Ugovor o licenci UGOVOR O LICENCI I POJAM

Ugovor o licenci

• • UGOVOR O LICENCI I POJAM POSLA I ZAKLJUČIVANJE UGOVORA 1. Pojam posla Kreativnost je izuzetno značajan faktor uspješnog privređivanja. Zbog toga duhovne tvorevine kroz koje se ona izražava imaju posebnu ekonomsku vrijednost. Najvažnije među njima su stekle status objekta prava. Odnosi povodom tih objekata uređeni su posebnim granama prava. Književna, naučna i umjetnička djela, ali i kompjuterski programi, predmet su autorskog prava. Firma, trgovačko ime i oznaka uređeni su poslovnim pravom industrijske svojine. Izumi, tehnička unapređenja i znakovi razlikovanja (modeli, robni i uslužni žigovi-industrijski dizajn i geografske oznake) spadaju u pravo industrijske svojine. U istu granu je uključena i nova, specifična i tajna kombinacija poznatih savremenih tehničkih i tehnoloških znanja, iskustava i vještina koja se može primijeniti u industrijskoj i drugoj proizvodnji (know-how) koje kao posebnu kategoriju uvodi i ZOO (član 686).

• Vezanost navedenih objekata sa jedne strane za ličnost stvaraoca, a sa druge podložnost objektiviziranom tržišnom vrednovanju dovodi do dvostruke prirode prava koja povodom njih nastaju. Ona su istovremeno i lična (moralna) i imovinska prava. Oba imaju apsolutni karakter; pod zakonskim uslovima svome titularu daju monopolska ovlaštenja i djeluju prema svim drugim licima (erga omnes). Upravo zbog toga se većina prava industrijske svojine upisuje u posebne registre kod Instituta za standarde, mjeriteljstvo i intelektualno vlasništvo Bosne i Hercegovine (dalje: Institut). Prenosiva su samo ona prava industrijske svojine koja imaju imovinski karakter.

• Prava industrijske svojine mogu se prenositi na druga lica u cjelini i djelimično. U prvom slučaju se i u zakonodavstvu i u teoriji govori o prenosu prava. Ugovor kojim se to čini je po svojoj pravnoj prirodi ugovor o cesiji. Prenos samo prava na upotrebu ili korišćenje objekata industrijske svojine, osim kolektivnog žiga i geografske oznake , naziva se licencom ili licencijom. Riječ je latinskog porijekla - “licentia” - i označava dozvolu, dopuštanje ili slobodu za korišćenje tuđeg isključivog prava industrijskog vlasništva. • Dopuštenje za korištenje tuđeg patenta može biti zasnovano na administrativnom aktu nadležnog upravnog organa. Ostali prenosivi objekti prava industrijske svojine: tehničko znanje i iskustvo (knowhow), žig, uzorak i modeli, koji se sada definišu kao industrijski dizajn, ustupaju se isključivo ugovorom. U principu se i patent prenosi na isti način. Takva licenca se naziva ugovornom.

• Pored prenosivih objekata industrijskog vlasništva, ugovorom o licenci se mogu ustupati i prava koja još nisu definitivno zaštićena. Tu mogućnost ima podnosilac prijave patenta, modela, uzorka i žiga. Bez obzira na predmet, svaki ugovor o licenci ima izvjesne specifičnosti. One potiču najprije iz osobenosti objekata i prava industrijske svojine, a potom iz zakonske regulative unutar koje se autonomija volje stranaka mora da kreće. Us prkos tome moguće je konstruisati i opšti tip ugovora o licenci. Tako je postupio i Zakon o obligacionim odnosima (čl. 686 - 711). • Značaj ugovora o licenci je ogroman. On je instrument koji omogućava prenosiocu valorizaciju resursa uloženih u naučnoistraživački i organizacioni rad, a primaocu sticanje potrebnih znanja brzo i uz minimalizaciju rizika. Zbog toga je ugovor o licenci kao samostalan pravni posao ili kao dio šireg ugovornog akta prisutan u većini poslova transfera tehnologije i direktnih stranih investicija. Ta činjenica je uticala i na izgled izvora prava za ovaj ugovor.

