UTJECAJ OVJEKA NA PEDOSFERU I LITOSFERU Prof dr

UTJECAJ ČOVJEKA NA PEDOSFERU I LITOSFERU Prof. dr. sc. Stjepan Krčmar Odjel za biologiju, Sveučilište J. J. Strossmayera u Osijeku

pedosfera je nastala kao rezultat djelovanja atmosfere, hidrosfere i biosfere na površini litosfere pedosfera je životni prostor za biljke, životinje i ljude danas oko 2 milijarde ha ili 15% kopna pokazuje znakove degradacije, većinom u Aziji i Africi glavni uzroci su: krčenje šuma, pretjerana ispaša, loše ratarstvo oko 300 milijuna ha je jako degradirano godišnje se gubi 5 - 6 milijuna ha tla u poljoprivredi radi jake degradacije

Tablica 13. Uzroci antropogene degradacije tla na kontinentima u milijunima ha kontinent krčenje šuma ili regija pre - prekomjerno poljo - iskorištavanje pašarenje privreda industrija Afrika 67 63 243 121 + Azija 298 46 197 204 1 J. Amerika 100 12 68 64 - Sred. Amerika 14 11 9 28 + S. Amerika 4 - 29 63 + Europa 84 1 50 64 21 Oceanija 12 - 83 8 + Svijet 579 133 679 552 22

Tablica 14. Glavni uzroci degradacije tla u milijunima ha način krčenje šuma eksploatacija paša poljoprivreda industrija erozija vodom 471 38 320 266 - erozija 44 85 332 87 - 62 10 14 133 22 1 + 14 66 - 578 133 679 552 22 vjetrom kemijska degradacija fizikalna degradacija Svijet

Degradacija tla Slika 126. Degradacija tla uzrokovana antropogenim učinkom

Slika 127.

Znanstveni savjet Njemačke vlade navodi 12 uzroka degradacije zemljinog pokrova: 1. Huang He sindrom - Žuta rijeka (promjena tradicionalnog načina 2. 3. 4. 5. korištenja tla) Dust bowl sindrom (degradacija tla industrijskim načinom poljoprivredne proizvodnje) Sahel sindrom (prekomjerna poljoprivredna obrada siromašnih površina u aridnim i semiaridnim područjima) Saravak sindrom (preobrazba, prekomjerna eksploatacija šuma i drugih ekoloških sustava) Aralsko jezero sindrom (pogrešno planiranje velikih poljoprivrednih projekata) Slika 128. Huang He sindrom Slika 129. Aralsko jezero sindrom

6. Kisele kiše sindrom ili sindrom visokih dimnjaka (unos atmosferskih polutanata u ekološki sustav) 7. Bitterfeld sindrom (lokalna kontaminacija, nezbrinjavanje otpada, akumulacija otpadaka) 8. Sao Paolo sindrom (neplanska, kaotična urbanizacija) 9. Los Angeles sindrom (raspršena naselja i glomazna infrastruktura) 10. Katanga sindrom (veliki površinski kopovi ruda) 11. Alpski sindrom (degradacija tla zbog turizma) 12. Spaljena zemlja sindrom (posljedice ratnih razaranja) Slika 130. Sindrom visokih dimnjaka Slika 131. Spaljena zemlja sindrom

Planetarna degradacija pedosfere obuhvaća oko 2 milijarde ha: Azija 39%, Afrika 25%, Južna Amerika 12%, Europa 11%, Sjeverna Amerika 8%, Australija i Oceanija 5% 1. Sindrom Huang He - Žuta rijeka duga 5500 km (Kina) odnosi oko 1, 6 milijardi t zemlje godišnje 2. Dust - bowl sindrom (pšenični pojas) prisutan u SAD, Europi, Kanadi, Kini, Australiji, i Argentini degradacija tla nastaje zbog visokomehanizirane poljoprivredne proizvodnje odlikuje ga: krajobrazna jednolikost, erozija vjetrom i vodom, unos gnojiva i pesticida, akumulacija štetnih tvari, emisija stakleničkih plinova, regionalna onečišćenost hidrosfere i atmosfere tijekom 1980. na polja se iznosilo umjetnog gnojiva do 230 kg/ha

