ulni organi bioloka uloga Otkrivanje i karakterizacija promena

Čulni organi - biološka uloga • Otkrivanje i karakterizacija promena u spoljašnjoj i unutrašnjoj sredini organizma! Receptor - CNS - Efektor CNS • transduktori elektromagnetne i mehaničke energije. . . • transduktori energije hemijskih agenasa. . . R E • . . . u nervne impulse koji nervnim vlaknima dospevaju do centralnog nervnog sistema

Čulni organi Osnovne čulne ćelije: 1. Primarna čulna ćelija 2. Sekundarna čulna ćelija Osnovni čulni elementi: B B B 1. Neurosenzitivna ćelija A 2. Slobodni nervni završetak 3. Učaureni nervni završetak * 4 1 4 2 3 4. Neuroepitelna ćelija

Čulni organi - klasifikacija SOMATIČKI VISCERALNI OPŠTI POSEBNI • eksteroreceptori • proprioceptori • lateralni sistem • elektroreceptori • statoakustički • oči • nervni završeci • baroreceptori • hemoreceptori • gustatorni • olfaktorni • vomeronazalni

1. Opšti somatički receptori Eksteroreceptori - primaju i prevode informacije iz spoljašnje sredine 1. slobodni nervni završeci u krznu kože ili pokožice, imaju zaštitnu ulogu - kod vodenih kičmenjaka eksteroreceptori su primitivniji dok se kod kopnenih diferenciraju učaureni nervni završeci

1. Opšti somatički receptori 2. učaureni nervni završeci kopnenih kičmenjaka Majsnerova telašca (osetljiva na dodir) Rufinijeva telašca (osetljiva na povećanje temperature) Krauzeova telašca (osetljiva na sniženje temperature) Fater –Pačinijeva telašca (oko zglobova, reaguju na pritisak)

1. Opšti somatički receptori Proprioceptori – primaju i prevode informacije iz skeletnih mišića, tetiva, zglobova i okolnog tkiva • Proprioreceptivna senzitivna vlakna i gama motorna vlakna inervišu intrafuzalna mišićna vlakna • Goldžijevi tetivni receptori i Fater –Pačinijeva telašca inervišu tetive i zglobove

1. Opšti somatički receptori Receptori mišića, tetiva i zglobova

2. Opšti visceralni receptori • U vezi su sa održavanjem unutrašnje sredine organizma. To su nekapsulirani slobodni završeci raspoređeni u unutrašnjim organima (mukozi, oko glatkih mišića ili u peritonealnim opnama).

2. Opšti visceralni receptori • Kod kopnenih kičmenjaka unutar krvnih sudova postoje posebni receptori za obaveštavanje o krvnom pritisku i koncentraciji O 2/CO 2 u njoj. • Karotidno telo – hemoreceptor • Karotidni sinus – baroreceptor • Aortino telo (kod sisara) – ima funkciju baroreceptora

Olfaktorni organi Mirisni organi izgrađeni su od: • Olfaktornog epitela okruženim potpornim ćelijama • Neurosenzitivna (bipolarna) receptorna ćelija sa cilijama na apikalnom kraju • Bazalne ćelije zamenjuju istošene senzitivne • Sekretorne (Boumanove žlezde) poboljšavaju osetljivost senzitivnih ćelija

Olfaktorni organi Filogenetski najstarije čulo • MAKROSMATIČKE GRUPE (kolouste, ribe, vodozemci, sisari • MIKROSMATIČKE GRUPE (ptice i neki sisari; smanjena osetljivost) • ANOSMATIČKE GRUPE (vodeni sisari; nemaju olfaktorne receptore)

Mirisni organi ribe vodozemci sisari Mirisni organi predstavljeni su izduženim delovima glave koji predstavljaju nosne otvore obložene mirisnim epitelom. • Preko hoana (choanae) u vezi su sa usnom dupljom. • Turbinalni elementi – koštane conhae su potporni organi

