Typologia decyzji kierowniczych dr hab Jerzy Supernat Instytut
Typologia decyzji kierowniczych dr hab. Jerzy Supernat Instytut Nauk Administracyjnych Uniwersytet Wrocławski
Typologia decyzji kierowniczych pozwala lepiej zrozumieć pojęcia decydowania i decyzji, a w szczególności pojęcie decyzji kierowniczych. 2 dr hab. Jerzy Supernat
Typologia decyzji kierowniczych Typologia, w odróżnieniu od klasyfikacji, nie musi spełniać wymogów rozłączności i całkowitości. Jan Zieleniewski (1901 -1973): Metoda typologiczna polega na myślowym grupowaniu rzeczy i dotyczących ich zdarzeń na podstawie ich cech uznanych za istotne wobec określonego celu poznawczego z uwzględnieniem stopnia nasilenia tych cech. 3 dr hab. Jerzy Supernat
Według funkcji kierowniczych Henri Fayol (1841 -1925): • decyzje związane z funkcją planowania • decyzje związane z funkcją organizowania • decyzje związane z funkcją rozkazywania • decyzje związane z funkcją koordynowania • decyzje związane z funkcją kontrolowania 4 dr hab. Jerzy Supernat
Według funkcji kierowniczych Rozkazywanie jest dzisiaj démodé czy nawet passé. Stąd w katalogach funkcji kierowniczych zamiast rozkazywania pojawia się przewodzenie i / lub motywowanie. 5 dr hab. Jerzy Supernat
Według struktury podmiotu podejmującego decyzję • decyzje jednoosobowe • decyzje grupowe (kolegialne) 6 dr hab. Jerzy Supernat
Według struktury podmiotu podejmującego decyzję Cechy kolegialnego podejmowania decyzji: • wszyscy członkowie grupy pamiętają o (uzgodnionych) celach decyzji • każdy z członków grupy uczestniczy w procesie dokonywania wyboru • wszystkie istotne informacje są dostępne dla każdego z członków grupy • pogląd (głos) każdego z członków grupy ma taką samą wagę • ostateczny wybór następuje w drodze głosowania 7 dr hab. Jerzy Supernat
Według struktury podmiotu podejmującego decyzję Wady kolegialnego systemu podejmowania decyzji: różne zaszłości historyczne, czy walka o władzę i wpływy w organizacji prowadzą często do wyborów, które nie są oparte na meritum rozważanej sprawy (problemu decyzyjnego) • wykorzystuje głosowanie, które może nie odzwierciedlać rzeczywistego stanowiska członków grupy • 8 dr hab. Jerzy Supernat
Według struktury podmiotu podejmującego decyzję Włoski politolog Giovanni Sartori (ur. 1924): W praktyce komitetowe modus decidendi to nie reguła większości, lecz dążenie do jednomyślnych uzgodnień przy pomocy mechanizmu odroczonej wzajemnej kompensaty. 9 dr hab. Jerzy Supernat
Według struktury podmiotu podejmującego decyzję Max Weber (1864 -1920): Kolegialnemu podejmowaniu decyzji właściwe są konieczność kompromisu między różnymi opiniami i zmieniające się większości, co przesądza o wyższości zarządzania monokratycznego nad kolegialnym. 10 dr hab. Jerzy Supernat
Według struktury podmiotu podejmującego decyzję Frank Lloyd Wright (1867 -1959): A camel is a horse designed by a committee. 11 dr hab. Jerzy Supernat
Według okoliczności decyzje podejmowane dobrowolnie w celu skorzystania z okazji jaka się nadarza • decyzje problemowe (należą do nich zarówno decyzje antycypujące możliwe trudności, jak i decyzje wymuszone przez problem, który już wystąpił) • • decyzje kryzysowe 12 dr hab. Jerzy Supernat
Według okoliczności D. B. Gleicher: Okazja to coś, co stwarza szansę przekroczenia celów organizacji, a problem to coś, co zagraża zdolności osiągnięcia jej celów. 13 dr hab. Jerzy Supernat
Według kontekstu decyzyjnego decyzje podejmowane w kontekście nieciągłym (ich przedmiotem są odrębne, niepowiązane ze sobą kwestie) • decyzje podejmowane w kontekście ciągłym (w tym przypadku decydent jest autorem ciągu / sekwencji wzajemnie powiązanych decyzji / decyzji wieloetapowej) • 14 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzje programowane (ich treść wynika z istniejących norm postępowania, w tym – oczywiście – z norm prawnych) • decyzje nieprogramowane (dotyczą problemów niepowtarzalnych i/lub tak ważnych, że nie jest możliwe wcześniejsze obmyślenie dla nich norm postępowania) • 15 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Decyzyjny model stosowania prawa Jerzego Wróblewskiego (1926 -1990): 1. Ustalenie, jaka norma obowiązuje w znaczeniu dostatecznie precyzyjnym dla potrzeb podjęcia decyzji. 