UNIVERZITET ISTONO SARAJEVO MEDICINSKI FAKULTET FOA ZDRAVSTVENA NJEGA

UNIVERZITET ISTOČNO SARAJEVO MEDICINSKI FAKULTET - FOČA ZDRAVSTVENA NJEGA U PSIHIJATRIJI Prof dr sci. Milan Novaković Faculty of Medicine, Foca, Bosnia and Herzegovina. Phone: 99387 -65 -661 -115, 99387 -55. 224 - 181 (phone/fax) E-mail: milanov@telrad. net; milanov@rstel. net Address: St. V Putnika 7, 76 300 Bijeljina, Bosnia and Herzegovina

CILJEVI UČENJA - Definisati ulogu tima porodične medicine u liječenju pacijenata sa mentalnim poremećajima. . . - Identifikovati principe tretmana pacijenata u zajednici. . . - Koristiti principe tretmana pacijenata u zajednici. . . - Opisati rad i ulogu službe za duševne bolesti. . . - Identifikovati mogućnosti i značaj saradnje sa centrima za mentalno zdravlje. . .

DOKUMENTACIJA - Savremena dijagnostika je komplesan i delikatan zadatak; - Kompleksnost dijagnostike je iz kompleksnosti psihijatrijskih poremećaja; - Nastajanje bolesti je rezultat spoljašnjih i unutrašnjih faktora; - Sestra često mora da se osloni na iskaze samog pacijenta. . . - Sestra radi sa ljudima koji se osjećaju nenormalno; - Savremena dijagnostika postoji sa malim brojem testova. . . - Delikatnost iz socijalnih uticaja na psihijatrijsku bolest. . . - To se odnosi na predrasude i praznovjerice. . . - Psihijatrijski bolesnik kao “žrtveni jarac”. . . - Pridaje se preveliki značaj naslednostima u psihijatrijskoj bolesti. . . - Delikatnost dijagnostike zahtijeva korištenje svih rapoloživih metoda i tehnika. . . u otkrivanju mentalnih poremećaja. . . npr i MRI, PET

ANAMNEZA - Ono od čega se prvo polazi jeste anamneza. . . - Postoji: - anamneza, - autoanamneza, - heteroanamneza, - sestrinska anamneza; - Uzimanje podataka za anamnezu se usklađuje sa stanjem bolesnika, - Kada stanje zdravlja to ne dozvoljeva, dio anamneze se može odgoditi. . . - Svaka infiormacija se prvobitno prihvata kao apriori tačna. . - Svako pričanje o prošlosti ima svoju psihološku težinu. . . - Pacijenti ponekad cio svoj život vide pogrešno. . . - HETEROANAMNEZA se uzima od pratioca i članova porodice. . . - Heteropodaci mogu biti izvrnuti zbog emocionalnog naboja ili sudski. . . - Važno je znati kakav je pacijent bio prije početka bolesti. . . - Ponekad inkubacija traje od rođenja do manifestacije bolesti. . . - Značajna je premorbidna struktura ličnosti. . - Tako bolest upravo odgovara takvoj strukturi ličnosti. . . - Svi dobijeni podaci se sređuju kompletiraju, upoređuju, - Tako se donosi i definitivni zaključak o sestrinskoj dijagnozi. . . - Kolaborativni problemi često određuju prioritete. . . - Sestrinska dijagnoza je osnova plana njege i neposredno uputstvo za akciju: Dijagnotičkog i terapijskog tipa. . .