• 2. Izvori prava • Izvori prava za ugovor o licenci se mogu podijeliti na međunarodne i domaće. Zahvaljujući snažnim tendencijama ka unifikaciji rješenja ove dvije grupe pravnih vrela, između njih postoji značajan stepen ujednačenosti. • Za nas su najznačajnije sljedeće međunarodne konvencije: Konvencija o osnivanju svjetske organizacije za intelektualno vlasništvo, Pariška konvencija za zaštitu industrijskog vlasništva (1883), Madridski sporazum o međunarodnoj registraciji žigova (1981) i Lokarnski sporazum za međunarodnu klasifikaciju modela i uzoraka (1968).

• Od domaćih izvora na prvom mjestu se nalazi ZIS, posvećen utvrđivanju materijalno-pravnog režima objekata industrijske svojine koji se, zajedno sa pravima nad njima, prenose ugovorom o licenci. Drugo mjesto zauzima Zakon o vanjskotrgovinskom poslovanju. On uređuje ona pitanja sadržaja ugovora o licenci koja su značajna za zaštitu interesa domaćih subjekata i cijele zemlje u ovim poslovima sa elementom inostranosti. Obavezne (čl. 54) i zabranjene klauzule (čl. 55) odnose se na ugovore o licenci patenta i znanja (know-how). Napokon, Zakon o obligacionim odnosima sadrži detaljnu regulativu opšteg tipa ugovora o licenci (čl. 686 -711). Uz uvažavanje specifičnosti pojedinih predmeta industrijske svojine, ugovor o licenci je ovim dobio svojstvo imenovanog pravnog posla.

• • • 3. Zaključivanje ugovora Složenost, dugotrajnost i važnost ugovora o licenci naveli su zakonodavca da zaključivanje ugovora o licenci uslovi postizanjem sporazuma stranaka u pismenom obliku (čl. 687 ZOO, čl. 63 ZVTP). Ova forma ima svojstva ad solemnitatem, pa predstavlja i bitan elemenat ugovora. Uporedni pregled pokazuje da se ugovor o licenci zaključuje u pisanom obliku i onda kada po nacionalnim pravima nije formalan. Pored toga, pravilo je da je ugovor o prenosu prava intelektualnog vlasništva (ugovor o cesiji) formalan (čl. 132 ZIS). Pošto se ugovorom o licenci prenosi pravo korištenja apsolutnim pravom, on se može upisati u registar. U domaćem prometu, ugovor se upisuje u odgovarajući registar koji vodi Institut. Upis može tražiti svaka od stranaka (čl. 130 ZIS). Ugovor koji nije upisan proizvodi pravne posljedice samo prema strankama (inter partes). Registrovani ugovor djeluje i prema trećim licima - prema svima (erga omnes). Ugovori o licenci prava industrijske svojine i know-how sa stranim licem obavezno se prijavljuju organu nadležnom za ekonomske odnose sa inostranstvom, koji vodi i registar tih ugovora (čl. 56 ZVTP).

• II POJAM I BITNI ELEMENTI UGOVORA • 1. Pojam ugovora • “Ugovorom o licenci obavezuje se davalac licence da stjecaocu licence ustupi u cjelini ili djelimično pravo iskorištavanja izuma, tehničkog znanja i iskustva, žiga, uzorka ili modela, a stjecalac licence se obavezuje da mu za to plati određenu naknadu” (čl. 686 ZOO). Ovaj obligacioni pravni posao ima sljedeće karakteristike: dvostrano je obavezan, komutativan, teretan i formalan. Donošenjem ZIS-a ova materija se nalazi skoro isključivo u oblasti obligacionih odnosa, odnosno primjene ZOO. Pravna priroda razmatranja ugovora je sporna u teoriji. Smatra se da je on podvrsta ugovora o prodaji, da su najjače izraženi elementi zakupa, da postoje osnove da se svrsta u grupu ugovora čije je obilježje propuštanje ili trpljenje upotrebe sopstvenog prava itd. Sve ovo ukazuje i na mješovitu pravnu prirodu posla. Ipak, u literaturi dominira izričito ili prećutno izražen stav da je u pitanju samosvojna vrsta ugovora (sui generis ugovor).