Vomeronazalni organi • Kod kopnenih kičmenjaka i riba dvodihalica – Dipnoi, izdvojen je donji hemosenzitivni sistem: Jakobsonov organ • Neurosenzitivne ćelije vomeronazalnog organa su sa mikrovilima. Vomeronazalni organ komunicira sa usnom dupljom preko nazopalatinskog kanala • Otkrivaju hemijske agense visoke molekulske težine koji sadrže proteine • Biološka uloga: detektuju feromone (uloga u socijalnom i reproduktivnom ponašanju)

Gustatorni receptori • Organi čula ukusa grupisani u kvržice (30 -40) • Neuroepitelne ćelije na distalnom delu imaju diferencirane mikrovile • Receptorne i potporne ćelije su endodermalnog porekla • Gmizavci i ptice imaju mali broj gustatornih receptora, te smanjeno čulo ukusa

Akustičko – lateralni sistem Klasifikacija: • organi bočne linije tela • električni organi • membranski lavirint • Kinocilium – specijalan tip cilija na vrhu dlakaste ćelije sa senzornim ćelijama u unutrašnjem uhu kičmenjaka. • dlakaste ćelije poseduju izmenjene mikrovile – stereovili, uronjeni u želatinoznu masu (kupula). • Pomeranjem kupula i stereovila dovodi do depolarizacije ćel. membrane i stvaranja nervnog impulsa.

Lateralni sistem • osnovne jedinice – neuromasti • postoji kod kolousta, riba i larvi vodozemaca, kao bočna linija ili na glavi. • reaguje na promene vibracija i hidrostatičkog pritiska N. impuls se aferentnim vlaknima odvodi u CNS a iz CNS se inhibira eferentnim vlaknima

Elektroreceptorni organi • Elektroreceptori su specijalizovani deo lateralnog čulnog sistema • Poseduju ih ribe iz grupa Elasmobranchii, Dipnoi, Polypteriformes, Chondrostei i neke košljoribe , kao i beznogi i repati vodozemci Gymnophiona i Urodela. • ampularni organi • primaju električne stimuluse niske učestalosti • široko rasprostranjeni kod svih Chondichthyes • Mogu da detektuju mehaničke i toplotne senzacije, kao i Zemljino magnetno polje

Elektroreceptorni organi • tuberozni organi • U obliku kapsula ispod epidermisa • primaju električne stimuluse visoke učestalosti u odnosu na ampularne • javljaju se kod malog broja riba sa koštanim skeletom Osteichthyes • magnetoreceptori • postoje kod svih grupa kičmenjaka: riba, vodozemaca, gmizavaca, ptica i sisara • omogućavaju organizmima orijentaciju u prostoru, seobe – magnetni kompas

Statoakustički organi Biološke uloge: • orijentacija u prostoru • fonorecepcija • smešten je u otičkom delu glave – membranski lavirint • statički deo aparata za održavanje ravnoteže tri kanala (canales semicirculares) pod uglom od 90˚sa proširenjima (ampullae) na mestu vezivanja za uticulus puž

Statoakustički organi • akustički deo aparata • počinje kesastim proširenjem sacculus koji je u vezi sa utriculusom i lagenom koja se kod Amniota završava pužem cochlea • 3 polukruzne cevi + utriculus + sacculus = vestibularni lavirint • lagena + cochlea = kohlearni lavirint puž

Statoakustički organi • uporedni pregled unutrašnjeg uva kičmenjaka

Membranski lavirint • membranski lavirint (labyrinthus membranaceus), čine: • vestibularni lavirint + kohlearni lavirint, nalazi se u delu slepoočne kosti koja je najtvrđa kost skeleta • receptorna polja membranskog lavirinta

Membranski lavirint • percepcija zvuka naziva se Fonopercepcija Crista - receptorni nastavci u želatinoznoj kupoli Macula – membrana na kojoj se nalaze konkrecije kalcijum karbonata i fosfata

Receptorna polja membranskog lavirinta receptorna polja Papilla - receptorni nastavci ispod memebrane