OBSERVACIJA - Observacija mora biti dovoljno stručna i kontinuirana. . - Problem observacije je problem selekcije informacija koje je naglo dobijaju. . . - Da ne nastane zbrka u informacijama observacija se uči. . . - Najvažniji princip za observaciju je stalno prisutvo sestre uz pacijenta. . . - Observacija podrazumjeva tananost za sitne i značajne detalje. . . - Neverbalni signali, “nijemi vapaj”, - Prednost sestre je prisutvo pored pacijenta u svih 24 sata. . . - Tako se primjećuju promjene u izgledu, govoru, ponašanju. . . - Tako se mogu observirati rijetki psihopatološki gfenomeni: Epi, buđenja. . . - Observacija posebno pomaže kada se moraju razdvoji dva uzroka u bolesti. . . - Stepan socijalne izolovanosti i načini izolovanosti: nedostatak sagovornika. . . - Observacija je značajna kod pacijenta koji prikrivaju simptome. . - Observacija je značajna kod pacijenta koji uvećavaju simptome. . - Tokom dana se iscrpe kapaciteti za simulaciju i disimulaciju. . . - Sestra observira pacijenta i u grupnim aktivnostima. . . - Posebno je važna observacija prilikom posjeta koje prima pacijent. . . - Aspekt observacije pacijenta nakon vikenda - bilježi se u sestrinsku svesku. . . - Observacija se pojačava kada stanje pacijenta to zahtijeva. . . - To se odnosi na agitirane, anksiozne, depresivne i suicidalne pacijente. .

HITNA STANJA U PSIHIJATRIJI Hitna stanja u medicini se definišu kao stanja koja ugrožavaju život bolesnika. Pacijent usljed bolesti može da učini radnje koje traže hitnu intervenciju. Radi se naime, o mogućnosti da psihijatrijski bolesnik: - ugrozi sopstveni život (pokušaj suicida, suicid), - ugrozi život drugih (agresivno ponašanje do homicida), - ugrozi imovinu i javni red i mir - psihomotorni nemir sa agresivnošću. Hitna stanja se opisuju sindromološki i prema nozološkim jedinicama. Sindromološki pristup analizira: l 1. Sindrom samoubistva; l 2. Sindrom agitacije - psihomotorni nemir; l 3. Sindrom agitirane depresije; l 4. Sindrom delirijuma; l 5. Sindrom sumračnog stanja; l 6. Sindrom stupora; l 7. Sindrom panike; l 8. Sindrom katatone pomame - raptus; l 9. Sindrom oniroidnih stanja - fuge i stanja mentalne konfuzije; l 10. Neuroleptični sindrom - maligni i paroksizimalne diskinezije. l Hitnost određuje ugrožavanje svog ili drugih života, ugrožavanje reda i mira. . . l U grupama psihijatrijskih oboljenja se definišu hitna, odnosno opasna temibilna stanja! l l l

1. NEPSIHOTIČNI POREMEĆAJI - PANIKA Najdramatičniji hitni nepsihotični poremećaji su stanja panike - akutnog straha. l Kvantitativno> je anksioznost prvi stepen, pa > strah, pa >>> stanje panike. l Panika je unutrašnja uznemirenost koje može, a ne mora da ima motornu ekspresiju. . . l Stanja panike su praćena vegetativnim znacima - tahikardija, znojenje, tahipnea. . . l Pseudokonvulzije -"veliki histerični napad", disocijativni stupor>>> zahtjevati HPP! Stanja panike se kupiraju i. m. – i. v. anksiolitika > lorazepam, antidepresivi, antipsihotika. Disocijativne reakcije pored aplikacije anksiolitika se saniraju i stavom terapeuta. Savjet je: ne dramatizovati i djelovati smirujuće - festine lente. l Smiritati situaciju i predstaviti se i pacijentu i timu koje odgovorni šef tima !!! Valja omogućiti bolesniku "zlatne mostove ka zdravlju": l - prihvatiti verbalno "napad" >> "vidio sam to. . . pomoći ću Vam. . . sada će to proći. . . ". Udaljiti članovi porodice i "posmatrače" koji mogu imati udjela u nastanku napada. Maksimalnom sugestijom pomoći pacijentu da savlada stanje koje je dovelo do panike.

PSIHOSOMATSKI POREMEĆAJI Zversko koje u ljudima postoji se može ukrotiti lepom rečju. J. Dučić Psihosomatska oboljenja u akutnom ispoljavanju zahtevaju adekvatnu internističku terapiju. Sastavni dio internističke terapije je davanje sedativa i adekvatno psihoterapijsko djelovanje. Autoritativan stav je osnov sigurnosti u manipulacijama sa psihosomatskim bolesnikom. Verblana podrška daje nadu za povoljnu prognozu sastavni je dio internističkog tretmana.