• 2. Bitni elementi ugovora • 2. 1. Subjekti ugovora • Subjekti ugovora su davalac i primalac licence. Kao primalac licence se u zakonskim okvirima može pojaviti bilo koje domaće ili strano, fizičko ili pravno lice. Određivanje davaoca licence daleko je složenije. • Najuopštenije govoreći, davalac licence može biti: vlasnik apsolutnog prava industrijske svojine na predmetu licence, nosilac prava iskorištavanja objekta industrijske svojine i podnosilac prijave patenta, modela ili uzorka-industrijskog dizajna, odnosno žiga (čl. 132 ZIS). Ako prijavu podnosi više lica zajedno i ako im je pravo priznato kao suvlasnicima, svi moraju dati saglasnost za zaključenje ugovora ili se zajednički moraju pojaviti kao davaoci prava korištenja, dakle, kao jedna strana u prvom ugovoru o isključivoj licenci. Određivanje davaoca opredjeljuje ugovor o licenci kao pravni posao intuitu personae.

• 2. 2. Predmet ugovora • Predmet ugovora o licenci je složena pojava. On se može posmatrati kao objekat industrijske svojine radi koga se ugovor zaključuje i kao karakteristična radnja koju povodom određenog objekta treba da izvrši prenosilac, davalac licence. • Patent je pravo kojim se štiti pronalazak iz bilo kog područja tehnike, koji je nov, koji ima inventivnu razinu i koji se može industrijski primjeniti. Robni, odnosno uslužni žig, koji se sada definiše samo kao žig je znak koji se može grafički prikazati i koji je podoban za razlikovanje roba, odnosno usluga jednog učesnika u privrednom prometu od istih ili sličnih roba, odnosno usluga drugog učesnika u privrednom prometu”. “Industrijskim dizajnom štiti se izgled cijelog ili dijela proizvoda koji je nov i čiji je individualni karakter rezultat posebnih obilježja linija, kontura, boja, oblika, odnosno materijala proizvoda samog po sebi ili njegovih ornamenata. ” Raniji zakon je industrijski dizajn definisao kao modele, odnosno uzorke. Svi objekti, odnosno prava industrijske svojine, mogu se podijeliti po različitim osnovama. Vrsta prava utiče i na rješenje u ugovoru o licenci.

• • • Radnja koja je predmet ugovora o licenci je ustupanje ovlaštenja na iskorištavanje nekog od objekata prava industrijske svojine. Garancije koje padaju na davaoca licence pokazuju da je u pitanju obaveza rezultata. Sam prenos se može izvršiti u različitim modalitetima. Oni služe i kao mjerilo za osnovnu podjelu licenci. Isključiva licenca je ona kod koje primalac stiče pravo isključivog iskorištavanja predmeta licence. A to znači da je on u “granicama prostornog važenja licence” (čl. 695 ZOO) ne može koristiti ni sam, niti je može prenijeti nekom trećem licu. Zabrana se odnosi kako na cijelo pravo, tako i na sve varijante korištenja predmeta licence. S obzirom na strogost ograničenja, logično je da se isključivost licence mora izričito ugovoriti (čl. 689 ZOO). Ukoliko je davalac licence zadržao za sebe bilo kakvo pravo iskorištavanja licence ili neku mogućnost da prenos izvrši i trećim licima, licenca je neisključiva. Zakon o obligacionim odnosima pretpostavlja postojanje neisključive licence, čim suprotno nije izričito predviđeno u ugovoru. Ugovor o licenci nikada ne može trajati duže od perioda zakonske zaštite prava koje se prenosi (čl. 688 ZOO). Računajući od dana podnošenja prijave, patent traje 20 godina, a industrijski dizajn 10 godina (čl. 60 i 113 ZIS). Postoje i izuzeci, tako patent sa skraćenim trajanjem traje 10 godina, a trajanje patenta po proteku 20 godina može se, izuzetno, produžiti za još najviše 5 godina (čl. 60, st. 2 i 3 ZIS). Licenca može biti prostorno neograničena i ograničena. Zakonska pretpostavka da je licenca prostorno neograničena mora biti opravdana tumačenjem cijelog ugovora, budući da se u ovom slučaju ne traži izričito ugovaranje ograničenja (čl. 690 ZOO). Prostorna ograničenja na području Bosne i Hercegovine ne smiju biti suprotna propisima o jedinstvenom tržištu (čl. 690 ZOO). Napokon, prema obimu i mjeri prenosa ovlaštenja na primaoca licence, ona može biti potpuna i djelimična. Kvalifikacija licence prema ovome mjerilu zavisi od sadržaja konkretnog ugovora.

