Ucze szecioletni Opracowaa Anna Jaczak WOM Gorzw Wlkp

Uczeń sześcioletni Opracowała: Anna Jańczak WOM Gorzów Wlkp.

Skok rozwojowy 5, 6 (pięć lat i sześć miesięcy) do około 6, 6 lat ( sześć lat i sześć miesięcy)

Charakterystyka i przebieg najważniejszych zmian rozwojowych

Uaktywnia się układ hormonalny – głównie przysadka mózgowa – hormony przysadki pobudzają do wzmożonego wydzielania pozostałe gruczoły hormonalne.

Zachodzą zmiany w obrębie układu kostnego: • rosną i wysklepiają się kości śródstopia • wydłużają się kości długie (rosną nogi i ręce dziecka) – zmieniają się proporcję ciała – sylwetka smukleje • grubieją kości długie (bardziej u chłopców, stąd nieco wolniejszy u nich rozwój szkieletu) • zachodzą zmiany zależne od płci, u chłopców bardziej rozwija się pas barkowy, u dziewcząt – pas miednicowy

• kości twardnieją, stają się nieco mniej plastyczne (wzrasta odporność na zmęczenie fizyczne) • część chrząstek w nadgarstku zmienia się w kości – następuje pierwszy etap kostnienia nadgarstka (drugi, ostatni – w wieku około 10 lat), znacznie poprawia się płynność ruchów ręki w czynnościach samoobsługowych, rysowaniu i pisaniu • wypadają zęby mleczne, zaczynają rosnąć zęby stałe.

Zachodzą zmiany w układzie mięśniowym: • u chłopców obserwuje się większy przyrost dużych grup mięśni, powstaje nowa potrzeba – głód ruchu. Chłopcy muszą biegać, skakać potrzeby, siłować się, pokonywać przeszkody, kopać piłkę itp. Nie należy karać ich za zaspokajanie tej potrzeby, ale zapewnić odpowiednie warunki do zajęć ruchowych. Głód ruchu trwa do około 9 – 10 lat • u dziewczynek głód ruchu jest mniejszy, preferują one zabawy wymagające precyzji ruchów („skakanie przez gumę”, grę w klasy itp. )

• wzrasta u dzieci siła mięśni ( mogą spokojnie usiedzieć w ławce około 15 – 20 minut, potem muszą odpocząć w formie aktywności ruchowej, w innym przypadku kręcą się, nie uważają na lekcji) • wzrasta, szczególnie u dziewczynek, precyzja rysowania i pisania, zwiększa się odporność ręki na zmęczenie podczas pisania, warto pamiętać że po napisaniu dwóch linijek dzieci muszą chwilę odpocząć.

Zachodzą zmiany we wszystkich narządach wewnętrznych – dzieciom łatwiej jest oddychać (więcej tlenu dochodzi do mózgu), zaczekać z zaspokojeniem potrzeb fizjologicznych, wytrzymać dłuższe przerwy pomiędzy posiłkami, zwiększa się również odporność na infekcje.

Zachodzą istotne zmiany w układzie nerwowym: • powiększają się ciała komórek nerwowych, wydłużają się wypustki nerwowe, doskonalą się szlaki nerwowe, powstają lepsze połączenia między jedna a drugą półkulą mózgową – wzrasta m. in. tempo przesyłania impulsów, czyli wzrasta szybkość uczenia się • dojrzewają zakończenia nerwowe w narządach zmysłowych – poprawia się ostrość wzroku, różnicowania smaków, zapachów, dźwięków, precyzja dotyku itp. – dziecko odbiera więcej bodźców z otoczenia, ich odbiór jest dokładniejszy

• dojrzewa cała kora mózgowa – polepsza się uwaga i pamięć • dojrzewają te obszary kory mózgowej, które szczególnie odpowiedzialne są za: - procesy myślenia – powstaje inna, lepsza jakość myślenia - procesy emocjonalne - powoli staje się możliwe kontrolowanie emocji i ich ekspresji - procesy spostrzegania wzrokowego – znacznie lepsza analiza i synteza wzrokowa

- procesy spostrzegania słuchowego – lepszy słuch muzyczny, lepsza analiza i synteza słuchowa dźwięków mowy ludzkiej ( m. in. dzieci zaczynają wyróżniać głoski w wygłosie, analizować i syntezować całe wyrazy) - dojrzewają te części kory i te partie mózgowia, które odpowiedzialne są za procesy koordynacji i integracji różnych czynności.

