UNESCONUN SOMUT OLMAYAN KLTREL MRASIN KORUNMASI SZLEMES VE

UNESCO’NUN SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASI SÖZLEŞMESİ VE KIRKPINAR YAĞLI GÜREŞLERİ Prof. Dr. Öcal OĞUZ

UNESCO’YU KURAN TÜRKİYE l l l 1942 Yılında Avrupa Eğitim Bakanları İngiltere’de “Eğitim Sistemini Yeniden Kurmak” konulu bir konferans düzenledi. 16 Kasım 1945 - 1942 Konferansı temelinde bir BM kurumlaşması için Londra’da yeni bir konferans düzenlendi. UNESCO’nun kuruluş sözleşmesini aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 37 devlet imzaladı. Sözleşme Türkiye dahil 20 devletin kabul etmesiyle 1946 yılında yürürlüğe girdi ve böylece UNESCO kurulmuş oldu.

UNESCO’NUN DİLİ VE ÜYE SAYISI l Kısa adı UNESCO olan ve Genel Merkezi Paris’te bulunan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü, 193 devletin üyesi olduğu bir kurumdur. Genel Konferans ve Genel Kurullarını Birleşmiş Milletler Örgütü’nün uluslararası diller olarak tanıdığı Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça, diğer çalışma ve yazışmalarını İngilizce ve Fransızca ile yürütür.

UNESCO’NUN KÜLTÜR ÜZERİNE ÖNEMLİ SÖZLEŞMELERİ/1 SOMUT KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASINA YÖNELİK OLANLAR: 1)14 Kasım 1970 tarihinde Paris’te Kültürel Varlıkların Yasadışı İthalatının, İhracatının ve El Değiştirmesinin Yasaklanması ve Önlenmesi Sözleşmesi imzalanır. (120 Devletin taraf olduğu bu sözleşmeye Türkiye 21 Nisan 1981 tarihinde taraf olur. ) 2) 16 Kasım 1972 tarihinde Paris’te, Kültürel ve Doğal Dünya Mirasının Korunması Sözleşmesi imzalanır. (187 devletin taraf olduğu bu sözleşmeye Türkiye 16 Mart 1983 tarihinde taraf olur. ) 3) 2001 tarihinde Sualtı Kültürel Mirasının Korunması Sözleşmesi imzalanır. (37 devlet taraf olmuştur) l

UNESCO’NUN KÜLTÜR ÜZERİNE ÖNEMLİ SÖZLEŞMELERİ /2 SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASINA YÖNELİK OLANLAR: 1) Cenevre’de imzalanan 6 Eylül 1952 tarihli metnin revize edilmesiyle 24 Temmuz 1971 tarihinde Evrensel Fikir Hakları Sözleşmesi imzalanır. (1952 metnine 100, 1971 metnine 65 devlet taraftır. ) 2) 32. Genel Konferans sırasında 17 Ekim 2003 tarihinde Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi kabul edilir. (136 devletin taraf olduğu bu sözleşmeye Türkiye 27 Mart 2006 tarihinde taraf olur. ) 2) 33. Genel Konferans’ta 2 Kasım 2005 tarihinde Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesi imzalanır. (117 Devlet ve 1 Bölgesel Örgüt (AB) taraftır. ) l

UNESCO’NUN TARAF DEVLET SAYISI DİĞERLERİNDEN FAZLA OLAN İKİ SÖZLEŞMESİ l l 16 Kasım 1972, Kültürel ve Doğal Dünya Mirasının Korunması Sözleşmesi, 187 Devlet 17 Ekim 2003, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, 136 Devlet Dipnot: UNESCO’nun iki büyük sözleşmesinde Edirne’nin iki kültürel mirası yer alıyor: Kırkpınar Yağlı Güreşleri (2010), Selimiye Camii ve Külliyesi (2011)

“Nasıl bir kültürel miras”ın ilk örneği: Assuan Barajı l l Nil nehri üzerine kurulacak olan Assuan barajının Abou Simbel tapınaklarını su altında bırakacak olması UNESCO’yu 1959 yılında harekete geçirdi. Sonuçta, tapınaklarda arkeolojik kazılar yapıldı ve değerli parçalar başka bir yere taşındı. Dipnot: Hasankeyf ve Adakale

Assuan’ın İzinde. . . l Bu başarı peşinden Venedik (İtalya), Mohenjo Daro Arkeolojik Harabeleri (Pakistan) ve Borobudur (Endonezya) koruma ve restorasyon süreçlerini başlattı.

