Univerzitet u Beogradu Fakultet politikih nauka Politika sociologija

Univerzitet u Beogradu Fakultet političkih nauka Politička sociologija savremenog društva Prezentacija za pripremu vežbi i II kolokvijuma za generaciju 2010/11. Politizacija društva: društveni pokreti i kulturna politika Neš, Kejt (2006), Savremena politička sociologija: globalizacija, politika i moć, Beograd: Službeni glasnik

Društveni pokreti: šta je novo? n Dobijaju na značaju od ‘ 60 -ih godina 20. veka n Studentski pokret, pokret za građanska prava, ženski pokret, pokret za životnu sredinu, pokret za mir, anti-rasistički pokreti, pokreti za prava starosedelaca, anti-politički pokreti istočne Evrope

Od “starih” se razlikuju prema: 1. nizu osobina 2. načinu na koji se javljaju u kontekstu nove društvene formacije: novi zato što su primer novih društvenih i političkih odnosa

n n Karakteristike novih društvenih pokreta Nisu instrumentalnog karaktera, univerzalni su u svojim interesovanjima i često podrazumevaju protest u ime morala, a ne neposrednih interesa određenih društvenih grupa Više su orijentisani na građansko društvo nego na državu n n n Izražavaju nepoverenje prema centralizovanim birokratskim strukturama i orijentisani su na promene stavova javnog mnjenja, a ne elitnih institucija Više su zainteresovani za aspekte kulture, životnog stila i učešće u simboličnoj politici protesta, nego za insistiranje na društvenopolitičkim pravima Organizovani su na neformalan način,

Karakteristike “starog” – radničkog pokreta Usmeren na korporativističku državu sa ciljem ekonomske preraspodele i većih prava građana n Organizovan u birokratskim sindikatima i partijama koje brane interese članstva n Vrlo malo zainteresovan za širu problematiku ili obuhvatnije političko učešće n

Da li su razlike zaista toliko jasne? Postojanje feminističkih, naionalističkih, verskih i utopijskih pokreta još u 19. veku n Mnogi “novi” pokreti su birokratizovani i hijerarhizovani (osnivanje političkih partija Zeleni, formiranje centralizovane organizacije –Greenpeace) n Orijentacija na državu – usmerenost na širenje prava građana, a ne samo na promene prakse i identiteta u građanskom društvu n

Novi socijalni kontekst: Promene u klasnoj strukturi naprednih kapitalističkih društava (Klaus Ofe, Jirgen Habermas, Ronald Inglhart) n Transformacija društva od industrijskog modernog doba ka postindustrijalizmu i postmodernom dobu (Alen Turen, Alberto Meluči) n

Klaus Ofe: n n Uslove za pojavu novih društvenih pokreta stvorili su relativan prospertitet društvene demokratije, visok nivo obrazovanja i porast zaposlenosti u sektoru usluga Nove obrazovane srednje klase, naročito oni zaposleni u državnim službama i “dekomodifikovane grupe” (studenti, domaćice i korisnici socijalne pomoći) reaguju na univerzalistička interesovanja novih društvenih pokreta Politika klase, ali ne politika u ime klase! Problem: nova klasa? – rast sektora usluga gde je prisutan ogroman broj zanimanja; za njega obrazovanje osnov klasne podele

Jirgen Habermas: n n n Zadiranje komodifikacije, kao posledice razvoja potrošačke ekonomije i birokratske posleratne socijalne države, u ono što se smatralo privatnim životom doprinosi pojavi novih društvenih pokreta. Oni se javljaju radi odbrane “sveta života” (vrednosti zajednice, porodice koje ekonomski i politički sistemi sve više ugrožavaju komodifikacijom i birokratskom administracijom) Progresivni karakter novih društvenih pokreta