Co powinniśmy wiedzieć o sześciolatku

Sześciolatek, dziecko które przeszło skok rozwojowy okazjonalne uczenie się początki zamierzonego uczenia się początki roli ucznia

Właściwości rozwoju fizycznego

Cechy fizyczne: • waga , wzrost 21 – 22 kg 116 – 118 cm • zmiany w proporcjach ciała umożliwiają wykonanie czynności samoobsługowych • zanikło fizjologiczne płaskostopie • układ mięśniowy bardziej odporny na zmęczenie

• większa odporność na zmęczenie psychiczne oraz infekcje • możliwość krótkiego odroczenia zaspokojenia potrzeb fizjologicznych • prawidłowa ostrość wzroku, słuchu, lepiej funkcjonuje zmysł smaku wzroku, węchu, dotyku

Duża motoryka Sprawność ruchowa, lokomocja, ruch całego ciała • głód ruchu • skoordynowane ruchy • gra w klasy, huśtanie się na huśtawce na sznurach • utrzymanie równowagi podczas skoków do przodu na jednej nodze • przechodzenie stopkami po narysowanej linii

Mała motoryka Sprawność rąk, manipulacja, ruchy rąk i palców • ruchy rąk nabierają płynności • lepsza koordynacja ruchów rąk i koordynacja wzrokowo – ruchowa

Czynności samoobsługowe prawidłowe trzymanie sztućców rozpoznawanie tyłu, przodu ubrania samodzielne ubieranie się ( problem z rajstopkami) wiązanie kokardki zapinanie, rozpinanie niewidocznych guzików wkładanie bluzki w spodnie lub w spódniczkę płynne ruchy podczas mycia rąk, twarzy, ciała, zębów, czesania włosów, wycierania się • radzenie sobie w toalecie • •

Czynności grafomotoryczne Sprawność rysowania • próby odwzorowywania drukowanych liter ( położenie litery w przestrzeni ) • dbałość o jakość i staranność prac • szlaczki typu: CCC, UUU, eee i inne linie faliste • romb według wzoru

• postacie ze wszystkimi częściami ciała, dwuwymiarowe kończyny, spiralne włosy, elementy krajobrazu, płynne, faliste obłoki, trawa, kwiaty, zwierzęta • mniejsza męczliwość podczas rysowania, ale wskazany jest częsty odpoczynek i pochwały za wysiłek, to zwiększa efektywność prac

Lateralizacja ( stronność) Dziecko ponad sześcioletnie winno mieć już ustaloną lateralizację. Możliwość zwiększenia ilości zabaw i ćwiczeń w orientacji przestrzennej.

Właściwości rozwoju psychicznego, poziom rozwoju procesów poznawczych Skok rozwojowy to szybkie dojrzewanie mózgu i istotne zmiany we wszystkich procesach psychicznych.

Uwaga • przewaga mimowolnej, początki dowolnej • wydłuża się czas skupienia uwagi 20 – 30 minut, odpoczynek = ruch • lepsza koncentracja uwagi na czynnościach szkolnych, szczególnie po odpowiednim nastawieniu dziecka przez dorosłego( jednak nadal dziecko „nie słyszy” poleceń, jeżeli skoncentrowane jest na ważnych dla niego czynnościach) • początki podzielności uwagi, jeśli wykonuje czynności zautomatyzowane, podczas dwóch nowych czynności brak podzielności uwagi.

• początki podzielności uwagi, jeśli wykonuje czynności zautomatyzowane, podczas dwóch nowych czynności brak podzielności uwagi • zmniejsza się przerzutność uwagi • zwiększa się zakres uwagi.

