UVOD U SPORTSKU MEDICINU I ANTROPOMETRIJA Prof dr

UVOD U SPORTSKU MEDICINU I ANTROPOMETRIJA Prof. dr sci. med. Momčilo Pavlović pavlovic. vsovsu@gmail. com

• Medicina sporta je relativno mlada medicinska grana koja se bavi fiziološkim promenama u organizmu uzrokovanih fizičkim naporom Cilj sportske medicine • Definisanje optimalnih fizičkih opterećenja i higijensko- dijetetskog režima koji bi omogućili porast sportskih dostignuća, očuvanje i unapređenje zdravlja, kao i prevenciju, kurativu i rehabilitaciju različitih oboljenja i povreda • Borba protiv nedozvoljenih sredstava u sportu

Segmenti zdravstvene zaštite sportista • Preventivni (zdravstveni) sistematski pregledi • Delokrug rada sportskog lekara • Medicinsko obezbeđenje na takmičenjima • Borba protiv dopinga

PREVENTIVNI ZDRAVSTVENI PREGLEDI • Ove preglede obavljaju specijalisti sportske medicine u specijalizovanim sportsko-medicinskim ustanovama (dispanzerima i ambulantama sportske medicine, zavodima i institutima) • Ciljevi preventivnih sportskih pregleda su: očuvanje i unapređenje zdravlja i radne sposobnosti učesnika u sportu, pravilno usmeravanje u sportu, kao i prevencija oboljevanja, povređivanja i drugih poremećaja zdravlja i invalidnosti tokom bavljenja sportom • Osim preventivnih pregleda, ovde se sprovodi i kurativa i rehabilitacija sportista, a takođe se vrše i funkcionalna ispitivanja

DELOKRUG RADA SPORTSKOG LEKARA • Obavlja kontrolu zdravstvenog stanja putem preventivnih zdravstvenih pregleda svih kategorija, kako sportista, tako i sudija, delegata i trenera • On takođe leči bolesne/povređene sportiste uz pomoć sportskog traumatologa i specijaliste za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju • Klubski lekar obavlja i funkcionalno testiranje psihofizičkih sposobnosti sportista što ima veliki značaj za trenere. Na taj način omogućava selekciju, koja je važan preduslov u postizanju vrhunskih sportskih rezultata • Sarađuje sa nutricionistom i prati najnovije stavove i dostignuća iz ishrane sportista

MEDICINSKO OBEZBEĐENJE NA TAKMIČENJIMA • • Sportska takmičenja, bez obzira na rang i nivo kao i na uzrast sportista, moraju biti medicinski obezbeđena Prilikom planiranja medicinskog obezbeđenja treba uvek uzeti u obzir prirodu sporta, broj učesnika, okolinu i rizik povređivanja BORBA PROTIV DOPINGA • • O problemu dopinga vodi računa Olimpijski komitet Vlade, međunarodna udruženja koja povezuju stručnjake u sportu, sportski savezi i Međunarodno udruženje sportske medicine (Fewderation International de Medicine Sportive-FIMS) Borba protiv dopinga se odvija na više nivoa, pri čemu klubski lekar ima ključnu ulogu jer je u neposrednom kontaktu sa sportistom i trenerima

U SVETU… • 1912. god. prvi kongres naučnih istraživanja u sportu (Oberhof, Nemačka) • 1913. god. prvi put upotrebljen izraz sportski lekar • 1928. god. formirano Međunarodno udruženje sportske medicine Federation International de Medicine Sportive – FIMS (St. Moritz) A KOD NAS… • 1842. god. dr Dimitrije Radulović brani doktorska tezu - Lekarska gimnastika • 1925. god. organizovani lekarski pregledi sportista u Beogradu

• 1936. god. osnovana prva sportska ambulanta u Beogradu • 1945. god. formirana Sekcija za sportsku medicinu u okviru Srpskog lekarskog društva • 1959. god. uvedena specijalizacija fiskulturne medicine • 1970. na Medicinskom fakultetu u Beogradu formirana Katedra za sportsku medicinu • 1971. god. formiran Institut za medicinu sporta