Ronald Inglhart: n n n Generacijski faktori ključni (ne društveno-ekonomski odnosno klasni): zajednička iskustva i vrednosti generacija Generacija posle 2. svetskog rata razvila je postmaterijalističke vrednosti u kojima je bio izraženiji kvalitet nego ekonomski ciljevi - posledica to tada nezabeležene ekonomske sigurnosti Ljudi najviše cene one stvari koje su retke Osnovne vrednosti pojedinca odražavaju subjektivne uslove koji su preovlađivali u godinama pre sazrevanja Problem: zašto ljudi pristupaju jednom pokretu umesto drugom, zašto se pokreti razlikuju po stepenu angažovanja; jednosmeran odnos duboko usađenih vrednosti na ponašanja: međutim, društveni pokreti utiču na naš odnos prema sebi i drugima

Alen Turen i Alberto Meluči: n Industrijsko društvo postindustrijalizma : n n n -> Ideja manufakturna proizvodnja -> znanje i informacije Ekonomski sukobi -> kulturni sukobi Meluči: n n Postindustrijsko društvo je globalizovan, međusobno zavistan sistem u kome ni za koga i ni za šta ne postoji ono što je eksterno u odnosu na sopstvene granice Ovo društvo je sve više individualizovano: glavni igrači u društvu više nisu grupe koje definiše njihova klasa, svest, religiozno povezivanje ili etnicitet, već individualci koji moraju da se trude da svojim životima daju smisao kroz društveno

Kruk i saradnici: n n n Sve manji značaj klasnih sukoba Korporativistički sporazumi u periodu posle II svetskog rata, između organizacija radničke klase, rukovodstva i države, poremećeni su delom zbog procesa globalizacije, paralelno sa narušenim međusobnim vezama tržišta, kulture i politike organizovane oko nacionalne države, a delom zato što klasa više nije osnovni fokus političke mobilizacije Fragmentacija i depolarizacija najvećih političkih partija Sve slabije identifikovanje birača sa tim partijama Razočarenje birača u ustanovljene birokratske strukture

Društveni pokreti i nova politička sociologija n n n Treći način: pokreti su novi za sociologiju utoliko što je ona sada orijentisana tako da njihove aktivnosti smatra značajnim (Kelhun) Sociologija je zanemarila ostale društvene pokrete, osim radničkog pokreta koji je shvaćen kao dinamična sila promene ka jednakosti i slobodi u budućem socijalističkom društvu, utoliko što je usvojila “metanarativ” racionalnog napretka ka ljudskoj emancipaciji. “Postmoderni zaokret”, s druge strane, ostavlja mogućnost izraženije pluralističkog shvatanja društvenog života sačinjenog od različitih, ograničenih narativa koji se smatraju prihvatljivim samo za definisane grupe i pojedince.

Teorija mobilizacije resursa (RMT) n n Oslanja se na liberalno shvatanje da su društvene pojave rezultat individualnih odluka i postupaka Razvijena na premisama teorije racionalnog izbora Ono što treba objasniti je zašto se pojedinci svesno uključuju u kolektivno delovanje, kada je to posledica racionalnog sagledavanja sopstvenih interesa; društveno delovanje nije prouzrokovano strukturnim uslovima Zainteresovanost za subjektivnost i kulturu: ugrađivanje ideja iz interakcionističke sociologije

Teorija mobilizacije resursa n Uticaj iz teorije racionalnog izbora: Mankur Olson, Logika kolektivne akcije n n n Društvene izbore treba tumačiti uzimajući u obzir individualne prioritete Pojedinci postupaju racionalno da bi svoje interese maksimalno zadovoljili, a svoja ulaganja sveli na minimum (javna dobra, problem “besplatne vožnje” odnosno “švercanja”) RMT: s obzirom da ljudi ipak učestvuju u kolektivnoj akciji, postavlja pitanja: kako se resursi mobilišu na način da učešće u pokretima postaje racionalno za pojedince sa sopstvenim interesima?