Pamięć Zmiany w procesach zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania doświadczeń. • nadal zapamiętywane jest to, co ważne emocjonalnie, zwiększa się jednak zapamiętywanie tego, co ważne ze wskazań nauczyciela • wolne przechodzenie z zapamiętywania mechanicznego na zapamiętywanie typu logicznego (ćwiczenia w zapamiętywaniu zwiększają szybkość i jakość przyswajania pamięciowego)

• początki pamięci dowolnej, zapamiętywanie na polecenie dorosłego np. : o obowiązkach (ważne są systematycznie zadane czynności do wykonania, to kształtuje poczucie obowiązku) • pamięć mechaniczna ( np. sposoby pisania liter) • pojawia się zdolność do zapamiętywania logicznego (np. wnioskowanie – logiczne następstwo czasowe zdarzeń) • pamięć świeża wymaga już mniejszej liczby powtórzeń ( wpływ ćwiczeń w zapamiętywaniu)

• pamięć trwała, zależy od działań nauczyciela, nowe treści powinny być często utrwalane na zajęciach • gotowość pamięci jest nadal mała, wymagana jest pomoc dziecku w przypominaniu sobie informacji drogą reprodukcji lub rozpoznawania (rola nauczyciela w organizowaniu ćwiczeń w zapamiętywaniu, odtwarzanie dzięki kierowaniu myśleniem logicznym typu: co było przedtem, co teraz może być, jak myślisz, dlaczego, itp. )

Spostrzeganie Dojrzewanie struktur kory mózgowej + uprzednie doświadczenia = wzrost możliwości spostrzegania analityczno – syntetyczno wzrokowego, słuchowego Po skoku rozwojowym utrzymujące się trudności i duża niechęć dziecka do zajęć wymagających spostrzegania wzrokowego lub słuchowego mogą świadczyć o ryzyku dysleksji

Wzrokowe • spostrzeżenia zaczynają być uporządkowane ( od środka na boki, od lewej do prawej, od góry do dołu lub odwrotnie), nauczyciel kierując spostrzeżeniami uczniów, uczy systematycznej obserwacji • początek stadium stosunków przestrzennych, spostrzeganie na obrazku i nazywanie z użyciem przyimków: na, pod, za, w, przed, to daje możliwość rozumienia treści obrazków • około 90% różnicuje odcienie barw i poprawnie nazywa podstawowe barwy

• rozpoznawanie figur geometrycznych, niektóre nazywają • uwzględnianie położenia elementów w przestrzeni (lewo – prawo, góra – dół), to daje możliwości różnicowania i zapamiętywania kształtu liter, cyfr • analiza i synteza, potrafią narysować według wzoru różne figury wpisane jedne w drugie • układają obrazek z kilkunastu części układają puzzle z ok. 100 elementów, znaleźć kilkanaście różnic między obrazkami.

Słuchowe prawidłowa artykulacja dźwięków mowy ludzkiej różnicowanie głosek między sobą prawidłowe wymawianie słów analiza wyrazów 3, 4 sylabowych synteza sylabowa wysłuchanie głoski w nagłosie, wygłosie ( po ćwiczeniach), czasami zamiast głoski pojawia się sylaba • podawanie nazw przedmiotów na podaną głoskę, sylabę, wskazywanie ich w otoczeniu • • •

• dopasowywanie prostych rymów • odtwarzanie prostych rytmów • proces spostrzegania – analizowania i syntetyzowania dźwięków mowy ludzkiej kończy się rozwijać w wieku 10 – 12 lat • powyżej 6 – 7 lat analiza i synteza mowy ludzkiej umożliwia wnioskowanie znaczenia słów

Czynności spostrzegania wzrokowego i słuchowego jest warunkiem koniecznym do opanowania podstaw nauki szkolnej – czytania i pisania

Procesy myślowe Doświadczenia + stymulacja układu nerwowego + dojrzewanie odpowiednich części kory mózgowej = myślenie konkretno – wyobrażeniowe operacyjne na konkretach początek myślenia logicznego

• poprawia się poziom operacji umysłowych • zmniejsza się wpływ emocji na wybór i poziom informacji • powoli zanika subiektywizm w myśleniu, znaczenia nabierają informacje obiektywne • większa preferencja informacji umysłowych – obiektywnych nad zmysłowymi

