Typologia przekadu Ewa Drab Ewa Woniak Typy przekadu
Typologia przekładu Ewa Drab & Ewa Woźniak
Typy przekładu: l Literacki l Poetycki l Naukowo-techniczny l Prawny i prawniczy l Audiowizualny l Symultaniczny l Konsekutywny l Maszynowy
Podstawowy schemat podziału: Przez maszynę l Przez człowieka: Tłumaczenie żywego języka = ustny --symultaniczne i konsekutywne Tłumaczenie tekstów pisanych --literackie = artystyczne --nieliterackie = naukowo-techniczne = pragmatyczne l
Główne założenia: l l l l Przekład literacki skupia się na oddaniu obrazów. Przekład nieliteracki to przekład pojęć i terminów. Struktura tłumaczenia = twórcza działalność społeczno-kulturowa = różne typy przekładu. Typologii dokonujemy poprzez określenie celu, rodzaju tekstu oraz jego adresata. Efekt konieczności ustalenia istniejących między typami tłumaczenia relacji oraz specyfiki danego rodzaju przekładu Czynnik wyróżniający = stopień twórczy tekstu. Każdy tekst zawiera elementy twórcze i nietwórcze Treść+przeznaczenie tekstu stopień kreatywności
Przekład literacki: definicje Przymusowy kompromis między nieosiągalnym ideałem a praktyczną koniecznością. l Konfrontowanie dwóch systemów językowych, ideologii i kultur. Tłumaczymy kultury! l Rekonstrukcja dzieła podlegająca wielu zmianom w jego różnych warstwach. l Zło konieczne, wniesienie nowych wartości kulturowych, nigdy dzieło oryginalne. l
Przekład literacki: wymagania l Do tłumaczenia literackiego potrzebne są: Zmysł artystyczny Zrozumienie estetycznego wymiaru tekstu Przełożenie tylko komunikatu i języka, ale też IDEI. Traktowanie języka w jego funkcji estetycznej, nie tylko komunikacyjnej Natchnienie + wiedza + znajomość reguł translatorskich
Przekład literacki a reguły teorii Każdy przekład literacki podlega tym samym prawom, co inne rodzaje tłumaczeń. l Wyróżnik: potraktowanie tekstu jako dzieła sztuki, przełożenie jego wartości artystycznej, konieczność interpretowania wyobraźni autora, bo: l Komunikat + wyobraźnia artysty + rzeczywistość literacka + język w funkcji estetycznej = dzieło literackie l
Przekład literacki: tłumacz i autor Tłumacz musi postawić się na pozycji autora. l Tłumacz musi przenieść sposób myślenia i tworzenia autora. l Tłumacz musi znaleźć odbicie przekładu jako dzieła literackiego w percepcji czytelnika. l Tłumacz musi pamiętać, że przekład literacki to w danej kulturze docelowej niezależny twór artystyczny l
Przekład literacki: reekspresja l= proces rekreowania tekstu literackiego Dzieło ma odżyć dzięki tłumaczowi na nowym gruncie: Językowym Społecznym Historycznym Nie można wyrwać rzeczywistości literackiej z otoczenia językowego bez strat percepcyjno-skojarzeniowych.
Przekład literacki: paradoks l Tłumaczenie = niezależne dzieło Sztuka tłumaczenia = zjawisko kulturowe celuje w stworzenie z dzieła napisanego w języku wyjściowym wydarzenia w kulturze docelowej Ale!: Z zachowaniem cech właściwym dzieła oryginalnego. Dzieło innego narodu i fakt literacki narodu docelowego!
Przekład poezji: definicja Akt stworzenia w języku przekładu utworu poetyckiego, którego wartość estetyczna jest równoznaczna z wartością utworu oryginalnego. l Odejście od zasad wypracowanych przez teorie przekładu. l Tworzenie poezji na nowo: swobodnie, ale i zależnie – groźba odejścia od przekazu i wartości oryginału. l Rezultat talentu tłumacza, nie – stosowania metody l
Przekład poezji: tłumacz W pracy tłumacza poezji liczy się: Przekazanie wartości estetycznej Przekazanie ładunku emocjonalnego Wrażliwość na poezję Umiejętności zbliżone do umiejętności poety l
Przekład poezji: ekwiwalencja l Trzy rodzaje ekwiwalencji: Semantyczna l Stylistyczna l Pragmatyczna l Należy wybrać jedną, stąd wyróżniamy: Przekład poetycki właściwy Przekład poetycko-filologiczny Przekład filologiczny
Przekład poezji: przyjęte zasady l Przekład powinien zawierać taką samą ilość struktur stylistycznych, co oryginał = wyrażenie treści (pod kątem pojęć i wymiaru estetycznego) l Tłumacz musi wybrać treść i wrażenia estetyczne kosztem faktycznego znaczenia l Tłumaczenie, a może raczej adaptacja?
