi 28

DEĞİŞKEN ORANLI PEKİŞTİRME Uygun davranışın ortalama bir sayı doğrultusunda pekiştirilmesi. Örneğin, 9 denemelik bir sunumda 3. 5. ve 7. hedef davranışların pekiştirilmesi. Diğer denemede, 2. , 6. ve 9. hedef davranışların pekiştirilmesi 29

SABİT ZAMAN ARALIKLI PEKİŞTİRME Uygun davranışın önceden belirlenmiş zaman içinde oluşmasının pekiştirilmesi. Örneğin, çocuğun gözlenerek, her 10. ve 20. dakikalarda hedef davranışı sergilerse pekiştirilmesi. Gözlem yapılmadığı zamanlarda hedef davranışı sergilemesi dikkate alınmaz. 30

DEĞİŞKEN ZAMAN ARALIKLI PEKİŞTİRME Uygun davranışın ortalama bir süre içinde oluşmasının pekiştirilmesi. Örneğin, davranış gözlenerek, ortalama 15. veya 25. dakikalarda hedef davranışı sergilerse pekiştirilmesi. 31

GÖRMEZDEN GELME ETKİN ALDIRMAZLIK YÖNTEMİ 32

Görmezlikten Gelme / Etkin Aldırmazlık Etkin aldırmazlık, kötü davranmakta olan çocuk ile ilgilenmeye kısa bir süre ara verme demektir. Etkin aldırmazlık, çocuğun kötü davranışını ona ilgi göstererek farkında olmadan ödüllendirmekten sizi alıkoyacak bir yoldur. 33

ÖRNEK: Çocuğunuz öfke nöbeti geçirirken onu azarlar ya da ona ilgi gösterirseniz, bu davranışı istemeden ödüllendirmiş olursunuz. Çocuk güvenli bir yerde ise, hemen odadan çıkın; öfke nöbeti yatışıncaya kadar geri dönmeyin. Bir de arkanızı dönüp başka bir şeyle uğraşıyormuş gibi yapabilirsiniz. Kötü davranış sona erince, çocuğa bol ilgi gösterin. 34

İzlenecek Yolun Ana Çizgileri: ► Kısa bir süre için çocuğa herhangi bir biçimde ilgi göstermeyi bırakın. ► Onunla tartışmaya girmeyin, konuşmayın veya onu azarlamayın. ► Başınızı çevirin ve onunla göze gelmekten kaçının. 35

► Tutum ve davranışlarınızda ve yüz ifadelerinizde kızgınlık belirtisi göstermeyin ► Başka bir şeyle uğraşıyormuş gibi yapın ya da odadan çıkın. ► Çocuğun kötü davranışı karşılığında bir ödül elde etmemesine dikkat edin. ► Kötü davranış son bulunca çocuğa bol ilgi gösterin. 36

ETKİN ALDIRMAZLIK YÖNTEMİNİN KULLANILABİLECEĞİ DAVRANIŞLAR 37

► Vızıldamak ve huysuzlanmak. ► Yüksek sesle ağlamak. ► Israrla istekler ileri sürmek, tutturmak. ► Öfke nöbeti geçirmek. 38

MOLA YÖNTEMİ 39

Mola, çocuk bakımından her türlü etkinliğin kısa bir süre durdurulmasıdır. Bu yöntemi uygulayarak çocuğu kötü davranışı sırasında içinde bulunduğu pekiştireci ya da haz verici durumdan çabucak uzaklaştırıp Çocuk açısından hiç de pekiştirici olmayan, hoşlanılacak bir yanı bulunulmayan, sakin, sıkıcı bir yere koyarsınız. 40

Molanın Avantajları ► Mola birçok kötü davranışı çabucak zayıflatır. ► Bir kısım kötü davranışlara da temelli son verir. Onların yerlerini düzeltilmiş davranışlar alır. ► Anne babaların bu yöntemi öğrenip kullanmaları kolaydır. 41

► Anne babalar bu disiplin yöntemini kullanırlarken kendilerini daha az kızgın ve üzgün hissettiklerini söylemektedirler. ► Bu yöntemi kullanan anne babalar çocuk için saldırgan olmayan, akla uygun bir model olurlar. ► Mola bittikten sonra anne baba ile çocuk arasındaki ilişki çabucak normale döner. 42