• kształtowanie się odwracalności myślenia, odwracalności czynności umysłowych, centracja umysłowa (uwzględnienie tylko jednej właściwości, jednego punktu widzenia) decentracja w myśleniu ( uwzględnienie jednocześnie dwóch cech, dwóch aspektów problemu, które nawzajem się kompensują) • odwracalność myślenia sprzyja tworzeniu pojęć stałości ( masy, objętości, ciężaru, liczby) • odwracalność myślenia i decentracja myślowa są niezbędne w myśleniu operacyjnym nawet na konkretach

• odwracalność myślenia kształtuje się wiele lat, ale początki tych procesów ułatwiają i umożliwiają uczniowi operacje myślowe na konkretach • decentracja myślowa umożliwia bardziej obiektywną i wszechstronną analizę i syntezę myślową • w porównywaniu pod kątem różnic uczeń podaje więcej cech, często pomija już cechy zewnętrzne, mało istotne • w porównywaniu pod kątem podobieństw uczeń zaczyna grupować wspólne cechy, często jako podobieństwa podaje przynależności do określonej klasy, czyli pojęcie np. podobne, bo to są zwierzęta

• początki prawidłowej klasyfikacji według kilku kryteriów • zaczyna się abstrahowanie w postaci odkrywania zasad i prawidłowości (np. dokończenia szeregu xoxxoxxx…) • tworzenie definicji opisowych lub definicji typu logicznego do znanych dzieciom elementów rzeczywistości • początki myślenia logicznego w wyniku lepszego operowania informacjami i początkom odwracalności myślenia • rozwój wnioskowania i myślenia przyczynowo – skutkowego w obrębie znanej rzeczywistości

• bogata wyobraźnia sprzyja jeszcze magicznemu myśleniu i animizmowi • rozwój myślenia matematycznego • odwracalność myślenia i decentracja pozwalają uczniowi zrozumieć: - pojęcie liczby, liczba elementów zbioru nie zależy ani od ich wielkości, ani od układu przestrzennego, lecz zmienia się wyłącznie w wyniku dodawania lub odejmowania - operacje na liczbach ( dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie)

⁻ teorię zbiorów, zdolność tworzenia pojęć i rozumienie „ zawartości” pojęć ⁻ odwrotność działań, operowanie na liczbach, odwracalność myślenia • umiejętność i rozumienie klasyfikacji pomaga operować „ grupami” elementów: dwójkami, trójkami, czwórkami • rozwój abstrahowania pozwala rozumieć zasady przemienności w dodawaniu i mnożeniu

• liczenie sześciolatków: ― przeliczają elementy z przekroczeniem progu dziesiątkowego, dotykają elementów, ostatni liczebnik odnoszą do wielkości zbiorów ― na polecenie dodają i odejmują elementy w granicach 10 ( w pamięci lub w operacjach na liczbach, licząc na konkretach) ― zbiór złożony z kilkunastu elementów potrafią podzielić po równo na dwie lub trzy części ― zaczynają odróżniać cechy jakościowe zbiorów od ich cech ilościowych ( np. pięć piesków to mniej niż osiem mrówek)

―rozumieją symbole operacji na liczbach +, - , = ― stosują właściwe nazwy figur geometrycznych ― rozumieją i rozwiązują proste zadania tekstowe ― nadal nie rozumieją jednostek miar, nie znają wartości pieniędzy, zdarza się, że znają ceny produktów

Mowa Prawidłowa artykulacja głosek, bogatsze słownictwo umożliwiają budowanie dłuższych wypowiedzi. Przekaz słowny często nie jest jeszcze logiczny i nacechowany relacjami związanymi z emocjami. • używana jest większość części mowy • błędy związane z różnymi formami czasowników, czasów, formami deklamacyjnymi (odmiana przez przypadki) • funkcja regulacyjna mowy (wpływ słów na zachowanie)

• większa częstotliwość używania pojęć • łatwość rymowania i chęć zabawy rymami

Właściwości procesów regulacyjnych • • Proces dojrzewania mózgu istotne zmiany we właściwościach procesów emocjonalnych i motywacyjnych zdolność do częściowego kontrolowania emocji, szczególnie pod wpływem uwagi dorosłej osoby emocje nie są już tak gwałtowne i silne zdolność odroczenia na krótki czas reakcji typu emocjonalnego zdolność przewidywania konsekwencji działania w najbliższej krótkiej przyszłości ( nadal może zdarzyć się przebieganie przez jezdnię do kolegi)

