UMETNOST SREDNJEG VEKA SRPSKO VIZANTIJSKI STIL 1282 godine

UMETNOST SREDNJEG VEKA SRPSKO – VIZANTIJSKI STIL

1282. godine na srpski presto stupio je kralj Milutin koji je širenje srpske države usmerio prema jugu, ka oslabljenoj Vizantiji. Novi srpski kralj je na čelu svoje vojske osvojio dobar deo vizantijske teritorije, dospevši do Egejskog mora.

Ovaj ratni pohod direktno je uticao na razvoj umetnosti i kulture u Srbiji. Kada se Milutin oženio vizantijskom princezom Simonidom, 1299. godine, vizantijski uticaj u Srbiji naglo je porastao. Tada počinje drugi period u umetnosti srednjevekovne Srbije, SRPSKO – VIZANTIJSKI STIL.

Kralj Milutin je bio najveći ktitor u Srbiji. Za sobom je ostavio preko 167 manastira koje je, ili podigao nove ili obnovio stare. Ovi manastiri i crkve nisu se nalazili samo na teritoriji srednjevekovne Srbije, vec i na teritoriji vizantijskog carstva. U umetnosti je u potpunosti prihvatio vizantijski uticaj, tako da su crkve imale plan upisanog grčkog krsta i jednu ili pet kupola.

Građevine više nisu jednobojne kao u raškoj školi. Po ugledu na vizantijske crkve, fasade su ukrašene kombinacijom različitih građevinskih materijala - crvena opeka, sivi ili ružičasti kamen i spojnice od belog maltera. Fasade su tako dobijale vrlo živopisan izgled, koji je dodatno istaknut postavljanjem ukrasa od opeke specijalnog oblika – pa su nastajale šare nalik na riblju krljušt, meandre, šahovska polja, rešetke.

Najčuvenije Milutinove zadužbine su : 1. GRAČANICA, oko 1320. godine 2. KRALJEVA CRKVA u Studenici, oko 1313. godine 3. BOGORODICA LJEVIŠKA, oko 1307. godine 4. BANJSKA, oko 1317. godine 5. STARO NAGORIČANO, oko 1318. godine 6. HILANDAR, oko 1293. godine

Gračanica je petokupolna građevina koja u osnovi ima udvojeni upisani grčki krst. Zahvaljujući takvoj osnovi dobijena je stepenasta silueta manastira. Sagrađena kao u jednom dahu, nemirnih oblika, sva podređena visini, Gračanica je sa razlogom remek – delo srpskog i vizantijskog graditeljstva.

GRAČANICA, oko 1320. godine

Bogorodica Ljeviška u Prizrenu

Staro Nagoričano

Kralj Milutin je podigao novu crkvu Hilandar, na Svetoj Gori, na mestu gde se nalazila stara zadužbina Stefana Nemanje.

Milutinovi naslednici nisu bili tako veliki ktitori, kao on. Stefan Dečanski je podigao VISOKE DEČANE, Car Dušan, Lesnovo car Dušan je bio ktitor manastira SVETIH ARHANĐELA, a car Uroš V crkve MATEIČ.

Još za vreme kralja Milutina srpska vlastela počinje da gradi svoje zadužbine. Najlepše su ostale iz vremena vladavine cara Dušana : LESNOVO, zadužbina despota Jovana Olivera, BELA CRKVA KARANSKA, zadužbina župana Brajana i PSAČA, zadužbina sevastokratora Vlatka. Car Uroš V, Psača

Crkvu Svetih Arhanđela u Lesnovu sagradio je despot Jovan Oliver 1341. godine. Ova raskošna i velika vlastelinska zadužbina najbolje pokazuje koliko je porasla moć visokog plemstva u Dušanovoj Srbiji.

Sevastokrator Vlatko sa porodicom, ktitorska kompozicija, Psača

Nov polet u slikarskom stvaranju za vladavine kralja Milutina srećno se podudario sa početkom renesanse Paleologa u Vizantiji. Nova shvatanja vrlo brzo su prihvaćena u srpskoj sredini. Umesto monumentalnog stila, tipičnog za rašku školu, u srpsko-vizantijskom stilu prevagu odnosi pripovedanje, odnosno NARACIJA. Slike se smanjuju, ima više učesnika i počinju da se prikazuju i druge scene osim velikih praznika (ciklusi života svetitelja i Bogorodice, starozavetne kompozicije, 365 scena kalendara itd. ).

Kralj Milutin je, po ugledu na evropske vladare imao svoje lične slikare. To su bili MIHAILO ASTRAPA i EUTIHIJE. Njihovo najlepše delo je slikana dekoracija Starog Nagoričana. Kralj Milutin, Gračanica

Jaka dramatika, žestok pokret i mimika smenjuju dostojanstvo i spokoj slikarstva raške škole. Nemirne, čvrsto modelirane figure, siroviji kolorit, jači kontrasti svetlo – tamno i produbljen prostor slike, uz narativnost i dramatičnost, osnovne su osobine slikarstva Mihaila i Eutihija.

Sa stotinama pojedinačnih figura i preko dvadeset ciklusa, slikani ansambl manastira Dečani se smatra pravom enciklopedijom biblijskih događanja. Na dečanskim freskama, na mnoštvu detalja, iskri i oživljava stvarnost - jer su slikari, najverovatnije sa srpskog dela Primorja, prikazali verno odeću, nakit i alatke svojih savremenika. Za razliku od umetnosti XIII veka, proporcionalni odnos ljudskog lika i sredine koja ga okružuje postaje mnogo realniji. Građevine, pred kojima se radnja događa, imaju složene arhitektonske oblike, a umesto jako umanjene vegetacije pojavljuje se drveće naslikano dosta verno. Jedan od slikara „grešni Srđ“ ostavio je u Dečanima svoj potpis.

BLAGOVESTI, Visoki Dečani, 1340. godine

RODJENJE HRISTOVO, Visoki Dečani, 1340. g.

KRŠTENJE HRISTOVO, Visoki Dečani, 1340. g.

CVETI – ULAZAK U JERUSALIM, Visoki Dečani, 1340. godine

RASPEĆE HRISTOVO, Visoki Dečani, 1340. g.

ANASTASIS – VASKRSENJE, Visoki Dečani, 1340. g.

PREOBRAŽENJE, Visoki Dečani, 1340. g.

HRIST PANTOKRATOR, Visoki Dečani, 1340. g.