Spoljašnje i srednje uho Eustahijeva tuba • eustahijeva tuba – komunikacija sa ždrelom • vibracije se preko spoljašnjeg slušnog kanala prenose na bubnu opnu, dalje na čekić, nakovanj i uzengiju, pa na unutrašnje uvo i na kraju na slušni nerv • spoljašnje uvo, sa ušnom školjkom (auricula, pinna) samo kod sisara • čujni opseg čoveka je 20– 20 000 Hz

Srednje uvo • srednje uvo je poreklom od škržne kese kao evaginacija spirakularne duplje u glavi. • spirakularna duplja je od spoljašnje sredine odvojena timpanalnom membranom (Anura, Reptilia, Aves, Mammalia) sisari

Oko - fotorecepcija • percepcija fotoreceptora je u opsegu od 380 nm (UV) - 760 (IR) = transmisioni spektar vode kao dokaz da su izašli iz vode u kojoj je opseg percepcije identičan! • svetlosne promene u spoljašnjoj sredini se primaju bez kašnjenja • brzina svetlosti je 299. 792. 458 m /s približno 300. 000 km /s

Oko - fotorecepcija Biološke uloge fotoreceptora: • viđenje spoljašnje sredine • percepciju fotoperiodizma (dužina dana i noći) Fotorecepcioni organi: • parne oči • medijalne oči Fotoreceptorni elementi (na subćelijskom nivou): • u koži • u hipotalamusu

Oko - fotorecepcija • neke životinje: većina riba, zvečarke, slepi miševi vide i infra crveni spektar. • kod kičmenjaka ne postoji korelacija (tj. alometrijski odnosi) u veličini očiju i veličini tela: lemur, slon, krtica. • veličina očnih jabučica je u korelaciji sa njihovom funkcijom, odnosno uslovima u kojima životinje žive: dan, noć, zemljište, voda. . . • monokularno viđenje – razdvojena vidna polja (ispod 90⁰C) • binokularno viđenje – preklapanje (do 140 ⁰C) • stereoskopsko viđenje – dubinski vid

Čulni organi - parne oči Tri sloja tkiva: 1. beonjača (sclera) rožnjača (cornea) 2. uvea: sudovnjača (chorioidea) cilijarno telo (corpus ciliare) dužica (iris) 3. mrežnjača (retina) • sočivo (lens) • unutrašnjost oka ispunjava staklasto telo (corpus vitreum) • optički nerv (nervus opticus) zenica (pupilla) – otvor na dužici

Parne oči, retina slepa mrlja (macula coeca ) žuta mrlja (fovea centralis, macula lutea)

Parne oči čepići Čulne ćelije štapići – svetlost/tama čepići, kupaste ćelije - boja ćelijski elementi retine

Parne oči • čulne ćelije – primaju svetlosnu draž • bipolarni neuroni – primaju impulse sa čulnih ćelija • ganglijski neuroni – primaju impulse sa bipolarnih neurona i šire po mrežnjači • slepa mrlja – mesto konvergencije aksona na mrežnjači odakle polazi optički nerv • žuta mrlja – mesto najjasnijeg vida, na koje sočivo prelama svetlost (žiža) • horizontalni neuroni – omogućavaju horizontalnu integraciju impulsa (povezani sa čulnim i bipolarnim ćelijama) • amakrini neuroni - omogućavaju horizontalnu integraciju impulsa na nivou ganglijskih neurona.

Neparne oči • pripada pinealnom kompleksu • slične građe kao i parne oči • prenose informacije o dužini i intenzitetu sunčevog zračenja • hibernacija, seobe U evoluciji neparne oči prvi put su se pojavile kod kolousta. Izgubile se kod riba sa hrskavičavim skeletom Zadržale su se kod šakoperki koje imaju koštani skelet, koje su taj organ prenele na kopno. Kod ptica i sisara pinealni organ ima funkciju žlezde sa unutrašnjim lučenjem - epifiza