2. Uznanie określonego faktu za udowodniony oraz ujęcie go w języku stosowanej normy. 3. Subsumpcja faktu uznanego za udowodniony pod stosowaną normę. 4. Wiążące ustalenie konsekwencji prawnych faktu uznanego za udowodniony na podstawie danej normy (podjęcie decyzji stosowania prawa). 16 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Podmiot podejmujący decyzje stosowania prawa korzysta z luzu decyzyjnego. Pojęcie luzu decyzyjnego można ograniczyć do ostatniego etapu procesu stosowania prawa, a więc do luzu wyboru konsekwencji. Teoretyk prawa Małgorzata Król (ur. 1950): luz decyzyjny jest „zakresem swobody w danej sytuacji decyzyjnej i polega na prawnej możliwości dokonania wyboru jednego wariantu działania spośród określonego zbioru działań, wyznaczonego przez stosowaną normę prawną”. 17 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Możliwe jest jednak szersze rozumienie luzu decyzyjnego. Analiza teoretyczna praktyki stosowania prawa wskazuje, że z reguły pewne luzy decyzyjne istnieją nawet wówczas, gdy prawodawca nie przewidział luzu wyboru konsekwencji. Występują one we wcześniejszych etapach procesu stosowania prawa. 18 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Jerzy Wróblewski wyróżnia cztery rodzaje luzu decyzyjnego: • luz walidacyjny • luz interpretacyjny • luz dowodowy • luz wyboru konsekwencji 19 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji luz walidacyjny dotyczy zakresu swobody, jaki ma organ stosujący prawo w ustaleniu obowiązywania stosowanej normy prawa • luz interpretacyjny związany jest z ustaleniem znaczenia normy budzącej wątpliwości, czyli z wykładnią • luz dowodowy wiąże się z ustaleniem stanu faktyczne -go (faktów sprawy) • luz wyboru konsekwencji (luz decyzyjny sensu stricto) polega na pewnej swobodzie w określeniu konsekwencji prawnych faktu sprawy, uznanego za udowodniony na podstawie stosowanej normy prawa • 20 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Konsekwentnie Jerzy Wróblewski wyróżnia cztery rodzaje szeroko rozumianej decyzji stosowania prawa: • decyzję walidacyjną • decyzję interpretacyjną • decyzję dowodową • decyzję wyboru konsekwencji 21 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Decyzyjny model stosowania prawa wyraźnie pokazuje, że w procesie podejmowania decyzji stosowania prawa funkcję determinującą pełnią nie tylko normy prawne, ale także normy spoza systemu prawa. W literaturze prawniczej (w szczególności w nauce prawa administracyjnego) sformułowano wiele koncepcji i modeli determinant (czynników wyznaczenia / motywów) decyzji, które bardzo mocno wyróżniają i podkreślają udział w procesie podejmowania decyzji norm innych niż prawne. 22 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Koncepcja determinant decyzji Jerzego Wróblewskiego • determinanty formalne • determinanty reguły decyzji • determinanty konkretne 23 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Jerzy Wróblewski: decyzja musi posiadać określone determinanty formalne, co wynika z przyjętej w państwie prawnym zasady, że decyzja musi się opierać na prawie. Autor ten zauważa jednak: „Jednocześnie – jak wiadomo z powszechnie znanego faktu rozbieżności decyzji opartych na tych samych przepisach prawa – nie wyznaczają one w sposób ścisły (. . . ) podjętej decyzji”. 24 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Stąd Jerzy Wróblewski wprowadza pojęcie „reguły decyzji” jako reguły, z której dana decyzja może być poprawnie – według przyjętych zasad wnioskowania – wyprowadzona. Regułą decyzji mogą być: • podstawa normatywna przyjęta w znaczeniu ustalonym na podstawie bezpośredniego rozumienia • podstawa normatywna przyjęta w znaczeniu ustalonym interpretacyjnie dla rozstrzyganego przypadku • podstawa normatywna przyjęta niezależnie od rozstrzyganego przypadku • zasady systemu prawa lub zasady części systemu prawa • reguły i oceny pozaprawne, do których odsyła powoływana podstawa normatywna. 