• • • 2. 3. Cijena Naknada je protuvrijednost koju primalac stavlja na raspolaganje davaocu licence za ustupljeno pravo iskorištavanja objekta intelektualne svojine koji je predmet ugovora. Naknada mora biti određena ili odrediva. Utvrđuje se ugovorom i predstavlja njegov bitan elemenat (čl. 686 ZOO). Na vrijednost licence utiču faktori proizvodnje, tržišta i monopola. Složenost ovih činilaca i nužnost njihove ne samo objektivne nego i subjektivne procjene dovela je do više načina određivanja visine naknade. Ona se može ugovoriti u paušalnom iznosu, po komadu, srazmjerno materijalnim troškovima proizvodnje, prema prometu i po veličini dobiti. Svi navedeni metodi mogu biti primijenjeni i u nekoj kombinaciji o kojoj se stranke dogovore. Način određivanja cijene utiče na modalitete plaćanja i na obaveze primaoca licence koje su povezane sa plaćanjem cijene. Faktori koji opredjeljuju vrijednost licence determinišu i (ne)izvjesnost njenog ostvarivanja. Zbog toga se omogućava svakoj zainteresovanoj strani da zahtijeva izmjenu ugovorene naknade, ako je ona “postala očito nesrazmjerna u odnosu prema prihodu koji sticalac licence ima od iskorištavanja predmeta licence” (čl. 703 ZOO). Iako do nesrazmjerne naknade i koristi može doći i isključivo usljed krive procjene jedne od ugovornih strana, a ne i zbog naknadnih “okolnosti koje otežavaju ispunjenje obaveze jedne strane” (čl. 133 ZOO), u teoriji prava intelektualne svojine se, ipak, smatra da je u ugovor o licenci uvedena klauzula o promijenjenim okolnostima.

• 2. 4. Forma ugovora • Pošto se ugovor o licenci mora zaključiti u pismenom obliku, jasno je da i forma ugovora ima svojstvo bitnog elementa. Ova forma ima zakonski karakter. Ona značajno utiče na način kasnijih izmjena i dopuna ugovora i raskid samoga posla (čl. 67 i 68 ZOO).

• • III OBAVEZE STRANAKA 1. Obaveze davaoca licence 1. 1. Predaja predmeta licence je karakteristična obaveza davaoca. Ona se sastoji od tri radnje: uručenja patenta ili drugog spisa, dozvole za korištenje i predaje tehničke dokumentacije potrebne za praktičnu primjenu predmeta licence. Uručenje potrebnih spisa i dokumentacije zavisi od vrste objekta koji se licencira. Dozvola za korištenje daje se u okviru ugovora i zakona. ZIS ovu materiju ne reguliše više u onom obimu kako je to bilo u ranijem zakonodavstvu. Članom 133. ZIS samo utvrđuje da se za ugovorno ustupanje iskorištavanja patenta, industrijskog dizajna ili ugovorno ustupanje upotrebe žiga zaključuje ugovor o licenci u skladu sa ovim zakonom i drugim propisima. Zakonom o vanjskotrgovinskom poslovanju su taksativno određene četiri restriktivne klauzule u ugovorima o licenci patenta, te znanja i iskustva (know-how) sa stranim partnerima, koje se u njima ne smiju nalaziti (čl. 55 ZVTP). Predaja tehničke dokumentacije potrebna za eksploataciju objekta je obaveza koja se najčešće javlja u ugovorima o licenci know-how, budući da se tu radi o nepatentiranim izumima ili tajnim vještinama.