1972 Sözleşmesinin Başlığı l Sözleşme (=Convention) Koruma (=Protection) Dünya Mirası (=Patrimoine mondial) l Kültürel Miras (=Patrimoine culturel) l Doğal Miras (=Patrimoine naturel) l Convention concernant la protection du patrimoine mondial, culturel et naturel Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi l l l

1972 Sözleşmesinin “Kültürel Miras”ı l Tarih, sanat ve bilim bakımından evrensel değere sahip mimari eserler, buralarda yer alan resimler ve yazılar, arkeolojik karakterli yapılar, mağaralar, harabeler ve bunlarla bütünlük kazanan doğal çevre. . . (Sözleşme, 1. madde)

Dünya Somut Kültürel Miras Listesi ve Türkiye l Dünya Somut Kültürel Miras Listesinde: 936 Somut Kültürel Miras: 725 Doğal Miras: 183 Somut Kültürel+Doğal Miras: 28 l 187 taraf devletten 153’ünün listede mirası var. Türkiye: 10 (Divriği, İstanbul, Kapadokya (1985), Hattuşa (1986), Nemrut Dağı (1987), Pamukkale, Xanthos-Letoon (1988), Safranbolu (1994), Troya (1998) ve Selimiye Camii ve Külliyesi (2011) l

“Somut”un dışında kalanın bulunamayan adı… l UNESCO kuruluşundan itibaren “Folklor”, “Halk Kültürü”, “Sözlü Kültür”, “Geleneksel Kültür” olarak yer verdiği miras alanını 17 Ekim 2003 tarihinde kabul edilen Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi süreçlerinde önce “Sözlü ve Somut Olmayan” daha sonra ise “Somut Olmayan Kültürel Miras” (SOKÜM) olarak adlandıracaktır.

SOKÜM’ün tanımı l Somut olmayan kültürel miras”, toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar anlamına gelir. Kuşaktan kuşağa aktarılan bu somut olmayan kültürel miras, toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratılır ve bu onlara kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunur. (2. madde, 1. fıkra)

SOKÜM Sözleşmesi’nin amaçları l a) somut olmayan kültürel mirası korumak; l b) ilgili toplulukların, grupların ve bireylerin somut olmayan kültürel mirasına saygı göstermek; l c) somut olmayan kültürel mirasın önemi konusunda yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde duyarlılığı arttırmak ve karşılıklı değerbilirliği sağlamak; l d) uluslararası işbirliği ve yardımlaşmayı sağlamak. (1. madde)

SOKÜM’ün korunması l “Koruma” terimi, somut olmayan kültürel mirasın yaşayabilirliğini güvence altına alma anlamına gelir; buna kimlik saptaması, belgeleme, araştırma, muhafaza, koruma, geliştirme, güçlendirme ve özellikle okul içi ya da okul dışı eğitim aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarma olduğu kadar, bu kültürel mirasın değişik yanlarının canlandırılması dahildir. (2. madde 3. fıkra)

SOKÜM’ün kapsamı l a) Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar; l b) Gösteri sanatları; l c) Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler; l d) Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar; l e) El sanatları geleneği. (2. madde 2. fıkra)

Eğitim l Toplumun genelini ve özellikle gençleri hedefleyen eğitici, duyarlılığı arttırıcı ve bilgilendirici programlar düzenlemek; l Somut olmayan kültürel mirasın korunması için özellikle yönetim ve bilimsel araştırma gibi alanlarda kapasite güçlendirici etkinlikler düzenlemek; l Bilginin kuşaktan kuşağa geçişini okul dışı olanaklarla sağlamak; l Kamuoyunu bu mirasa yönelen tehditler ve işbu Sözleşme gereğince yapılan etkinlikler konusunda bilgilendirmek; (14. madde)

SOKÜM sözleşmesine hangi ülkeler ilgi gösteriyor? a) Sözlü kültürleri güçlü olan, bunun yanında 1972 Sözleşmesinde tanımlanan şekliyle tarihsel yapılar ve sit alanları bakımından zengin olmayan üçüncü dünya ülkeleri, b) Kültürel birikimlerini örgün eğitimden daha çok yaygın ve sargın eğitimle aktaran, sözel belleği ve sözlü kültüre dayalı kültürel birikimi güçlü ülkeleri,

Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri l l İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi: 2008’de 90, 2009’da, 76 ve 2010 yılında 47, toplam: 213 somut olmayan kültürel miras Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi: 2009’da 12, 2010’da 4, toplam: 16 somut olmayan kültürel miras Çin, Japonya ve Güney Kore, İran, Fransa, İspanya, Türkiye, Hindistan ve Hırvatistan, listelerde en fazla mirasa sahip ülkeler. Çin’den Çek Cumhuriyeti’ne kadar bir çok ülkenin dosyasında Türklerden ve Türk Kültüründen söz ediliyor.

