UVOD U UNUTRANJU REVIZIJU Nataa Simonovi Centralna jedinica

UVOD U UNUTRAŠNJU REVIZIJU Nataša Simonović Centralna jedinica za harmonizaciju Ministarstvo finansija Crne Gore

Koncept Unutrašnja revizija zasniva se na konceptu sistema unutrašnjih finansijskih kontrola u javnom sektoru kojeg čine: Finansijsko upravljanje i kontrola, Unutrašnja revizija i Centralna jedinica za harmonizaciju finansijskog upravljanja i kontrola i unutrašnje revizije. Finansijsko upravljanje i kontrola i unutrašnja revizija su sistem unutrašnjih kontrola u javnom sektoru koji je dužan da uspostavi rukovodilac subjekta. Za koordinaciju i razvoj ovog sistema u javnom sektoru Crne Gore, zadužena je Centralna jedinica za harmonizaciju koja je uspostavljena krajem 2008. godine u Ministarstvu finansija.

§ Zašto nam je potrebna unutrašnja revizija? § § Da u javnom sektoru unaprijedi standarde upravljanja; Da utiče na bolje rukovođenje i donošenje odluka; Da se efektivnije koriste sredstva poreskih obveznika; i Da pomogne Crnoj Gori u ispunjavanju zahtjeva za ulazak u članstvo EU

Druge prednosti od uspostavljanja unutrašnje revizije : • Provjerava efektivnost unutrašnje kontrole; • Pomaže subjektu da se fokusira na ključne ciljeve i rizike; • Utvrđuje i izvještava o slabostima sistema i daje preporuke za poboljšanje nivoa kontrola; i • Podstiče veću transparentnost;

Unutrašnja revizija i eksterna revizija • Eksterna revizija podnosi izvještaj subjektu revizije i čini ga dostupnim javnosti, a unutrašnja revizija dostavlja rukovodiocu subjekta i nije dostupan javnosti • Državna revizija kao eksterna revizija podnosi godišnji izvještaj o radu Parlamentu, a unutrašnja revizija izvještaj o radu podnosi rukovodiocu subjekta i Centralnoj jedinici za harmonizaciju Ministarstva finansija

ULOGA UNUTRAŠNJE REVIZIJE Definicija , , Unutrašnja revizija je nezavisno, objektivno uvjeravanje i savjetodavna aktivnost, koja ima za cilj da doda vrijednost i unaprijedi poslovanje subjekta i pomaže subjektu da ostvari svoje ciljeve obezbjeđujući sistematičan, disciplinaran pristup ocjeni i poboljšanju efikasnosti upravljanja rizikom, kontrolama i procesima upravljanja. ”

Analizom bitnih pojmova sadržanih u definiciji lakše će se razumjeti uloga i značaj unutrašnje revizije i to: • unutrašnja revizija- usluga koja se pruža u okviru subjekta; • nezavisnost –funkcija unutrašnje revizije mora biti razdvojena od poslova koji su predmet revizije da bi bila korisna, funkcionalna nezavisnost se ostvaruje nezavisnim planiranjem, sprovođenjem i izvještavanjem o obavljenim unutrašnjim revizijama, a jedinica za unutrašnju reviziju mora biti organizaciono odvojena od drugih organizacionih jedinica subjekta; • objektivno uvjeravanje - primarna uloga unutrašnje revizije je da obezbijedi nezavisno objektivno uvjeravanje rukovodiocu subjekta o tome da li je u subjektu uspostavljen adekvatan sistem finansijskog upravljanja i kontrola koji obezbeđuje dobro upravljanje rizicima;