Mola yönteminin uygulanmasında : Kötü davranışı kendi gözümüzle görmeli ya da kulağınızla işitmelisiniz ki Çocuğu hemen molaya gönderebilesiniz. Çocuğun kötü davranışta bulunuşundan hemen sonra 10 saniye içinde mola yerine gönderilmesi ya da götürülmesidir. 43

MOLA YÖNTEMİNE UYGUN OLUMSUZ DAVRANIŞLARA ÖRNEKLER 44

► Vurmak. ► Öfke nöbeti. ► Oyuncakları fırlatmak, kırıp bozmak. ► Başkalarına tekme atmak; tükürmek; başkalarını ısırmak ve çimdiklemek ya da onların saçlarını çekmek gibi davranışlar. 45

Akılda Tutulacak Başlıca Noktalar: ► Mola, çocuğun davranışının pekiştirilmesinden, ilgiden ve ödüllendirilmelerden geçici olarak yoksun bırakılması demektir. ► Azaltmayı istediğimiz bir hedef davranış seçin ve bu hedef davranış için mola yöntemini kullanın. 46

►Molayı hedef davranışa tekrar uygulayın. ► Mola için sıkıcı bir yer seçin. Hedef davranış Ortaya Çıkınca: ► Çocuğu en çok 10 saniye içinde ve on sözcükten daha çok sözcük kullanmadan mola yerine götürün. 47

► Mola odası Çocuk bakımından sıkıcı ve bıktırıcı bir yer olmalıdır. ► İçinde hiçbir oyuncak, oyun aracı veya çocuğun ilgisini çekebilecek bir nesne olmamalıdır. ► İyi aydınlatılmış ve güvenli olmalı; ürkütücü bir yer olmamalıdır. ► Çocuğun 10 saniye içinde kolayca ulaşabileceği bir yer olmalıdır. 48

► Bir saat alıp. . . Dakika sonra çalmak üzere ayarlayın ve çocuğun işitebileceği bir yere koyun. Mola Süresi Çocuğun Yaşının Her Yılı İçin Bir Dakikadır ► Saatin çalmasını bekleyin. Çocuğun saatin çalmasını beklediği süre boyunca onunla her türlü ilişkiyi kesin. ► Saat çaldıktan sonra moladan çıkan çocuğa neden molaya gönderildiğini açıklayın. 49

AŞIRI DÜZELTME Çocuğun çevreyi uygun olmayan bir davranışı yapmadan önceki haline getirmesi olarak tanımlanabilir Uygun olmayan davranıştan sonra, uygun olmayan davranışın sonucunu düzelten bir uygun davranışın tekrarlanmasına Çocuk, uygun olmayan davranışı gösterdiği anda yapılan etkinlik durdurulur ve uygun davranış sözel olarak tanımlanır. Daha sonra, uygun davranışın tekrar edilmesi sağlanır 50

CEZALANDIRMA YÖNTEMİ 51

Cezanın Etkili Olması İçin Akılda Tutulacak Başlıca Noktalar ► Bir kez cezalandırılan davranış her zaman cezalandırılmalıdır. ► Ceza istenmeyen davranışın hemen ardından verilmelidir. ► Cezalandırılan davranış hiçbir zaman ödüllendirilmemelidir. ► Çocuklar çok şiddetli ve çok sık cezalandırılmamalıdır. ► Fiziksel cezalar verilmemelidir. 52

İki tür ceza vardır Birinci tür ceza, İkinci tür ceza. 53

Birinci tür ceza : İtici uyaranın davranışı izlemesi sonucunda, davranışın ileride oluşumunun zayıflamasıdır. Yüksek ses, aşırı sıcak ve soğuk beden üzerinde güç kullanma, elektrik şoku ve benzeri uyaranlar, itici uyaranlardır. 54

DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME Örnek: Öğrencilerden biri sınıfta sürekli konuşarak ödev yapan arkadaşlarını rahatsız etmektedir. Öğretmeni öğrencinin bu davranışına son vermek için onu azarlar ve omuzlarından tutarak sarsar. Artık, öğretmenin varlığında gelişi güzel konuşmaz. 55

1. TÜR CEZANIN YAN ETKİLERİ • FİZİKSEL VE RUHSAL DURUMU ZEDELEME • KALICI ETKİLER BIRAKMA • SORUNLU DAVRANIŞ KAZANDIRMA • YALAN SÖYLEME • İNKAR ETME • HİLE YAPMA VE ÇEKİNGENLİK • SALDIRGAN OLMA (davranışları model alarak) 56