Listelerde Türkiye’nin kaç mirası var? l Meddahlık Geleneği (2008) Sema Törenleri (2008) Aşıklık Geleneği (2009) Karagöz (2009) Nevruz (2009), Azerbaycan, Hindistan, İran, Kırgızistan, Pakistan ve Özbekistan ile ortak dosya Alevi-Bektaşi Ritüeli: Semah (2010) Geleneksel Sohbet Toplantıları (2010) l Kırkpınar Yağlı Güreşleri (2010) l l l

Türkiye için bu sözleşmenin önemi nedir? l l l 1927 Nüfus Sayımı: 13 Milyon, Yüzde 75 Köylü 2000 Nüfus Sayımı: 68 Milyon, Yüzde 65 Kentli Modernleşme ve Mühendislik Okullaşmada Sıfır Yaşa Doğru Çalışan Kadın ve Kültür Popüler Alanda Geleneksel Kültürün Kullanılamama Durumu

Kültür sanata dönüşmediyse… l l Türkiye’de öteden beri kültürün sanata dönüşmeyen alanlarının eğitimi, “anne”lerin sorumluluğuna bırakılmıştır. Annelerin kentlileşmesi ve kariyer yapmasıyla kültürün aktarım sorunları ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte eğitim sistemi gelenek aktarımının sosyal çevrede kendiliğinden sürebileceğini değerlendirmiş veya modernleşme çağında gereksizliğine hükmetmiştir.

Ana dilinden kreş diline… l Annelerin “ana dili”nden başlayan ve hayatın bir çok alanını dolduran kültürel mirası aktarma yetisi, çağdaş kentin dönüştürücü baskısı altında günden güne tükenmektedir. Çağdaş kent yaşamında ancak iki ay doğum izni bulunan, çocuğunu sabah 08. 00’de kreşe bırakan, akşam 18. 00’de alan bir annenin “ana dili” öğretimindeki etkisi artık tartışılır hale gelmiştir. Sadece hafta sonları ve geceleri uyku saatlerinde anneleriyle beraber olan çocuklar dil öğrenme sürelerinin büyük çoğunluğunu kreşlerde geçirmektedirler. Bu nedenle çağdaş kent ortamında artık çocuklar için “ana dili”nden daha etkin olan bir “kreş dili” ortaya çıkmıştır. Dipnot: Çalışan kadıların %85’i kendilerine, %65’i çocuklarına yeterince vakit ayıramıyor. (8 Mayıs 2011)

Ödünçlemenin kaçınılmazlığı… l Geleneksel kültürün, kentin yazılı kültür üretim ve tüketim alanlarında sanatsal gösterime dönüşmeyen bölümleri örgün eğitimin bir parçası olamadığı için unutulmaya terk edilmektedir. Örgün eğitim alanlarında yer alamadığı için kuşaktan kuşağa geçiş imkanı bulamayan bu ürünler, kültür aktarımının sinema, tiyatro, gazete, radyo, televizyon, süpermarket gibi yaygın ve sargın öğrenme alanlarını oluşturan çağdaş kitle iletişim araçlarının tüketimine girememektedir. Böylece halkın deneyimleriyle oluşan kültürel miras, çağdaş kente sokulmaması gereken “taşra kültürü” olarak algılanmakta, çağdaş kentin kültür gereksinimleri ise, çağdaş kenti daha önce inşa etmiş ülkelerden ödünçlenmektedir.