• znajomość, próby stosowania ważnych norm społecznych, moralnych • zmniejszenie labilności emocjonalnej • wyższy poziom uświadomienia sobie przyczyn emocji ( i tak mi się nie uda, znów będzie źle) • „ zarażanie się” emocjami od kolegów • odpytywanie, sprawdzanie pracy wywołuje napięcie psychiczne ( objawy: skubanie palców, wyrywanie włosów, ściskanie dłoni) • początek poczucia obowiązkowości

• próby pokonywania trudności, o ile leżą one w granicach możliwości • wskazane jest chwalenie, docenianie za wysiłek, słuchanie • niezaspokojenie potrzeby ruchu może uniemożliwić uwagę i naukę • potrzeba akceptacji

Właściwości rozwoju społecznego Początek integracji i tworzenia grupy, ale: • nadal jeszcze brak poczucia przynależności do grupy • brak lojalności w stosunku do koleżanek i kolegów • skarżenie na kolegów, znaczenie opinii nauczyciela • pierwsze przyjaźnie, wzajemna pomoc • istotne kto z kim siedzi w ławce • poczucie przynależności do określonej płci (MY, ONI) • antagonizm płci

• konformizm w obrębie własnej płci ( naśladowanie, upodobnianie w zainteresowaniach do kolegów, koleżanek) • popularność, brak popularności wśród rówieśników • gardzenie, wyszydzanie innych • kształtowanie własnego „ja” poprzez porównywanie się z innymi ( niska sprawność fizyczna może być przyczyną izolacji, odrzucenia w grupie)

• pełnienie ról społecznych utrwala poczucie przynależności do grupy, klasy • rozwój pozycji ucznia w klasie • wpływ działań nauczyciela na proces socjalizacji

Dojrzałość szkolna (wg Stefana Szumana) to osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju • fizycznego, • psychicznego, • społecznego, które czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej.

Wrażliwość – zainteresowanie dziecka treściami szkolnymi, próby pisania, czytania, pytania o litery, cyfry, odczytywania napisów, stawianie pytań: dlaczego, po co, jak, do czego to jest potrzebne itd. Wrażliwość = chęć poznawania i zrozumienia świata

Podatność = umiejętność i jednocześnie zdolność podporządkowania się uwagom i poleceniom osób dorosłych. To kształtujące się zrozumienie : dlaczego uczę się?

Dojrzałość fizyczna to: odpowiedni stan zdrowia, skorygowane lub leczone wady, odpowiedni wzrost, odpowiednia waga, odpowiedni rozwój układu kostnego, mięśniowego, nerwowego ( sprawne poruszanie się, bieganie, skakanie, utrzymywanie równowagi, spokojne siedzenie przez pewien czas w ławce) • sprawność ruchów ręki przy pisaniu i rysowaniu (deficyty stanowią jedną z wielu przyczyn niepowodzeń szkolnych i zaburzeń emocjonalnych). • • •

Dojrzałość psychiczna to: rozwój procesów poznawczych ( gromadzenie informacji o rzeczywistości) • rozwój mowy, • rozwój procesów regulacyjnych (emocje, uczucia, motywy działania i uczenia się, poczucie własnej wartości, samoocena, potrzeby poznawcze, które kierują działaniem) •

Procesy poznawcze • Uwaga – decyduje, jakie bodźce odbieramy, jakie informacje dzięki temu zostaną odebrane. • Pamięć – zapamiętywanie, przechowywanie i odtwarzanie to podstawa przyswajania wiedzy i nauki szkolnej.

• Spostrzeganie wzrokowe – analiza i synteza wzrokowa są podstawą do różnicowania między sobą znaków, symboli, czyli liter i cyfr. Ważne jest nie tylko spostrzeganie kształtów, ale także stosunków przestrzennych między nimi i między elementami liter czy cyfr. Poznawanie i rozumienie stosunków przestrzennych zależy m. in. od rozwoju ruchowego, równowagi i lateralizacji (prawo lub lewostronności)

Znajomość pojęć : góra – dół, prawo – lewo, pod, nad itp. warunkuje prawidłowe spostrzeganie i pamięć wzrokową. Zaburzenia w tym zakresie mogą być przyczyną dysleksji typu wzrokowego (Brejnak).