• 1. 2. Davanje uputstva i objašnjenja • Dužnost davanja uputstva i objašnjenja koja su potrebna za uspješno iskorištavanje licence zasniva se na iskustvu po kome patentna prijava i dokumentacija nisu uvijek dovoljne za ostvarivanje svrhe ugovora na strani primaoca licence. Kod licence know-how ova obaveza je veoma značajna. • Zakon izričito zahtijeva da se daju “sve upute” (čl. 692 ZOO). A to znači da se davalac licence mora ponašati pošteno i savjesno. Pošto vremenskih određenja ove obaveze nema, treba smatrati da ona ima trajan karakter.

• • • 1. 3. Garancije za tehničke osobine predmeta licence Prenosilac prava na određenom objektu industrijske svojine jemči primaocu da predmet ugovora i njegova upotreba ispunjavaju tehno-ekonomske uslove predviđene propisima i/ili ugovorom. Ova obaveza postoji na osnovu Zakona (čl. 693 ZOO), ali može biti sporazumom stranaka precizirana ili čak proširena. U mjeri u kojoj počiva na propisu, obaveza garancije ima svojstvo prirodnog sastojka ugovora. Prema Zakonu “Davalac licence garantuje sticaocu licence tehničku izvodljivost i tehničku upotrebljivost predmeta licence” (čl. 603 ZOO). Tehnička izvodljivost je “mogućnost da se tehničkim putem proizvede određeni proizvod ili primijeni određeni postupak u proizvodnji”. Ako u ugovoru nisu bliže određeni zahtjevi u pogledu tehničke izvodljivost, ona se naziva opštom; ako jesu - posebnom. Kriteriji za njihovo ocjenjivanje zavise od vrste objekta i od toga da li je on već primjenjivan u praksi. Tehnička upotrebljivost je mogućnost da se primjenom licenciranog objekta obavi zahtijevani proces i/ili dobije proizvod koji će odgovarati stanju tehnike, zahtjevima tržišta i eventualno posebnim uslovima ugovora.

• Garancije iz Zakona o obligacionim odnosima razvijene su i proširene u spoljnotrgovinskom prometu. Prema specijalnom zakonu (čl. 54 ZVTP), ugovori o licenci patenta i znanja i iskustva moraju sadržavati, između ostalog, sljedeće garancije: • a) Da li će se primjenom predmeta licence dobiti proizvod ugovorenog kvaliteta i • b) Neškodljivost dobijenih proizvoda po život i zdravlje ljudi, te po prirodnu okolinu. • Pored zakonskih, poslovna praksa je razvila još neke (pod)tipove garancija. Tu na prvom mjestu spada garancija za tajnost knowhow, garancija za rezultat, garancija za rentabilnost i konkurentnost proizvoda dobijenih primjenom predmeta licence, te jemstvo da su znanja i iskustva prenesena ugovorom o licenci know-how zaista tajna.

• • • 1. 4. Garancija za pravne osobine prenesenog prava Davalac licence prenosi na primaoca pravo iskorištavanja objekta na kome ima apsolutno pravo. Ograničavanje toga monopola u korist primaoca je osnovni razlog zbog koga ta strana zaključuje ugovor. Zbog toga je logično da davalac već po samom zakonu (čl. 694 ZOO) jemči primaocu za svojstva prava koje mu prenosi. I ta je garancija zasnovana na zakonu te ima svojstva prirodnog elementa ugovora. U vanjskotrgovinskom prometu ova je garancija izričito utvrđena (čl. 54 ZVTP). Suština i ove garancije sastoji se u eventualnoj obavezi davaoca licence da nadoknadi štetu prouzrokovanu nedostacima prenesenog prava. Davalac licence jemči primaocu da pravo pripada njemu, da na pravu nisu konstituisana ovlaštenja trećih lica, te da ne postoji ograničenje prava u korist lica koja nisu stranke ugovora. Ukoliko je predmet posla isključiva licenca, garancija se proširuje. Davalac “jemči da pravo iskorištavanja nije ustupio drugome ni potpuno ni djelimično” (čl. 694 ZOO). Sadržaj ove obaveze sastoji se u održavanju onoga stanja prenesenog prava koje je postojalo u času zaključenja ugovora, te u zaštiti primaoca od svih pravnih zahtjeva trećih lica. Ova obaveza postoji tokom cijelog trajanja ugovora.