• savjetodavna aktivnost (konsalting)-savjetodavne i druge usluge koje pruža unutrašnja revizija za posebne neplanirane zadatke inicirane od strane rukovodica subjekta, čiji je cilj stvaranje dodate vrijednosti i poboljšanje procesa upravljanja, upravljanja rizikom i kontrolama, pri čemu unutrašnji revizori nijesu odgovorni za sprovođenje datih preporuka; • dodavanje vrijednosti i unaprijeđenje poslovanje subjekta – je cilj unutrašnje revizije, kao alata u rukama upravljačke strukture koja treba da doda vrijednost identifikovanjem novih mogućnosti za ostvarivanje ciljeva subjekta, za unapređenje poslovanja i za smanjivanje izloženosti riziku, kako kroz uvjeravanje tako i kroz konsultanske usluge;

• pomaže subjektu da ostvari svoje ciljeve obezbjeđujući sistematičan, disciplinaran pristup ocjeni i poboljšanju efikasnosti upravljanja rizikom, kontrolama i procesima upravljanja i to: Ø planiranjem poslova revizije, identifikovanjem i procjenom prirode i nivoa rizika u vezi sa svakom aktivnošću kod subjekta; Ø procjenom adekvatnosti i efikasnosti sistema finansijskog upravljanja i kontrole u odnosu na utvrđene ciljeve subjekta i Ø davanjem preporuka subjektu za poboljšavanje sistema finansijskog upravljanja i kontrole.

• • Unutrašnja revizija pomaže subjektu da ostvari svoje ciljeve sprovođenjem sistematske procjene i ocjene upravljanja rizicima, kontrole i procesa upravljanja, kako bi se: Ustanovilo da li se poštuju prihvatljive politike i procedure; Obezbijedila usaglašenost poslovanja sa zakonima i drugim propisima, uputstvima za rad, internim aktima i ugovorima; Procijenio proces upravljanja rizicima u subjektu; Obezbijedila ekonomičnost, efikasnost i efektivnost poslovanja; Osigurala zaštita sredstava i informacija; Osigurala tačnost, pouzdanost, i potpunost finansijskih i drugih poslovnih informacija; i Obezbjedilo izvršavanje zadataka i postizanje ciljeva.

Pravni okvir za unutrašnju reviziju Zakon o sistemu unutrašnjih finansijskih kontrola u javnom sektoru (“Sluzbeni list Crne Gore”, br. 73/08 i 20/11) Podzakonska akta donijeta na osnovu Zakona

OKVIR ZA RAD UNUTRASNJE REVIZIJE • Unutrašnja revizija obavlja se u skladu sa propisima unutrašnje revizije, Etičkim kodeksom i Međunarodnim standardima za profesionalnu praksu unutrašnje revizije, koji su utvrđeni od strane Međunarodnog Instituta internih revizora. • Svrha etičkog kodeksa je unapređenje i promovisanje etičke kulture u profesiji unutrašnje revizije. • Etički kodeks je širi od definicije unutrašnje revizije i obuhvata dvije suštinske komponente: principe značajne za profesiju i praksu unutrašnje revizije (integritet, objektivnost, povjerljivost i kompetentnost) i pravila koja opisuju norme ponašanja koje se očekuju od unutrašnjih revizora vezano za svaki od tih principa.

Međunarodni standardi unutrašnje revizije podrazumijevaju kriterijume za obavljanje, procjenjivanje i mjerenje rada unutrašnje revizije. Namijenjeni su predstavljanju prakse unutrašnje revizije onakvom kakva bi ona trebala biti. Standardi unutrašnje revizije oblikovani su tako da ih cjelokupna profesija unutrašnje revizije može koristiti u svim vrstama organizacija u kojima rade unutrašnji revizori. Međunarodni standardni unutrašnje revizije IIA sastoje se od standarda karakteristika i standarda izvođenja.