Teorija mobilizacije resursa: Entoni Oberšal n Pojedinci suočeni s odlukama o upravljanju sopstvenim resursima učestvuju u kolektivnoj akciji ukoliko se racionalno opredele da na taj način ostvaruju svoje interese n Uzima u obzir i aspekte društvenih situacija u kojima se pojedinci zatiču (primer lidera pokreta; uloga zajednice)

Teorija mobilizacije resursa: Mejer Zald i Džon Mekarti n n Razvoj organizacija društvenih pokreta i njihova profesionalizacija (stvaranje mogućnosti za profesionalnu karijeru) Prihvatili premise teorije racionalnog izbora i Olsonove ideje o suštinskoj neusklađenosti sopstvenog interesa pojedinca i kolektivne akcije Opšti porast materijalnog bogatstva razvijenih društava Problem besplatne vožnje ne javlja se u situacijama kada učešće većine pojedinaca ne podrazumeva gotovo nikakva ulaganja i ne zahteva više do godišnju članarinu pri čemu za one koji se aktivno uključe u kolektivnu akciju društvenih pokreta postoje značajne koristi u smislu mogućnosti zapošljavanja i profesionalne karijere.

Teorija mobilizacije resursa: Čarls Tili n n n Značaj države – kao najmoćniji politički činilac država selektivno potiskuje ili pomaže društvene pokrete i/ili njihove aktivnosti u skladu sa onim što državne elite doživljavaju kao sopstveni interes Država stvara tri osnovna pravca kretanja za društveni pokret: njegov raspad (kao posledica represije); pripajanje organizovanih aktivista postojećoj političkoj partiji (čime se pokret utapa u sistem upravljanja); i formiranje kontinuirano prisutne grupe koja pritiscima deluje na vladu i političke partije. Za zemlje sa jedinstvenim biračkim telom i partijama posvećenim jedinstvenoj problematici, sa proporcionalnim izbornim sistemom, postoji i četvrti pravac: stvaranje nove, eventualno privremene političke partije (npr. slučaj zelenih u Nemačkoj) “Nacionalni pokreti” – savremeni pokreti koji su u do sada

Teorija mobilizacije resursa: Čarls Tili n n Uticaj RMT tradicije: interesovanje za način na koji društveni pokreti mobilišu resurse da bi se bavili kolektivnim nepravdama Razlike u odnosu na RMT: 1. Odbacuje premise teorije racionalnog izbora time što zauzima radikalniji, marksistički stav da interesi ne mogu da se svedu na prioritete koje pojedinac izražava u svakom konkretnom trenutku. 2. Teorija struktura političkog oportuniteta i repertoari kolektivne akcije stavljaju znatno drugačiji naglasak na razvoj društvenih pokreta u poređenju sa Zaldovim i Mekartijevim koncentrisanjem na formalnu organizaciju usmeravanje pažnje na razvoj otpora u masovnim okruženjima, kao značajan aspekt tog razvoja, umesto na profesionalne organizacije, kao neophodan uslov

Teorija mobilizacije resursa: Sidni Terou n n Ciklus protesta (ciklus suprotstavljanja): n Društveni pokreti se ne javljaju pojedinačno, već više kao deo opšteg talasa socijalnog nemira, koji je uglavnom prouzrokovan nekim nepredvidivim događajem i omogućen promenama u strukturama političkog oportuniteta Na početku ciklusa, do mobilizacije dolazi neposredno među postojećim društvenim mrežama. Sa sve izraženijom mobilizacijom, kolektivna akcija postaje intenzivnija i zahvata širi krug društvenih grupa. Organizacije društvenih pokreta formiraju se u trenutku kada ciklus protesta kulminira, kada se međusobno nadmeću kako bi osvojile pristalice u okviru sektora društvenih pokreta. Eskalacija direktne akcije. Silazna

Teorija mobilizacije resursa: n Pitanje individualne motivacije i učešća u društvenim pokretima, od koga je krenula tradicija RMT teorije, istovremeno je i pitanje koje je dovelo do njene transformacije u znatno drugačiju perspektivu od one oslonjene na teoriju racionalnog izbora

“Kulturni zaokret” u teoriji mobilizacije resursa n n n Dejvid Snou: Društveni činioci kroz “okvire” definišu nepravde, oblikuju kolektivne identitete i stvaraju, tumače i transformišu mogućnosti, kako bi realizovali društvene pokrete. “Okvir” funkcioniše zato što “pojednostavljuje spoljni svet selektivnim označavanjem i grupisanjem predmeta, situacija, događaja, iskustava i nizova postupaka u sadašnjem i ranijem okruženju pojedinca” Dijagnostičke i prognostičke atribucije Mikromobilizacija