POREMEĆAJ LIČNOSTI Nikoga ne treba mrziti, prezirati, ismejavati, ni zavideti”. S l l l Spinoza Stanja obiluju agresivnim nabojem i agresija lako može da se usmjeri prema terapeutu. Najvažniji je miran stav, transferni odnos i maksimalno neiritirajući verbalizam! Najčešće urgentno stanje u ovoj kategoriji je patološki afekt sa agresivnim ponašanjem. Javlja se kod agresivnog tipa ličnosti, impulsivnog, antisocijalne ličnosti. . . Eventualna alkoholisanost može da bude dodatni faktor agresivnog ispoljavanja. U ovim situacijama adekvatno sedirati bolesnika psihofarmacima - anksiolitici;

SHIZOFRENIJA Čovek može i od jedne reči da živi, samo ako se bori u životu . I. Andrić l Stanje katatonog stupora i katatone pomame su stanja koja traže HPP!! l U stuporu pokušati sa farmakoterapijom, a aplikovati EKT - kao metodu izbora. . . l Takođe, potrebno je brižljivo organizovati adekvatnu medicinsku njegu. . l Katatona pomama - raptus je opasno stanje i traži plegiranje: - i. v. 100. mg hlorpromazina. l EKT

RASPOLOŽENJA - AFEKTIVNE PSIHOZE Delirantna manija je neugoda za terapeutski tim>veliki trankilizeri parenteralno. . Psihomotornu uznemirenost bolesnika nije moguće brzo smirit -rezistentnost na neuroleptike. Stanje agitirane depresije i rizik od suicida su situacije u kojima je bolesnikov život ugrožen. Takva stanja zahtijevaju HPP uključujući i prisilnu hospitalizaciju. "Samoubistvo bolesnika je najveći poraz za ljekara, posebno za psihijatrijski tim". "Cave suicidii" -"Pozor, samoubistvo" ili "opasnost od samoubistva" je uputstvo osoblju. . . - Intenzivna pažnja na kretanje bolesnika>>>naročito rano ujutro. . . - Ista uputstva imaju članovi porodice, ukoliko bolesnik ostaje djelimično i u porodici.

SUMANUTE PSIHOZE l Rjetko sumanuti bolesnik dođe u stanje psihomotornog nemira ili agresivnosti. . . l Kada nastane to je obično pod uticajem imperativnih halucinacija. l Heteroagresija ide ka "progonitelju" ili želja za osvetom kod erotomanije ili ljubomore. . l Temibilna - opasna stanja zahtijevaju hitan, čak i prinudan, psihijatrijski tretman.

MOŽDANI ORGANSKI PSIHOSINDROMI Vulnerabilnost mozga je oštećenog osnovnim oboljenjem. MOPS ima najviše stanja koja zahtijevaju hitnu psihijatrijsku intervenciju. Sindrom mentalne konfuzije se javlja kod posttraumatskih i toksi-infekcioznih stanja. . Delirijum je čest kao: febrilni, postoperativni, posttraumatski, posttoksikomanski. . . Sindrom sumračnosti javlja se kod temporalne epilepsije, - Oniroidna stanja i "noćni senilni delirijumi" javljaju se kod vaskularnih poremećaja CNS-a. . - Sva stanja traže farmakološko kupiranje. - Trebalo bi voditi računa o mogućnosti neželjenih efekata psihofarmaka. . .

BOLESTI ZAVISNOSTI ALKOHOLIZAM > Patološko napito stanje, delirijum tremens alkoholikum i akutno pijanstvo NARKOMANIJA >>>akutna apstinencijalna kriza i predoziranost narkotičkom, trovanja; AKUTNA SUICIDALNA TROVANJA >>> TOKISKOLOŠKI>>>PSIHIJATRIJSKI TRETMAN!! NEOPHODNA JE SARADNJA SA PORODICOM I DRUŠTVENOM ZAJEDNICOM !!!