25 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Determinantami reguły decyzji, tj. czynnikami, które wpływają na jej sformułowanie (treść), są: • oceny i reguły kształtowane przez przepisy prawa • oceny i reguły formułowane w postaci wiążącego organ administracyjny aktu aparatu państwowego (wytyczne, instrukcje itd. ) • oceny i reguły płynące z innych źródeł i wiążące nieformalnie • „własne” oceny i reguły osób, które podejmują decyzję 26 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Na koniec Jerzy Wróblewski wskazuje na determinanty konkretne decyzji. Chodzi o czynniki, które wpływają na decyzję podjętą przez organ administracyjny w taki sposób, że dotyczą tylko konkretnego rozstrzygnięcia, nie można im natomiast przypisać powiązania z kształtowaniem żadnej reguły decyzji: wiążące organ administracyjny akty o charakterze jednostkowym i konkretnym, interwencje posłów, interwencje organizacji społeczno-politycznych, poglądy osób, które podejmują decyzję, itd. 27 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Na temat reguły decyzji wiele ciekawych i wartościowych uwag sformułował amerykański filozof i teoretyk prawa Ronald Dworkin, ur. 1931, zaliczając w obręb prawa tetycznie uzasadnione reguły i aksjologicznie uzasadnione zasady. W swej integracyjnej teorii prawa uzasadnił tezę, że wobec niezupełności realnych systemów prawa koniecznym elementem procesu jego stosowania są, wyrażone w zasadach prawa, wybory moralne. 28 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Koncepcja determinant decyzji Janusza Borkowskiego (ur. 1934) • determinanty prawne • determinanty paraprawne • determinanty pozaprawne 29 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Koncepcja Janusza Borkowskiego bierze się również ze spostrzeżenia, że „W procesie podejmowania decyzji, rozumianych jako wybór określonego działania, podmiot administracji państwowej dokonuje wyboru, kierując się normami prawnymi oraz czynnikami innego charakteru, choć równie imperatywnymi”. 30 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji determinanty prawne to „obowiązujące normy prawne zawarte w aktach prawnych różnej rangi” • determinantami paraprawnymi są zasady polityki administracyjnej, prawa ekonomiczne, normy etyczne, jak też kryteria celowości działania wprowadzane do procesu decyzyjnego przez pojęcia nieoznaczone (klauzule generalne) zawarte w przepisach prawnych, takie jak na przykład interes publiczny • determinanty pozaprawne „pojawiają się okazjonalnie” i wynikają w konkretnej sytuacji „z nacisku grupy mieszkańców, z faktu uwikłania się przez organ w pewien łańcuch kolejnych rozstrzygnięć, z powiązań wynikających z zamieszkania, miejsca w strukturze administracji” • 31 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Koncepcja determinant decyzji Franciszka Longchamps (1912 -1969) • determinanty koniecznościowe • determinanty powinnościowe • determinanty dowolnościowe 32 dr hab. Jerzy Supernat
Franciszek Longchamps 33
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Determinanty koniecznościowe są to „te czynniki wyznaczenia, którym według potocznego rozumienia przypisuje się wpływ konieczny”. W grę wchodzą prawidłowości rządzące światem przyrody, upływ czasu, stosunki przestrzenne, klimat, zdolności człowieka do pracy, czas potrzebny do wykonania pracy, oporność tworzywa itp. , jak też konieczności gospodarcze, polityczne, wszystkie tzw. sytuacje przymusowe, które mogą przybierać różne złożone postacie itd. 34 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Determinanty powinnościowe są to „te czynniki wyznaczenia, które są zdaniami wyrażającymi powinność (normami) o kształtowaniu zjawiska”. Czy działający zastosuje się do powinności, to sprawa między innymi jej społecznej skuteczności, siły jej obowiązywania. Rzecz jasna nie należy utożsamiać każdej determinacji powinnościowej z determinacją prawną; norma prawna jest tylko szczególnym wypadkiem zdania powinnościowego. 35 dr hab. Jerzy Supernat