Przekład tekstów naukowych i naukowo-technicznych l Stanowi ponad 80% wszystkich przekładów l Ma wpływ na poziom osiągnięć naukowych na świecie l Jego odbiorcami są: inżynierowie, technicy, pracownicy naukowi, eksperci, personel zakładów przemysłowych i wielu innych
Przekład naukowy: teksty i ich cechy charakterystyczne l Mają funkcję poznawczą, brak warstwy emocjonalno-estetycznej, l Funkcja języka: wypowiadanie prawdziwych zdań o rzeczywistości, l Brak polisemii, archaizmów, dialektyzmów, zwrotów o zbarwieniu emocjonalnym, l Duża ilość wyrazów obcych, neologizmów, internacjonalizmów
Przekład naukowy: co jest ważne? l l l Precyzyjna terminologia Każda dziedzina naukowa i techniczna ma swój specyficzny język Wysoka odpowiedzialność tłumacza Tłumaczenie powinno być wierne i nie naruszać sensu oryginału Nieprzetłumaczalność terminów: użycie zapożyczenia, neologizmu lub nietłumaczenie
Przekład naukowy: typy tekstów 1. - W zależności os stylu funkcjonalnego Teksty ściśle naukowe Teksty techniczne i naukowe Teksty prawne i prawnicze Teksty z zakresu korespondencji służbowej Teksty naukowo-publicystyczne Teksty naukowo-informacyjne
Przekład naukowy: typy tekstów 2 2. W zależności od treści przedmiotowej lub tematycznej: - Teksty z zakresu nauk ścisłych - Teksty z zakresu nauk przyrodniczych - Teksty z zakresu nauk społecznych i humanistycznych 3. W zależności od formy prezentacji: - Teksty ustne - Teksty pisemne
Przekład prawny i prawniczy Przykazania tłumacza tekstów prawnych: l l l l l Dążenie do ogólnej orientacji w prawie i do specjalizacji Tłumaczenie ponad dziedziną prawa Przyswojenie zasad prawa Opanowanie języka przekładu jak ojczystego Znajomość obcego systemu i języka prawa Wierność autorowi tekstu prawnego Szacunek dla języka ojczystego Nie wybieranie łatwych rozwiązań
Przekład p/p: inne nauki l System prawny to odbicie systemu społecznego i mentalności narodu l Język wyraża systemy i mentalność, stąd przekład ma funkcję: środka komunikacji międzyludzkiej nośnika informacji z różnych dziedzin !!! Przekład podlega wiedzy interdyscyplinarnej wielu nauk społecznych
Przekład p/p: język prawny l l l Język, w którym formułowane jest prawo Język ustaw, dekretów, aktów, rozporządzeń Język zawierający normy prawne Język naturalny, z elementami komunikacji terminologicznej, zrozumiały dla adresatów prawa, utrzymujący więź z językiem ogólnym Język z aparatem pojęciowym nie formułowanym zupełnie arbitralnie
Przekład p/p: język prawniczy l l l Język, którym posługują się prawnicy przy formułowaniu poglądów dotyczących norm i ich klasyfikacji = przy mówieniu o prawie Język doktryn, dogmatyki prawnej Język pełniący w stosunku do języka prawa funkcję metajęzyka i funkcję usługową Język zawierający słownictwo zaczerpnięte z języka prawnego i słownictwo do opisu systemu norm prawnych Język – instrumentarium prawnika, warsztat intelektualny
Przekład p/p: juryslingwistyka Lingwistyka prawnicza: rozróżnienie i badanie dwóch języków prawa zaakceptowane przez teoretyków prawa. l Przekład tekstów prawnych i prawniczych l Osobna umiejętność i odrębna dyscyplina l Proces translatorski tekstów prawnych i prawniczych l