3. Sahel sindrom je primjer za antropogenu preopterećenost pedosfere u klimatski nepovoljnim krajevima, aridnim i semiaridnim odlikuju ga: nepogodna staništa za intenzivnu poljoprivredu, nomadski način života, neiskorištenost vegetacijskog pokrivača pašom, degradacija postojećih ekoloških sustava, nedostatak pitke i potrošne vode, intenziviranje monokultura, erozija tla, osiromašenost tla hranjivima, pogoršanje klimatskih uvjeta globalnim stakleničkim učinkom i time širenje polupustinja i pustinja, nedostatak infrastrukture za gospodarski razvoj godišnje se gubi oko 6 milijuna ha ratarskog zemljišta

Slika 132. Dust - bowl sindrom Slika 133. Aridno područje

4. Sarawak sindrom – prekomjerno iskorištavanje šumskih ekoloških sustava, savana, močvara (Južna Amerika i Azija) na Tibetu, gdje izvire sedam najvećih azijskih rijeka, koje opskrbljuju 47% svjetskog stanovništva H 2 O iskrčeno je 45% šumskih površina prema podacima FAO -a godišnje se šumska površina smanjuje za 15, 5 milijuna ha Sarawak sindrom označava i poremećenu ravnotežu između biosfere, pedosfere, i hidrosfere, ovdje pripada i degradacija mediteranskih i submediteranskih šumskih tala (sječom, požarima, pašom) Slika 134. Tibet

Slika 135.

5. Sindrom Aralskog jezera primjer je za promašene projekte u poljoprivredi i vodoprivredi), Aralsko jezero 1957. sadržavalo je 1075 km 3 vode i pokrivalo je površinu od 66. 085 km 2 , dubina jezera iznosila je 53 m, navodnjavanjem ratarskih površina jezero je smanjeno za 60%, a volumen za 80% došlo je do porasta slanosti, unosa pesticida i gnojiva 6. Bitterfeld sindrom ili Leipzig - Halle - Bitterfeld sindrom označava ranokapitalistička i socijalistička industrijska područja s velikom koncentracijom površinskih i podzemnih kopova ugljena, termoelektrana, kemijske industrije takva su područja: Brazil (Cubatao), Ukrajina (Donjec), Poljska (Katowice), Belgija (Valonija), Engleska (Manchester, Liverpool, Birmingham), Indija (Bopal), SAD (Hanford, Pittsburgh)

Slika 136. Aralsko jezero Slika 137. Termoelektrana

7. Sao Paolo sindrom je sindrom velegrada s 10 i više milijuna stanovnika, do 1950. samo New York, London i Tokio, danas se računa sa 25 velegrada u Sao Paolo živi 13 milijuna ljudi odnosno 10% stanovništva Brazila na površini od 7. 970 km 2 problemi: opskrba pitkom vodom, kanalizacija, slamovi, kaotičan gradski promet 8. Kisele kiše – posljedica su antropogene emisije (NOx) i (SO 2) 9. Sindrom umjetnih radionuklida, postoji 440 nuklearnih elektrana diljem svijeta, problem je zbrinjavanje visokoradioaktivnog otpada 19 njemačkih nuklearki godišnje proizvede 17. 000 m 3 otpada NE Krško lančanom fisijom spaljuje oko 27 t nuklearnog goriva godišnje

Slika 138.

Slika 139.

Iskop rude urana Spremanje nisko radioaktivnog otpada Obrada rude Konačno trajno odlaganje visoko i srednje radioaktivnog otpada Dugotrajno skladištenje dugoživećeg otpada Obogaćivanje urana Proizvodnja gorivih elemenata Sigurnosna obrada otpada Recikliranje Proizvodnja gorivih elemenata od urana i plutonija NUKLEARNA ELEKTRANA Korištenje nuklearnog goriva Privremeno pohranjivanje iskorištenog goriva Tehnološki otpad ; razgradnja i raspremanje zagađenog postrojenja Slika 140. Putevi i postaje pri proizvodnji, upotrebi, preradi i zbrinjavanju nuklearnog goriva

Literatura: Glavač V. 1999. Uvod u globalnu ekologiju. Duzpo i Hrvatske šume. Zagreb, 211 pp. http: //images. google. hr/ (2. 10. 2012. ). http: //homepages. see. leeds. ac. uk/ (2. 10. 2012. ).