ANTROPOMETRIJA • Antropometrija (antropos-čovek, metros-merenje) je grana medicine koja se bavi merenjem morfoloških i funkcionalnih parametara • Sve mere i izvedene vrednosti se upoređuju sa već utvrđenim, opšte prihvaćenim, standardima razvrstanim po starosnoj dobi, polu, vrsti sporta i disciplini • Sagledavanje napretka, odnosno nazadovanja određenih antropometrijskih mera (poređenjem podataka uzastopnih merenja sprovedenih u odgovarajućim vremenskim razmacima) • Usmerava sportiste prema disciplinama u kojima dati telesni sklop najviše pogoduje ostvarenju optimalnih rezultata

MERENJE ANTROPOMETRIJSKIH VARIJABLI SE RADI PREMA INTERNACIONALNOM BIOLOŠKOM PROGRAMU (IBP) KOJI IMA 39 LINEARNIH MERA: Težina tela, visina (dužina) tela, sedeća visina, dijametar kolenog zgloba (bikondilarna širina težina kosti), dijametar skočnog zgloba (širina skočnog zgloba), visina tibiale, dužina podkolenice, dužina stopala, obim nadkolenice, obim podkolenice, dužina ruke, dužina nadlaktice, dužina podlaktice, dijametar lakatnog zgloba (bikondilarna širina nadlaktične kosti), širina pesnice (zapešća), širina šake, obim nadlaktice opružene (u relaksiranom položaju), obim nadlaktice – savijene (pri kontrakciji), širina ramena (biakromialni raspon), širina grudnog koša, dubina grudnog koša, obim grudnog koša, dužina noge (visina spinae iliacae anterior superior), širina karlice, dužina karlice, visina glave, širina donje vilice (širina donjeg dela lica), širina lica, morfološka visina lica, širina usta, debljina usana, visina nosa, širina nosa, kožni nabor nadlaktice (nad m. triceps brachii), kožni napor na leđima (subskapularni), kožni nabor na trbuhu, suprasteralna visina, obim glave

ANTROPOMETRIJSKE TEHNIKE – MERENJE VISINE Merenje visine - stadiometar Frankfurdska ravan Merenja se vrše ujutro zbog sleganja pršljenova - kod dece do 0, 5 cm, odrasilih i do 2 cm

ANTROPOMETRIJSKE TEHNIKE – MERENJE TEŽINE Preko 15 kg Do 15 Kg • Težina se meri najbolje ujutro, posle pražnjenja mokraćne bešike i creva u donjem vešu • Medicinska decimalna vaga obezbeđuje tačnost merenja rezultata od 100 g, a prenosna sa tačnošću od 500 gr

ANTROPOMETRIJSKE TEHNIKE – MERENJE OBIMA • Plastificirana santimetarska traka (tačnost od 0, 5 cm) • Metalna merna traka (tačnost od 0, 1 cm) • Traka sa staklenim vlaknima

MERENJE DEBLJINE POTKOŽNOG MASNOG TKIVA - DEBLJINE KOŽNIH NABORA ← Kaliper • Prema dogovoru merenja se vrše na levoj strani tela • Nabor kože se podigne sa dva prsta (palac i kažiprst), a otvoreni kaliper se postavi na kožu ispod vrhova prstiju i ostavi da se spontano zatvara nekoliko sekundi • Za to vreme kaliper pritiskuje silom od 1 kg na 1 cm 2 • Kazaljka se posle 2 -3 sekunde kratkotrajno smiri i ova vrednost u milimetrima se očita

MERENJE SE VRŠI IZNAD 1. Tricepsa 2. 2. Bicepsa 3. Ispod vrha skapule 4. Na trbuhu

• Obzirom na veliku varijabilnost rezultata merenja debljine jednog kožnog nabora kod iste osobe, neophodno je da se merenje uzastopno ponovi barem tri puta • Kao konačan rezultat merenja uzima se srednja izmerena vrednost debljine nekog nabora • Rezultati se sabiraju i upoređuju sa odgovarajućim tablicama