Eğitim kurumlarının sustuğu yerler l Çağdaş kentin ne kreşi ne de zorunlu örgün eğitim kurumları, insan hayatının çeşitli geçiş dönemleriyle ilgili kültürel mirası aktarmaktadır. Örneğin, doğdu görmeye, düğüne veya cenazeye gittiğiniz zaman ne yapmamız gerektiği, bu konudaki kültürel mirasın ne olduğu konusunda eğitim kurumlarımız susmaktadır. Bu nedenle hiçbir alanda ortak tutum veya kültür sergilemek mümkün olamamaktadır.

l Çağdaş kent gençleri, bir tanıdıklarının bebeği olduğu zaman, “Gözünüz aydın”, “Allah analı babalı büyütsün” sözlerini kullanamıyorlar, çocuğa dönüp “Vav moruk iyi ki doğdun” diyebiliyorlar. Aynı çocuğun adını öğrendiklerinde “Adı kendine kutlu olsun” hiç akıllarına gelmeyeceğinden “Hıı, güzel isimmiş”le yetiniyorlar. Ölüm karşısında söylenen “Başınız sağ olsun”, “Mekanı cennet olsun”, “Allah rahmet eylesin” sözleri yerine, çoğu TV film ve dizilerinden öğrenilen “Toprağı bol olsun” sözünü kullanabiliyorlar.

Dünün öğrencisi bugünün senaristi… l Çağdaş kentin başta televizyon olmak üzere kitle iletişim araçları, öteki kültürlerin kendi bağlamlarında çağdaş kent yaşamına kattıkları unsurları, “evrensel” veya “popüler” adı altında sunmaktadır. Örgün eğitim alanında kendine yer bulamayan kültürel miras, sargın alanda da ötelenmektedir. Örneğin, gençlerin “Saya Gezme”, “Koç Katımı” “Mayıs Yedisi”, “Çiğdem Günü” gibi yerli kültürel mirasların adını hiç duymamışken, “Noel”, “Cadılar Bayramı”, “Paskalya” veya “Şükran Günü” gibi kutlamalar hakkında en azından bilgi sahibi oldukları görülüyor. Bunların hiçbiri, Türk çağdaş kent eğitim kurumlarının ders kitaplarında yer almamaktadır. O zaman kentli gençler, kendi kültürel miraslarını tanımazken, öteki kültürlerden gelenleri hangi kültürlenme araçlarıyla tanıyorlar?

Okuldan kovulan hayattan kovuluyor… l Çağdaş kentin küresel popüler kültüre göre biçimlendirilmesine en çarpıcı örneklerden birini de oyun ve spor alanları oluşturmaktadır. Türkiye’nin en fakir veya en küçük kentinin dahi Belediye başkanının gururla anlatacağı yapılaşmalardan birisi, ne kadar çok futbol, voleybol, basketbol, beyzbol veya golf sahası açtığı olmaktadır. Hiçbir seçmen, hiçbir veli veya hiçbir çocuk, benim kültürel mirasım olan çelik-çomak oyunu için de bir saha istiyorum demez. Belediye başkanları da böyle bir ihtiyacı düşünmez.

İhtiyacın cevabı… l Zenginden alıp fakire vermenin Türk kültüründeki kodu Köroğlu unutulurken, kentsel alanın Robin Hood’u tanıması, kavuşamayan tutkulu aşıkları anlatmak üzere Kerem ile Aslı veya Ferhat ile Şirin yerine Romeo ve Juliet’in örnek verilmesi, halkın sözel belleğinin üretip günümüze getirdiği Nardaniye Hanım Masalı tamamen unutulurken onun Grimm versiyonu olan Pamuk Prenses’in bu denli yaygınlık kazanması…

l Noel Baba, Hıristiyanlık kültürü içinde doğmuş ve bu kültürden popülerleştirilmiş ve nihayet küreselleştirilmiştir. Onun Türk kültüründeki birebir karşılığı Boz Atlı Hızır’dır. Kreşten, kitle iletişim araçlarına hiçbir örgün ve yaygın eğitim kurumu Hızır’ı tanımaz. Noel Baba’yı kendi kültürel tutumu için uygun bulmayanların Nasrettin Hoca’ya yönelmeleri tam bir komikliktir. Çünkü, Noel Baba tıpkı Hızır Baba gibi mitik, Nasrettin Hoca ise dünyevi bir şahsiyettir ve“parayı veren düdüğü çalar” veya “ye kürküm ye” derken karşımıza çıkar.