İkinci tür ceza : Davranışı söndüren olaylara (pekiştireçlere) son verme sonucunda, davranışın ileride oluşumunu zayıflamasıdır. 57

Örnek : Öğrenci, ağzıyla komik sesler çıkarmakta ve arkadaşlarının da ilgi ve dikkatini çekmektedir. Öğrenci komik sesler çıkarttığında, diğer öğrencilerin onu duymazdan gelmesi istenir ve duymazdan gelenlere ek teneffüs süresi verilir. Öğrenci komik sesler çıkartmayı sürdürür. Ancak, öğretmen ve arkadaşlarının dikkatinin yok olmasıyla , davranış değişmeye başlar. 58

AŞIRI DÜZELTME 59

Çocuğun çevreyi uygun olmayan davranıştan önceki haline getirmesidir. Örnek: Kolayı yere döken bir çocuğa yerin temizlettirilmesi. Örnek: Sırasını karalayan çocuğun sınıftaki tüm sıraları silmesi. 60

TEPKİNİN BEDELİ YÖNTEMİ 61

Uygun olmayan davranışın hemen sonrasında, çocuğun kazanmış olduğu pekiştireçlerin ya da sembollerin sistematik olarak geri alınmasıdır. Uygun olmayan davranışın önemiyle ilişkili olarak geri alınacak pekiştireç miktarına önceden karar verilmiş olmalıdır. 62

Çocuğa uygulama anlatılmalı, gerekliyse yazılı-resimli panolar kullanılmalıdır. Pekiştireçleri alma-verme dengesi iyi ayarlanmalıdır. Çocuğun borçlanması söz konusu olmamalıdır. Pekiştireçlerin geri alınması cezalandırıcı olmamalıdır. Uygun şekilde davrandığında tekrar kazanabileceği hatırlatılmalıdır. 63

Tepkinin bedelini kullanırken dikkat edilmesi gerekenler. 1. Tepkinin bedeli, hedef davranışın hemen ardından uygulanmalıdır. 2. Tepkinin bedeli tutarlı şekilde uygulanmalıdır. 3. Tepkinin bedeli uygulamasında eksi puanların birikmesine ya da çocuğun borçlanmasına izin verilmemelidir. 64

Tepkinin bedelini kullanırken dikkat edilmesi gerekenler. 4. Çocuk uygun davranışları için, sıkça pekiştireç kazanıyor olmalıdır. 5. Pekiştireçlerin geri alınması cezalandırıcı olmamalı. Örneğin, öğrencinin pekiştireci bağırıp kızarak değil, uygun davrandığında tekrar kazanabileceği söylenerek geri alınmalıdır. 65

Tepkinin Bedelinin Avantajları 1. Sembol pekiştirme ve diğer olumlu pekiştirme uygulamaları ile birlikte kullanılabilir. 2. Evde ve okulda kolayca uygulanabilir. 3. Tepkinin bedeli uygulanası, davranışları azaltmada hızla etki gösterir; ayrıca, etkisi uzun sürelidir. 4. Tepkinin bedeli sürecinde uygulamacı, değişmesi gereken davranışlara odaklanır. 66

ÖDÜLLERİ HATIRLATACAK ŞEKİLDE SINIFA SLOGANLAR YERLEŞTİRME • • İyi davranırken yakala Ödüllendir Olumlu davranışları ödüllendir İlerlemeleri ödüllendir Belirgin ol Öğrenci neyi iyi yaptıysa, ona söyle Öğrenciyi ödüllendirirken, açıkla. Derste gerçekleşen ilerlemeler üzerinde konuş. 67

SINIF YÖNETİMİNDE ÖĞRETMENİN YAPMASI GEREKENLER • • Kendinizi Güdüleme. Göz Teması Kurma. İlgilenme. Dikkat Dağıtıcı Hareketlerden Kaçınma. Empatik İletişim Kurma. Resmin Bütününü Görmeye Çalışma. Soru Sorma. 68

SINIF YÖNETİMİNDE ÖĞRETMENİN YAPMASI GEREKENLER • • Kendinizi Güdüleme. Göz Teması Kurma. İlgilenme. Dikkat Dağıtıcı Hareketlerden Kaçınma. Empatik İletişim Kurma. Resmin Bütününü Görmeye Çalışma. Soru Sorma. 69

teşekkürler… 70