• • • 2. Obaveze primaoca licence 2. 1. Iskorištavanje predmeta licence “Sticalac licence dužan je iskorištavati predmet licence na ugovoreni način, u ugovorenom obimu i u ugovorenim granicama” (čl. 696 ZOO). Citirana formulacija dozvoljava da se ova dužnost dvostruko shvati. Primalac najprije, ne stiče samo pravo, nego i dužnost iskorištavanja predmeta licence. I drugo, svoju obavezu i pravo iskorištavanja licenciranog objekta mora vršiti u skladu sa ugovorom. Teorija je zauzela stanovište da je primalac dužan i iskorištavati licencu i to činiti na ugovoreni način, čak i onda kada je data neisključiva licenca. Suprotno rješenje mora nesumnjivo proizlaziti iz ugovora. Način iskorištavanja predmeta licence zavisi od ugovora. Ukoliko prekorači utvrđena ograničenja, primalac licence odgovara kao i svako treće lice koje se neovlašteno služi tuđim pravom industrijske svojine. Pravo i obaveza iskorištavanja postoje u pogledu predmeta ugovora o licenci. Zbog toga se primalac licence mora suzdržavati od korišćenja naknadnim usavršavanjima objekta industrijske svojine. Suprotno može biti predviđeno prinudnim propisom ili izričito ugovoreno. Dozvoljeno korišćenje kasnijim usavršavanjima predmeta licence mora se takođe odvijati u granicama zakona ili sporazuma stranaka.

• 2. 2. Plaćanje naknade • Primalac je obavezan da plati ugovorenu naknadu. Način plaćanja zavisi od modaliteta po kojem je cijena licence utvrđena i od posebnih odredbi ugovora o ovom pitanju. Ukoliko one ne postoje, primijeniće se opšta pravila obligacionog prava o ispunjenju novčanih obligacija. • Ako se naknada utvrđuje prema obimu iskorištavanja predmeta licence, “sticalac licence dužan je podnijeti davaocu licence izvještaj o obimu iskorištavanja i obračunati naknadu svake godine, ako ugovorom nije za to određen kraći rok” (čl. 702 ZOO). Složenost ovog metoda utvrđivanja i plaćanja cijene zahtijeva da se ugovorom detaljno urede postupci utvrđivanja rezultata poslovanja i rokovi obavještavanja o njima. Od rješenja ovih procedura zavisi i početak rokova za plaćanje, odnosno trenutak padanja u docnju sa izvršenjem obaveze.

• 2. 3. Obaveze uslovljene vrstom ugovora o licenci • Različitost objekata industrijske svojine i njihovog iskorištavanja dovela je do pojave obaveza karakterističnih samo za neke tipove ugovora o licenci. Najvažnije među njima su uređene u Zakonu o obligacionim odnosima. • Kod ugovora o licenci know-how, uključujući i nepatentirani izum, primalac licence ima obavezu čuvanja u tajnosti dobijenih znanja. Ova obaveza postoji po samom zakonu (čl. 698 ZOO), dakle i onda kada nije izričito ugovorena. Trajnog je karaktera. Povreda ove dužnosti predstavlja i povredu poslovne tajne davaoca licence, pa se njeno poštovanje štiti i po tom osnovu.

• Bude li zajedno sa licencom za određenu proizvodnju ustupljena i licenca žiga kojim se proizvodi obilježavaju, primalac licence stiče i posebne zakonske obaveze. On može tako dobijene proizvode pustiti u promet sa tim žigom “samo ako je njezin kvalitet isti kao što je kvalitet robe koju proizvodi davalac licence” (čl. 699 ZOO). Pored toga, roba proizvedena po licenci mora biti obilježena oznakom o proizvodnji po licenci i kada se ne prodaje pod određenim robnim žigom (čl. 700 ZOO).