Sözel Belleğin Kuşaktan Kuşağa Aktarılamama Sorunu ve Boşluğu Küresel/Popüler Kültürün veya Kitle Kültürünün Doldurması l l l Popüler Alanda Kültürel göndermeler Yanlış kullanılan atasözü ve deyimler Görselin yeni gelenekleri

ZEUS l Yunan Mafya lideri Adanalı’ya: “Ben Zeus’um, Yunan tanrılarının en büyüğü… Sen benimle başa çıkamazsın” Adanalı’nın cevabı: Ben de Türk polisiyim…” (ATV, Adanalı, 13. 02. 2009)

ÜLGEN VEYA KAYRA HAN l Türk televizyonlarında çok mafya dizisi çekildi ama Ülgen veya Kayra Han adı hiç geçmedi…

EROS l 14 Şubat Sevgililer Günü için Komedi Dükkanı oyuncusu Eros kıyafeti ile aşk okları atıyor. (Türkiye İş Bankası Maximum Reklamı) Aynı imgeyi 2011 yılında bir çiklet firması kullanıyor.

ÜLGENİN KIZLARI: BADE VE DOLU l Türk mitolojisinde aşk ve aşıklık ya Ülgen’in kızları ile gelir, insanı şaman veya ozan yapar ya Peri kızlarıyla gelir, Kafdağı’nın yollarına düşürür. İslami dönemde ise, pir elinden içilen bir bade veya dolu ile gelir aşk. Aşk Türk kültüründe öylesine rafineleşmiştir ki, artık bu bir sunma ve verme estetiğidir, Eros’taki gibi öldürmeyi veya avlamayı simgeleyen araçlarla aşk başlamaz.

CADI l Töre Cinayetleri ve diğer kadın sorunları ile ilgili derneğin adı: Uçan Süpürge l Kadın Filmleri Festivali’nin adı: Uçan Süpürge l Dizinin Adı: Tatlı Cadı, Acemi Cadı, Sihirli Annem, Selena, Kayıp Prenses… l “Tam bir cadı, bir süpürgesi eksik” (Show TV, Yemekteyiz, 23. 02. 2009) l Esin Erkan’a söylüyor: “Cadılar süpürgelerine binmiş Balıkesir’e doğru gidiyorlar. (Show TV, Melekler Korusun, 02. 05. 2009) “Su’nun babaannesi Hansel ve Gretel’deki cadı gibi” (Kanal D, Küçük Sırlar, 25/9/2010) l

PERİ KIZI l l l Türk Masallarında güvercin “donunda” gezerler, silkinir kuş olurlar, silkinir güzel bir kız. Şehzadelere küsüp giderlerse yaşadıkları Kaf Dağı’na gidip getirmek gerek. Sarıca Çoban’ın su başındaki macerası… Peri Kızı sevmek: Mahkemeye düşen ihanet… Öfkeden küplere binmek…

ŞÖVALYE l Tadelle Reklamı: Sinan üslubu köprünün ortasındaki yağız atlı kara şövalye, fındık üreticileri ile çikolatacıların buluşmasını engelliyor. Bu yüzden reklamı yapılan ürün üretilemiyor. Halk da yeni bir köprü yapıyor.

DELİ DUMRUL l “Kuru bir çayın üstüne köprü yaptırmıştı, geçenden 30 akçe geçmeyenden döve 40 akçe alırdı. ” (Dede Korkut Kitabı)

SAĞDIÇ l Gençlerden biri evlenmekte, arkadaşı da ben senin sağdıçın olayım diyor. Cevap: Bu sağdıçlık mağdışlık Amerikan vari işler bana gelmez. (STAR TV, Ümit Milli, 17/08/2006)

SAĞDIÇ-YENGE l Anadolu Türk düğün geleneklerine göre damadın sağdıcı, gelinin de yengesi (Batı filmlerinden Türkçeye “nedime” olarak çevrilir. ) en önemli düğün kurumlarından biridir. Dede Korkut’ta Bamsı Beyrek’in düğününde Yalancıoğlu Yaltacık sağdıçlık (nayüblük) yapar.