• Spostrzeganie słuchowe – różnicowanie między sobą dźwięków mowy ludzkiej tzw. słuch fonalny, różnicowanie czasu trwania dźwięków ( pomaga odróżniać słuchowo np. si od ś, ni od ń) oraz analiza i synteza słuchowa to podstawa nauki czytania i pisania z pamięci i ze słuchu. Zaburzenia w tym zakresie mogą być przyczyną dysleksji typu słuchowego, co bardzo utrudnia proces nauki niezależnie od jej poziomu. Przy tych zaburzeniach obniżona jest znacznie pamięć słuchowa. Zdarza się, że dysleksji słuchowej towarzyszy dyskalkulia – specyficzne trudności w nauce matematyki (Brejnak).

• Myślenie – główny proces umożliwiający uczenie się, to tworzenie nowych informacji, dzięki operowaniu i przekształcaniu informacji już posiadanych. Prawidłowo myśleć to znaczy mieć odpowiednie możliwości operowania informacjami, odpowiednią ilość i jakość informacji oraz doświadczenia nabyte w drodze ćwiczeń w ich przekształceniu. Myślenie matematyczne to liczby, którymi się operuje oraz cały szereg pojęć związanych z zależnościami między nimi.

Wszystkie procesy poznawcze są ze sobą powiązane: uczenie się i rozumienie świata jest „ wypadkową” współdziałania ze sobą wszystkich procesów poznawczych.

Mowa – pomaga w poznawaniu rzeczywistości, odgrywa ważną rolę w dojrzałości szkolnej. Nauczanie to przekazywanie wiedzy i umiejętności głównie za pomocą słów. Dziecko musi znać odpowiednią ilość słów, by rozumieć teksty mówione i pisane. Powinno posiadać umiejętności budowania zdań, by jego narracja była zrozumiała dla innych. Dziecko pisze tak jak mówi (istota artykulacji).

Procesy regulacyjne Procesy emocjonalne – dzieci kierują się dążeniem do przyjemności i unikaniem przykrości, a nie poczuciem obowiązku, czy odpowiedzialności. Przyjemnością – jest sukces, nagroda, zabawa, nowa czynność, akceptacja dorosłych, dostrzeganie wysiłku wkładanego w wykonanie zadania, przebywanie z kolegami, nowe przybory itp. . To są główne motywy uczenia się dzieci.

Przykrość to niepowodzenia w czynnościach szkolnych i kary ( uwagi, złe oceny, brak dobrych ocen, znaczków, dezaprobata, krzyk, epitety, różne formy agresji słownej, formalne traktowanie przez nauczycieli, wielokrotne przepisywanie). Przykrością jest gorycz – Nie umiem……. tak jak ……(kształtuje się poczucie: Jestem gorszy!).

Emocje, uczucia, poczucie bezpieczeństwa w kontaktach z rówieśnikami, dorosłymi oraz zdolność do współczucia, empatia, to niektóre z czynników , które mają wpływ na to, czy dziecko lubi szkołę.

Procesy motywacyjne – to zaspokojenie potrzeby biologicznej i psychicznej. Na początku nauki motywy szkolnego uczenia się są jeszcze „zewnętrzne” – dla oceny mamy, taty, Pani w szkole, nagrody, przyjemności.

Regulacyjne mechanizmy osobowości to wytworzone w procesie dotychczasowych doświadczeń subiektywne przekonania dziecka o tym, kim jest i jaki jest „świat” = obraz własnej osoby czyli: • poczucie własnej wartości – na ile jestem kochany i komuś potrzebny, • samoocena i jej adekwatność – ocena swoich możliwości, pewności i wiara, że uda mi się coś zrobić lub przeciwnie, wówczas nawet nie próbuje pokonywać trudności.

Te mechanizmy to także wpajany dziecku system wartości, kształtujące się u niego normy moralne, obyczajowe, kulturowe (system wymagań – co wolno, a czego nie wolno, dlaczego? ).