Pojam Povelje unutrašnje revizije “Povelja aktivnosti unutrašnje revizije je zvanični pisani dokument u kome se definiše svrha, nadležnost i odgovornost aktivnosti. Poveljom treba da se: a) Utrvrdi položaj aktivnosti unutrašnje revizije u organizaciji b) Ovlasti pristup dokumentaciji, kadrovima i fizičkoj imovini, koja je relevantna za obavljanje angažovanja, c) Definiše obim aktivnosti unutrašnje revizije”. (Institut internih revizora)

Svrha povelje je : • Da postavi jasnu ulogu unutrašnje revizije i pojasni okruženje neophodno da unutrašnja revizija funkcioniše efektivno i doda vrijednost u subjektu; • Da uputi na djelokrug unutrašnje revizije; • Da objasni kako se osigurava nezavisnost unutrasnje revizije; • Da pojasni odgovornosti rukovodioca jedinice za unutrašnju reviziju i rukovodioca subjekta; • Da pojasni odnos unutrašnje revizije sa drugim relevantnim institucijama (napr. DRI).

Odgovornost rukovodioca jedinice za unutrašnju reviziju: • • • Priprema nacrta povelje unutrašnje revizije; Priprema strateškog i godišnjeg plana rada unutrašnje revizije; Raspodjela radnih zadataka unutrašnjim revizorima; Odobravanje planova rada pojedinačne revizije; Praćenje sprovođenja godišnjeg plana rada unutrašnje revizije i metodologije rada na osnovu međunarodnih standarda unutrašnje revizije; • Praćenje sprovođenja datih preporuka unutrašnje revizije; • Profesionalno i kompetentno vršenje unutrašnje revizije;

Odgovornosti rukovodioca subjekta Rukovodilac subjekta će: • uspostaviti i održavati jedinicu za unutrašnju reviziju; • odobriti povelju unutrasnje revizije; • odobriti strateske i godisnje planove unutrasnje revizije; • obezbijediti da unutrašnja revizija ima resurse (kadrove, prostorije i opremu) potrebne za efektivno funkcionisanje unutrasnje revizije; • obezbijediti da se preporuke unutrašnje revizije sprovode i • dostaviti godišnji izvještaj o radu unutrašnje revizije CHU Ministarstva finanansija do kraja januara tekuće godine za prethodnu godinu.

Unutrašnji revizor • Obavlja poslove unutrašnje revizije u skladu sa Međunarodnim standardima unutrašnje revizije i propisima kojima je uređena unutrašnja revizija; • Pridržava se povelje unutrašnje revizije, Etičkog kodeksa unutrašnjih revizora, metodologija, uputstva i instrukcija za unutrašnju reviziju; • Procjenjuje adekvatnost i efikasnost funkcionisanja sistema finansijskog upravljanja i kontrole; • Izvještava upravu i daje joj preporuke; • Ne mješa se u upravljačke aktivnosti nego uvijek ostaje nezavisan; • Ne preuzima odgovornost za sprovođenje poboljšanja u sistemima finansijskog upravljanja i kontrole.

Unutrašnji revizor Uslovi • Pored opštih uslova utvrđenih Zakonom o državnim službenicima i namještenicima mora, ispunjavati i sljedeće uslove propisane Zakonom o sistemu unutrašnjih finansijskih kontrola u javnom sektoru: • visoku školsku spremu, najmanje dvije godine radnog iskustva na poslovima revizije, finansijske kontrole ili računovodstveno-finansijskim poslovima i položen ispit za ovlašćenog unutrašnjeg revizora • Zvanja: viši unutrašnji revizor (5 g), stariji unutrašnji revizor (3 g) i mlađi unutrašnji revizor (2 g)

Metodologija rada unutrašnje revizije • U Priručniku za unutrašnju reviziju propisana je metodologija rada i obavljanja unutrasnje revizije kod subjekata javnog sektora. • Opisane su glavne faze revizije zasnovane na reviziji sistema, koja je fokusirana na rizike i kontrole koje upravljaju tim rizicima. • Faze revizije: • • • planiranje evidentiranje sistema i ocjena sistema Testiranje i revizorski nalazi revizorski izvještaj i akcioni plan Uspjeh revizije zavisi od pravilnog okončanja svake od ovih faza