ROBİN HOOD l Genç, “Baron” oluyor. Çevresindekiler: Saygınlığını ve otoriteni artırmak için “Robin Hood” gibi zenginden alıp fakire vereceksin diyorlar. (SHOW TV, Kurtlar Vadisi) l Selçuk Parsadan’ın oğlu babası için: “O Türkiye’nin Robin Hood’u idi” (Kanal D, Ana Haber, 26/07/2006) l Erhan Göksel, “Hizbullah ve Hamas Robin Hood gibi dağıtarak iktidar oldu” dedi. (Flash TV, Gerçek Gelecek, 14/04/2008 l Haber: “ABD’de Bill adlı kişi kriz zamanında para dağıtıyor. ” Alt yazı: Robin Hood gibi zenginden alıp fakire veriyor. (ATV Haber, 07. 02. 2009) l İdil ile Maraz Ali konuşuyor. İdil: “Ben seni Robin Hood gibi yaşıyor sanıyordum, sen kendine servet yapmışsın. ” (ATV, Adanalı, 15/5/2009)

KÖROĞLU l Türkistan’da “Guroğlu”, Azerbaycan ve Türkiye’de “Köroğlu” olarak tanınan destan kahramanı, fakirden alıp zengine mi veriyordu acaba? Canım Kırat gözüm Kırat Kaçıp çekilip gidelim Her yanında çifte kanat Uçup çekilip gidelim

PAMUK PRENSES İLE YEDİ CÜCELER l l l Hades, Pamuk Prenses ve 7 Cüceleri kendi kötülük amaçlarına göre kurguladı. (Selena, 06/10/2007) Tamer Karadağlı aşkın delice bir şey olduğunu söylüyor: “Eğer aşk delice bir şey olmasa Pamuk Prenses gibi ormanda yedi cüceyle yaşayan biri ile prens evlenir miydi? ” (CNN TÜRK, Kürşat Başar’la, 31. 01. 2009) Timuçin Cansu’ya sesleniyor: “Uyan bakalım Pamuk Prenses. ” (Kanal D, Küçük Kadınlar, 10. 03. 2009)

NARDANİYE HANIM İLE KIRK HARAMİLER l Nardaniye Hanım’ın şehzade ile evliliğinin serüveni… Ay dolunay olunca “Ayım ayım söyle bana ben mi güzel sen mi güzel” diye soran üvey anneye dolunayın “Ne sen güzel ne ben güzel ille de Nardaniye Hanım güzel” şeklindeki cevabı…

KÜL KEDİSİ l Kadın rüyasında kızını, iki üvey kız kardeşinin ve üvey annesinin yanında “kül kedisi” olarak görür. (ATV, Avrupa Yakası, 04/10/2006) l Ela ile Levent konuşuyorlar. Ela: “Böyle şeyler peri masallarında olur, Külkedisi ayakkabıyı giyer, kız kurbağa olur, prens öper ve kız eski haline gelir. ” (Show, Doktorlar, 16. 02. 2009) l Prof. Dr. Haluk Şahin: “İki evlilikten sonra üçüncüyü yaptığımda Sinderella gibi yıkımlardan çıkmış gibiydim. ” (CNN TÜRK, Kürşat Başar’la, 31. 01. 2009)

AHU MELEK MASALI l Kül Kedisi veya Sinderella olarak bilinen masalın Türkçe versiyonu yüzyıllardır Anadolu halkı arasında Ahu Melek Masalı olarak anlatılıyordu.

PİNOKYO l Bir siyasi parti temsilcisi, eleştirdiği bir muhalifine -yanında getirdiği Pinokyo maskotunu göstererek- “o, buna benziyor” dedi. (Star TV , Ana Haber, 20. 03. 2009)

DEDE KORKUT’U KİM HATIRLAYACAK? l Bamsı Beyrek ile Banı Çiçek’in 16 yıl süren ayrılıklarının sebebi Yalancı Oğlu Yaltacık…

AD ALMAK VE KIZILDERİLİ OLMAK l Ergenlik konulu skeçten bir cümle: “Ben Kızılderili miyim ki kahramanlık yapıp ad alayım? ” (Kanal D, Haneler, 2/7/2009)

DEDEM KORKUT SOYLAMIŞ l Ol zamanda ad almak için baş kesmek kan dökmek yiğitlik göstermek gerekirmiş (Dede Korkut Kitabı)

YENİ KADIN KAHRAMANIMIZ Ali, kendisiyle birlikte çatışmaya girme arzusundaki Azad’a seslenir: “Seni Zeyna kılıklı. ” (ATV, Ezel, 24. 1. 2011) l

Selcan Hatun ve Banı Çiçek veya Burla Hatun veya… l Dede Korkut’ta Kan Turalı konuşuyor: Baba bana öyle bir kız alıver ki ben kara koç atıma binmeden o binmiş olsun, ben düşman üstüne gitmeden o gitmiş olsun…”