Według normatywnego wyznaczenia treści decyzji Determinanty dowolnościowe są to „czynniki wyznaczenia, które według potocznego rozumienia przypisuje się dowolnemu wyborowi działającego”. Udział determinant dowolnościowych (na przykład przyzwyczajenia, rutyny czy zwyczaju) jest wyrazem tego, że zjawisko administracyjne jest kształtowaniem rzeczywistości społecznej przez człowieka (stąd też znaczenie osobistych właściwości działającego !). 36 dr hab. Jerzy Supernat
Według rodzaju rozwiązywanych problemów decyzje o dobrze określonej strukturze (dotyczą problemów, które można skwantyfikować) • decyzje o nieokreślonej strukturze (dotyczą problemów, które jesteśmy w stanie przedstawić wyłącznie jakościowo w postaci opisu słownego) • decyzje o słabo określonej strukturze (dotyczą problemów mieszanych, które zawierają zarówno elementy jakościowe, jak i ilościowe) • 37 dr hab. Jerzy Supernat
Według wiedzy o możliwych kierunkach działania decyzje (problemy decyzyjne) zamknięte: zbiór kierunków działania jest określony (możliwe jest podjęcie decyzji optymalnej) • decyzje (problemy decyzyjne) otwarte / inwencyjne (brak znajomości pełnego zbioru kierunków działania powoduje, że decydent nie dąży do decyzji optymalnej, lecz satysfakcjonującej / zadowalającej) • 38 dr hab. Jerzy Supernat
Według stopnia trudności sytuacji decyzyjnej • decyzje podejmowane w sytuacjach normalnych decyzje podejmowane w sytuacjach trudnych / stresowych • Być może najlepszą decyzją w sytuacjach trudnych jest opóźnienie dokonania wyboru (chociaż - rzecz jasna - nie zawsze jest to możliwe). Anglicy mawiają: Jeżeli masz problem, to prześpij się z nim: take a counsel from your pillow. 39 dr hab. Jerzy Supernat
Według typu wyniku decyzje (gry) o sumie zerowej (jeden decydent / gracz zyskuje tyle, ile traci drugi) • decyzje (gry) o sumie dodatniej (wygrać może każdy z decydentów / graczy: problem sprowadza się do kwestii zapewnienia sobie udziału w podziale korzyści, co – zdaniem przedstawicieli teo-rii gier – jest oparte na współpracy i przetargach) • decyzje (gry) o sumie ujemnej (przegrywają wszyscy decydenci / gracze) • 40 dr hab. Jerzy Supernat
Decyzje strategiczne Wiele uwagi poświęca się dzisiaj decyzjom strategicznym. Można sformułować kilka cech tych decyzji, odróżniających je od decyzji taktycznych i operacyjnych: dotyczą celu (celów) i zakresu działalności całej organizacji • w większym stopniu niż decyzje taktyczne i operacyjne uwzględniają wpływ otoczenia • łączą rodzaj i zakres działalności organizacji z jej już istniejącymi lub potencjalnymi możliwościami • 41 dr hab. Jerzy Supernat
Decyzje strategiczne mają istotny wpływ na rozmieszczenie i wykorzystanie zasobów organizacji • • mają znacznie dłuższy horyzont czasowy zwykle są kompleksowe (między innymi rodzą wiele następstw; w tym w postaci decyzji taktycznych i operacyjnych podejmowanych w celu ich realizacji) • 42 dr hab. Jerzy Supernat
Według stopnia poinformowania decydenta • decyzje podejmowane w warunkach pewności • decyzje podejmowane w warunkach ryzyka • decyzje podejmowane w warunkach niepewności 43 dr hab. Jerzy Supernat
Według stopnia poinformowania decydenta Amerykański filozof i polityk Benjamin Franklin (1706 -1790): Certainty? In this world nothing is certain but death and taxes. 44 dr hab. Jerzy Supernat
Według stopnia poinformowania decydenta Amerykański ekonomista Frank H. Knight (1885 -1972): (…) a measurable uncertainty, or "risk" proper (…) is so far different from an un- measurable one that it is not in effect an uncertainty at all. Ryzyko i niepewność są różnymi pojęciami ponieważ czym innym jest niepewność mierzalna (ryzyko właściwe), a czym innym niepewność niemierzalna. 45 dr hab. Jerzy Supernat
Myśl końcowa Some people, however long their experience or strong their intellect, are temperamentally incapable of reaching firm decisions. James Callaghan 46 dr hab. Jerzy Supernat
- Slides: 46