“Kulturni zaokret” u teoriji mobilizacije resursa II n Četiri strategije usklađivanja okvira: Premošćavanje okvira n Pojačavanje okvira n Širenje okvira n Transformacija okvira n Koncept “političkog oportuniteta” n Koncept “struktura mobilizacije” n

Teorija novih društvenih pokreta: konflikt i kultura n n n Koreni u marksizmu Centralna uloga konflikta Kolektivna priroda konflikta Revolucionarna dimenzija aktivnosti društvenih pokreta: cilj istinskog društvenog pokreta nije da utiče na politički proces, kao kod RMT tradicije, već da probije ograničenja sadašnjeg sistema i da predvodi transformaciju društva Kulturno osporavanje kao vitalni element društvenog konflikta

Alen Turen: n n n Društveni pokreti su “konstantno prisutni u srži društvenog života” Uticaj marksizma: cela istorija je istorija klasne borbe. Svako društvo formiraju dva suprotstavljena društvena pokreta – klasna pokreta. Borba klasa za “istorijsku istinitost” – slično refleksivnosti; podrazumeva procese koji stvaraju društvo, što je posledica svesnog razmišljanja i delovanja na društvenu akciju i njene uslove.

Alen Turen: n n n Kontrola nad informacijama i znanjem – neposredni osnov društvenog konflikta Tehnokrate – dominantna klasa Klasna borba se vodi u ime prava ljudi da se opredele za sopstveni život i kontrolišu ga Društvena akcija je “ponašanje činioca koje je rukovođeno kulturnim orijentacijama i smešteno u društvene odnose definisane neravnopravnom povezanošću sa kontrolom nad tim orijentacijama. Kultura obezbeđuje motivaciju za kolektivnu akciju u normativnoj orijentaciji ka problematici, kao što je “progres nasuprot tradiciji” i “univerzalizam nasuprot partikularizmu” Kultura je osnovni predmet klasnih borbi

Kritike Turena: n n Prenaglašava ideologiju u konfliktima društvenih pokreta Istraživač aktivno interveniše u cilju pružanja pomoći kolektivnoj borbi i njenom oblikovanju kao snage usmerene ka društvenoj transformaciji tako što preispituje pretpostavke koje koriste aktivisti i njihovu akciju podiže na “viši nivo borbe” – “sociološki lenjinizam” Istraživač pokušava da usmeri grupu ka razvijanju alternativnog, progresivnog modela modernog doba Marksistički determinizam

Alberto Meluči: n n Sinteza RMT i NSMT Savremeni društveni pokreti su po svojoj prirodi mnogostruki: podrazumevaju različite nivoe akcije – od političkih konflikata, usko definisanih, do defanzivnog reagovanja i osporavanja kodeksa svakodnevnog života – kao i različite grupe činilaca, sa različitim motivima za angažovanje u kolektivnoj akciji. Kolektivna akcija: karakteriše je značenje i izgrađivanje manje ili više stabilnog, složenog, kolektivnog identiteta – “mi” – iz vrlo različitih pravaca, različitim sredstvima, kao kontinuirani proces u kome činioci jedni drugima saopštavaju značenja i o njima pregovaraju, što proizvodi društveni pokret kao takav. Delovanje pokreta u “nevidljivim mrežama ispod površine”

Mario Diani: n n Društveni pokret je mreža međusobno neformalnih interakcija pluraliteta pojedinaca, grupa i organizacija Granice mreže društvenog pokreta definisane su određenim kolektivnim identitetom koji je zajednički za činioce uključene u interakciju Učesnici društvenog pokreta uključeni su u političke i/ili kulturne konflikte usmerene na promovisanje ili suprotstavljanje društvenoj promeni, na sistemskom ili nesistemskom nivou Društveni pokret je mreža međusobne neformalne interakcije pojedinaca, grupa i/ili organizacija uključenih u politički ili kulturni konflikt, na osnovu zajedničkog kolektivnog identiteta

Društveni pokreti i globalizacija Mobilizacija u odnosu na globalne probleme n Razvoj transnacionalne komunikacije n Masovne migracije u 20. veku n Izmenjeni položaj nacionalne države n

Srećno na testu!