FUTBOLDA GÖNDERMELER l Galatasaray ve Fenerbahçe maçı sonunda yorumcular orta sahada oynanan oyunla ilgili sözleri: “Aşil ile Hektor gibi göğüse bir mücadele oldu. ” (SKY TÜRK, Futbol Aktif, 03/12/2006)

Unutulmuş Pehlivanlar l l l l l Aliço Koca Yusuf Adalı Halil Kurtdereli Mehmet Filibeli Kara Osman Tekirdağlı Sarı Hafız Yozgatlı Kel Hasan Gostivarlı Mülayim Çorumlu Zeynel ……

BEYZBOL l İstanbul’un Sultanbeyli semtinde çocuklar bir topa sopayla vurarak oyun oynuyorlar. Muhabir: Görüyorsunuz sevgili seyirciler, Sultanbeyli gibi bir semtte günümüz çocukları beyzbol oynuyor. Çocuklara soruyor: Nasıl öğrendiniz bu oyunu? Cevap: Büyüklerden… (SHOW TV, Ana Haber, Mayıs 2005)

HOLİ l Anadolu çocuk oyunları arasında bez, kıl, ağaç, kozalak gibi araçlar kullanılarak top, ağaç dalları kullanılarak çomak, değnek vb. yapılır. Bu iki araçla, kuralları ve adları yöreden yöreye değişen oyunlar oynanır.

MEKAN YERLİ KODLAR YABANCI l Türkçe Televizyon, Türkiye’de geçen olaylar fakat Türk kültüründe kodu bulunmayan göndermeler: Güneş Ülkesi, Sessizlik Vadisi, Işık Perisi, Başperi, Görünmezlik İksiri, Kahin Tolk, Defne (Kraliçe), İris, Yüce Aron (ATV, Kayıp Prenses, 23/11/2008)

KAF DAĞI NEREDE? l Selena dizisinde kurgulanan iki dünya var: Periler dünyası ve yer yüzü. Periler Dünyasındakiler adları, şatoları, giyimleri ile Yunan Mitolojisi’nden esinlenilerek yaratılıyor, yeryüzündekiler ise İstanbul orta sınıfı. Kimse kimseye “in misin cin misin” diye sormuyor ve kimse “Kaf Dağı”na gitmiyor. (ATV, Selena, 22/11/2008)

Bu birikimle ortak kültürümüzün sorusu ortaya çıkıyor! Örgülü uzun saçlarını merdivensiz kuleden sarkıtan masal kahramanı kızın adı nedir? a)Gretel b) Rapunzel c)Kırmızı Başlıklı Kız d) Alice l (Show TV, Canlı Para, 28 Aralık 2010)

Üniversiteye başlayan öğrenciler kaç Türk masalının veya masal kahramanının adını biliyorlar? l l l Keloğlan ? ?

ROMEO VE JULİET l l Yaşlı adam, “can düşmanımın oğluna giden kızım” diye konuşurken muhatabı “Vay be Romeo ve Juliet gibi” dedi. (Kanal D, Binbir Gece, 07/10/2008) Komedi Dükkanı’na Romeo ve Juliet geldi. (TV 8, Komedi Dükkanı, 20/01/2008) Barış’ın arkadaşı İpek’e “Romeo gibi serenat yapamam ama…” (Show TV, Melekler Korusun, 09. 05. 2009) Ve… Türk haber, roman, dizi, film, şarkı gibi bir çok popüler kültür üretim alanında tutkulu ve kavuşamayan aşıklardan söz edilirken bu örnek verilir.

KEREM İLE ASLI l Aşkları uğruna yanarak kül olan: Kerem ile Aslı l Şirin’in öldüğü haberini alınca külüngünü atıp başını altına tutan: Ferhat l Mezarlarında biten güllerin bile kavuşamadığı: Arzu ile Kamber

Doğru: Kadir Gecesi doğmak Yanlış: “Şansını zorlama sen ağzında gümüş kaşıkla doğmadın”(Cine 5, Cedric, 28/09/2008 Yanlış: Muhteşem Yüzyıl’ın senaristi Meral Okay: “Bir yanda ağzında altın kaşıkla doğan bir şehzade…” (a haber, 11/6/2011) Dipnotlar: Rahmi Koç: “Bana hep ağzında gümüş kaşıkla doğmuşsun derler” (Ayşe Arman, Hürriyet Gazetesi, 2007) “Mevlana ağzında gümüş kaşıkla doğmuş” (Elif Şafak, Aşk, 2009)