STEPEN SUICIDALNOSTI Suicidalnost se prepoznaje po opštem utisku autodestrukcije. . . Preko 70% suicida je kod bolesnika sa psihijatrijskim dijagnozama (Marić, 2000). Porem: B-P, alkoh, depresija (sa 10 -15%). . . sch, PL, zavisnosti sa 5 - 10% suc. riz. . Suicid se javlja i kod: anksioznih poremećaja (PTSP), panike, porem. ishrane. . . Poremećaji ličnosti - Parasuicidalno ponašanje bez akt. suicidalnih namjera (Novaković, 2006). - Terapija izbora je farmakoterapija uz psihoterapiju. . . tretman u dnevnoj bolnici. . . Sucidalnost u depresiji - Sucidalnost kao stil življenja (PL) i kao posljedica depresije. . . - Sindrom malignog narcizma: narcistički PL, Ego-sintona agresivnost, paranoja. . . - Ljutnja i impulzivno pražnjenje agresivnosti. . . (granični i histrionični PL). . . - Kod muškaraca sa istim sy je češća forma narcističkog PL. . . - Sucidalni rizik kao dio depresije = farmakoterapija, kod PL = psihoterapija. . . BAP II kod suicidalnih bolesnika - Javljanje BAP – II i depresije je u odnosu 1: 1 - BAP-II nosi najveći rizik suicidalnog ponašanja od svih depresivnih poremećaja. . - Antidepresivima izavana manija je povezana sa suicidalnim ponašanjem. . . - Nalazeći hipomanični sindrom kod depresije dobra prevencija depresivnosti. . - SSRI u monoterapiji mogu pojačati u početku Th psihomotornu aktivnost. . - U takvim slučajevima je značajno uvesti stabilizatore raspoloženja. . .

LABORATORIJSKA ISPITIVANJA - Krv: standardne analize, - - nivo elektrolita, - - vrijeme krvavljenja, - - leukocitarna formula, - - alkoholemija, - - prisutvo droga i drugih PAS. . . - Urin: diureza, šećer. . . - - utvrđivanje pojedinih supstanci. . . -Likvor: pritisak, - izgled, ćelije, bakterije, - nivo šećera i bjelančevina. . . - karioogram - humana genetika. . . - Specijastički pregledi: interniste, - neurologa, - oftalmologa, - otorinolaringologa. . . - ginekologa

DODATNA SNIMANJA - EEG: - Elektroencefalografija, - ENMG – Elektromioneurografija, - CT – kompjuterizovana tomografija, - MRI – magnetna rezonanaca, - PET – pozitronska emosiona tomografija; - Adekvatno praćenje medicinsko - psiholoških testova i to: - Prilikom prijema bolesnika, - Tokom liječenja bolesnika, - Prilikom otpuštanja bolesnika. . .

DIJAGNOSTIČKE METODE - Psihijatrijski pacijenti dijagnostičke procedure doživljavaju na različite načine. . . - Mogu biti aktivno negativnistički i pružati otpor; - Pacijente bi trebalo pripremiti na dodatnu saradnju. . . - Dodatna investicija je u savladanju otpora koji pružaju pacijenti. . . - Hranjenje ima svoju problematiku: - “donošenje i uzimanje doručka”. - Dijetetski režimi. . . - Namjerno uzimanje hrane radi izbjegavanje procedure. . - Posjete rodbine: nasilno hranjenje i pojenje pacijenata. . . - Hrana od drugih pacijenta sa drugačijim bolestima. . . - Sve teškoće sa hranjenjem moraju se posebno observirati. . . - Procedurama uzimanja materijala se mora prilaziti odgovorno. . . - Aktivna saradnja pacijenta sa sa dobrim psihološkim prijemom. . . - Pogešno je procedure shvatiti kao ritinske - još teže kada se tako primjene. . . - Pacijentima se čitav proces često prvi puta događa. . . - Retencija urina je česta pojava kod pacijenta: - antidepresivi. . . - Provociranje mokrenja “puštanje vode”do kateterizacije. . .