ANALIZA SASTAVA TELA POMOĆU BIOELEKTRIČNE IMPENDANCE BIA (BIO IMPEDANCE ANALISYS) • Putem metalnih elektroda na površini stajne platforme šalje se slab (50 khz, 800µA), siguran električni signal kroz telo • Osim masnog tkiva i viscelarnog masnog tkiva analizatori mere i mišićnu masu, vodu (posebno intracelularnu i ekstracelularnu), te izračunava indeks telesne mase - ITM (BMI), bazalni metabolizam, metaboličku starost, predviđenu koštanu masu i dnevni unos kalorija - DUK (DCI)

ANTROPOMETRIJSKO MERENJE U PRAKTIČNE SVRHE • Sticanje objektivne predstave o stanju telesnog razvoja ispitivane osobe, čemu naročito doprinosi međusobno poređenje izmerenih antropometrijskih mera • Sagledavanje napretka, odnosno nazadovanja određenih antropometrijskih mera (poređenjem podataka uzastopnih merenja sprovedenih u odgovarajućim vremenskim razmacima) • Pravovremeno usmeravanje sportista takmičara prema određenim sportskim disciplinama

ANTROPOMETRIJSKO MERENJE U VEĆIM GRUPAMA ISPITANIKA • Merenje antropometrijskih parametara obavlja se u toku prepodneva (od 7 do 13 časova) • Instrumenti su standardne izrade i baždareni su svakodnevno pre početka i u toku merenja nakon 10 izmerenih ispitanika • Ispitanici se mere u sali za antropometrijsko merenje. Sala mora biti dovoljno prostrana i osvetljena, a temperatura vazduha takva da se svučeni ispitanici osećaju prijatno (od 170 C do 220 C) • U sali je pre početka merenja neophodno pripremiti dva radna mesta za merenja. Razmak između tih mesta mora da bude najmanje 5 metara

• Sva merenja obavljaju pet merioca, s tim što svaki od njih izvršava uvek ista merenja. Jedan od merilaca meri telesnu visinu i telesnu masu, drugi meri dijametre, treći obime, četvrti potkožno masno tkivo, a peti zapisuje rezultate merenja • Ispitanici koji se mere su bosi, a na sebi imaju samo sportske gaćice • Rezultati merenja čitaju se dok je instrument na merenom parametru ispitanika, a osoba koja evidentira podatke radi kontrole, glasno ponavlja rezultate pre upisa u karton ispitanika

OCENA STANJA UHRANJENOSTI - ODRASLI ITM=TEŽINA U KILOGRAMIMA/(VISINA U M)2 <18, 5 Pothranjenost 18, 5 -24, 9 Normalna telesna težina 25 -29, 9 Prekomerna težina 30 -34, 9 Gojaznost i stepena 35 -39, 9 Gojaznost II stepena ≥ 40 Gojaznost III stepena

PRERASPODELA MASTI U OGRANIZMU • Esencijalne (duboke, visceralne): funkcija u reprodukciji, zaštiti organa, proizvodnji i lučenju estrogena – Muškarci 3% – Žene 12 -15% • Potkožne: zaliha energije – Muškarci 12% – Žene 11%

OCENA RASTA I RAZVOJA - DECA • Poređenje sa odgovarajućim krivuljama za telesnu masu i telesnu dužinu prema uzrastu i polu – određivanje percentilne krivulje rasta • Percentilne krivulje rasta su pogodne za dugoročno praćenje razvoja određeneg deteta, obzirom da percentilna krivulja odražava njegov genetski određen potencijal rasta • Svako odstupanje detetove težine ili visine tokom dugoročnog praćenja izvan prvobitne krivulje rasta, treba da upozori na moguće patološke uzroke • Nakon dojenačkog perioda obično je dovoljno pratiti telesnu težinu i visinu jedanput godišnje

KRIVULJE RASTA 1. Centar of disese control and prevention (CDC) 2000 god. 2. Svetska zdravstvena organizacija (WHO) 2006 god.

OCENA STANJA UHRANJENOSTI - DECA ITM=TEŽINA U KILOGRAMIMA/(VISINA U M)2 Poređenje ITM sa percentilnim krivuljama EUROPEAN CHILDHOOD OBESITY GROUP 1995 90 -97 Percentila - prekomerna telesna masa >97 Percentila juvenilna debljina CENTAR OF DISESE CONTROL AND PREVENTION 85 -94 Percentila umerena gojaznost ≥ 95 Percentila gojaznost

HVALA NA PAŽNJI