Doğru: Hoşafın yağı kesilmek + Yağı erimek Yanlış: Nazire : “İyi haber aldı mı hoşafın yağı gibi eriyorlar. ” (Kanal D, Yabancı Damat, 20/04/2007) Dipnot: Hoşafın yağı kesildi, haydi kazan kaldırmaya

Doğru: Sırılsıklam âşık olmak… Yanlış: Erol Günaydın çocuğa şöyle diyor: “Sen o kıza zil zurna âşık olmuşsun. ” (ATV, Sinekli Bakkal, 17/01/2008) Dipnot: Başka bir deyim: Zil zurna sarhoş olmak…

Doğru: Gömlek değiştirir gibi… Yanlış: “Çorap değiştirir gibi sevgili değiştirmek” (Show, Hepsi, 18/05/2007)

Medyanın Yeni Gelenekleri: Gelinlik ve uğursuzluk l Gelin adayı gelinlik giyiyor, damat adayı görüyor. Bütün dizilerde gösterilen ortak tepki: Damadın gelini gelinlikle görmesi uğursuzluktur. (Kanal D, Omuza, 31/7/2006, ATV, Avrupa Yakası, 11/13/2006, ATV, Belalı Baldız, 27/12/2006, ATV, Hatırla Sevgili, 30/11/2007

GELENEĞİN ÖRTÜLEN YÜZÜ: Duvak ve Deyimleri l l l Duvak kapama Yüz görümlüğü Duvak açma

Damat hamamından bekarlığa veda partisine l l l Bekarlığa veda partisi düzenlendi. (Kanal D, Yabancı Damat, 27/10/2006) Bekarlığa veda partisi düzenlendi. ATV, Avrupa Yakası, 2006) Ali ile Zeynep’in düğününe doğru. İkisinin de babaları “bekarlığa veda partisi” düzenlemeyi konuşuyorlar. (Kanal D, Fırtına, 20/10/2007) Soru: Bekarlığa veda partisi düzenleyecek miyiz? (Kanal D, Genco, 17/11/2007) Behlül evlenmekte olan amcasına: “Bekarlığa veda partisi düzenleyelim” diyor. (Kanal D, Aşk-ı Memnu, 25/09/2008) Bekarlığa veda partisi düzenlendi. (Kanal D, Geniş Aile, 12/9/2009)

Koruma Kurullarının Kültürü ve Ani Hıdırellez Kapısı

Çağdaş Kent Kurgusunun Kovgunu: Çelik-Çomak

Çağdaş Kent Kurgusunun Makbulü: Petanque

Ferhat ile Şirin’in ıssızlığı

Jüliet’in evi

Böylece ne oldu? l l Başta UNESCO gibi uluslararası kültür kurumları olmak üzere modernleşme çabasındaki devletler “somut” olanı korumayı hedeflemiş, “somut olmayan”ı değerli bulmamıştır, bu koruma yöntemi mekanları kültürsüzleştirmiştir. (Önce restorasyon, sonra restoran, Antalya Kaleiçi örneği) “Somut Miras” sayılmadığı için “hıdırlık”, “bayram yeri”, “kent meydanı” gibi kültürel mekanlar ya işlevlerini yitirmiş yada yok olmuştur. Tarihi kentler, yeni kentlere model oluşturamamış, kültürel miras açısından kentler yerlileşememiştir (Kurban, çocuk bahçesi, ev düzeni ve evin teknolojisi örneğin buzdolabı, Harikalar diyarı (Ankara) , Masal Şatosu Gaziantep) Örgün, yaygın ve sargın eğitim alanları yerli kültürden çok yabancı kültür lehine çalışmıştır. (Hızır yerine Noel, Ülgen yerine Zeus, Köroğlu Yerine Robin Hood, Nardaniye Hanım Yerine Pamuk Prenses…popülerleşmiştir. )

İç Hukukta Yerini Bulamayan Sözleşme: Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi UNESCO’nun 32. Genel Konferans sırasında 17 Ekim 2003 tarihinde kabul edilen Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ne Türkiye 27 Mart 2006 tarihinde taraf oldu ise de geçen süre içinde örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ve kültür koruma alanlarında hiçbir mevzuat düzenlemesi gerçekleştirilmedi. Koruma Kurullarının yapısında bir değişiklik olmadı. UNESCO’daki 1972 ve 2003’ü birlikte ele alma yaklaşımları Türkiye’de henüz yankı bulmadı.