Przekład p/p: terminologia l l l Terminologia prawna = refleks koncepcji politycznej społeczeństw Dokładnie ten sam zakres znaczeniowy i terminologiczny, co w oryginale Przekazanie w przekładzie relacji między pojęciami i terminami należącymi do dwóch odrębnych systemów prawnych i językowych Linia demarkacyjna: przebiega według użycia powszechnego pojęcia prawnego Dotkliwa obecność faux-amis: interferencja językowa. Dostosowanie terminologii do różnic systemów prawnych
Przekład p/p: rodzaje terminów Trzy rodzaje terminów: Posiadające ekwiwalent semantyczny l Nie posiadające dokładnego ekwiwalentu, posiadające ekwiwalent funkcjonalny (mortgage – hypotheque) l Nieprzekładalne: common law, equity l
Przekład p/p: neologizmy l Tłumacz posłuży się ukutym przez siebie neologizmem przy spełnieniu trzech wymogów: brak terminu dającego zastosować się w języku docelowym niedwuznaczność sensu nowego terminu idealna odpowiedniość obu terminów: wyjściowego i docelowego
Przekład p/p: odpowiedzialność Językowe przekształcenie rzeczywistości prawnej poważny wpływ na losy osób fizycznych/prawnych nałożenie odpowiedzialności za tłumaczenie sądzenie i nakładanie kar pieniężnych za niepożądany wpływ błędnego tłumaczenia! l Tekst tłumaczenia to dokument prawny mogący zrodzić lub znieść określone prawa i obowiązki l
Przekład p/p: postępowanie sądowe UKŁAD TRANSLATORYCZNY = komunikacyjny: Nadawca komunikatu tłumacz odbiorca finalny Komunikat w języku oryginału Rola mediacyjna, pośrednik Odbiór komunikatu w języku docelowym
Przekład p/p: cel i zadania Odbiór tekstu w języku wyjściowym Utworzenie jego odpowiednika w języku docelowym = tekstu maksymalnie podobnego do treści oryginału, częściowo do formy l Stworzenie ekwiwalentu odpowiadającego konwencjom języka przekładu l Przystosowanie do treści i formy konwencji wyjściowej l Stworzenie tekstu o charakterze znanej odbiorcy docelowemu działalności komunikacyjnej l l
Przekład p/p: informatywność l Od tłumacza wymaga się dwujęzyczności i dwukulturowości. l Ważny wymóg informatywności: oryginał – odbiorca źródłowy; przekład – odbiorca docelowy l Tłumacz musi zapewnić zrozumienie realiów obcych – zastosowanie zabiegów wyjaśniających
Przekład: obrót prawny LEGALIZACJA Zaświadczenie przez tłumacza przysięgłego, że przetłumaczony przez niego tekst jest równoważny nie tylko pod względem semantycznym, ale także pod względem konwencjonalnym z tekstem oryginalnym Zgodność z oryginałem! Brak osądu co do prawdziwości lub słuszności tłumaczonego tekstu! l
Przekład p/p: tłumacz przysięgły l l l Tekstami na potrzeby obrotu prawnego zajmuje się zazwyczaj tłumacz przysięgły Stosuje się zasadę WIERNOŚCI = ekwiwalencji formalnej narzuconej przez dokument i jego treść Należy zachować maksymalną wierność znaczenia poszczególnych elementów oryginału Należy zadbać o zasady gramatyczne i stylistyczne języka docelowego Tekst ma charakter urzędowy ze względu na potrzeby adresata!
Przekład p/p: przykłady tekstów Teksty zlecane tłumaczom przysięgłym: Dokumentacja techniczna, patenty, ekspertyzy, dyplomy ukończenia nauki, zaświadczenia lekarskie, umowy handlowe, kontrakty, akty urodzenia, legitymacje. Większość tekstów ma charakter prawnoadministracyjny.
