Ustavno pravo II Izborni sistem doc dr Lejla

Ustavno pravo II Izborni sistem doc. dr. Lejla Balić

Demokratski izbori Evropska konvencija, Protokol I član 3. “. . . Visoke strane ugovornice se obavezuju da se u primjerenim vremenskim razmacima održavaju slobodne izbore s tajnim glasanjem pod uslovima koji osiguravaju slobodno izražavanje mišljenja pri izboru zakonodavnih tijela”. o Zaključci iz Kopenhagena iz 1990. godine (OSCE) - za sva mjesta u najmanje jednom domenu nacionalnog zakonodavstva osigura slobodna kompetecija putem direktnog glasanja - da će se garantirati univerzalna i jednaka glasačka prava za sve punoljetne građane - da će se poštivati pravo građana da se kandiduju za političku ili javnu funkciju, individualno ili kao predstavnici političkih stranaka bez diskriminacije o

Pravo na slobodne izbore Jednaki - Opšte i jednako biračko pravo o Demokratski ustavom i zakonom (usklađenim sa međunarodnim dokumentima i standardima) definisano: - načela i procedure kojima se ostvarruje jednako i opšte biračko pravo - izborni proces - zaštita izbornog prava o Redovni - poslanički mandat – privremenost i smjenjivost vlasti o Opšti - Direktni izbor najvišeg zakonodavnog tijela o

Tajnost glasanja o postulat izbornog prava osigurava minimalne uslove u kojima birač može slobodno i nesmetano izraziti svoju političku volju o pro javnog glasanja o o građanska hrabrost i moralna odgovornost datog glasa Tranzicijske države – problem kupovine glasova

Načelo neposrednosti izbora – opšti izbori o o Bitna svojstva biračkog prava prema demokratskim kriterijima su tajnost i neposrednost glasanja Neposredan izbor zakonodavnog tijela implementira načela narodnog suvereniteta i načelo demokratskog legitimiteta vlasti U federalnim državama minimalni zahtjev je da se donji dom parlamenta bira direktnim putem SAD vrs. Njemačka Nacionalno narodni kongres u Kini bira se posredno

Izborne liste i načelo neposrednosti o - o - Zatvorene, blokirane ili nepromjenjive liste glasaču ostaje samo pravo da svoj glas da jednoj od lista, ali ne i pravo da mijenja redoslijed u predloženoj listi kandidata Nevezane, promjenjive, fleksibilne liste glasačima ostavljena mogućnost intervencije na listi, može promijeniti redoslijed ili da izostaviti pojedine kandidate Slobodne liste (panaširanje) glasači nemaju unaprijed predložene liste, već mogu prilikom glasanja sastaviti listu, tj. glasati za kandidate iz različitih političkih stranaka

Redovni izbori o 1. 2. a) b) c) Normama izbornog prava Utvrđen mandat predstavničkog tijela/šefa države Institucije nadležne za raspisivanje izbora šef države predsjednik parlamenta druga država tijela 3. Zakonske rokove a) Rok u kojem je potrebno donijeti odluku o raspisivanju izbora b) dan izbora c) momenat od kojeg počinju da teku rokovi za sprovođenje izbornih radnji 4. Vanredne izbore a) Pretpostavke za prijevremeno raspisivanje izbora b) Potpuno ili parcijalno obnavljanje parlamentarnog saziva c) produženje mandata u slučaju rata i vanrednih okolnosti

Birački spiskovi – stalni i jedinstveni o o o a) b) osnov za ostvarivanje biračkog prava vode se po službenoj dužnosti organi vlasti vođenje biračkih spiskova vezano je za prebivalište ili boravište Birački spiskovi su javne isprave Birački spiskovi su stalni i jedinstveni vode kontinuirano, a ne za svake izbore posebno važe za sve izbore, od opštih izbora pa do lokalnih izbora, za izbore za zakonodavno tijelo, kao i za izbore za šefa države