Unutrašnja revizija vrši se na osnovu: • • • Strateškog plana Godišnjeg plana i Plana pojedinačne revizije

Revizorski izvještaj i akcioni plan • Za svaku izvršenu reviziju sačinjava se nacrt revizorskog izvještaja koji sadrži rezime, ciljeve i obim revizije, nalaze, zaključke i preporuke • Nacrt revizorskog izvještaja dostavlja se odgovornom licu subjekta kod kojeg je izvršena revizija radi izjašnjavanja na navode iz nacrta izvještaja • Odgovorno lice ima pravo da iznese prigovore na navode iz nacrta izvještaja koji se uključuju u konačni izvještaj. Prigovor na nacrt izvještaja i predlog plana aktivnosti za provođenje prihvaćenih preporuka dostavlja se rukovodicu jedinice za unutrašnju reviziju u roku od osam dana od dana prijema nacrta izvještaja

Revizorski izvještaj Saopštava identifikovane probleme i njihove uzroke • Objašnjava efekte i uticaj tih problema i gdje je to potrebno kvantifikuje ih • Mjeri poslovanje – pružanjem analize i pohvale – i naglašava oblasti gdje se može postići bolja efikasnost i efektivnost, i eliminiše gubitak • Ubjeđuje rukovodstvo o potrebi za promjenom • Predlaže praktična i isplativa rješenja • Pruža osnovu za praćenje i obezbjeđuje preduzimanje adekvatnih akcija • Revizorski izvještaj treba da pruži uvjeravanje o sistemu koji je predmet revizije i stvara osnovu opšteg uvjeravanja o sistemu unutrašnje kontrole koji treba obezbijediti u izvještajima za rukovioca subjekta

Akcioni plan • Akcioni planovi su neophodni za evidentiranje i praćenje aktivnosti preduzetih od strane rukovodstva na osnovu preporuka unutrašnje revizije. • Akcioni plan se priprema za svaki revizorski izvještaj, koji sadrži sve preporuke obuhvaćene revizorskim izvještajem. O akcionom planu, odnosno sprovođenju preporuka mora se postići saglasnost sa rukovodiocem subjekta. • Na osnovu utvrđenog vremena u akcionom planu rukovodilac unutrašnje revizije utvrđuje raspored praćenja sprovođenja datih preporuka.

IZAZOVI • Unutrašnja revizija u javnom sektoru Crne Gore, kao nova profesija u fazi je razvoja i kapaciteti unutrašnje revizije su ograničeni. • Iz tog razloga neophodno je obezbijediti dovoljan broj unutrašnjih revizora, kojima bi se pružila odgovarajuća obuka, u cilju razvoja vještina potrebnih za kvalitetno obavljanje poslova unutrašnje revizije da bi uspostavljene jedinice za unutrašnju reviziju postale operativne.

ZAKLJUČAK Ø Ako rukovodstvo vjeruje da je sistem unutrašnjih kontrola važan, ostali zaposleni u subjektu osjetiće da su odgovorni za praćenje i sprovođenje uspostavljenih kontrola. Ø Uspostavljanjem unutrašnje revizije u subjektu javnog sektora, kao dijela sistema unutrašnjih kontrola, rukovodstvo šalje snažan signal zaposlenima da je sistem unutrašnjih kontrola važan za efikasno ostvarivanje ciljeva subjekta.

Ø Prihvatanje unutrašnje revizije od strane rukovodioca subjekta i prepoznavanje njene uloge i svrhe, razvojni je proces i jedna vrsta uzajamnog odnosa između unutrašnje revizije i rukovodioca. Ø Ako rukovodioci prihvate unutrašnju reviziju kao svog partnera i prepoznaju njenu ulogu smanjivaće se rizici i dugoročno povećavati sigurnost i efikasnost poslovanja.

HVALA NA PAŽNJI! natasa. simonovic@mif. gov. me