Przekład p/p: metody pracy l ANALIZA tekstu: z punktu widzenia czasu miejsca podłoża (społeczno-politycznego) l ANALIZA pozwala na dobranie odpowiednich ekwiwalencji w języku docelowym. l Umieszczenie terminologii w określonym miejscu i czasie ułatwienie przekładu
Przekład p/p: wierność i dosłowność Wierność wobec tekstu oryginału jest ponad stylem i poprawnością: błędy oryginału również do przekazania. l Dosłowność dotyczy tekstów pozwalających na jej zastosowanie: przy nazwach instytucji, organów, administracji, sądownictwa, szkół, przedsiębiorstw; przy stopniach i tytułach naukowych. l Użycie przypisów i not objaśniających do lepszego zrozumienia l Nie szukamy odpowiedników instytucjonalnym i terminologicznych l
Przekład p/p: tlumacz-instytucja l Tłumacz przysięgły to instytucja sądowa nadzór: minister sprawiedliwości l Tło prawne zawodu zależy od ustawodawstwa wewnętrznego l Prezes sądu okręgowego uprawniony do: kontroli jakości przy pomocy znawcy języków; wglądu w akta; żądania wyjaśnień. Wpisuje na listę tłumaczy przysięgłych.
Przekład specjalistyczny: teksty l Wiedza fachowa poza wiadomościami ogólnymi l Teksty trudne (wymagające wnikliwej wiedzy: O nowej dziedzinie naukowej, wymagający wiedzy interdyscyplinarnej, wymagający starannej stylizacji: umowy międzynarodowe, przepisy prawne, normy, patenty etc.
Przekład audiowizualny: typy l Dubbing filmowy l Napisy l Dialogi czytane przez lektora
Przekład audiowizualny: dubbing l Polega na nagraniu metodą postsynchronizacji przetłumaczonych dialogów tekstów, piosenek itp. oraz uzupełnieniu efektów dźwiękowych. l Konieczne jest zachowanie zgodności pod względem formy słownej tekstu oraz sposobu jego interpretacji
Przekład audiowizualny: dubbing 2 Tłumaczenie czy adaptacja? l Dubbing filmowy powinien respektować zasady językowe, ale jeszcze bardziej uwzględniać aspekty artystyczne i techniczne l Najważniejsza jest ścisłość fonicznasynchronizacja z ruchami warg aktorów, a także z mimiką i gestykulacją l Duża elastyczność w przekładzie l
Przekład audiowizualny: lektor l= voice over l Czytanie dialogów przez lektora, równocześnie z akcją filmu l Przypomina podszept konferencyjny – lektor mówi ciszej niż postacie na ekranie l Metoda używana w telewizji
Przekład audiowizualny: napisy Wymogi techniczne: l Szybkość czytania jest mniejsza niż szybkość percepcji dźwiękowej l Duża ilość tekstu przeszkadza w odbiorze obrazu l Teksty dialogów muszą być skrócone
Przekład audiowizualny: funkcje napisów l Funkcja zastępcza – zastępują tekst mówiony l Funkcja komunikacyjna – przekazują informacje widzom l Funkcja emocjonalna – powinny wzbudzać te same emocje co dialogi mówione
Przekład audiowizualny: tworzenie napisów l Napisy powinny być streszczeniem tekstu mówionego l Tłumacz musi zdecydować, co jest niezbędne do zrozumienia przebiegu akcji, a co można pominąć l Napisy muszą układać się w logiczną całość
Przekład audiowizualny: metody tworzenia napisów l przekład dialogu w całości l tłumaczenie skrócone l metoda polegająca na starannej selekcji tekstu pozbawionego elementów pobocznych l metoda literacka- pozwala ocalić cechy literackie, specyfikę języka i klimat dialogów
Przekład ustny l l l Polega na zrozumieniu słów mówiącego i jego intencji oraz na bezpośrednim i natychmiastowym uczynieniu tej intencji zrozumiałej dla odbiorcy Przekład ustny pojawił się wraz z językiem Interlokutorzy są obecni na miejscu Nie ma dystansu czasowego i przestrzennego Użycie języka współczesnego Różnice kulturowe nie są dużym utrudnieniem
Przekład ustny: symultaniczny i konsekutywny l Przekład konsekutywny – po raz pierwszy w czasie Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919 r. l Przekład symultaniczny – po raz pierwszy na Międzynarodowej Konferencji Pracy w Genewie w 1927 r. oraz podczas procesu zbrodniarzy hitlerowskich w Norymberdze w 1946 r.