Izborne jedinice Kako obezbijediti i sistematizovati učešće velikog broja građana na izborima, te osigurati jednakost glasova? o Izborna geometrija - biračko tijelo dijeli se prema teritorijalnom principu na izborne jedinice, od kojih svaka bira određeni broj predstavnika o izborna jedinica predstavlja veće ili manje dijelove teritorije u kojima građani biraju svoje predstavnike za ustavom ili zakonom utvrđen nivo vlasti o biračko tijelo dijeli se na izborne jedinice prema teritorijalnom principu, a ne prema ekonomskom ili socijalnom statusu o kreiranje izborne jedinica instrument izbornih malverzacija i prkrivenog nejednakog biračkog prava Podjela izbornih jedinica a) male izborne jedinice (uninominalne) – bira se jedan predstavnik b) velike izborne jednice (plurinominalne)

Sistemi raspodjele mandata – utvrđivanje izbornih rezultata o o o Sistem raspodjele mandata odnosno pretvaranje glasova u mandate predstavlja primjenu određenih principa prema kojima se biraju zastupnici Načelo odlučivanja većinom glasova Načelo predstavljanja Savremeni izborni sistemi dijele se na: a) većinski izborni sistem b) proporcionalni izborni sistem c) mješoviti izborni sistem

Većinski izborni sistem o o većinski sistem slijedi načelo većinskog odlučivanja podrazumijeva dodjelu mandata primjenom kriterija najvećeg broja osvojenih glasova većinski izborni model koristi se uvijek u malim izbornim jedinicama, a može i u velikim Podjele 1. sistem apsolutne većine 2. sistem relativne većine 3. kombinovani sistem kod dvokružnog glasanja o

Proporcionalni izborni sistem o o a) b) o u drugoj polovini 19 vijeka, paralelno sa širenjem biračkog prava javlja se zahtjev za pravednijom raspodjelom mandata - da ispoljena lepeza političkog raspoloženja građana bude što vjerodostojnije predstavljena u predstavničkom tijelu. Proporcionalni sistem omogućava podjelu poslaničkih mandata između većeg broja stranaka, srazmjerno broju glasova koje je osvojila svaka stranka uz dva zahtjev: da se očuva princip jednakosti glasova (načelo jedan čovjek jedan glas) da procentualni udio liste u osvojenim mandatima bude srazmjeran njenom procentualnom udjelu u broju osvojenih glasova procentualni izborni sistem provodi se samo u velikim izbornim jedinicama i to u kojima se bira tri ili više zastupnika.

Proporcionalni izborni sistem o Sistem izbornog količnika Broj glasača u izbornoj jedinici/ broj zastupnika koji se bira u izbornoj jednici =izborni količnik o D'Ontov sistem Broj glasova koje je osvojila svaka stranka (biračka masa) dijeli se sa brojevima 1, 2, 3. . . n (n broj zastupnika koji se bira u izbornoj jedinici) Nakon dijeljenja biračke mase se rangiraju od najveće do najmanje Izborna kvota (prirodni prag glasova) broj glasova dijeli sa brojem poslanika koji se biraju (npr. ima 100 glasova bira se 10 mandata – 10 %). Izborni prag -broj glasova koji mora osvojiti lista da bi mogla sudjelovati u rasporedu mandata. Zakonski prag je uvijek viši od prirodnog praga te u sistemima koji ga poznaju iznosi 2, 3, 5, 7%.

Izborni sistem – partijski sistem Većinski Bipartizam – kao posljedica “logičkog sukoba” o a) homogenost vlade b) povjerenje parlamenta c) snaženje vlasti premijera d) građani biraju vladu Koalicijski bipartizam Proporcionalni Multipartizam – kao posljedica širokog spektra političkih interesa o a)stabilnost vlade nije garantovana b)slabija moć premijera c) jačanje ekstremističkih političkih partija