• IV ODGOVORNOST STRANAKA • 1. Odgovornost davaoca licence • Davalac licence odgovara bez obzira na odsustvo svoje krivice za prekršaj obaveza garancije za tehničku izvodljivost i upotrebljivost predmeta licence, ukoliko je nedostatak bio skriven. Njegova odgovornost u ovom slučaju je, dakle, objektivna. Prava primaoca licence analogna su onima koja ima kupac u slučaju skrivenih materijalnih nedostataka kod ugovora o prodaji (čl. 121 ZOO). • Drugi slučaj objektivne odgovornosti davaoca licence postoji onda kada se pojave pravni nedostaci (čl. 121 ZOO). Prava primaoca licence u ovom slučaju ista su kao i prava kupca kada roba ima pravne nedostatke. • Za neizvršavanje ostalih obaveza iz ugovora o licenci, davalac odgovara samo onda kada je za to kriv. Njegova odgovornost je tada subjektivna, a naknada štete se ravna po opštim pravilima.

• 2. Odgovornost primaoca licence • Primalac licence odgovara objektivno za neizvršavanje svojih novčanih obaveza. Prava davaoca licence prema primaocu koji kasni sa plaćanjem naknade analogna su pravima prodavca u slučaju docnje kupca sa plaćanjem cijene. • Za neizvršavanje ostalih obaveza primalac licence odgovara subjektivno. No, pri tome treba voditi računa da se krivica pretpostavlja, da je teret dokazivanja njenog odsustva na primaocu licence. Ta činjenica i karakter obaveza znatno otežavaju položaj primaoca u postupku dokazivanja.

• • V VRSTE LICENCI I PODLICENCA 1. Podjela licenci može se vršiti prema različitim mjerilima. Pošto vrsta objekta i karakteristike prava koje se prenosi bitno utiču i na izgled ugovora, ista mjerila su relevantna i za klasifikaciju ugovora o licenci. Ovdje ćemo se zadržati samo na onim vrstama licenci koje već nisu obrađene kroz razmatranje predmeta ugovora. Prema namjeni za koju se preneseno pravo može koristiti, licence se dijele na one za proizvodnju, upotrebu i prodaju proizvoda dobijenih licenciranim postupkom ili obilježenih ustupljenim žigom. U spoljnotrgovinskoj razmjeni licence se mogu podijeliti na uvozne i izvozne, zavisno od ovlaštenja koje primalac dobija ugovorom. Treba istaći da u pogledu zabranjenih i obaveznih klauzula Zakon o vanjskotrgovinskom poslovanju ne pravi razliku između ugovora u kojima je Bi. H partner davalac i onih u kojima je on primalac licence. I ličnost primaoca može biti osnov za klasifikaciju. Pogonske licence su one koje su ustupljene određenom preduzeću (društvu). Ako drukčije nije ugovoreno, ova “licenca nije prenosiva bez istodobnog prijenosa samog pogona u kojem se ona koristi. ” Pogonska licenca može biti posebno značajna pri prodaji trgovačkog društva ili njegovog dijela. Koncernskom se naziva licenca čiji je nosilac koncern, ali je namijenjena preduzećima u njegovom sastavu. Napokon, lična licenca je ona koja se ne može prenositi na drugoga ukoliko ta mogućnost nije izričito ugovorena. Nelične isključive licence mogu se prenositi na treća lica ugovorom o podlicenci.

• • • 2. Podlicenca ili ugovor o podlicenci je rezultat sporazuma primaoca isključive licence i trećeg lica o prenosu prava iskorištavanja predmeta ugovora o licenci. Radi se, dakle, o novom ugovoru o licenci čiji predmet ne može da bude širi od predmeta prvobitnog ugovora o licenci istog objekta (predmeta). Ono što predstavlja specifičnost ovoga posla jesu posebni odnosi između prvobitnog davaoca isključive licence, primaoca isključive licence i trećeg lica. U principu, primalac isključive licence je ovlašten da je ekonomski iskorištava i na taj način što će na treće lice prenijeti pravo njenog korištenja (čl. 704 ZOO). Ugovorom o licenci mora biti izričito isključena ova mogućnost, bilo apsolutno, bilo relativno. Relativno ograničavanje slobode podlicenciranja postoji onda kada zaključivanje novog ugovora nije moguće bez dopuštenja davaoca licence. Dopuštanje se može dati unaprijed, najčešće u samom ugovoru o licenci. Tada ima karakter dozvole prema Zakonu (čl. 29 ZOO). Ono je pravovaljano i kada se pribavi naknadno, kao “odobrenje”. Dopuštenje može biti uskraćeno “samo iz ozbiljnih razloga” (čl. 705 ZOO). Ovaj pravni standard tumači se prema okolnostima konkretnog ugovora o licenci. Ukoliko primalac licence zaključi ugovor o podlicenci bez dopuštanja davaoca, koje je prema zakonu ili ugovoru neophodno, davalac može otkazati ugovor o licenci i bez otkaznog roka, a to znači odmah (čl. 706 ZOO).