Przekład ustny: symultaniczne i pokrewne Polega na odebraniu przez tłumacza tekstu mówionego i nadaniu go niemal jednocześnie w obcym języku l Opóźnienie w przekładzie wynosi od 1 -11 sekund l Tłumaczenie szeptane (fr. chuchotage) – mówienie szeptem do pojedynczej osoby lub małej grupy l Tłumaczenie a vista – tłumaczenie ustne tekstu czytanego przez rozmówcę l
Przekład ustny: trzy etapy 1. Odbiór tekstu źródłowego 2. Poszukiwanie i podejmowanie właściwej decyzji translatorskiej 3. Proces sformułowania tekstu przekładu l Analiza znaczenia komunikatu- istotna operacja
Przekład ustny: trzy rodzaje ekwiwalencji l Przekład etymologiczny – posłużenie się pierwszym znaczeniem danego wyrazu l Przekład umowny – użycie tradycyjnie przyjętych ekwiwalentów l Przekład kontekstowy – dostarczenie ekwiwalentów językowych o jednoznacznej wartości semantycznej w konkretnym kontekście
Przekład ustny: kabinowy l Forma tłumaczenia symultanicznego l Stosowany przy dużych audytoriach i na wielkich konferencjach międzynarodowych l Wykorzystuje specjalny system środków technicznych: słuchawki, mikrofony, sieć połączeń
Przekład ustny kabinowy: trudności l Problemy techniczne l Zły akcent i wymowa uczestników l Dwuznaczność, niespójność myśli l Nadmierne tempo wypowiedzi l Powiedzenia, cytaty, gry słowne, nazwy własne, cyfry
Przekład ustny: konsekutywny l l l = następczy Polega na tłumaczeniu usłyszanego tekstu nie równocześnie z mówcą, lecz po pewnej partii wypowiedzianego tekstu. Stosowany w czasie oficjalnych wizyt, spotkań polityków, podczas prowadzenia negocjacji, podczas wywiadów, przemówień, itp. Negatywna strona: czasochłonność Pozytywna strona: możliwość precyzyjnego oddania tekstu źródłowego
Przekład ustny konsekutywny: trzy etapy Odbiór tekstu 2. Memoryzacja – analiza dyskursu za pomocą technik przekładowych i sporządzonych notatek 3. Nadanie ekwiwalentu – relacja, nie powtórzenie 1.
Przekład maszynowy l To zautomatyzowany proces przekładu z jednego języka na drugi l Spowodowany rosnącą liczbą prac naukowych i informacji oraz brakiem tłumaczy specjalistycznych l Nie znajduje zastosowania w tłumaczeniach literackich, ale może być względnie przydatny do tłumaczenia literatury naukowej i technicznej
Przekład maszynowy: historia l 1933 r. Trojanowski – pierwszy projekt maszyny do tłumaczenia l 1954 r. pierwsza udana próba przekładu maszynowego w USA l 1960 r. Demonstracja maszynykomputera tłumaczącej artykuły z j. rosyjskiego na angielski l SYSTRAN- system przekładu automatycznego
Przekład maszynowy: proces Analiza każdego zdania tekstu źródłowego w celu zastąpienia go „deskryptorem strukturalnym” 2. Transfer deskryptora związanego z językiem źródłowym do deskryptora zw. z językiem wyjściowym 3. Przetworzenie zdania na język docelowy 1.
Przekład maszynowy: co jest ważne? l Tekst mający być przedmiotem przekładu l Wyrazy i znaki interpunkcyjne l Relacje między wyrazami l Ekwiwalenty w języku docelowym l Zastosowanie wyrazów i wyrażeń docelowych
Przekład maszynowy: kryteria l Słownictwo specjalistyczne danego tekstu powinno znajdować się w pamięci komputera l Składnia musi być składnią języka pisanego i nie może mieć charakteru dialektycznego l Jak najmniejsza ilość skrótów, cyfr, cytatów
Przekład maszynowy: teksty Dokumenty o charakterze ogólnym Sprawozdania z posiedzeń Dokumentacje techniczne Komunikaty meteorologiczne Dokumenty o charakterze ogólnoinformacyjnym !!! Komputer może służyć jako narzędzie pomocne w pracy tłumacza, ale nie jest w stanie go zastąpić, gdyż maszyna nigdy nie będzie zdolna do intuicji i oryginalnej refleksji. l l l
THE END Prezentacja wykonana na podstawie „Podstawy Przekładoznawstwa: od Teorii do Praktyki” autorstwa J. Pieńkosa. Sosnowiec, 10. 11. 2009
- Slides: 62