• Treće lice kao primalac podlicence načelno ne stoji sa prvobitnim davaocem licence ni u kakvom pravnom odnosu, “čak ni kad je davalac licence dao potrebno dopuštenje za zaključivanje podlicence” (čl. 707 ZOO). Jedan izuzetak ipak postoji i on ima zakonski, dakle prinudni karakter. Davalac licence je ovlašten da od primaoca podlicence zahtijeva “isplatu iznosa koje ovaj duguje davaocu podlicence po osnovi podlicence” ukoliko primalac licence ne izmiruje svoja potraživanja prema njenom davaocu (čl. 707). U ovom rješenju dolazi do izražaja shvatanje po kome je licencni ugovor po svojoj pravnoj prirodi zakup

• VI PRESTANAK UGOVORA O LICENCI • 1. Prestanak protekom vremena • Ukoliko je ugovor o licenci sklopljen na određeno vrijeme, njegovim istekom se gasi i ugovor (čl. 708 ZOO). Poseban otkaz nije tada potreban. • Shodno opštim pravilima obligacionog prava, produžavanje ovakvih ugovora konkludentnim radnjama je moguće. Ako primalac licence nastavi da iskorištava predmet ugovora i nakon proteka roka, a davalac se tome ne protivi, smatra se da je ugovor prećutno produžen sa istim elementima, osim toka trajanja. Produžni ugovor je zaključen na neodređeno vrijeme, pa mora prestati otkazom. Pored toga, obezbjeđenja koja su dala treća lica prestaju da važe (čl. 709 ZOO). • Izložena rješenja ne utiču na pravo stranaka da ugovor raskinu sporazumno.

• 2. Otkaz • Ugovori o licenci sklopljeni na neodređeno vrijeme prestaju otkazom bilo koje stranke. Otkazni rok se ugovara, zavisno od predmeta licence i ciljeva stranaka. Ukoliko on ne bude utvrđen u ugovoru, vrijediće dispozitivna rješenja Zakona o obligacionim odnosima. Prema njima, ugovor se ne može otkazati u prvoj godini svog trajanja. Po njenom isteku, otkazni zakonski rok iznosi šest mjeseci (čl. 710 ZOO). • Ukoliko stranke ugovor raskidaju sporazumno, same mogu da urede sve modalitete raskida. Načelo autonomije volje važi i u ovome domenu.

• 3. Prestanak subjektiviteta • Smrt fizičkog lica kao davaoca ili primaoca licence ne utiče na ugovor o licenci. Ovaj opšti stav ipak trpi dva ograničenja. Nasljednici davaoca licence stupaju u ugovor o licenci samo ako ta mogućnost nije ugovorom isključena. Ugovor o licenci može odrediti i uslove pod kojima nasljednici postaju stranka u ugovoru o licenci. Za sticaoce licenci situacija je nešto drukčija. Nasljednici stupaju u ugovor samo pod zakonskim uslovom da produžavaju djelatnost primaoca licence (čl. 711 ZOO). • Rješenja za pravna lica su drukčija. Stečaj ili redovna likvidacija primaoca licence daju pravo njenom prenosiocu da ugovor o licenci otkaže, odnosno raskine. Ovo pravilo motivisano je nemogućnošću davaoca licence da je dalje ekonomski koristi. Obrnuto nije slučaj, pa analogno pravo nije priznato primaocu licence.

Literatura Trifković, Simić, Trivun: Poslovno pravo - ugovori, vrijednosni papiri i pravo konkurencije, Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo, 2004. godine, str. 231 -243.